BAB V : KESIMPULAN DAN SARAN
5.2. Saran
Sebelum penulis mengakhiri pembahasan dalam skripsi ini maka penulis ingin memberikan sedikit saran-saran dari penulis yang berupa himbauan.
1. Untuk menjaga agar lestarinya naskah kuno terutama naskah Batak disarankan agar pemerintah daerah memuat suatu kebijaksanaan tentang pengajaran naskah Batak di sekolah lanjutan yang ada di daerah yang banyak masyarakatnya bersuku Batak Toba. Dengan adanya pelajaran tersebut memaksa dengan cara yang halus agar murid memahami bahasa dan peninggalan budaya daerahnya sendiri.
2. Terutama kepada penutur bahasa Batak Toba, perlu himbauan supaya kita sebagai penutur bahasa tersebut mengetahui sekaligus memperdalam ilmu kita tentang pernaskahan Batak Toba. Dengan cara ini maka sudah barang tentu kita turut memelihara dan mengembangkan cakrawala pengetahuan mengenai naskah tersebut dan sekaligus juga mempertahankan kebudayaan Batak toba tersebut
DAFTAR PUSTAKA
Abrams, M.H. 1953. The Mirror And The Lamp: Romantic Theory and The Critical Tradition Oxford:University Press.
_______,1981. A Glosarry of Literary Terms. New York, Chicago San Francisco, Dallas, Rinehart and Winston. Four Edition.
Adelina, 1990. Tesis: Sistem Penanggalan (Parhalaan) Batak Toba sebuah
Kajian Filologis. Bandung: Fakultas Pascasarjana, Universitas
Padjajaran.
Al-Attas, Syed, M.N. 1972. Islam Dalam Sejarah Dan Kebudayaan Melayu. Kuala Lumpur: University Kebangsaan.
Atja dan Aajatrohaedi. 1985. Nagarakretabhumi: Karya Kerja Kelompok di Bawah Tanggung Jawab Pangeran Wangsakerta Panembahan Cirebon. Bandung. Bagian Proyek Penelitian dan Pengkajian Kebudayaan Sunda (sundanologi).
Baroroh, Baried, 1985. Pengantar Teori Filologi. Yogyakarta : Fakultas Sastra, Universitas Gajah Mada.
Berling,R.F. 1966. Filsafat Dewasa Ini. Jakarta.PN. Balai Pustaka. Cetakan IV (Tejemahan oleh Hasan Amin).
Djamaris, Edward, 2002. Metode Penelitian Filologi, Jakarta: CV. Manasco. Djajasudarma,T.Fatimah. 1988. Teknik Penerjemahan dan Interpretasi.
Haryono, Rudy, 2002. Kamus Besar Bahasa Indonesia. Jakarta: Pustaka Indonesia.
Haslinda, 2005, Makalah: Filologi Pengobatan Tradisional Orang Bugis
Dalam Lontaraq Fabbura. Disampaikan pada Seminar Simposium
Filologi Jawa Barat.
Hoed, B.H. 1993. Penerjemahan di Bidang Sains dan Teknologi, dimuat dalam Lembaran Sastra Universitas Indonesia.
Koentjaraninggrat, 1979. Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: Aksara Baru. Kozok,Uli. 1999. Warisan Leluhur Sastra Lama dan Aksara Batak. Bogor.
Grafika Mardi Yuana.
Marbun, M.A. 1978. Pengantar Budaya Batak. Jakarta. Balai Pustaka. Peursen,van. C.A. 1976. Strategi Kebudayaan. Yogyakarta: Kanisius.
Pradotokusuma, Partini Sardjono. 1986. Kakawin Gajah Mada. Suntingan
Naskah serta Telaah Struktur, Tokoh, dan Hubungan Antarteks.
Bandung. Bina Cipta.
Ruhalliah. 2006. Transliterasi Aksara Sunda Kuno, Cacarakan, dan Pegon,
serta Penyusunan Edisi Teks dan Terjemahan. Jurusan Pendidikan
Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Indonesia. Bandung.
