• Tidak ada hasil yang ditemukan

Kena kui  xarabu

Dalam dokumen Hãtxa kuĩ haska xarabu (Halaman 62-67)

3. KENA XARABU HASKA

3.1 HASKA YUI BETSA

3.1.1 Kena xarabu

3.1.1.3 Considerações sobre a formação de algumas subclasses semânticas de nomes

3.1.1.3.10 Kena kui  xarabu

Hunu kena kui xaraburã, habia bai taeki betxi birãnibuki, haska tapitã betxi kinã nu pashka rabeyaki keskaki: rua inu inurã, Rua bakeburã, hunirã ruaki, aiburã banuki, Inu bakeburã; hunirã inuki, aiburã inaniki. Há rua bakeburã txashu inu rua kiaki, haskaya há inu bakeburça, inu keneyã ruabu kiaki.

Haska tapitanã, rua huni aibu bikinã, inani ati xinã nibuki, haskaya huni inu bakenã, banu biti anibuki xinãkina. Haskaya aibuã, benewakinã hawe txaita inu bake ati anibuki, haskaya há aibu inaninã hawe txaita rua bake ati anibuki.

Haska xarabu xinãtanã, hatu bakebu tashni bainai, kenaki hari hatu kenati xinãnibuki. Huni bunã hawe ibu huni inu hawe epabu rabi baiti xinã nibuki, haskaya aibunã hawe ibu inu hawe ewabu rabi baiti xinã nibu, na eskatiã habiaskawa misbuki, hatu ibubu kena kui kena baikinã.

Aibu bake aibu bitanã, hawe ibu aibu rabimiski, betsa bitanã hawe ewa xarabu rabi baimisbuki. Huni bake huni bawa tanã, haweã, hatu epabu rabi baimisbuki. Haska xinã niburã kena betsa xarabu rabiama, habia hatu ibus amisbukirã. Aibu tuya xikenã, habia hatu ibu rabi katsi xinã misbuki; beke huni ikayarã ibu huni akatsi xinã misbuki, aibu bake ikayarã hawe ibu aibu akatsi xinã misbuki. Haskati xinã niburã, na eskatiãnã, habiaska kubãi kani kiki, hatu ibubu rabi kanirã.

Haska kena xarabu pe kukainirã, habia aiyãi pei inu, beneyai pe kukaina imisbuki; huni hawe shanu kaya bishu hatu bawarã, aibu hawe txaita kaya benewatã hatu bawa bainarã. Ruã hawe shanu inani bibainarã, inu hawe shanu banu bake bibainarã, haskama aiya txakai inu beneya txakarã, betsa kaimiski. Huni rua bake banu bake biarã, inu kabe hanubi inani bake bitã bake bawarã. Hanubi aiyã txakatã hatu rabiaburã, hatu kena kui inu, hatu kena bainarã betsai keyui kiki. Hawe kena kui ruake, kenaki inu akasmaki, inuke kenaki ruã amisbuki, harakiri kena pewa tibumarã. Haskake rua inu banu biakanãtã, inu inu inani biakanãtã hatu bawarã, hawa bake bume ika yuka ika tsamia kiki, nuku xinãne bestirã; Rua

bakeme? inu bake raka? Ika keska tsamia kiki. Kena kui inu, kena namea xarabu txakabu keskarã, ma aku haira hayabuki, aiyã txakatã, beneya txakatã hatu bawa misburã.

Hati nuku kena xarabu nikatã e kenea kake xinarã naki uirakawe, hati xinãki ea yuiyabu kene kinã kekuti keku (77) e axiãkirã, hatirirã há nuku kena kayamaki, nuku txaibu kaskamai, nuku shanubu nuku kena betsa inãbu, hawe nuku beyawa misbuki. Haskake nu kena rasia keskaki.

Figura 2 – Onça vermelha – txashu inu

Fonte: http://www.cariocadocerrado.com.br/index/wp-content/uploads/onca-parda.jpg. Acesso em: 17mar.2011.

