L i s J ul iant i Program Studi Hukum
HASIL DAN PEMBAHASAN
dapat dia alisis de ga e gide tifikasi da e gu aika aspek‐aspek a g e kaita de ga ke e hasila atau kegagala p aktek pa tisipasi as a akat dala e e apa p og a atau ke ijaka pe e i tah, da Model pa tisipasi as a akat a g e asis pe ilaku as a akat dala p oses pelaksa aa p og a pe e i tah dae ah dapat dia alisis de ga e gide tifikasi, e gkatego i, e a i kete kaita da e i pulka e tuk‐ e tuk pa tisipasi as a akat da fakto ‐fakto a g e gha at atau e do o g ke e hasila pa tisipasi as a akat dala pelaksa aa p og a atau ke ijaka pu lik.
Dala pe elitia kualitatif i i dite apka e e apa etode pe gu pula data a g u u digu aka , a ta a lai studi data seku de da o se asi. “e e ta a itu tek ik a alisis data dia ahka u tuk e ja a asalah a g telah di u uska pada p oposal i i. Pada pe elitia i i digu aka etode a alisis data kualitatif e u ut Milles da Hu e a
: de ga e ggu aka tiga ko po e a alisis.
HASIL DAN PEMBAHASAN
A alisis Be tuk Pa tisipasi da Fakto Pe e tu Ke e hasila P og a Pa tisipasi Mas a akat
Dala pe elitia i i dipilih tiga p og a pe e i tah a g dilaksa aka pada asi g‐ asi g pe e i tah dae ah, aitu:
. P og a Ge a “e u Be se u Ma is di Ka upate P i gse u . P og a Nasio al Pe e da aa Mas a akat PNPM Ma di i
Pe kotaa di Kota Ba da La pu g
. P og a P o osi Kesehata di Ka upate La pu g Ti u
P og a te se ut dipilih se a a pu posi e e dasa ka ka akte istik a gga a , akupa kegiata da fo at pelaksa aa kegiata a g di ilikioleh asi g‐ asi g p og a . P og a Ge a “e u Be se u Ma is e upaka p og a u ggula Bupati P i gse u a g e tujua u tuk e pe epat pe a gu a fisik da eko o i se ta e jadika pa tisipasi as a akat se agai pe ilaia ke e hasila p og a . Hasil pe elitia e u jukka ah a e tuk pa tisipasi as a akat dala tahap pe e a aa e ada pada ta gga pa tisipasi a g pali g e dah ak i o
su e da a da da a a u le ah koo di asi se ta elu dapat e ja a ka p og a . Be tuk pa tisipasi as a akat dala pe a faata adalah pa tisipasi e tikal ak i as a akat te li at dala suatu p og a da status a se agai pelaksa a da i p og a te se ut. Dala pelaksa aa p og a i i te dapat e e apa ke dala ulai da i pe aha a as a akat, ku a g a da a, ai da juga le ah a koo di asi dala pelapo a kegiata .
P og a Nasio al Pe e da aa Mas a akat PNPM Ma di i Pe kotaa e upaka p og a pe e i tah a g se a a su sta si e upa a dala pe a ggula ga ke iski a elalui ko sep e e da aka as a akat da pelaku pe a gu a lokal, te asuk Pe e i tah Dae ah da kelo pok peduli sete pat. “ehi gga dapat te a gu ge aka ke a di ia pe a ggula ga ke iski a da pe a gu a e kela juta . PNPM Ma di i Pe kotaa i i le ih e guta aka pe a gu a as a akat se a a e kela juta de ga e e patka as a akat se agai pelaku uta a elalui pa tisipasi a g aktif. Hasil pe elitia e u jukka ah a e tuk pa tisipasi as a akat dilihat da i pa tisipasi as a akat dala tahap pe ga ila keputusa ; pa tisipasi dala tahap pelaksa aa ; Pa tisipasi as a akat dala tahap pe a faata hasil; da pa tisipasi as a akat dala tahap e aluasi. Be dasa ka hal te se ut e u jukka ah a pa tisipasi as a akat dala p og a i i sudah ada eskipu elu e elu uh. Pa tisipasi as a akat elalui PNPM Ma di i Pe kotaa ukup aik da pa tisipasi as a akat e u ut pe eliti te golo g pa tisipasi de ga tipologi ke it aa pa t e ship. Pada tahap pa tisipasi i i, pe e i tah da as a akat e upaka it a sejaja ak i kekuasaa telah di e ika da telah ada egosiasi a ta a as a akat da pe ega g kekuasaaa , aik dala hal pe ga ila keputusa , pelaksa a , pe a faata aupu o ito i g atau e aluasi.
