.
, ,* , . : ":.'.i . ..
. ,.
: _ . I . a , ':
SUATU STUBI BEMD&M.EUhUAW, ,TENTAN@, , . . HUBUW0AW
.
,._"
1 **-- *&@TAR& BEHAVIOUR T U M A D A M S & ~ J ~ C R DEWgii4baJ
Olah
GEOWGIBE ARUM KORAAG
o l e h
I!
GEORGINE ARU1.I
KORABG
' 11
GEOXGIWE
ABUl4KORAAG,
C 12.034. Su.atu S t u d i Penda-h u l u a n t e n t a n g I I u b u n ~ a n a n t a r a 5ehaviou.r Twla. d a l .Slci.pjack
dengan F i s h i n g TekniB d,m F i s h i n g Taktilr ( M b ~ ~ i ~ a h bimbing-
an
BYODFIYOA
danJOIIi'T
HILLU!L??).i-l l u j u a n p e n u l i s m i n i a d a l a h untulr menggambarkan pen-
t i n g n y a peilgetahuan mengenai. b e h a v i o u r a g a r d a 2 c ~ t 1nengada.-
kan p e n g e m b a g a n f i s h i n g t e l m i k dan f i s h i n g t d r t i i r selling-
ga. da.2a.t meningkatkan h a s i l penanglrapm.
D a l a r n t u l i s a n i n i h a n y a l a h s e b a g i a n s a j a c?..ari behav-
i o u r yang d i b i c a r a k a n y a i t u yang rnenunjmg b i d a a g penang-
kapan s e p e r t i irebiasaan m d c a n , s h o a l i n g , m i g r a s i dan d i s -
t r i b u s i .
T&ra dan s k i p j a c k meinpunyai k e b i a s a a n ?fiai-ra s e c a r a ak-
L . p
A &ah t i f pada p a g i h a r i , b e r k u r a n g I r e ~ 7 J r ~ l ~ a n n y a s e k i t a r t e ? - - -
h a r i , m u l a i &:tif l a g i pada s o r e h a r i d m ha5qpi.r
tie&.
Lma-k m sxna s e k a l i s e p n j n n g nalzrn h a r i , F i d c a n a u'csnanya a-
d a l a h i k m , c r u s t a c e z dan cephalopods.
iilerei;a men!bentLL'i s h o a l i n i ; untvlr m e n g h i n & ~ r i c a n d i r i . da-
r i p r e d a t o r , m e n c a r i mcd,can, mc:::i,jal? dan b-.rniu.rz.si. P o l a ~ n i g r a s i t u n a d a i s!.:ipjack z.da du?. .;sacam y a i i ; ; ~ "!zigrasi a n -
t a r h a b i t a t " &an " m i z r a s i cialax ha:tjitat", Ye.ng perta:xa d i -
sebab!~an :<arena perubahan t i n g k o t eknolosinya d m : i a l ~ i ~ s d u a
S e c a r a g a r i s b e s a r n y a t u n a dan s k i p j a c k b e r d i s t r i b u s i
pada p e r a i r a n p a n t a i dan o s e a n i s d i p e r a i r a n t r o p i s dan se-
dang, adapun f ~ d s ' c o r - f z k t o r yang mempengaruhi. d i s t r k b u s i n y a
a n t a r a l a i n t e m p e r a t u r , s s l l i n i t a s , a r u s permukaan, kecerah-
an,
karidungan P-
PO4,
oirsigen t e r l a r u t ' , massa a i r , topo- g r a f i t h e r m o c l i n e dan up:.relling. K e t i ~ a f & < t o r p e r t a r i a me-rupakan f & t o r y m g hampir s e c a r a 1,angsung me!npeng~suhi
d i s t r i b u s i t u n a clan s k i p j a c k .
Behaviour t u n a dan. s k i p j a c k cenderumg &%an nernpengaruhi
j e n b a l a t t a n g k a p yang &ran digundran. A l a t t a n g k a p gang b i a s a digunakan u n t u k rnenangkap j e n i s - j e n i s tuna. a d d a h li-
n e f i s h i n g ter:nasuk p o l e and l i n e , t r o l l i n g dan l o n z l i n e ,
n e t f i s h i n g t e r u a s u l r d r i f t n e t , p u r s e s e i n e d m s e t n e t a-
t a u t r a p n e t .
S u a t u j e n i s a l a t tangkap &an b e r b e d a dengan a l a t tang-
kap l a i n n y a , bailr k o n s t r u k s i , kegu-naan, j e n i s i k a n y m g men-
j a d i t u j u a n penanglrapan maupun l r o n d i s i o s e a n o g r a f i di:qana a-
l a t t a n g k a p i t u d i o p e r n s i l r a n , s e h i n g g a kid.& d a p a t d i k a t a -
lran yang n a n a y a a g l e b i h e f i s i e n . Untulk j e n i s - j e n i s t u n a
clan
s k i p j a c k yang a d a d i p e r a i r a n I n d o n e s i a p e r l u l a h d i p e -l a j a r i j e n i s d a t t a n ~ k a p yang s e s u a i . P e ~ l g e t a h u a n t e n t a n g b e h a v i o u r i n i diharaplran d a p a t mendasari p e a i k i r a n t e n t a n g
Karya i l m i a h i n i d i s u s u n b e r d a s a r k a h a s i l s t u c l i pus-
t d l a yang d.ilakukan d i b e r b a g a i perpustalcaan dan nerupalian
s a l a h s a t u s y a r a t untuir memperoleh gelai- S a r j a n a Perilcanan
p a d a Fa;rv.ltas i3erikanan I n s C i t u t P e r t a n i a n Bogor.
TulLsan mengenai hubungan a n t a r a b e h a v i o u r t u n a dan
s k i p j a c k cienga? f i s h i n g telcnik dan f i s h i n g talcti!< masih be-
lnmlah memadai, s e h i n g g a p e n u l i s z ~ e n c o b a untu!r rnenulisnya
yang kemndian t e r s u s u n s e b a - e z i sua-tu. s t u d i penciahu.luan.