KENA KUĨ XARABU RUA BAKE

1-Siã, Txupi, Bake Peuwa 2-Bixku, Hina Kene, Mãi Xukiti

3-Ixã, Petxiwã, Txana Dunĩ,Shatxĩ Beseya, 4-Buse, Sheta Maiti, Yawa Bitxi

5-Mana, Txana Maiti, Shurubau Kubati

6-Bane, Mai TuKu, Misi Tiú, Itxa Dua, Txatxa Puĩki, Yawa Shatxibu 7-Ibã, Mane Hene, Muku Baĩ, Txitimã

9-Tene, Nixi Waka, Txitu Nawabu 10-Txuã, Txatxa Puĩki

11-PAE, PEKATI, TAU BINUYA 12-Tuĩ, Mane Hene, Shawã Hina Mexu 13-Tau Binuya, Nea Bushka

14-Txanu, Mai Rerati, Xiabu, Panuti, Txana Hãpis 15-Tue, Kutsu, Maĩ Tamu, Mãku Taxi

16-Maya, Mashe Istubĩ, Kere Mapua 17-Kixtĩ, Uteti, Teskã Nawa, Maniuma 18-IskeTi, Maru

19-Metu, Hema,*(Ixã Rua) 20-Yasã, Baka Pasha, Pinuã

BANU BAKE

1-Rani, Barã Tatxauma, Nawa Tximiti, Txukani 2-Baka Yuãni, Mashe

3-Pai, natsuani, nawe mani

4-Bina, Natxuani, Babeani, SheKu 5-Mai Beshati, Pĩpĩ

6-Awa Txixa,*Duvida

7-Yaka, Yawa Yaka, Nixpu Teke, Yuriani 8-Shemã Tima, Mau, Txarani, Nãti Binuani 9-Same

10-Maxi, Rãkani

11-Parã, Heuwani, Kuxiani

12-Txana Pai, Beisani, MuTi Beanaka 13-Bismani, Pai

14-Bimi, Mawa Pai, Tiku Sheta, 15-Tamani

16-Basa Yasa

17-Tue, Yawa Rika, Mãku Taxi* 18-Pãteani, Kãmani

Figura 3 – Onça-pintada – Inu keneya

Fonte: http://2.bp.blogspot.com/_d21r2l7Ra_E/Rf_0dcpv99I/ABE/ LtZZo9o3mYA/s400/gb+-+onca+pintada+(4).jpg. Acesso em: 17mar.2011

INU BAKE

1-Muru, Rume Kuru, Punu Bena, Kari Meshte 2-Txana Mashã,

3-Bina, Atxi Baĩ,

4-Siã, Sebi Rua, Kuni Siã, Bixati,

5-Isaka, Awa Kayawã, Teskãbãi, Isa Bari 6-Xupĩ, Bai Shenabu, Mani Shaka, Shenãbu 7-Shemãtima, Makeyã, Mau, Hashka, 8-Makari, Nui, Mai TuKu, Hãpimawã 9-Meka, Banĩ Tia,

10-Sakuti, 11-Isa Mema,

12-Keã, Buku Mapua, Ame

13-Shane, Txana Shane, Tawa Teke 14-rasu,

15-Naxixma, Aya Txurãti (Rua) 16-Yukã, Kepunu, Nĩ Nawa, 17-Atxi Baĩ

18-Kupi, Maru Paisma, Kiristuba 19-Iskubu, Tuĩ, Habaina

20-Itsairu,

21-Awa Xiru, Shenãbu, Xupĩ

INANI BAKE

1-Mukani, Shane Bana, Kanawã,

2-Ibatsai, Txureani, Inawã Pini, HAB Ani 3-Buni, Txashu Sheta, Batani, Ĩka Besuani 4-Maxi, Awa Beruã,

5-Yãka, Sheki Ĩku, Ĩka Tapani

6-Siriani, Ayani, Shekiwã Txirixpi, Ĩka BusHAB U, Tama Txumi, Metuani, Tsĩkiani, Pamani, Mesiani

7-Mushani, Isa Mema, Memani, 8-Nãke, Tubĩ Nawa, Bistuani, Kariani 9-Txana Kayani, (Mukani, Txana Biski 10-Txira Betuya, Ĩkani, Txana Txixĩ, 11-Same,

12-Txima,

13-Baxiku, Shekuani, Shabu rua 14-Hashuani, Ĩka Tsauwani 15-Yeke, Reweani, Inu Bai 16- Nete, Ĩka Bana

17- Mãkuani, Shuniani, Runu Maxa, Barã Tatxauma

1- Rua 20 2- Banu 19 3- Inu 21 4- Inani 17

1- Rua : Inu  - Banu ( Rua 20 e Banu 19 = 39 Kenakuĩ) 2- Inu : Inu - Inani (Inu 21 e Inani 17 = 38 Kenakuĩ) Nuku Kana Kuĩ Keyu ‘total’ = 77

Nuku kena xaraburã, habia hamapai xarabukiri nuku kene nibuki, bimi xarabu kirirã, hi kena kirirã, betsa betsapa keska xarabu anibukirã.

Dalam dokumen Hãtxa kuĩ haska xarabu (Halaman 62-67)

Dokumen terkait