Runes, D. 1963. Dictionary of Philosophy Ancient. New Jersey.
Robson, 1994. Prinsip-prinsip Filologi Indonesia Terjemahan Kentjarawati Gunawan dan Universitas Leiden Belanda.
Shadily, Hassan. 1980. Ensiklopedi Indonesia. Jakarta: Buku Ikhtiar Baru. Van Hoeve.
Siahaan, N. 1964. Sejarah Kebudayaan Batak. Medan. Napitupulu-sons.
Subagio, Sastrowardoyo. 1983. Moralitas dalam Kesusasteraan. Kompas 27 September.
Soemantri, Emuch, 1986. Identitas Naskah. Bandung: Fakultas Pascasarjana, Universitas Padjajaran.
Sutrisno, Sulastin. 1981. Hikayat Hang Tuah: Analisis Struktur dan Fungsi: Yogyakarta.
Syukur, La Ode, 2005. Makalah: Pengenalan Diri Suntingan Teks Disertai
Kedudukan Dan fungsi. Disampaikan pada Seminar Simposium
Filologi. Jawa Barat
Tadillah, Yusriwal, Zuriati. 2004. Dinamika Bahasa, Filologi, Sastra, dan Budaya Padang; Andalas Universitas Press.
Tambunan, Anggur P. 1977. Kamus Bahasa Batak Toba-Indonesia Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa. Departemen Pendidikan dan Kebudayaan Jakarta.
Lampiran Naskah Transliterasi
1. Partama anglahang lu
Anghang hu maqhang tahang humpa Hapali bana hing
Ho pangalaho ni bagahi Sande bona ma
Tean marharoan 2. Mamunu marsili Ia rotama diporta Nga di mesa simanjoloi Singa dapotan
Matarama maluha Uruk manjadi Borno borno Manjadi uruk ima Palaho ni porta
3. Mani hasuhuton Di mulani juhut mate Tu soto / moto asuhuton Bea dibisara
Nagodang asa imana Tiding gurunta guru Tandang ni aji bao Aji bunga bunga anak Na boru honsitan ni Tiyan tano na buyar
4. Tano na hornop Tano soharan Tano lobu so……..
Homitan ni dianak ni sihombing Asa ho podahon madi
Ho pinaranak rang ma Ni aji as aroma di ho
Ale amang hela guru humuntal
5. Ni aji asa
Ro ma diho pinaranak Guru nipian ni
Aji amang jaha ro Hata ni halak di mamis Ni bojana di tumpak
Pah desana uli gala Na uli ibana ia hamuna Di hata go on naso Ma hita ia magong
6. Hata hot mago matutu Jaha di hasuhuton Ia monang di hatahon Monang ma huta ale Jaha di hasuhuton Ia monang di hatahon Monang ma huta ale Jaha roha ta ni Hala jadi mamis Longit hu mata tano Hatana mismis do I unang be hita
7. Porsea disi anggo I mago Ma na humatahon
Hata nai di rohanta na Ma I mamulana mago
Jaha rohata
Ni halak di bisnu be Ahu mata hana do Hobinghas namate ma Dongan na monang laho Binghas si mat ape
8. Adong unang be hita laho Ia hu mata hon na mago Do ibana inda
Hutana mago be ala ho Mangoli unang be hita Laho bea laho
Tandang jaoat ma pubea Umbean pagar ta tar
Sunggul begu ulang be hita Laho disi beya
9. Mangolo ilu mangaho ni Ompuna mago do i Palupalu on ni
Ruming hangma mapangulubalang Disi ja rohata ni halak di sori Tano di humpa
Desa ibana jala na uli ibana Ia humatahon ma
10. Monang do ibana monang Ma tutu beya ro togu togu Tu hita laho