P og a P o osi Kesehata di La pu g Ti u e jadi ja a a atas ke utuha pokok kesehata as a akat a g dapat dikataka ital, ka e a se ua a ga ega a aik a g ka a atau a g iski e hak da la ak e dapatka pela a a kesehata . Hasil pe elitia e gga a ka p oses pe e da aa da eka is e pe gelolaa da a sehat dilakuka oleh kepala ida g p o osi kesehata a g di da pi gi oleh ida desa, lalu dila jutka de ga sosialisasi ke as a akat Desa Ma gosa i oleh apa atu Desa da sudah e jala de ga aik, a u asih a ak as a akat a g elu e getahui de ga jelas kegiata da a sehat.
Ke e hasila p oses pe e da aa da eka is e pe gelolaa da a sehat di duku g oleh ada a odal sosial a g ada pada as a akat, a g te di i da i kesada a di i a g ti ggi, da asa solida itas se ta ke jasa a a g aik dala e i gkatka sta da kesehata . Pa tisipasi pada p og a i i e ada pada ta gga pa tisipasi a g e sifat isk taki g, di a a p oses a g e la gsu g da e ke a g tidak ha a sekeda e ghasilka keputusa , tetapi e iki ka aki at da i hasil a g e a gkut keu tu ga , ha ata da i plikasi. Pada tahap i i se ua o a g e iki ka isiko a g diha apka da i hasil keputusa .
Da i ketiga p og a te se ut dapat dia alisis e e apa fakto uta a a g e jadi pe gha at da pe do o g pe apaia ke e hasila p og a pa tisipasi. Ide tifikasi te se ut dapat dilihat da i ta el e ikut:
Ta el . Ide tifikasi Fakto Pe gha at atau Pe do o g Ke e hasila P og a Pa tisipasi Mas a akat di P o i si La pu g
No PNPM Ma di i
Pe kotaa P og a Da a “ehat P og a “e u Be se u Ge a Ma is
Kete atasa da a. Da a u tuk kegiata pe a gu a fisik di asa ku a g da da a a g di e ika te agi jadi tiga tahap a g e uat pe a gu a te he ti se e ta a. Kesada a Di i da “olida itas. Kesada a di i a g ti ggi da i i di idu‐i di idu a g e gikuti kegiata da a sehat i i, da juga solida itas a g ti ggi se ta ke jasa a
a g aik dala
e i gkatka sta da kesehata .
Apa atu a g
‘espo sif. Apa atu desa a g espo sif da juga Pok as a g e ta ggu g ja a te hadap tugas da fu gsi a.
‘e dah a Ti gkat Kesada a Mas a akat. Mas a akat a g e ga ggap ah a PNPM Ma di i Pe kotaa e upaka Ma faat a g La gsu g Te asa. Kegiata da a sehat
juga sa gat e gu tu gka agi as a akat Desa Ma gosa i a g Pe aha a as a akat te hadap P og a Ge a “e u Be se u Ma is a g salah. Mas a akat a g e ga ggap p og a
p o ek saja da i pe e i tah sehi gga
e e a ka
as a akat ku a g
a tusias u tuk
e pa tisipasi.
e jadi a ggota a,
selai dapat
e i ga ka e a saat seda g te ti pa
usi ah,
i i se agai p o ek
sehi gga e eka
e gga u tuk e pa tisipasi. Le ah a Pe aha a Mas a akat. Le ah a pe aha a
as a akat pada saat pe uata lapo a ad i ist asi a g dika e aka tidak se ua a ga e iliki pe didika
a g ukup.
Da pak Ya g Te asa. Kegiata da a sehat i i juga e i gkatka pe getahua
as a akat aka
kesehata itu pe ti g, da kekelua gaa juga pe ti g, sehi gga ha us sali g e jaga kesehata e sa a.
Pe da aa a g
Ku a g. Da a sti ula kegiata eko o i ke ak ata di asa ku a g ka e a da a i i ha us di agika u tuk dua kelo pokusaha
Kesi uka Mas a akat.