Tada kesernpatan i n i p e n u l i s rnencucapkan terirria k a s i h -
kepada Bapak Ayodhyoa dan i3apak J o h n Baluan yang t e l a h mem-
bimbing p e n u l i s s e h i n g g z t e r s u s u n n y a k a r y a i l m i a h i.ni.
P e n u l i s menyadari bahwa t u l i s a n i n i masih Jau.h d a r i
sempurna s e h i n g g z l r r i t i k s a r a n s a n g a t p e n u l i s h a r a r ~ k z n
clan p e n ~ i l i s t e r i m a dengan r e n d a h h a t i . Semoga t u . l i s a n i n i
b e r m a n f a a t bz:;i yang memeriukannya.
Bogor, 1980
DAFTAR I S 1
Halainan
. . .
KATA PEXGAFTTAR v i
. . .
DAPTAR I S 1 ~ i i
. . .
DAFTAR G.WiBAR v i i i
. . .
DAFTAR Lfli.IPIR.&H i~
. . .
2 BAR.4I.I
Dm
METODE- 3
. . .
3
HASIL DXT
P4J"43iiHAS&T Lt. . .
3.1
J e n i s - j e n i s t u n a . dan c i r i - c i r i rnorfologinya4
. . .
3.l.1
J e n i s - j e n i s t u n a. . .
4 3.1.2 G i r i - c i r i m o r f o l o g i5
. . .
3 . 2 . B e h a v i o u r t u n a 9
. . .
3.2.1 1.lakana.n d m
. . .
k e b i a s a a n mdian 9 3.2.2 S h o a l i n g. . .
15
3.2.3 N i g r a s i. . .
18
3.2.4 M s t r i b u s i 2 3
3.3
F a i i t o r - f a k t o r yang me..~peni;aruh i. d i s t r i b u s i t u n a - 2 7. . .
3.3.1
Te:nperatur. . .
27 3.3.2 S a 1 . i n i . k ~. . .
283.3.3
Arus ;seri?u_lcaan. . .
293.3.4
F a k t o r - f ~ k t o r Lain31
. . .
3.4.1
P o l e and l i n e. . .
33
3.4.2 T r o l l i n g. . .
3 43.4.3
Longlirle. . .
35
3.4.4
D r i f t n e t 3 63.4.5 Pu.ree s e i n e
. . .
' .36. . .
3.4.6 S e t n e t a t a u t r s p n e t
37
3
Yellol:!iintuna
(lilhu.nr?v.s albzcars). . .
( ~arnpira11-3 )
.46
4
~ l u e f i n t u n a (Thufinusthynnus)
. . .
( Lampiran-it)
-47
5
Bigeyetuna
(Tl~lurinus o'oesus). . .
2 A l b a c o r e (TYnunnus a l a l u n g a )
(
bar-2-1
. . .
.L53
Yello'iifin t u n a (Tl?unnus---
a l b a c z r e s )( Garfibar-3 )
. . .
.46
4
B l u e f i n t u n a (Thunnus t h y n n u s )--
. . .
( C-a-rflbar-it )
.Lt7
5
Bigeye t u n a (Tnunnus o b e s u s )( Garnbar-5 )
. . .
.
-48
6
Lima rnacaxn r n i g r a s i v e r t i l i a l h a ~ i a n i!:an-ikm d ilav.t49
7
Hook r a t e yellovifirl t u n a d i Lautan P a s i f i k d a r i b u l z n ;nipril sampai J u a i berdasarlran v.k:urzl? d m. . .
d n e r a h . . . 5 0
8
140d.el d i s t r i h u s i dzn migrasi. b i g e y e t u n a d i- L a u t a n P z s i f i k
. . .
.51
9
Nodel x i . g r a s ia~"ir
h z ? ~ i t a t a l b a c o r e d i. . .
L a u t a n P a s i f i k U t a r a - 5 2
10
i,!odel d i s t r i b u s i dzn n i g r a s i b l u e f i n t u n s di. . .
L a u t a n P a s i f i k U t a r a
.53
11 M s t r i b u s i dan dnerah penant;ka?an b l u e f i n t u n a
( I ) Thunnus th:jnnus (11) T i l u n n ~ ~ s t o n r g o l
. . .
54
1 2 M s t r i b u s i d m d a c r a h penz.iiglra?an yello.c!fin t u n a
(Phunnus a l 5 a c a r e s )
. . .
55
1 4
M s t r i b u s i dan d a c r a h 2enangirapan b i g e y e t u n a( T n u n n u s o h e s u - s ) .
-
. . .
.57
1 5
D i s t r i b u s i dan d a e r z h penangkapan A l b a c o r e(Thunnus a l a l u n g n )
. . .
.58
1 6
K i s a r a n ter?.peratv.r d i s t r i b u s i d a r p e i l a n g k a ~ a n. . .
bebei-apa j e l l i s t u n a
59
!
i
SUATU
ANTAIRA
セN@ ;. ' .
. BBWMLNャZセ@ •. t·
• )< • • LセNNNNN@ セ@
. , '.' .'
PENDAHULUAN teセtang@ HUBUNGAN
i セ@ , セNセN@ .( " . " . . , • ." ... _ ...
BEHAVIOUR TUNA DAN IIlUUl"JACK DENGAN
KARY A ILMIAH
Olen
GEORGI"!: ARUM KORAAG
C 12034
illQSTI'I'I.n I/'EEilTAiI@lAIii liCGOIli! II"JUU.lI-'l'AS PEIlIIKANAN
SUATU STUDI PENDAEULUAN TEN'l'ANG lWBlTWAN
ANTARA BEHLVIOUR TUNA DAH S;aPJACK DEHGAN
FISEHTG TEKNIK DAN FISHING 'l'AKTIK
KARYA ILllIAH
DALjlJ'j BIDMW KEAK!iLIAN
TEKlIIK DAN f.1AHAJEIJiEN PElIANGKAPJ'dJ IKAN
oleh
!1 GEORGINE ARUH KORAAG
C 12.034
insセZ・ャヲセ{ゥut@ FE;\TAHIAH BOGOR
Ji'AKULT AS P ERIKlil1 Ali
/ i
RINGKASJ.l'l
11
GEORGINE AIlUl1 KORftAG. C 12.0.34. Suatu Studi
Penda-huluan ten tang Hubunean antara Behaviour Tuna dSll Skipjack
denean Fishing Teknik dan Fishine Taktik (Di bawah
bimbing-an AYODHYOA dbimbing-an JOIll'l HALUJll'l).