Mahita beya laho binghas Mamunu mahita beya Laho tandang beya laho Ma doli bajik ma mora Mahita umbean pagar Pe bajik beya
11. Mangoli sumangot Di ompuna mamora ma i Pasupasuon ni ompu Na I . jaha rohata Ni halak hona di halabe A huma hatona
Laho binghas beya
Laho mangoli unang beya Ta laho beya halak
Humatahon na hinagabe
12. Na inda tutuna gabe Beya humatahon Hina mago na
Inda tutuna mago beya di Horja si hasita tu marama Matutung ma opu ni Ni horjai beya tu
Dalanan beya por hauma Majaoat ma I beyya
13. Dihasuhuton tara Buhar mahalak disi Ia mapangalaho ni Iborgot di sunde Bona uruk manajdi Bornoborno man
Di bunu halak marang har Bunu jadi puruni na
Pung mamora jadi marnapang
14. Mago jadi mamora disi. Ia ro hata ni
Halak di borma ia hu Satahon
Na laho banghas Do ibana beya ta dalan Unang be hita laho beya Laho mangoli beya pangopa Hau ruma beya mandabu Ji unang be dapa hulak disi Ale hugane sobe lupa
15. losing mai
mabana mamusu bumata Mesa mai singan sahara. Ia parsili ni mamis Asa dabuat ma
Boning mabarita….lomuk
16. Nasira pitu Asom pitu ngiris. Ia parsili ni bisnu
Imbulu ni manuk na bontar Bunga bunga iya pangalumuk Na tabu na
Maropuk obuk na Runduk di tapianta
17. Padomu dohot
Porsili ni pormesa ia halak tumaram Marara rupana na birong
Pe marum matinghong Tahina. Ia porsili ni sori Tobusala napuran natangtang Di bonana ia pangalomuk Ni bahul bahul nidok
Tumaram matinghong Ohini sisihon pamatang Ni rupana tua tua rupana.
Ia porsili ni halatunghot songhang Songhang bulung barang
Si iya pangalomuk ni juhut Denghe dabahen
19. Iya halak mate marsanghal Parhatahatani
Matunghing pardalan ni
Iya panahut ni api dapadomu dohot Porsili nipor eme. Iya
Porsili ni borma huning manuk Hulabu haul bahul
Nidakdanak
20. Bulung ni silantum Bunga bunga inon
Iya halak matingho bohini Hini. Iya porsili
Di rumah ni pormamis Iya pangalomuk ni unte Sira iya pangatahut ni
21. Tumate ma bisnu
Di bunu pormamis dapadomu do Pangata hit dohot porsili ni Pormesa iya tabas ni
Ama ni gunang gunang leban Lombing ni parangantong Ninta mortabas ni
Guringan pe
22. Boti imja patujo ni
Parangan tat u paro parangan. Di suma ni
Poltak di ruma ni si0
Dayang bisnu iya pangalomuk Ni pangaritan
Suhut iya tabas na Baung buham buham
23. Si anu dipanahut Pe boti do dihon . Iya dianggara ni Poltak sumantohon Di rumah ni sori iya Pangathut di bunga bunga Ia pangalomuk nida gana Andulpak dohot
Manoduk dabursik
24. Dohot napuran
Pitu halia sada manggurhon Pitu bulu ta ni
Mulai ale . iya tabas ni Angbuham buham hala On andang runang sori Umbunu musunta inin Portabas. Iya dimuda ni Poltak tongtong
Ia pangatahut ni hali Pamangsi pusipu panjita Ia pangalomuk ni tinaru Ni manuk juhut
Asa madanggukhon tu Huta ni musunta I ale.