Kesi uka as a akat
a g tidak isa
elua gka aktu
u tuk ikut e pa tisipasi pada setiap kegiata , padahal kegiata te se ut aka e e ika a faat agi as a akat a ak. Ko di asi Masih Le ah. Le ah a
koo di asi a ta a Pok as de ga PMD
te kait lapo a
kegiata
Sumber: Analisis Penelit i, 2017.
Da i ide tifikasi te hadap fa to ‐fakto te se ut, dapat disi pulka ada a dua aspek, aitu kele agaa pe ele gga a p og a da aspek pe ilaku as a akat a g e de u g elu opti al e duku g pelaksa aa p og a sehi gga tidak e ga ah kepada pe iptaa
pa tisipasi a g efektif. Oleh ka e a itu dipe luka odel pa tisipasi a g e asis kepada pe ilaku as a akat sehi gga dapat e do o g pe apaia pa tisipasi e jadi le ih efektif.
Model Pa tisipasi Be asis Pe ilaku dala Pelaksa aa P og a Pe e i tah
“e agai dasa u tuk e a gu odel pa tisipasi, aka pe lu dia alisa dahulu fakto pe duku g dala pa tisipasi as a akat. Fakto te se ut e u ut “la et dala “oleh : ‐ , ak i: pe ta a, kepe a aa atau kese pata u tuk e pa tisipasi a g eliputi; ke aua politik pe e i tah atau pe guasa u tuk eli atka as a akat dala kegiata pe a gu a , aik dala pe ga ila keputusa saat e e a aka , pelaksa aa , pe eliha aa da pe a faata hasil, kese pata u tuk e pe oleh akses i fo asi a gdipe luka , kese pata u tuk e o ilisasi da e a faatka su e da a u tuk
pelaksa aa pe a gu a , kese pata u tuk e pe oleh da
e ggu aka tek ologi a g tepat te asuk
pe alata /pe le gkapa lai a, kese pata u tuk e o ga isasi te asuk u tuk e gakses da e ggu aka pe atu a , pe iji a da p osedu kegiata a g ha us dilaksa aka da kese pata u tuk e ge a gka
kepe i pi a a g a pu e u uhka , e gge akka ,
e ge a gka da e eliha a pa tisipasi. Fakto pe ta a i i isa di e ati dala p og a ge a e se u a is a g e ada pada tahap
o ‐ pa ti ipatio , ko disi te se ut dido o g oleh ku a g a kepe a aa
atau kese pata a g di e ika u tuk e pa tisipasi.
Kedua, ke a pua u tuk e pa tisipasi. pe e ia
kese pata /kepe a aa u tuk e gge akka pa tisipasi as a akat tidak aka a ak e a ti jika as a akat se di i tidak e iliki kapasitas atau ke a pua u tuk e ga il agia dala setiap kegiata pe a gu a . ke a pua a g di aksud adalah; ke a pua u tuk e aha i da
e e uka kese pata u tuk e a gu atau pe getahua
pe getahua te ta g pelua g u tuk e pe aiki utukehidupa a, ke a pua tek is u tuk elaksa aka kegiata a g e a ti e ke aa de ga pe getahua da pe guasaaa tek ologi atau kete a pila a g ha usdi iliki da ke a pua u tuk e e ahka asalah a g dihadapi de ga e ggu aka su e da a da pelua g a g te sedia se a aopti al. Fakto kedua i i isa di e ati dala pelaksa aa p og a
PNPM pe kotaa , di a a as a akat asih e iliki pe aha a a g le ah te hadap pa tisipasi dala p og a te se ut sehi gga pada akhi a eskipu telah te jadi pa tisipasi de ga tipe ke it aa a u elu opti al.
Ketiga, ke aua u tuk e pa tisipasi dala setiap kegiata dite tuka oleh ada atau tidak a kepe ti ga a g e sa gkuta . Kepe ti ga i ilah a g aka e e tuka sikap da pe ilku a apakah ia e utuska u tuk ikut e pa tisipasi atau tidak. Ke aua seseo a g u tuk e pa tisipasi dala kegiata e sa gkut paut de ga ; “ikap u tuk e i ggalka ilai‐
ilai a g la a a g di ilai e gha at pe aika kualitashidup, “ikap da ti gkat kepe a aa kepadape e i tah/pe guasa, da “ikap u tuk selalu i gi aju da i ko disi seka a g atau tidak puas de ga
keadaa seka a g, “ikap ke e sa aa dala e e ahka
asalah e sa a, da “ikap ke a di ia atau kepe a aa di i atas ke a pua u tuk e pe aiki utukehidupa a. Fakto ketiga i i isa dia ati te jadi dala pelaksa aa p og a p o osi kesehata di a a as a akat te ta ik u tuk e pa tisipasi ka e a di aki ka kepe ti ga e eka aka ko disi kesehata a g le ih aik. Oleh ka e a itu dapat dipaha i jika ti gkata pa tisipasi a g di apai adalah pada tahap isk‐ taki g.