'I'ujuan penulisaIl ini adalah オョエオャセ@ menggaJnbarkan
pen-tingnya pengetahuan mengenai behaviour agar da;::>"t
mengada-kan pengembEmgan fishing teknik dan fishine tal,tik
sehing-go. dapat meningkatk8n hasil penangkapan.
Dalam tulisan ini hanyalah sebagian saja dari
behav-iour yane dibicarakan yaitu yang menunjang biclaj.'1g
penang-kapan seperti kebiasaan mal,:an, shoaling, migrasi dWl
dis-tribusi.
Tuna dan sldpj8.ck mempunyai kebiasaan !n8.kan seC8.ra 。QセM
tif pada paei hari, berkurang kealdifannya seki tC1r tengah
hari, mulai a};:tif lagi pada sore hari dS\.J."1 harnpj.r tidak
ma-kan sarIla sekali sepanjang malam 'harj_* Hakanan uts.manya
a-dalah ikan, crustacea dan cephalopods.
1-1eI"81\:o. membentult shoaling untuJ: ュ・ョァィゥャャ、。イャセ。ョ@ diri.
da-ri predator, mencada-ri m81:o.n, mC:ll:Lja.h dan oerr:1isrc:.si. Pole.
migrasi tuna dan skipjack c.da due. Y!J.acar{1 yeti tu. "migrasi
8.D-セ。イ@ habitatll dan iTmisrasi de.lam habitattlc Ye.ng ー・イエ。ョセ。@
di-sebabl-:an karena perube.han tingkat eknloginya dnn yc-u15 l-:edua
Secara Garis besarnya tuna dan skipjack berdistribusi
pada perairan pantai dan oseanis di perairan tropis dan
se-dang, adapun faktor-faktor yang mempengaruhi" distri:businya
antara lain temperatur, salinitas, arus permukaan,
kecerah-an, karidungan P - P0
4, oksigen terlarut-, massa air, to
po-grafi thermocline dan upwelling. Ketig<:\ faktor pertama
me-イオー。jZセ。ョ@ faktor yang hampir secara langsung mempengaruhi
distribusi tuna dan skipjack.
Behaviour tuna dan. skipjack cendenmg all:an mempengaruhi
j en1.s alat tangkap yang almn digunalwn. Alat tanglmp yang
biasa digunakan untuk menangkap jenis-jenis tuna adalah
li-ne fishint; termasuk pole and lili-ne, trolling dan longlili-ne,
net fishing termasuk drift net, purse seine daIl set net
a-tau trap net.
SUatu jenis alat tangkap almn berbeda dengan alat
tang"-kap lainnya, 「。ゥャセ@ konstruksi, kegunaan, jenis ikan yang
men-jadi tujuan penangkapan maupun kondisi oseanografi dimana a-lat tangkap itu dioperasikan, sehingga tidak dapat
dikata-kan yang mana yang lebih efisien. Untul, jenis-jenis tuna
dan skipjack yang ada di perairan Indonesia perlulah
dipe-lajari jenis alat tangkap yang sesuaL Pengetahuan tentang
behaviour ini diharapkan dapat mendasari pemikiran tentang
Karya ilmiah ini disusun berdasarkan hasil studi
pus-エ。セ。@ yang dilakukan di berbagai perpustakaan dan merupakan
salah satu syarat untul, memperoleh gelar Sarjana Perikanan ,
pada FaJnIl tas Perikanan Insti tut Pertanian Bogor.
Tulisan mengenai hubungan antara behaviour tuna da11
skipjack denga11 fishing telmik dan fishing taJdik masih
be-lumla.l1 memadai, sehingga penulis mencoba untuk menulisnya
yang };:emudiBn tersusun sebagai suatu studi pendahuluan.
Pada kesempatan ini penulis mene;ucapl·:an terima kasih
kepada Bapak Ayodhyoa dan Bapak John Ha1uan yang telah
mem-bimbing penu1is sehingGa tersusunnya karya ilmiah ini.
P,enulis rnenyadari bahwa tulisan ini masih j8.uh dari
sempurna sehingga y,.ri tik dan saran sangat penu1is harapkan
clan penu1is terima clengan rendah hati. Semoga tu1isan ini
bermcillfaat 「」セァゥ@ yang memerlukannya.
DAFl'AH lSI
Halaman
KATA PE:NGli.NTAR • • • • • • • • • • • • • • vi
DAFTAH lSI • • • • • • • • • • • • · vii
DAFTAR GII.NBAR • • • • • • • • • • · viii
DAFTAR LJUiPIRli.N • • • • • •
.ix
1 i?ENDAHUWAi'l • • • • • • •
,
• .1.
2 BAHAN DAN l-lETODE • • • • • • • •
.3
3
BASIL D-,\J'T PEi1BAHASJU'I • • • •3.1 Jenis-jonis tuna dan ciri-ciri morfologinya • •
• 4
Jenis-janis tuna .•
Ciri-ciri morfologi • • • • • • • • • 3.2 ,Behaviour tuna . • • • • • • • •
3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4
Eakanan dan kebiasaan makan , Shoaling • "" 0 . " ....
l"'1igrasi " C! • til • .. • • • • •
Distribusi • • • • • • • •
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
.4
5
• 9
• 15
.18
23
3.3
Faktor-faktor yang me:'lpongaruhi distribusi tuna.27
• • •
Te:Jperatur •
Salinitas " • • • Arus ー・イgQオャセ。。ョ@ 0 " • fョォエッイMヲセセエッイ@ lain e
• • • • • Pole and line • • •
• •
• •
'rrolling. . . • • •
Longline CI • "
Dri ft net • .. • • Purse seine. •
Set net atau trap
4 KESIVlPULAN • • • •
DAFTAR PUSTAKA • • • • • •
vii • • • • • • • not. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
•
· 27
.28
• 29
• 31 ·32
73
• .;J
3
1,• • 35
• .36
.'
