• Tidak ada hasil yang ditemukan

NYA BONONG LALO RAMUKAQ Oleh:

PERANG WAWANE(1633-1643) Oleh: Zein Wael

NYA BONONG LALO RAMUKAQ Oleh:

Aries Zulkarnain

Si Bonong, yang dalam bahasa Samawa (Sumbawa) disebut Nya Bonong, adalah tokoh cerita rakyat Sumbawa, yang dikenal sebagai manusia yang cerdik, panjang akal, namun kadang juga dia berlagak pandir, rajin, taat, namun nakal dan usil apabila menemukan hal-hal yang tidak sesuai dengan logikanya.

Kalau ada hal-hal yang muskil dan dapat terpecahkan oleh seseorang, maka akan keluar ungkapan orang Sumbawa sebagai “dapat akal nya Bonong” (menemukan akalnya si Bonong), atau ada seseorang yang kocak menceriterakan sesuatu berita rekaan bersifat guyon, disebut “bowe akal nya Bonong” (seperti akalnya si Bonong).

Salah satu ceritera rakyat Sumbawa yang saya kutip dari penuturnya adalah sebagai berikut:

NYA BONONG LALO RAMUKA

Pang sopo ano nya Bόnόng lalo manceng ke dengan-dengan pang telaga tenga óróng. Mole kales manceng nan yabawa mole lako bale saréa maung. Ada manjaer, betók, balukes, ke simer saréa yabetan karéng mo yasaté kénang nyepat mangan petang. Jira yatunung saréa jangan nan, ya sanyěletmo panyaté pang galiger atap bao sanikan. Lalomό bakědék kabali nya Bónóng ke dengan.

“Bónóng……, kuda uwaqmu tóq ramuka leng tau blé” leng nya Seman katowan nya Bónóng.

“Barungan benar uwaqku tóq ramuka, tapi no si jina kusadu” ya samung leng nya Bónóng.

“Me luk buwa no munyadu, réna saréa tau ka kangilang kales désa désa len bowe datang lako uwaqmu. Pamuka diri, uwaqmu nan jarang sala, tepat baé si”.

“Héran kau ble Bónóng, tau penó ta saréa ya sadu uwaqmu luk pintar ramuka. Mbang kau anak no munyadu.” Leng nya Seman.

Ya samung leng nya Bónόng: “Lamen no munyadu, murόwa gita mudi ke. Tapi na muběleng-běleng mudi dapat bale ana, turet baé aku. Mudi tu mangan pětang pang bale anamό mudi.

Dapat manggereb, ada teri ujan réa.

“Tapi těresmό tu angkang bale kaku dunung, matěres turamuka ke uwaq mudi. Ingat kau Sěman, na mu katawa mudi, mupatu-tua kau lako uwaq, ke no mό muběleng-běleng lamen no si katowan kau” ya satótók nya Seman leng nya Bónóng.

“Assalamu’alaikum” leng nya Bόnόng kajira rόntόk lawang.

“Wa’alaikumussalam” ya samung leng uwaq kaleng dalam bale. “Dira…. béang lawang tau ana kadu. Nan sěda ada tamuwé pang lawang ana”

“Sai sia ta” leng si Dira réna ya uléng suki lawang. “Kami si, ya kami datang ramuka” leng nya Bόnόng. “Silamό sia tama” rapasila si Dira.

Ya menόng sěda tau ramuka, uwaq nya Bόnόng lesmό lako ruang luar rena ya téntan pajěnang dila-jarak ke pangisi mako-jontal. Malum nanmo rua tau Samawa masa nan.

”Silamό tόkal, nanta pe, jina kangujan manggěreb-gěreb sama datang ta. Apa rungan gina” leng uwaq nya Bόnόng lako tamuwé. Tamue dua ta no ya tόq rua ke no ya tóq seda ta leng uwaq nya Bónóng. Maklum baémό tau biasa těrima tau datang ramuka, městi ada ade ya béntan-béntan.

“Ta si kanatang kami sia, sate turamuka, luk ka ilang kebό kami satόne siup. Padahal balόng si ka tupantak. Satόné siup tugita no mόnda. Ka όras tali si rupa déta sia” leng Bόnόng réna kanénték sěda. Maklum kaningěn lěng ka kangujan. Karéngmό no ya tόq seda ke no ya tόq rua lěng uwaq.