Be dasa ka pe apa a di atas dapat disi pulka ah a fakto ‐fakto a g e pe ga uhi ke e hasila pa tisipasi as a akat dapat e asal da i dala i di idu ak i ke aua da ke a pua , se ta da i lua i di idu itu se di i sepe ti pe e i tah, eko o i da jugalegalitas.
Model Pe gelolaa P og a Pa tisipasi Be asis Pe ilaku
Model pe gelolaa pa tisipasi e asis pe ilaku di a gu de ga e gadopsi ko sep o u it e gage e t da pe so al e gage e t.
Pe so al e gage e t adalah eksp esi di i se a a fisik, kog itif, da
e osio al sela a eke ja. I di idu a g e gaged e aha i pe uh aik se a a fisik, kog itif da e osio al dala pe a ke ja a He e t, .
Pe dapat lai dike ukaka oleh Ma e & “ h eide
e defi isika e gage e t se agai : a i di idual’s se se of pu pose a d fo used e e g , e ide t to othe s i the displa of pe so al i itiati e, adapta ilit , effo t, a d pe siste e di e ted to a d o ga izatio al goals ,
ila dia tika e gage e t e u ut Ma e da “ h eide
e pe lihatka i isiatif p i adi, dapat e adaptasi, e usaha, da
teku te hadap tujua o ga isasi. E gage e t e upaka suatu
pe gala a e e jik da i kete li ata de ga aktifitas pe e uha se a a pe so al a g dika akte istikka elalui e e g , i ol e e t, da
p ofessio al effi a a g e upaka la a da i tiga ka akte sitik u out
De e outi & Bakke , .
Al e ht e pe dapat ah a e gage e t e e i ka dua kualitas: suatu state oti asi positif da e e e gi a g e hu u ga de ga peke jaa , da kei gi a u i u tuk e gko t i usika pe a ke ja da kesuksesa o ga isasi. Defi isi e gage e t e utuhka pe edaa a g jelas da i ko st uk a g diko septualisasika le ih aik se agai a tesede atau d i e /pe do o g e gage e t. Da i kese ua defi isi te se ut disepakati ah a e gage e t adalah sesuatu a g dii gi ka , e iliki tujua o ga isasi se ta e iliki aspek psikologis da pe ilaku a g eli atka e e gi, a tusias e, da usaha a g te fokus He e t, . Be dasa ka defi isi‐defi isi te se ut aka dapat disi pulka jika e gage e t se agai a a pa da g seseo a g u tuk te oti asi da e hu u ga de ga keadaa pe e uha i di idu a g dita dai de ga e e gi da esilie si e tal a g ti ggi sela a eke ja, asa a tusias e, e asa pe ti g se ta a gga te hadap peke jaa , da fokus e ik atipeke jaa .
Pada di e si i di idu, a gu a odel pa tisipasi e asis pe ilaku as a akat te kait de ga ko sepsi pe so al esou es a g e upaka p edikto o k e gage e t. Pe so al esou es e upaka e aluasi di i positif a g e hu u ga de ga esilie si da e ga u pada asa ke a pua i di idu u tuk e go t ol se ta e da pak sukses dala
li gku ga a Ho foll, ; He e t, . Pe so al esou es
e u jukka ah a e e apa e aluasi di i positif e p ediksi goal‐
setti g, oti asi, ki e ja, kepuasa ke ja, kepuasa hidup, da hasil e a ik
lai a. Alasa a adalah ah a se aki esa su e da a p i adi i di idu, se aki positif pula di i i di idu da tujua keha o isa di i diha apka u ul Judge, ; He e t, . Kata ku i dala u aia te se ut adalah pe lu a pe guata self‐effi a dala desai p og a pa tisipasi.