.36
•
• 37
•
• 39
DAFTAR G[CHBAR
Halaman
1 Skipjack Hk。NエウオQセAoョus@ nelCGiis)
( Lampiran-l ) • • • • •
•
• • • • • • • •.44
2 Albacore (Thunnus §.le,lun.r;a)
( Lampj-ran-2 )
•
• • • ••
• ••
••
• • • • • ••
.45
3
Yellowfin tuna ( 'j"hunnus aJ bacares)( Lampiran-
3
) • • • • • • • • • • • • • • • • •.46
4
Bluefin tuna (Thunnus thynnus)( LampirM-Lf )
•
• • • • • • • • • ••
• • • • • •.47
5
Bigeye tuna (Thurmus obesus)( Lampiran-5 ") • • • • • • • •
•
• • • • • • • • •.48
DAFTA.."c( LAHPIRAN
1 Skipjack (KatsuYlonus
( Garnbar-l ) • • • • e . 0 0 ..
2 Albacore (Thulmus alalunp;a)
( Gambar-2 ) .. .. セ@ .. • • .. • •
• •
• •
3
Yellowfin tuna( Gambar-
3 ) •
HtィャセョョオᄃN@..
.. ..
.
..
albacares)..
..
.
.
..
4
Bluefin tuna (Thunnus thynnus)( Gambar-1t- ) .. • .. • • セ@ • .. ..
5
Bigeye tuna (Thunnus( gセ。「。イMU@ ) • • • •
obesus)
.. .. • II •
• • • • • • • • • • • Halame.n
• •
.44
•
• • • • •.45
• • • • • •
.46
• • • • • •
• • • • • •
6
Lime. me.cam migrasi vertilwl hal'ian ike.n-ikan di laut497
Hook rate yelloVifin tuna di Lautall Pasifik dari bul8.l1 Aセーイゥャ@ s3Jnpai Juni berdaserl"i:6.n Uk:UTaJ1 dan daex'ah to • .. . . . . .. • . . . . . . ..8 Hodel distri busi dell migrasi bigeye tuna di - Laut.en Pasi fil'( .. • • • • • • • • • • • •
9 l"iodel m1gre,si an tar habitat albacore eli
Lautan Pasifik Utara .... .. ... • • • •
10 godel distribusi cJ.Etn laigrasi blue fin tunEt di
Lautan P2.sifik Utara .. . . . .... •
11 Distri ausi dan daerah penanekapan
(I)
Thunllus thymlus(II)
Thunllus bluefin tuna • ••
•
12 Distri busi den daerah
crhunnus 8.1 0G.C8.res) ..
pene.nglwllan yellowfin tuna
13
Distri busi dan daeI'ah (Katsmvonus pel a'nis) •• • • • • • • • •
penangkapan skipjack
..
..
.. .. ..
..
..
..
.. ..
•'14 Distribusi dan daerah penangkapan bigeye tv.na
(Thunnu§ obesus) • • • e c c • • e
15
Distr1busi dan daerah penangkapan albacore(11
hunnus alalunga) • • • • • "'. • • •
16
Kisaran temperatul' distribusibeberapa jenis
tuna • • • •
dan penangkapan • • • • • • •ix
• •
• •
• •
•
.51
• .• 52
•
.53
•
· 54
•
· 55
•
.56
•
.57
•
.58
1 PEl1DAHlJLUAN
Usaha penangkapan jenis-j enis tuna semakin berkembang
karena adanya perminte.an yang tin5ci di pasaran dunia.
Dae-rah pemasar8Jljenis-jen:ls tuna adalah Amerika Sorikat,
Ero-pah Barat da.'"1 JepFJ1g (Peckham, 1974 dalam Touselak, 1979).
Juml0.1]. total hasil penangkapan tuna clan tuna like
fish-es pada ta.!J.un 1970 aclalah 1.080.000 ton (FAO, 1971 dal8.;!!
140-nintja, 1973). Peningl:atan hasil penangkapan ditWlja.l1g oleh
pengembanSBn dan penyesuaian metode dan alat tanckap yang
e-fisien.. Alat tsngkap yang paling be.nY2J{: diguna.linn untuk
me-nanglwp jenis tuna adalah longlino, purse seine dan pole and
line, beberapa alat tangk9p yang juga 、ゥァオョXjセN」[ョ@ un tu}:
meng-eksploitasi jenis hma adalah trolling, drift net dan set net
atau trap net.
Dalam usa.ha pena.ngkapan, pengetahu811 mengenai 「・ィ。Mセtゥッオイ@
yang memunekinkan ikan tertangk9.j: pentinG untuk diketahui,
sehingba da})at menghasilkan perl.;:e::ioe..ngan エ・ォNjQゥャセL@ mi.s8.1nYa
dalam hal konstruksi gear, net r.:1aterie.l, fi.shing method dan
fishing エXjセエゥォN@ Pengetahua.n tentang fishing tci<.;:tik nencakup
「。ァ。ゥュ。セャeGN@ mengo}Jerasikan suatu ala.t pen2J1Gk ctp&n, 「。ァ。ゥュXNョ」ZセN@
dapat me!lemnl-:an ikan dan bag8.irnana c,sLTanya mempongaruhi
be-haviour ikan yane raenjadi tujuan penangkapan aga:t' dapat セセャ・ュᆳ
peroGsar efisiensi sua"tu fishing r,'lethod.
Setiap j enis tuna エQgョァィ・セQ、N。ォエ@ .konc1isj_ lingf:ung9.n
!
i
SUATU
ANTAIRA
セN@ ;. ' .
. BBWMLNャZセ@ •. t·
• )< • • LセNNNNN@ セ@
. , '.' .'
PENDAHULUAN teセtang@ HUBUNGAN
i セ@ , セNセN@ .( " . " . . , • ." ... _ ...