“Wee, nanta néné pe. Jam pida kira-kira-kira ka sama tóq nόnda kěbό néné nan” ya katόwan lěng uwaq.

“Kira-kira jam siwaq satόné siup nan, muntu ya kaji lalo béang aiq”, ya jawab lěng nya Bόnόng.

“Laměn lako luk ano ke jam ka ilang ta ke jam sama datang, béga dόq pang kebό néné ta”, basaněmpas uwaq nya Bόnόng.

“Me jangka dόq rua lako ya kami lalo buya mudi” bakatόwan kabali nya Bόnόng.

“Me pang désa néné gina, ma nyaman tu déra lako sama buya”.

“Kami ta tau Pungket sia, ka tu sěmpal těnga όrόng nan ita tu datang pěri sia ta”. “Laměn měnan, sama buya lako ano siup désa néné, těres mό sama satěpat jangka Batubangka ana sama buya. Kira-kira nawar sama katěmung si ke tau, sama katόwanmό lako tau mula sama batěmung, ba insya-allah no si dapat luher, sama katěmungmό ke kebό néné” ya saněmpas kabali lěng uwaq ta.

“Lamen měnan, bakami ngamet mό dunung, ma na jina lé lalo kami dapat désa mudi. Sia těrima mό ade kami bawa ta, apa nόnda alu-alu kami lako sia” lěng nya Bónóng réna ya béang katabang ka ya kali pang kěban nya Sěman tóné nan. Nya Sěman no sóka běleng-běleng kales kamula dapat nan.

“Na ěndi sama mole, sama manganmó dunung ke kami. No těrang tu bilen mé masak sělak isa ke manggěreb yang cara ta”, bagětak uwaq ya ajak mangan nya Sěman ke nya Bónóng.

Si Dira pang ruang dalam ana muntu bajampang si, ya béang mangan tamué dua ta. “Sia ajak mó tama mangan tamué sia nan uwaq-e”, leng bagětak si Dira kales ruang dalam.

Nomóngka ya anti pasila dua kali, kówatmó nya Bónóng ke nya Sěman ya lalo tama mangan, ya turet uwaq ta tama lako ruang dalam. Běleng kówa si Dira: ”Silamó sia mangan, kěle si nónda jangan-jangan”.

Basila-pangkanmό kόwa-kόwa tamué dua ta barangkang mangan ke uwaq. Jěmbarai kélé ke rujak sěpeng baési daru mangan. Běleng kabali si Dira: “Nomό sia kangila mangan kěle si nόnda jangan, apa nanmό rua kami ta sia, nόngka bau tulalo lako amat satόne”.

Ya samung balalomό si Dira leng nya Bόnόng: “No mό mubόla-bόla kadu Dira, réna jangan lima panyaté pang bao sanikan ana”.

“Cόba ete kadu pang galiger atap pang bao sanikan nan, ada simer ka kusira-kuning satόné, manyaman tumangan ke uwaq ta” ya suru si Dira leng nya Bόnόng.

“Wa ina Bόnόng….. ba ka kau si ampa kales satόné ana, no tu tόq rua ke no tu tόq seda kau” leng uwaq. Nan si luk si Dira, kamempo si luk nόngka ya gita ada jangan pang sělak galiger bao atap sanikan. Maklum ade nόngka nya ka baeng bόat měnan.

“Rόa atemu pe Bόnόng, mu kati uwaq. Ya mumaliq si mudi” leng si Dira.

“Insya allah no si kumali. Ma man mό rόa ramuka uwaq, apa bόat nan saréa bόat sirek pang dalam agama” basajělas nya Bόnόng réna mangan nan.

Uwaq nya Bόnόng nomόngka běleng, apa ya tόq mό sipat nya Bόnóng luk rόa bakati yang cara nan. Bau-bau běleng uwaq: “Ya no měnan luk gina Bόnόng, tau rόa si sadu tau, ke rόa kěna saréa ade tubada tau nan”.

“Tapi sia barěnangmό bόat nan uwaq-e, apa tu sirek lako Alatala. Tau sirek ta, něraka katόkal mudi”, bernaséhat nya Bόnόng.

Jira mangan nan, karéng saléng katawa baémό uwaq ke anak, ke nya Sěman ade nόngka běleng-běleng karéng satόné nan.

“Munyadumό ke Sěman, luk saréa tau ramuka ta nosόa ade těpat. Saréa déan cuma ya kira-kira baési ke akal leng uwaq. Ade ya kamata leng uwaq sědi si. Ya asa mako nyaman ke jόntal nyaman ade ya bawa leng tau ramuka nan si, padahal saréa pamuka nan nosόda ade běnar”.

Inti cerita dapat dijelaskan dalam bahasa Indonesia sebagai berikut: SI BONONG PERGI MERAMAL

Menyebut nama Bonong bagi orang Sumbawa (Tau Samawa), semua orang mengenalnya sebagai tokoh kocak, banyak akal, nakal, dan berkaitan dengan ceritera-ceritera seorang tokoh lucu. Selain itu juga dikenal sebagai ssok yang usil. Meskipun begitu tidak semua orang mengetahui sepenuhnya siapa dan di mana si Bonong itu. Beberapa episode dan setting cerita si Bonong, mungkin juga tidak semua orang tahu ceritanya, misalnya seperti cerita bagaimana dia pergi meramal kepada bapaknya sendiri yang dikenal sebagai juru ramal terkenal di seantero daerahnya.

Namun si Bonong tidak pernah mau percaya pada kegiatan ramal-meramal, karena tidak pernah benar-benar terbukti akurat. Ketidak percayaannya pada Bapaknya yang ahli ramal itu ingin dibuktikannya kepada teman akrabnya yang bernama Seman.

. Seperti kebiasaan anak-anak desa, menjelang senja Seman mengajak Bonong mencabut ubi ke kebunnya, namun karena terhalang hujan lebat mereka menjadi terhambat pulang. Hal itu tidak merisaukan bapaknya di rumah karena tahu kebiasaan anak-anak tersebut sering pulang larut dan selalu di rumah Seman atau di rumah Bonong sendiri. Setahu bapaknya, keterlambatan Bonong berada di rumah pasti sedang berada di rumah Seman.

Selepas hujan mereda, Bonong pulang ke rumahnya bersama Seman. Mereka bersepakat menggojlok bapaknya. Bonong menyaru dengan memakai caping tua, kain sarung yang dipakai sebagaimana layaknya orang dewasa. Demikian pula Seman. Sambil mengendap-endap naik ke rumah panggungnya, Bonong

mengucapkan salam dengan suara yang dibuat-buat sedemikian rupa sehingga berbeda dengan suara aslinya: “Assalaaamu’alaikum”.

Bonong dan Seman tidak dikenal sama sekali oleh Bapaknya. Seperti biasanya, bapak Bonong langsung saja menanyakan asal usul, dan barang apa saja kehilangan atau kesulitan mereka. Serta merta dengan lancar dalam suara yang berbeda itu Bonong memohon bantuan untuk diramalkan dimana menemukan kerbau mereka yang hilang, karena begitu lama mencarinya tidak juga ditemukan. Tidak kalah lancarnya, bapak Bonong juga menjelaskan betapa dan bagaimana secepatnya dapat menemukan kerbau yang hilang tersebut. Begitu lama mereka mendapat penjelasan, akhirnya mereka dipersilahkan makan malam walaupun dengan lauk seadanya. Dengan basa-basi menekan malu pada “tamu”, Hadira bercerita kalau tak sempat membeli ikan bermutu, hanya sekedar ikan asin kering. Hadira memang agak pelit menyuguhkan ikan lele dan gurami hasil pancingan Bonong tadi siang, karena melihat sang tamu tidak juga membawa apa-apa sekedar oleh-oleh dari pemohon ramalan.

Ketika makan malam itulah kedok Bonong dan Seman dibuka dengan dramatis: “Bohong kau Dira, ikan yang terselip di atap itu untuk siapa ? Ayolah kita makan sama-sama…….”.

“Bonong, Bonong…….. tak habis-habis akalmu ngerjain orang” kata bapaknya yang juga terpaksa ikut tertawa bersama Hadira.

“Nah ! Terbuktikan ? Bahwa bapakku tidak juga ahli meramal saya sudah tahu karena ramalan itua dalah analisa dan prakiraan-prakiraan saja. Toh pada akhirnya si pemilik itu juga yang lelah mencari barang hilangnya ke mana-mana” begitu bisik Bonong pada Seman.

Berita Bonong meramal itulah yang menyurutkan kepercayaan orang pada ramalan bapaknya Bonong.

Dokumen terkait