Iya tabas ni ungbuham buham Ma manoha lahat
26. Hala ondang hala nipas Morsua asahon tu huta Ni musunta iya di Rabat porsu asahon Tu huta ni musuntai Di guringan pe songoni. Iya di boras pati
Di rumana raja uju di Rumani borma huning iya
27. Pangalomuk di ansimun Dohot tompi
Tuhu ni musunta i Iya tabas ni gung
Saimpang tunu rambu ni Musunta buham buham Marangga anggahon musunta I tiada marasap
28. Tiada marmuni di
Pangatahut pe songoni do . . iya hita juma dihon Dorma ni pormesa na Sampulu dua
Asa dabuat ma napuran Pitu ansimun
Pitu ngiris gundur Unte ingolingol
29. Pitu ngiris be sira dahanon Pitu be bulu ni inggir Inggir bulung ni Ampi pira pitu be Pusuk ni gaol si
Tabar piton lampias Dasaput dapa domu dohot Pangatahut dohot
Pangalomuk asa
30. Datanomta parmusuan Iya tabas na iya
Humpa iya humpa iya uhum Goroda morsua
Sahon musunta inin Tamortabas doppak Tu huta ni musunta Iya dophasundu tana
31. Pe ma uli asa da ombus Ma api di anjang Ni ajintai iya
Soban ni ijuk sinoro ni Porhas tingting
Arirang ni pangulubalang Asa julu dasulangi
Sihi di napuran pi
32. Pitu hali asa dasu bu Iya tuhita tu siamun Halu ma hita hapa dua Hali dape I ningon Tu jolo tu siambirang Asa hita monang ale. Iya dorma ni
Juhut manuk langhang Indalu napuran dahanon
33. Pitu be miyak baja Asa da hanom ma di Bonani duri. Iya
Basir na pung ma munu Anggo ultop ridon Salige asa da tanom ma Dompak purba
Di bonani duri asa
Do ajinta ima
Lida ombus do apira Asa hata do da ida Mangolu luhut monang Mahita asada tinghir Muse ma marsogoti do Simada ida ombun
Barang rara barang birong barang
35. Bontar barang gorsing Disima da boto musuna Mate masitiha man musu Iya dinghan musu
Mandating da ida ale Dage iya tabas ni mahua Mahua mahota on Buhu maho bulan ari Luhut uja ijaran
36. Ni musu na di sora Na sapso marmuni.
Iya dorma ni
Muhara basir napung munuh Parguntingan dahanon Na gorsing adop Dangsina datanom di Ombu buni dolok Datanom hamatean
37. Ni mahara iya tabas Ni ungsim simpang tu Ale omsoma dalang di
Ta panghang himpung marhara Si raja ma I ombu ni
Musun tai ohean Guransang naguringing Ombun laho di
Hamu miyak najadi
38. Hamu napuran di hamu Odop dangsina hita Mananom si ambu buni Dolok hita
Tanom sana tahak Surut do hita gangti. Di artia di antian ni aek ]di tula antian
Ni angga di
39. Hurung nang nianggari mali Unang marulaon barang aha Ulon dipintu unang da. Satingting suma unang pas Purboru di sopo
Barang ngaha ula on dala sopo. Satingting barang ngaha ula On di alaman unang
Majomur dakdanak
40. satingting mudana Saha pamarulaon di
Nading pintu. Satingting sang hot Hang marulahon di
Soding huduk huduk ale Satingting samisara naso
Tu pamarulaon Di jolo suhata Ale datu nami Banggu asinapat Siatipal 41. bosi sibonggu….. aniba…. Ni 42. Do ni diapus malu di
Imalungun ale gong gane gu Ni apean ni
Da on dot dot ma I ale gong ganenin natung ga Ne nin hatunggane muda ti
43. Diyab on has ni…………. Anak ni huta toman Natian tano
Silindung otik pena Ida tunggane mada hois
Mo disi aek
Mahansit ma ate aek ta Dibaen namora disi Dabuh dabuh si alum ni
44. Ate somba ni ro hoi Nian datunggane
Pinahana mulak gaia ridi Rohan ya . a sada buat Ma miak ni dulang baju Ra lumi ni hat ro na Malamun aek ni lang Hat ni bira ting ting na Nogon luhut luhut
45. Namangoli\upi mu be papor Baye ni sor bubung
Por baye ni sisiring Luhut na pusuk..sanggo Lom be luhut pusuk ni Pangulubalang pusuk ni Nilang bajora na \so ta
Ding be pitu batu ni
46. Hapas sinabok batu Ni hapas asada saor Datutu lumat asa da
Bahen panihat na begu asa da tombur di Da roni manuk mirah
Na bunghe bunghe on asa Da sapohon madungdungi Ale tunggane na amaluhut
47. Manolon da uji hon Ma matupungga ia Horbo imbulu
Na mata buat barang bo Si barang golang golang ma i Da garut na garut na majobo Ia ulos haen sa
Lirambu na bi nuan
Ta ia sada buat si Noro ni porhas Panimpul ia aultop Ponon…….. Hodong ni si noro Ni porhas mian Nanghak tadaishon Ma debata tiang ni 49. Ruma na ia umbaen Mate ma ninghot do di Roha tian tali
Pusor ma dabean naga Rian bubu tano
Do alo iya ru dano ma da Tanom. Iya tuna
Mangolu do pangalus tan a Pa na pusidal dalan
50. Datutu mapusuk ni
Da mamtang na so dohot Pitu bema soak luhut Si rurus dahois Si noro ni porhas Sinalit ni gi
Pul daoros ma miyak Ni pulang bajora da
51. Tombur ma did a ro
Ni manuk na binghe binghe On di aek ni panu
Baran na labu da oros Pini uni halisungsung Dasaor dibongot di Batang latong nasa bo Tohor sorbangon an
52. Ni asa datutung Manuk hon ale siri Ba domosok asa Tindihon ma disi
Ang nihase iya asa lang Hopi da ra huti ma Dian dor baliang suang Pangarahut nina mate sada ri
53. Asa da tanom ma tu Tano rurus iya dung do Pitu borngin dung ma tusuk Asa da daposson
Datu hebalang ni barang nasa Ngolu ale da papangan ton Madebata asa da sapuna ma Ruma na da hosak ujung nu bulu
54. Disi mata sapuhon De ba ima libas libas. Ia min toni lu
Ru ma ho batara pangulu
Baling pangulubalang hung pangu Lubalang ni gurung hung pangu Lubalang ni panapu sidaldal Ama ni paturun begu
55. I nani paturun begu ba Tara sipaturun begu
Surung paturun ma begu hu Hosa sianu ama
Ni porhas manoro Surung porhas manoro Maho di bagas ni si Anu amani putus ho
56. Sahurang mamutus maho Di hosa ni si anu
Amani malantuk
Hosa surung lantuk lala Maho ma ni sianu lala Ma si namot na lala ma Ni ulu la nayan dur Lele patagas in ma Pogar suasahon GAMBAR Dani pormamis Na lima nipe huna
Umboto ha matean Ni halak di bisa
Rana godang di mamis Si bonani tunghong Porsi le na pe disi Do dapati bal disi
57. Asom imbulu
Ni manuk bunga bunga Bontar di punsu
Ni bulung gaol iya mu Lak ma mismis por Hata hata ni magara Hu pana imbulu on In dora ni di purba Sori niari di
58. Ulu na di indora Ni bugang halak ale. Di birnu di punsu Ni dolok di bona ni Tung hong disi ma por
Sili ni dapatibal Bunga bunga napuran Nitak ni lambak ni Bulu panibalan ni
59. Dapot ma musun ta Na burnang boltok
Matingho bo hina rumisan Bibitna rupana
Tua tua rupana mapin Sur patna di indora Na bugang di nariti Sori ni ari di
Irisan na mora na ari.
60. Di sori. Di rompo Rompo halak Mate disi ma dapati Bal bunga bunga bontar Parsili dapot ma
Musunta na ting ho boti Rupana tua tua rupana
Ruposon runghung na Di dangsina sori ni ari
61. Di otara gora Ni ari ni
Boltokna na bugang ni halak. Dihala di ro bean
Di batang hang mu disi Do dapatibal por
Sili na sanga sanga miyat Baja portaye siarang Mise ni baba niyat
62. Dapatibal di borani Dolok pe jadi iya
Halak mate masonghalpuk Hata hata ni jana ulu Balang maligeak ni Mamuhang pordalan Nima tahar baba ni i Poson indora na Dinariti sori ni
63. Ari ni ari di irisan Na gora ni ari di Yakna bugang di in Dora niugang ni ale. Di borma di lombang Lombang halak
Mate di robeyan disi do Porsili di patibal
Api bunga bunga suga
64. Ni unte di bulung ni latong Iya halak mate di
Lombang ma pinsur Put ni sabun silak
Mata ni maburnang boltok Ni magursing
Rupani ma gorbak pa Ngaloho ni dipat ni Di indor ni bulung
Ni ari di dangsina Sora ni ari ale amang GAMBAR . .
Poda ni si patiha Ma nibulan tu mo To hasuhutton ni mu Lani juhut mate ma domu Huparta mabea mar
66. Horja be asa ngutang bea Hita dipangaruti halak Bea mardomu bayo be Ama surangi hasuhuton Bea munsu si da
Be ari asa parang ahon Mapartamattai bea Mamusuk huta asana
67. Sana toding harurunta datu bajiya porhas ale ya Amang simahuyang hung gar
Hamuntal ni aji Di bulan si paha
Samorsanti do ri Orap mamora ma hita
Jahot hula hula bea manangho Beya dipananghong iya lahar
68. Majo manuk pogong Dapothon ni tano di Ni pinananghong ana bea Manusuk huta mate masi Susuk huta beya marlongit Manuk nalopak longit Ta unte bara susang Dalan na hopang susugani Pajenan sosoran
69. Panjagangan tolu talang he masada Li doli apopak hapo
Pak bilang bilang ta si raya Sompinangan ni ari
Di jolo ni talang eatta Disi pahar pasanti Tonun domu bayo
Jaoat mangutang rapa
Mago ma maho ni ujung bajit
70. Mandatangi ni alaman Dulas di tapian nagana Tagan dor baliang hot Na asu na bara manuk mirah Longit anduduk
Sosaran hu turuk Sanghalan unte hajoran Panggangan lisan tunjuk Na binang talang hak hu
71. Dibalang ameha di portung Hoan hita patibal hon Di sumani poltak
Datongo ni pangudahaan Hori bilang bilang bilangta Aso mago aloi
Paha tolu santi tonun Domu bayo masora ma
72. Hon roso rodo ima na Padatangi bajik di anggara Sappulu di singhora tu
Nariti samisara turun datongo Ni dipanopoan pulas
Sisopo suga sapu ate imat ni Jarum usi si
Ur bintang longit sinta
Sanghalan bulung ni andulpak Sosor bortikta
73. Panggangan namar siajar Mata hatatapan diparsirang Gutan isang isang pele balbal Madian dapatibal
Dibalame meha hita hundul Opat santi domu
Bayo jaoat sangutang man Datang bajik dohot naso Pungi hasuhuton si Paha lima morsanti domu
Bao marhonum ma mosu Ma hita mangutang sae didin
74. Do utang mananghong ma mago Pananghong mamora mapinananghon Masudungi hamu humon
Romusung do hasuhuton Ma maho ni utang ro muse Do utang mago na mandatang Mamora ni datang onom Mago parhorja unang ma Domu bao dipangan babi Pinta mago ma pinangutangan Masudungi hasuhuton
75. Mortunggu da begu mandatang Bajik di artian
Di boras pati ni poltak Di muda ni mate da tongo Ni di gulang dulan
Di pano payan sugan ta daro Baliang I hot na sunggam
Balanga babi sunghe lohit Podom podom so sar sanduduk Hasian sanghalan
I borna hita hindalu na Rap ping pinggol pitu Hapilin nipande pande
76. Di dalan na bolon bilang Bilangta si noro ni porhas