BEHAVIOUR TUNA DAN IIlUUl"JACK DENGAN
KARY A ILMIAH
Olen
GEORGI"!: ARUM KORAAG
C 12034
illQSTI'I'I.n I/'EEilTAiI@lAIii liCGOIli! II"JUU.lI-'l'AS PEIlIIKANAN
SUATU STUDI PENDAEULUAN TEN'l'ANG lWBlTWAN
ANTARA BEHLVIOUR TUNA DAH S;aPJACK DEHGAN
FISEHTG TEKNIK DAN FISHING 'l'AKTIK
KARYA ILllIAH
DALjlJ'j BIDMW KEAK!iLIAN
TEKlIIK DAN f.1AHAJEIJiEN PElIANGKAPJ'dJ IKAN
oleh
!1 GEORGINE ARUH KORAAG
C 12.034
insセZ・ャヲセ{ゥut@ FE;\TAHIAH BOGOR
Ji'AKULT AS P ERIKlil1 Ali
/ i
RINGKASJ.l'l
11
GEORGINE AIlUl1 KORftAG. C 12.0.34. Suatu Studi
Penda-huluan ten tang Hubunean antara Behaviour Tuna dSll Skipjack
denean Fishing Teknik dan Fishine Taktik (Di bawah
bimbing-an AYODHYOA dbimbing-an JOIll'l HALUJll'l).
'I'ujuan penulisaIl ini adalah オョエオャセ@ menggaJnbarkan
pen-tingnya pengetahuan mengenai behaviour agar da;::>"t
mengada-kan pengembEmgan fishing teknik dan fishine tal,tik
sehing-go. dapat meningkatk8n hasil penangkapan.
Dalam tulisan ini hanyalah sebagian saja dari
behav-iour yane dibicarakan yaitu yang menunjang biclaj.'1g
penang-kapan seperti kebiasaan mal,:an, shoaling, migrasi dWl
dis-tribusi.
Tuna dan sldpj8.ck mempunyai kebiasaan !n8.kan seC8.ra 。QセM
tif pada paei hari, berkurang kealdifannya seki tC1r tengah
hari, mulai a};:tif lagi pada sore hari dS\.J."1 harnpj.r tidak
ma-kan sarIla sekali sepanjang malam 'harj_* Hakanan uts.manya
a-dalah ikan, crustacea dan cephalopods.
1-1eI"81\:o. membentult shoaling untuJ: ュ・ョァィゥャャ、。イャセ。ョ@ diri.
da-ri predator, mencada-ri m81:o.n, mC:ll:Lja.h dan oerr:1isrc:.si. Pole.
migrasi tuna dan skipjack c.da due. Y!J.acar{1 yeti tu. "migrasi
8.D-セ。イ@ habitatll dan iTmisrasi de.lam habitattlc Ye.ng ー・イエ。ョセ。@
di-sebabl-:an karena perube.han tingkat eknloginya dnn yc-u15 l-:edua
Secara Garis besarnya tuna dan skipjack berdistribusi
pada perairan pantai dan oseanis di perairan tropis dan
se-dang, adapun faktor-faktor yang mempengaruhi" distri:businya
antara lain temperatur, salinitas, arus permukaan,
kecerah-an, karidungan P - P0
4, oksigen terlarut-, massa air, to
po-grafi thermocline dan upwelling. Ketig<:\ faktor pertama
me-イオー。jZセ。ョ@ faktor yang hampir secara langsung mempengaruhi
distribusi tuna dan skipjack.
Behaviour tuna dan. skipjack cendenmg all:an mempengaruhi
j en1.s alat tangkap yang almn digunalwn. Alat tanglmp yang
biasa digunakan untuk menangkap jenis-jenis tuna adalah
li-ne fishint; termasuk pole and lili-ne, trolling dan longlili-ne,
net fishing termasuk drift net, purse seine daIl set net
a-tau trap net.
SUatu jenis alat tangkap almn berbeda dengan alat
tang"-kap lainnya, 「。ゥャセ@ konstruksi, kegunaan, jenis ikan yang
men-jadi tujuan penangkapan maupun kondisi oseanografi dimana a-lat tangkap itu dioperasikan, sehingga tidak dapat
dikata-kan yang mana yang lebih efisien. Untul, jenis-jenis tuna
dan skipjack yang ada di perairan Indonesia perlulah
dipe-lajari jenis alat tangkap yang sesuaL Pengetahuan tentang
behaviour ini diharapkan dapat mendasari pemikiran tentang
Karya ilmiah ini disusun berdasarkan hasil studi
pus-エ。セ。@ yang dilakukan di berbagai perpustakaan dan merupakan
salah satu syarat untul, memperoleh gelar Sarjana Perikanan ,
pada FaJnIl tas Perikanan Insti tut Pertanian Bogor.
Tulisan mengenai hubungan antara behaviour tuna da11
skipjack denga11 fishing telmik dan fishing taJdik masih
be-lumla.l1 memadai, sehingga penulis mencoba untuk menulisnya
yang };:emudiBn tersusun sebagai suatu studi pendahuluan.
Pada kesempatan ini penulis mene;ucapl·:an terima kasih
kepada Bapak Ayodhyoa dan Bapak John Ha1uan yang telah
mem-bimbing penu1is sehingGa tersusunnya karya ilmiah ini.
P,enulis rnenyadari bahwa tulisan ini masih j8.uh dari
sempurna sehingga y,.ri tik dan saran sangat penu1is harapkan
clan penu1is terima clengan rendah hati. Semoga tu1isan ini
bermcillfaat 「」セァゥ@ yang memerlukannya.
DAFl'AH lSI
Halaman
KATA PE:NGli.NTAR • • • • • • • • • • • • • • vi
DAFTAH lSI • • • • • • • • • • • • · vii
DAFTAR GII.NBAR • • • • • • • • • • · viii
DAFTAR LJUiPIRli.N • • • • • •
.ix
1 i?ENDAHUWAi'l • • • • • • •
,
• .1.
2 BAHAN DAN l-lETODE • • • • • • • •
.3
3
BASIL D-,\J'T PEi1BAHASJU'I • • • •3.1 Jenis-jonis tuna dan ciri-ciri morfologinya • •
• 4
Jenis-janis tuna .•
Ciri-ciri morfologi • • • • • • • • • 3.2 ,Behaviour tuna . • • • • • • • •
3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4
Eakanan dan kebiasaan makan , Shoaling • "" 0 . " ....
l"'1igrasi " C! • til • .. • • • • •
Distribusi • • • • • • • •
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
.4
5
• 9
• 15
.18
23
3.3
Faktor-faktor yang me:'lpongaruhi distribusi tuna.27
• • •
Te:Jperatur •
Salinitas " • • • Arus ー・イgQオャセ。。ョ@ 0 " • fョォエッイMヲセセエッイ@ lain e
• • • • • Pole and line • • •
• •
• •
'rrolling. . . • • •
Longline CI • "
Dri ft net • .. • • Purse seine. •
Set net atau trap
4 KESIVlPULAN • • • •
DAFTAR PUSTAKA • • • • • •
vii • • • • • • • not. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
•
· 27
.28
• 29
• 31 ·32
73
• .;J
3
1,• • 35
• .36
.'
.36
•
• 37
•
• 39
DAFTAR G[CHBAR
Halaman
1 Skipjack Hk。NエウオQセAoョus@ nelCGiis)
( Lampiran-l ) • • • • •
•
• • • • • • • •.44
2 Albacore (Thunnus §.le,lun.r;a)
( Lampj-ran-2 )
•
• • • ••
• ••
••
• • • • • ••
.45
3
Yellowfin tuna ( 'j"hunnus aJ bacares)( Lampiran-
3
) • • • • • • • • • • • • • • • • •.46
4
Bluefin tuna (Thunnus thynnus)( LampirM-Lf )
•
• • • • • • • • • ••
• • • • • •.47
5
Bigeye tuna (Thurmus obesus)( Lampiran-5 ") • • • • • • • •
•
• • • • • • • • •.48
DAFTA.."c( LAHPIRAN
1 Skipjack (KatsuYlonus
( Garnbar-l ) • • • • e . 0 0 ..
2 Albacore (Thulmus alalunp;a)
( Gambar-2 ) .. .. セ@ .. • • .. • •
• •
• •
3
Yellowfin tuna( Gambar-
3 ) •
HtィャセョョオᄃN@..
.. ..
.
..
albacares)..
..
.
.
..
4
Bluefin tuna (Thunnus thynnus)( Gambar-1t- ) .. • .. • • セ@ • .. ..
5
Bigeye tuna (Thunnus( gセ。「。イMU@ ) • • • •
obesus)
.. .. • II •
• • • • • • • • • • • Halame.n
• •
.44
•
• • • • •.45
• • • • • •
.46
• • • • • •
• • • • • •
6
Lime. me.cam migrasi vertilwl hal'ian ike.n-ikan di laut497
Hook rate yelloVifin tuna di Lautall Pasifik dari bul8.l1 Aセーイゥャ@ s3Jnpai Juni berdaserl"i:6.n Uk:UTaJ1 dan daex'ah to • .. . . . . .. • . . . . . . ..8 Hodel distri busi dell migrasi bigeye tuna di - Laut.en Pasi fil'( .. • • • • • • • • • • • •
9 l"iodel m1gre,si an tar habitat albacore eli
Lautan Pasifik Utara .... .. ... • • • •
10 godel distribusi cJ.Etn laigrasi blue fin tunEt di
Lautan P2.sifik Utara .. . . . .... •
11 Distri ausi dan daerah penanekapan
(I)
Thunllus thymlus(II)
Thunllus bluefin tuna • ••
•
12 Distri busi den daerah
crhunnus 8.1 0G.C8.res) ..
pene.nglwllan yellowfin tuna
13
Distri busi dan daeI'ah (Katsmvonus pel a'nis) •• • • • • • • • •
penangkapan skipjack
..
..
.. .. ..
..
..
..
.. ..
•'14 Distribusi dan daerah penangkapan bigeye tv.na
(Thunnu§ obesus) • • • e c c • • e
15
Distr1busi dan daerah penangkapan albacore(11
hunnus alalunga) • • • • • "'. • • •
16
Kisaran temperatul' distribusibeberapa jenis
tuna • • • •
dan penangkapan • • • • • • •ix
• •
• •
• •
•
.51
• .• 52
•
.53
•
· 54
•
· 55
•
.56
•
.57
•
.58
1 PEl1DAHlJLUAN
Usaha penangkapan jenis-j enis tuna semakin berkembang
karena adanya perminte.an yang tin5ci di pasaran dunia.
Dae-rah pemasar8Jljenis-jen:ls tuna adalah Amerika Sorikat,
Ero-pah Barat da.'"1 JepFJ1g (Peckham, 1974 dalam Touselak, 1979).
Juml0.1]. total hasil penangkapan tuna clan tuna like
fish-es pada ta.!J.un 1970 aclalah 1.080.000 ton (FAO, 1971 dal8.;!!
140-nintja, 1973). Peningl:atan hasil penangkapan ditWlja.l1g oleh
pengembanSBn dan penyesuaian metode dan alat tanckap yang
e-fisien.. Alat tsngkap yang paling be.nY2J{: diguna.linn untuk
me-nanglwp jenis tuna adalah longlino, purse seine dan pole and
line, beberapa alat tangk9p yang juga 、ゥァオョXjセN」[ョ@ un tu}:
meng-eksploitasi jenis hma adalah trolling, drift net dan set net
atau trap net.
Dalam usa.ha pena.ngkapan, pengetahu811 mengenai 「・ィ。Mセtゥッオイ@
yang memunekinkan ikan tertangk9.j: pentinG untuk diketahui,
sehingba da})at menghasilkan perl.;:e::ioe..ngan エ・ォNjQゥャセL@ mi.s8.1nYa
dalam hal konstruksi gear, net r.:1aterie.l, fi.shing method dan
fishing エXjセエゥォN@ Pengetahua.n tentang fishing tci<.;:tik nencakup
「。ァ。ゥュ。セャeGN@ mengo}Jerasikan suatu ala.t pen2J1Gk ctp&n, 「。ァ。ゥュXNョ」ZセN@
dapat me!lemnl-:an ikan dan bag8.irnana c,sLTanya mempongaruhi
be-haviour ikan yane raenjadi tujuan penangkapan aga:t' dapat セセャ・ュᆳ
peroGsar efisiensi sua"tu fishing r,'lethod.
Setiap j enis tuna エQgョァィ・セQ、N。ォエ@ .konc1isj_ lingf:ung9.n
Usaha penangkapzn j e n i s - j e n i s t u n a sern~icin berkembang k a r e n a adanya p e r m i n t m n yang t i n e ~ i d i p a s a r a n d u n i a . Dae-
r a h pemasaran j e n i s - j e n i s t u n a a d a l a h A z e r i k a S e r i l i a t , Zro- pah Barat d m J e p ~ l n g (Peciihaa, 197k d a l a z T o u s e l a k ,
1979).
J u m l a l t o t a l h a s i l penangkapan t u n a d a l t u n a l i k e f i s h -
es p a d a t82hun
1970
a d a l a h 1.080.000 t o n (FBO,1371 da1z.i
i40- n i n t ja, 1 9 7 3 ) . Pening!rata.n h a s i l e n a n g l r a p a n d i t u n ja n z o l e hpengenbaiigan dan p e n y e s u a i a n x e t o d e dan a l a t t a n g k a p >-an2 e-
f i s i e n . A l a t t a n g k a p jrang p a l i n g banyak digur!drnn u ~ t u l r ze-
nangkay j e n i s t u n a a d a l a h l o n g l i n e , p u r s e s e i n e dan p o l e and
l i n e , bebefapa a l a t tzingkap yaxg juga diguna!ian uv.ntulr meng-
e l ~ s ~ l o i t ~ s i j e n i s t u n a a.dalah t r o l l i n g , d r i f t n e t d a n s e t n e t
ata.u t r a p n e t .
Dalam usaha. penangkapan, pengetahv.an m e n s e n d b e h a v i o u r
gang inemun~liinkan i k a n t e r t a n g k s ; gentin;; untulr ciilietailui,
s e h i n g g a d z p a t ri~enghasiliran perirexbengan te!i.?ili, mi.saln:;a
clz.la:~ h& konstru-lrsi g e a r , n e t r?.ateris.l, f i s h i n g n e t h o d dan
-.
f i s h i n g te1-:ti!i, Pe'ngetdluan t e n t a n g ~ l s h i n g t & t i k z e n i a k ~ p
bagairi~ai~;-. mengoperasikax s u a t u a l a t u e n a n , ? ~ k a p s n , bz.ga'inana
d a p a t nene.nI.~kall ilran dan baga.i%ana c a r a n y a ~!ein.::~!?.garv.hi be-
h a v i o u r ilcaii gang c ~ e n j a d i t u ju a a genangkapan a g s r & p a t :::en-
P e r a e s a i - e f i s i e n s i s u a t u f i s h i n e
-
n e t h o d .S e t i a p j e n i s C ~ n a !aeng!le:~d.aki .konfiLsj. lir~g>run,?Zsn t e r -
. .
Te:npi.rntur merupairan f a k t o r p e n t i n g yang mer.:pengaru.i~i
b e h a v i o u r t u n a dan s k i p j a c k , dengan !neagetahu.i ! i i s a r a n
temperatu: x a k a aS.anya tu:za d i s u a t u perai:can d;>.pat d i r a -
n a l ! i a , S e l s i n t e n p e r a . t u r , s z . l . i n i t a s d m arlrs pe~nllulraan
juga. s2nga.k rfiempengaruhi d i s t r i b u s i t u n a dai? s!ripjacB. B e r d a s a r k a n pcngetahu.an t e n t a n g bchaviou.? t u n a c ' , m
s k i p j a c k , ' l a t tanglrnp yang b i n s a di.,-u:laka.n untulc rfie:;zelis-
p l o i t a s i r y a acialah 1-ongline, p u r s e s e i n e , p o l e a d . l i n e ,
t r o l l i n g , d r i f t n e t dun s e t n e t ,
L o n g l i n e clipergunzkan u n t u k mena!~gl.i~p t u n 2 yang t e r -
d a p a t pcda keda1a::ian yang l e b i h dala?; 13s.r: mel?ye'r;ar, s e p e r -
t i
y e l l o v i f i n , a l b a c o r e , b l u e f i n dm in)igeye. P u r s e s e i n euntul-. menant;!:ap i l c m yang rnembentuir s h o d . yang r n p a t (?2n
t e r d a p s t c!i l a . p i s a n p e r m u k a m , s e p e r t i skip j a c k dzn yellol8v-
f i n .
P o l e and l i n e digun&La.n u n t u k o;enansl;sp ilran y m g b e r -
a d a pada l a p i s a n permukaaa, d r i f t n e t ~~rit'li'i menailgirap i k m
yzng S e r e n s n g d i pernulraan p a d a s a a t n i - j - r a s i n y a 6,n.r s e t n e t
h m y a u n t ~ k me!?angkap t u n a ra.ng berrr.lggras5. !re a z - n i a i , s e p e r -
P e n u l i s a n k a r y a i l x i n h i n i b e r d a s a r k a n h ~ . s i l s t u d i
p u s t a k a yang dilzkv.kan d i b e r b a g a i perpustak;:.an cian d i t u n -
j a n g o l e h P r a k t e k K e t r m p i l n n Lapan.5 pacia b u l a a Septe~rqber
dan Oktober
1979
d i X a r i n e F i s h e r i e s T r a i n i n g P r o j e c t-
Te-g a l .
I-iateri p e n u l i ~ a n i n i d i d a p a t k a n olari 2erpust.akaan-
-
P e r p u s t ~ J c a a n B a g i a F e n a g l r a p a n Ilran Fsdcu1ta.s P e r i l < z . n s ~ IPiJ*-
P e r p u s t a k a a n Ta2cultas P c r i k a n a n IPB.-
Perpusta!.;aan P a s c a S a r j a n aIP3.
3.1
J e n i s - j e n i s t u n 2 d~an c i r i - c i r i morTologinya3.1.1
J e n i s - j e n i s t u n aJ e n i s - j e n i s t&?a ada1a.h i k a n - i k a n Scornbrid yang sa1.22t
a l r t i f , h i d u p d i p e r z i r a n p s n t a i . dan o s e a n i s (31ncBburn,
1 9 6 5 ) pada p e r a i r c m t r o g i s Can s e d . 3 ~ ~ (?Jz.kaxurc, 1969).