“elf‐effi a adalah ke aki a ke a pua seseo a g u tuk
e go ga isi da e geksekusi agia ‐ agia da i ti daka a g dipe luka u tuk e ghasilka pe apaia Ba du a, . “elai itu,
“ hultz & “ hultz e defi isika self‐effi a se agai pe asaa te hadap ke ukupa , efisie si, da ke a pua di i dala e gatasi kehidupa . Ba o da B e e ge ukaka ah a self‐effi a
e upaka pe ilaia i di idu te hadap ke a pua atau ko pete si a u tuk elakuka suatu tugas, e apai suatu tujua , da e ghasilka sesuatu. Me u ut Ba du a , p oses psikologis dala self‐effi a a g tu ut e pe a dala di i a usia ada e pat, ak i p oses kog itif, oti asio al, afeksi, da p oses pe iliha /seleksi. Kee pat p oses i ilah a g ke udia pe lu diako odasi dala desai p og a a g e asis pa tisipasi as a akat.
Pada di e si ko u itas, pe dekata o u it e gage e t adalah se a gkaia la gkah u tuk eli atka as a akat se a a aktif dala e a ga i asalah “ ai sto & “u e ell, ,“epe ti e e tuk koalisi, atau e fasilitasi lokaka a as a akat. Te dapat tiga je is uta a p aka sa kete li ata as a akat, de ga e e apa i isiatif a g sali g tu pa g ti dih a ta a katego i Att ee et al, : I isiatif e asis ila ah a g e a getka dispa itas sosial da eko o i, I isiatif e asis o a g a g e tujua u tuk eli atka populasi te pi ggi ka , da I isiatif e asis koalisi a g e tujua e a faatka kekuata da i kelo pok kepe ti ga . Tipologi i isiatif i i aka u ul se a a e eda pada je is‐je is p og a pa tisipasi a g di desai de ga ka akte istik da tujua a asi g‐ asi g. I isiatif te se ut a ti a e kisa pada ti gkat kete li ata , ko sultasi, hi gga e e a g a g didelegasika dala pe e a aa da pe a a ga , u tuk e jala ka tata kelola e sa a atau ke ja sa a.
Pusat “tud Et is & Kesehata di I gg is, seka a g dike al se agai I te atio al “ hool fo Co u ities, ‘ights, a d I lusio I“C‘I , e ge a gka odel kete li ata as a akat da i peke jaa e eka de ga ko u itas et is kulit hita da i o itas. Tujua da i odel i i adalah u tuk e iptaka li gku ga a g adil di a a i di idu, o ga isasi, da le aga dapat eke ja sa a u tuk e a ga i asalah a g e jadi pe hatia e sa a. Model i i telah digu aka oleh Ce te fo Eth i it a d Health di le ih da i p o ek, de ga ti gkat ke e hasila a g e aga
Fou tai et al, .
Dala aspek o u it e gage e t pada desai p og a pa tisipasi, te dapat e e apa poi uta a u tuk e astika ke e hasila pe e apa
. “eo a g fasilitato a g aka e gikla ka , e ek ut, da e ilih o ga isasi as a akat u tuk e pa tisipasi; Me ediaka da e duku g ti staf; da e do o g pa tisipasi a ta da i t a‐ as a akat
. O ga isasi as a akat tua u ah a g e iliki hu u ga aik de ga as a akat sasa a
. Tugas a g e a ti, te atas aktu da udah dikelola. I i isa e jadi salah satu atau se ua li gka a dala diag a odel, a g e ghu u gka ko u itas da le aga dala hu u ga ke ja a g adil
. Pelatiha a ggota o ga isasi as a akat se agai koo di ato p o ek . P oje t suppo t o ke a g e e ika duku ga kepada
as a akat, sepe ti a g dia ahka oleh fasilitato . Duku ga da a u tuk kegiata p o ek da pe so il
. Kelo pok pe ga ah a g ha us e e taka pe e a a da pe edia la a a /p og a sete pat
Dala ko teks pe gelolaa p og a pa tisipasi as a akat, odel a g e akup kedua di e si; di e si pe so al da di e si ko u itas dia ahka kepada pe u aha sikap i di idu da kelo pok da i i te al e eka se di i. Ka e a pe u aha a g dido o g da i i te al di i da o ga isasi aka e e ika efek a g e ja gka pa ja g.
Da i u aia te se ut aka dapat diga a ka odel pe gelolaa pa tisipasi e asis pe ilaku te se ut se agai e ikut: