Ba gia n Ke sa t u Asa s Um u m
Pa sa l 6 6 Pasal 66
( 1) Keuangan Daer ah dik elola secar a t er t ib, t aat pada per at ur an per undang- undangan, efisien, ekonom is, efekt if, t r anspar an, dan ber t anggung j aw ab dengan m em per hat ik an k eadilan, k epat ut an, dan m anfaat unt uk m asyar akat .
Ayat ( 1)
Penyelenggar a Keuangan Daer ah w aj ib m engelola Keuangan Daer ah dengan m engacu pada asas- asas yang t er cant um dalam ayat ini. Pengelolaan dim aksud dalam ayat ini m encakup keselur uhan perencanaan, penguasa- an, penggunaan, per t anggung j aw aban, dan pengaw asan.
( 2) APBD, Per ubahan APBD, dan
per t anggungj aw aban pelak sanaan APBD set iap t ahun dit et apkan dengan Per at ur an Daer ah.
Ayat ( 2) Cuk up j elas
( 3) APBD m em punyai fungsi ot or isasi, per encanaan, pengaw asan, alokasi, dan dist r ibusi.
Ayat ( 3)
Fungsi ot orisasi m engandung ar t i bahw a anggar an Daer ah m enj adi dasar unt uk m elaksanakan pendapat an dan belanj a pada t ahun yang bersangkut an.
Fungsi perencanaan m engandung ar t i bahw a anggar an Daer ah m enj adi pedom an bagi m anaj em en dalam m erencanakan kegiat an pada t ahun
yang bersangkut an.
Fungsi pengaw asan m engandung ar t i bahw a anggar an Daer ah m enj adi pedom an unt uk m enilai apakah kegiat an penyelenggar aan Pem erint ahan Daer ah sesuai dengan ket ent uan yang t elah dit et apkan. Fungsi alokasi m engandung ar t i bahw a anggar an Daerah har us diarahkan unt uk m engur angi penganggur an dan pem bor osan sum ber daya, ser t a m eningk at k an efisiensi dan efek t ivit as perek onom ian.
Fungsi dist ribusi m engandung ar t i bahw a kebij akan anggar an Daer ah har us m em per hat ikan r asa keadilan dan kepat ut an.
( 4) Sem ua Pener im aan dan Pengeluar an Daer ah dalam t ahun anggar an yang ber sangk ut an har us dim asukkan dalam APBD.
Ayat ( 4) Cuk up j elas
( 5) Sur plus APBD dapat digunakan unt uk m em biayai pengeluar an Daer ah t ahun anggar an ber ik ut nya.
Ayat ( 5) Cuk up j elas ( 6) Penggunaan sur plus APBD sebagaim ana
dim ak sud pada ay at ( 5) unt uk m em bent uk Dana Cadangan at au penyer t aan dalam Per usahaan Daer ah har us m em per oleh per set uj uan t er lebih dahulu dar i DPRD.
Ayat ( 6) Cuk up j elas
Pa sa l 6 7 Pasal 67
( 1) Per at ur an Daer ah t ent ang APBD m er upak an dasar bagi Pem er int ah Daer ah unt uk m elak ukan Pener im aan dan Pengeluar an Daer ah.
Ayat ( 1) Cuk up j elas
( 2) Set iap pej abat dilar ang m elak uk an t indakan y ang ber ak ibat pada pengeluar an at as beban APBD, j ika anggar an unt uk m endanai pengeluar an t er sebut t idak t er sedia at au t idak cuk up t ersedia.
Ayat ( 2) Cuk up j elas
( 3) Sem ua Pengeluar an Daer ah, t er m asuk subsidi, hibah, dan bant uan keuangan lainnya yang sesuai dengan pr ogr am Pem er int ah Daer ah didanai m elalui APBD.
Ayat ( 3)
Pr ogr am Pem erint ah Daer ah dim aksud diusulkan di dalam r ancangan Per at ur an Daer ah t ent ang APBD ser t a disusun sesuai dengan kebut uhan penyelenggar aan Pem erint ahan Daer ah dan kem am puan dalam m enghim pun Pendapat an Daer ah dengan berpedom an kepada Rencana Ker j a Pem erint ah dalam rangka m ew uj udkan t er capainya t uj uan ber negar a.
( 4) Ket er lam bat an pem bayar an at as t agihan y ang ber k ait an dengan pelak sanaan APBD
Ayat ( 4)
dapat m engak ibat kan pengenaan denda dan/ at au bunga.
dapat dikenakan kepada kedua belah pihak.
( 5) APBD disusun sesuai dengan kebut uhan peny elenggar aan pem er int ahan dan kem am puan Keuangan Daer ah.
Ayat ( 5)
Dalam m enyusun APBD dim aksud, diupayakan agar belanj a oper asional t idak m elam paui pendapat an dalam t ahun anggar an yang bersangkut an. ( 6) Dalam hal APBD diper k ir ak an defisit ,
dit et apkan sum ber - sum ber pem biayaan unt uk m enut up defisit t er sebut dalam Per at ur an Daer ah t ent ang APBD.
Ayat ( 6) Cuk up j elas
( 7) Dalam hal APBD diper k ir ak an sur plus, dit et apkan penggunaan sur plus t er sebut dalam Per at ur an Daer ah t ent ang APBD.
Ayat ( 7)
Penggunaan sur plus APBD perlu m em per t im bangkan pr insip per t anggung- j awaban ant ar gener asi, t er ut am a unt uk pelunasan ut ang, pem bent ukan Dana Cadangan, dan peningkat an j am inan sosial.
Pa sa l 6 8 Pasal 68
Tahun anggar an APBD sam a dengan t ahun anggar an APBN, yang m eliput i m asa 1 ( sat u) t ahun m ulai t anggal 1 Januar i sam pai dengan t anggal 31 Desem ber .
Cuk up j elas
Ba gia n Ke du a Pe r e n ca n a a n
Pa sa l 6 9 Pasal 69
( 1) Dalam r angka peny elenggar aan Pem er int ahan Daer ah, Pem er int ah Daer ah m enyusun RKPD y ang m engacu pada Rencana Ker j a Pem er int ah sebagai sat u k esat uan dalam sist em per encanaan pem bangunan nasional.
Cuk up j elas
( 2) RKPD sebagaim ana dim aksud pada ay at ( 1) m er upakan dasar penyusunan r ancangan APBD.
( 3) RKPD sebagaim ana dim aksud pada ay at ( 2) dij abar kan dalam RKA SKPD.
( 4) Ket ent uan m engenai pok ok - pok ok penyusunan RKA SKPD sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 3) diat ur dengan Per at ur an Pem er int ah.
( 5) Ket ent uan lebih lanj ut m engenai penyusunan RKA SKPD diat ur dengan Per at ur an Daer ah.
Pa sa l 7 0 Pasal 70
( 1) APBD t er dir i at as anggar an pendapat an, anggar an belanj a, dan anggar an pem biayaan.
Ayat ( 1) Cuk up j elas
( 2) Anggar an pendapat an sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) ber asal dar i Pendapat an Asli Daer ah, Dana Per im bangan, dan Lain- lain Pendapat an.
Ayat ( 2) Cuk up j elas
Ayat ( 3)
Rincian Belanj a Daer ah m enur ut or ganisasi disesuaikan dengan susunan per angkat daer ah/ lem baga t eknis daer ah.
( 3) Anggar an belanj a sebagaim ana dim aksud pada ayat ( 1) diklasifikasik an m enur ut or ganisasi, fungsi, pr ogr am , k egiat an, dan j enis belanj a.
Rincian Belanj a Daer ah m enur ut fungsi ant ar a lain t er diri at as layanan um um , ket er t iban dan keam anan, ekonom i, lingkungan hidup, per um ahan dan fasilit as um um , kesehat an, pariwisat a, buday a, agam a, pendidikan, ser t a perlindungan sosial.
Rincian Belanj a Daer ah m enur ut j enis belanj a ( sifat ekonom i) ant ar a lain t er diri at as belanj a pegaw ai, belanj a bar ang, belanj a m odal, bunga, subsidi, hibah, dan bant uan sosial.
( 4) Anggar an pem biayaan sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) t er dir i at as pener im aan pem biayaan dan pengeluar an pem biayaan.
Ayat ( 4) Cuk up j elas
Pa sa l 7 1 Pasal 71
( 1) Pem er int ah Daer ah m enyam paikan kebij akan um um APBD t ahun anggar an ber ikut nya sej alan dengan RKPD kepada DPRD selam bat - lam bat ny a bulan Juni t ahun ber j alan.
Cuk up j elas
( 2) DPRD m em bahas kebij akan um um APBD yang diaj ukan Pem er int ah Daer ah dalam pem bicar aan pendahuluan RAPBD t ahun anggar an ber ik ut nya.
( 3) Ber dasar k an k ebij ak an um um APBD y ang t elah disepak at i, Pem er int ah Daerah dan DPRD m em bahas pr ior it as dan plafon anggar an sem ent ar a unt uk dij adikan acuan bagi set iap SKPD.
Pa sa l 7 2 Pasal 72
( 1) Kepala SKPD selak u pengguna anggar an m eny usun RKA SKPD t ahun ber ikut nya.
Cuk up j elas ( 2) Renj a SKPD disusun dengan pendekat an
pr est asi ker j a yang akan dicapai.
( 3) RKA SKPD sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) diser t ai dengan pr akir aan belanj a unt uk t ahun berik ut ny a set elah t ahun anggar an yang sudah disusun.
( 4) Rencana k er j a dan anggar an sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) dan
ayat ( 2) disam paikan kepada DPRD unt uk dibahas dalam pem bicar aan pendahuluan RAPBD.
( 5) Hasil pem bahasan r encana ker j a dan anggar an disam paik an k epada pej abat pengelola Keuangan Daer ah sebagai bahan penyusunan r ancangan Per at ur an Daer ah t ent ang APBD t ahun ber ik ut ny a.
Pa sa l 7 3 Pasal 73
( 1) Kepala Daer ah m engaj ukan r ancangan Per at ur an Daer ah t ent ang APBD diser t ai penj elasan dan dok um en- dok um en penduk ungnya kepada DPRD.
Cuk up j elas
( 2) DPRD ber sam a dengan Pem er int ah Daer ah m em bahas Rancangan APBD yang disam paikan dalam r angka m endapat kan per set uj uan.
( 3) Rancangan APBD yang t elah diset uj ui ber sam a oleh DPRD dan Kepala Daer ah dit uangk an dalam Per at ur an Daer ah t ent ang APBD.
Ba gia n Ke t ig a Pe la k sa n a a n
Pa sa l 7 4 Pasal 74
Sem ua Pener im aan Daer ah w aj ib diset or selur uhny a t epat w ak t u k e Rekening Kas Um um Daerah.
Cuk up j elas
Pa sa l 7 5 Pasal 75
( 1) Pengeluar an at as beban APBD dalam sat u t ahun anggar an hany a dapat dilak sanak an set elah APBD t ahun anggar an yang ber sangkut an dit et apkan dalam Per at ur an Daer ah.
Cuk up j elas
( 2) Dalam hal Per at ur an Daer ah sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) t idak diset uj ui DPRD, unt uk m em biay ai k eper luan set iap bulan Pem er int ah Daer ah dapat m elaksanakan pengeluar an set inggi- t ingginya sebesar r ealisasi APBD t ahun anggar an sebelum nya.
( 3) Kepala SKPD m eny usun dokum en pelak sanaan anggar an unt uk SKPD yang dipim pinnya ber dasar kan alokasi anggar an yang dit et apkan oleh Kepala Daer ah.
( 4) Pengguna anggar an m elaksanakan kegiat an sebagaim ana t er sebut dalam dok um en pelak sanaan anggar an y ang t elah disahkan.
( 5) Pengguna anggar an ber hak unt uk m enguj i, m em bebankan pada m at a anggar an y ang disediak an, dan m em er int ahkan pem bayar an t agihan at as beban APBD.
( 6) Pem bayar an at as t agihan yang dibebank an APBD dilak uk an oleh bendahar a um um Daer ah.
( 7) Pem bayar an at as t agihan yang dibebankan APBD t idak boleh dilak ukan sebelum bar ang dan/ at au j asa dit er im a.
Pa sa l 7 6 Pasal 76
( 1) Daer ah dapat m em bent uk Dana Cadangan guna m endanai kebut uhan yang t idak dapat dibebankan dalam sat u t ahun anggar an yang dit et apkan dengan Per at ur an Daer ah.
Ayat ( 1)
Dana Cadangan adalah dana yang disisihkan unt uk m enam pung kebut uhan yang m em erlukan dana r elat if besar yang t idak dapat dipenuhi dalam sat u t ahun anggar an.
Pem bent ukan Dana Cadangan dalam APBD diperlakukan sebagai pengelua- r an pem biayaan, sedangkan pada saat Dana Cadangan digunakan diper laku- kan sebagai penerim aan pem biayaan. Per at ur an Daer ah t ent ang pem bent u- kan Dana Cadangan sekur ang- kurangnya m em uat t uj uan, j um lah, sum ber, periode, j enis pengeluar an, penggunaan, dan penem pat an dana. ( 2) Dana Cadangan sebagaim ana dim aksud
pada ayat ( 1) dapat ber sum ber dar i peny isihan at as pener im aan APBD k ecuali dar i DAK, Pinj am an Daer ah, dan pener im aan lain yang penggunaannya dibat asi unt uk pengeluar an t er t ent u.
Ayat ( 2) Cuk up j elas
( 3) Penggunaan Dana Cadangan dalam sat u t ahun anggar an m enj adi pener im aan pem biayaan APBD dalam t ahun anggar an yang ber sangk ut an.
Ayat ( 3)
Dalam t ahun pelaksanaan kegiat an yang didanai dengan Dana Cadangan sesuai dengan Per at ur an Daer ah, Dana Cadangan dicairkan dan m er upakan penerim aan pem biayaan dalam t ahun anggar an yang ber sangkut an.
Pa sa l 7 7 Pasal 77
( 1) Dana Cadangan sebagaim ana dim aksud dalam Pasal 76 ay at ( 1) dit em pat k an dalam r ek ening t er sendir i dalam Rek ening Kas Um um Daerah.
Ayat ( 1) Cuk up j elas
( 2) Dalam hal Dana Cadangan sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) belum digunakan
Ayat ( 2)
sesuai dengan per unt ukannya, dana t er sebut dapat dit em pat kan dalam por t ofolio y ang m em ber ik an hasil t et ap dengan r isik o r endah.
m em berikan hasil t et ap dengan r isiko r endah adalah deposit o pada bank pem erint ah.
Pa sa l 7 8 Pasal 78
Ayat ( 1) ( 1) Pem er int ah Daer ah dapat m elak uk an
ker j a sam a dengan pihak lain at as dasar pr insip saling m engunt ungkan.
Ker j a sam a dengan pihak lain dilakukan m anakala Pem erint ah Daer ah m em iliki ket er bat asan dana dalam m enyediakan fasilit as layanan um um .
Ker j a sam a dengan pihak lain m eliput i ker j a sam a ant ar - Daer ah, ant ar a Pem erint ah Daer ah dan BUMD, ser t a ant ar a Pem erint ah Daer ah dengan sw ast a, yang ber t uj uan unt uk m engopt im alkan aset Daer ah t anpa m engganggu layanan um um .
( 2) Ker j a sam a dengan pihak lain sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) dit et apkan dengan Per at ur an Daer ah.
Ayat ( 2) Cuk up j elas ( 3) Anggar an y ang t im bul ak ibat dar i k er j a
sam a sebagaim ana dim ak sud pada ay at ( 1) dicant um k an dalam APBD.
Ayat ( 3) Cuk up j elas
Pa sa l 7 9 Pasal 79
Ayat ( 1)
Pengeluar an t ersebut dalam Pasal ini t er m asuk belanj a unt uk keper luan m endesak yang kr it erianya dit et apkan dalam Per at ur an Daer ah t ent ang APBD yang bersangkut an.
Keadaan darur at sekur ang- kur angnya har us m em enuhi selur uh krit eria sebagai berikut :
a. bukan m er upakan kegiat an nor m al dari akt ivit as Pem erint ah Daer ah dan t idak dapat dipr ediksikan sebelum nya; ( 1) Dalam k eadaan dar ur at , Pem er int ah
Daer ah dapat m elakukan belanj a dar i APBD y ang belum t er sedia anggar anny a.
b. t idak dihar apkan t er j adi secara ber ulang;
c. ber ada di luar kendali dan pengaruh Pem erint ah Daer ah; dan
d. m em iliki dam pak yang signifikan t er hadap anggaran dalam r angka pem ulihan yang disebabkan oleh keadaan dar ur at .
( 2) Belanj a sebagaim ana dim aksud pada ayat ( 1) selanj ut nya diusulk an dalam r ancangan per ubahan APBD dan/ at au disam paikan dalam Lapor an Realisasi Anggar an.
Ayat ( 2) Cuk up j elas
Pa sa l 8 0 Pasal 80 ( 1) Per ubahan APBD dit et apkan selam bat -
lam bat ny a 3 ( t iga) bulan sebelum ber akhir nya t ahun anggar an.
Ayat ( 1) Cuk up j elas ( 2) Per ubahan APBD hanya dapat dilak ukan 1
( sat u) k ali dalam 1 ( sat u) t ahun anggar an, kecuali dalam keadaan luar biasa.
Ayat ( 2) Cuk up j elas
( 3) Keadaan luar biasa sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 2) adalah k eadaan yang m enyebabkan est im asi pener im aan dan/ at au pengeluar an dalam APBD m engalam i k enaik an at au penur unan lebih besar dar i 50% ( lim a puluh per sen) .
Ayat ( 3)
Persent ase 50% ( lim a puluh per sen) adalah m er upakan selisih ( gap) kenaikan ant ara pendapat an dan belanj a dalam APBD.
Ba gia n Ke e m pa t Pe r t a n ggu n gj a w a ba n
Pa sa l 8 1 Pasal 81
( 1) Pem er int ah Daer ah m enyam paikan r ancangan Per at ur an Daer ah t ent ang per t anggungj aw aban pelak sanaan APBD k epada DPRD ber upa lapor an k euangan y ang t elah diper ik sa oleh Badan Pem er ik sa Keuangan paling lam bat 6 ( enam ) bulan set elah ber akhir nya t ahun anggar an.
Ayat ( 1)
Pem eriksaan lapor an keuangan oleh Badan Pem eriksa Keuangan diselesaikan selam bat - lam bat nya 2 ( dua) bulan set elah m enerim a lapor an keuangan dari Pem erint ah Daer ah.
( 2) Lapor an keuangan sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) set idak - t idak ny a m eliput i Lapor an Realisasi APBD, Ner aca, Lapor an Ar us Kas, dan Cat at an at as Lapor an Keuangan, yang dilam pir i lapor an k euangan Per usahaan Daer ah.
Ayat ( 2)
Lapor an Realisasi Anggar an selain m enyaj ikan r ealisasi pendapat an dan belanj a, j uga m enj elaskan prest asi ker j a SKPD.
( 3) Bent uk dan isi Lapor an Per t anggung j aw aban pelak sanaan APBD sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) dan ayat ( 2) disusun dan disaj ikan sesuai dengan St andar Ak unt asi Pem er int ahan.
Ayat ( 3) Cuk up j elas
Pa sa l 8 2 Pasal 82
Pengelolaan dan per t anggungj aw aban Keuangan Daer ah dilaksanak an sesuai dengan per at ur an per undang- undangan di bidang Keuangan Negar a dan Per bendahar aan Negar a.
Ba gia n Ke lim a Pe n g e n da lia n
Pa sa l 8 3 Pasal 83
( 1) Ment er i Keuangan m enet apkan bat as m ak sim al j um lah k um ulat if defisit APBN dan APBD.
Ayat ( 1)
Yang dim aksudkan dengan j um lah kum ulat if defisit APBN dan APBD adalah j um lah defisit APBN dit am bah j um lah defisit selur uh APBD dalam suat u t ahun anggar an. Penet apan bat as m aksim al kum ulat if defisit dim aksudkan dalam r angka pr insip kehat i- hat ian dan pengendalian fiskal nasional.
( 2) Jum lah kum ulat if defisit sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 1) t idak m elebihi 3% ( t iga per sen) dar i Pr oduk Dom est ik Br ut o t ahun ber sangkut an.
Ayat ( 2)
Jum lah m aksim al kum ulat if defisit t idak m elebihi 3% ( t iga per sen) dari Pr oduk Dom est ik Br ut o, sesuai dengan kaidah yang baik ( best pr act ice) dalam bidang pengelolaan fiskal.
( 3) Ment er i Keuangan m enet apkan kr it er ia defisit APBD dan bat as m ak sim al defisit APBD m asing- m asing Daer ah set iap t ahun anggar an.
Ayat ( 3)
Ment eri Keuangan m enet apkan bat as m aksim al defisit APBD unt uk m asing- m asing Daer ah set iap t ahun pada bulan Agust us.
( 4) Pelanggar an t er hadap k et ent uan sebagaim ana dim ak sud pada ayat ( 3) dapat dikenakan sank si ber upa penundaan at as penyalur an Dana Per im bangan.
Ayat ( 4) Cuk up j elas
Pa sa l 8 4 Pasal 84
Dalam hal APBD diper k ir ak an defisit , pem biayaan defisit ber sum ber dar i:
Pada dasar nya APBD disusun dengan m em per t im bangkan k em am puan Keuangan Daer ah. Dalam hal belanj a diper kir akan lebih besar daripada pendapat an, m aka sum ber - sum ber pem biayaan defisit diper oleh dar i penggunaan SiLPA, Dana Cadangan, hasil penj ualan kekayaan Daer ah yang dipisahkan, dan Pinj am an Daer ah. a. Sisa Lebih Per hit ungan Anggar an ( SiLPA) ;
b. Dana Cadangan;
c. Penj ualan k ekayaan Daer ah yang