T e r g o l o n g k a r n i v o r a , p e l - a g i s , shoa.ling dan b:?r:l?i,~:.asi t a h w -
zn
( X o u n s e f e l l dan Z v e r h a r t , 1 9 5 3 T ~ ~ ~ s s l d i ~ 1 9 7 9 )Tuna dan s k i p ja c k termasulr orclo P l e c o s t e i , fa31il.F Kat-
s u w o n i d a e dan Thunnidae ( ICishinouye, 1923 ; ' - k t C o l e t t e dzn
E i b b s , 1 9 6 3 ) . F a x i l i Katsu~~von-idae t e r d i f i S a r i t i g a g e n e r a
y a i t u Katsul-ionus, Euthynnus dax
--
A.uxj.s, s e d a n ~ k a n f a m i l iThm-
n i d a e t e r d i r i da.ri t i g a g e n e r a j u g a g a i t u Thurnus, P a r a t h u n -
n u s d,m Neothunnus.
-
l i l a s i f i k a s i j e n i s - j e n i s t u n a i n i men;.ir.,r?gzi - b.axy&. per-.
bedaan p e n d a g a t , s e p e r t i menurut d e 3 e a i r f ~ r t d8.n Chs.g!aan
( 1 9 5 1 ) , j e n i s - j e n i s t u n a termasuk o r d o Percomorghi, f a n l l i
Scornbridae yang t e r d i r i S a r i t i g a g e n e r a g,?j.t.u Thv.nnus,
2-
thynnus dan A ~ x i s *---
J e n i s - j e n i s t u n a ,gang b e r n i l a i e k o c c n i s dail rneann
jans
"h a s i l pennngirapar~ t u n a d i s e l u r u h d u n l a an"s.ra la5.n :raitu
1
s k i p j a c k (;;ztsun;oaus pelaml .- s ) , a l b a c o r e (~~&Y.~>g ai.al.urii;~/,
y e l l o \ c ~ f i n tuna. (T;lunr?us & b a c z ~ e s ) , l i t t l e t u s a (&.htllynnus_
& 1 e t e r a t u s ) , blu.ef5.n t u n a (Thunnus t h - r ; > c u s ) d a ~ b i g e y e t u n a
-
---
--%S k i n j a c k (I:atsui?onus sela.r!is)
Rangka t e r d i r i d a r i t u l a n g b e n a r , h e r t u t u p i n s a n g , ke-
pala. s i r n e t r i s . Tubuh b e r b e n t u k c e r u t u , !repala ~ i c r u n c i n g ,
A .
~ l n g g i k e p a l a lrurang l e b i h t u j u h I r a l i g a r i s t e n g a h mata.
T e r d a p a t ku.rang l e b i h
50
buah g i g i - g i g i k e c i l berbeilt.ukke.-
.
.
r u c u t 'par?.a kedua r a h a n g n y a , vomer d,m p a l a t i n t i d a k b e r g : ~ g l . Mempunyai g a r i s rusiili dengan ku.rva yang terpx.tu.s pada
b a g i a n bavizh s i r i p punggarig kedua. T e r d n p a t s i s i k - s i s i k !re-
c i l yang memSentuk b a r u t dada ( c o r s e l e t ) pada s e t e n g a h bar5a.n
b a g i a n depa.n, b a g i a n baria:n l a i n n y a tid.ak b c r s i s i k . C o r s e l e t
berkembang dengan b a i k dengan bentuli s i s i k b e l a h k e t u p a t daa
l e b i h b c s p pada b a g i a n belalrang d d a i p a d a 'cagian l a i n n y a ,
-,
b a t a s c o r s e l s t b a g i a n b f l a k a n g s e c a r a k a s a r d i b e n t u k o l e h s c -
bud^ gu0.ris Sang uenglzubungkan b n g i a n a l r h i r d a s a r s i r i p pung-
gung pertama dengan d z s a r s i r i p dada.
J a r i - j a r i a n t e r i o r s i r i p punggung ~ e r t a n a 1ebi.h p a n j a n g
da.ripado yang b e r i l i u t n y a dan nie~9bentv.k lieping y a n s ~meruncing,
S i r i p punggung p e r t m a t e r d i r i d a r i 1 L i .
-
1 6
buah j a r i - - j a r i. . .
I r e r a s , s i r i p punggung kedua t e r d i r i d a r i j a r l - jar1 yang l e n a h dan mengeras, Per!:;ulao.n s i r i p pungguni;. keciu;: d e k a t dengan si-
r i p p u n g p n g p e r t a n a dan b a t a s permukaan x t a s n y a b e r b e n t u k ce-
kuilg. J a r i - jari pe:eti.ma s'iri;, aungg.d.ng kedua k i r a - l < i , r ~ .
215
j a r i - j a r i a n t e r i o r s i r i p p\li:gg::ng p e r t r i m , P e r n u l a a ~ s i r l p
dubur s e d i k i t c i i b e l a k a n g per!nuls.ag s i r i p punggung k e d u a , s i -
cagak. T e r d a p a t d e l a p a n buah f i n l e t p a d a punggung d m tu-
juh buah pa.da d-ubur.
Bagian punggullg berviarna g e l a p , p e r u t berwarna irenerzk-
an. Terd-apat empat buah a.tau l e b i h g a r i s h i t m l o n g i t u d i n a l
yang agak beronb&r pada b a e i a n p e r u t . Vkuran d-apat rnencapai
1 0 3 cin (Gsnbar-1
/
Lampiran-1). Albacore (Thunnus alalu.n!-:a)Rangka t e r d - i r i d a r i tu.1ang b e n a r , bertu.tup i n s a n g , ke-
p a l a s i m e t r i s . Tubub b c r b e n t u k c e r u t u , . k e p a l b e r b e n t u k ke-
r u c u t , niulut l e b a r dengan s a t u b a r i s g i g i - g i g i k e c i l yaxg
berbentu-k keru.cut pada ked-ua rahangnya, g i g i - g i g i s e p e r t i
p a s i r pada vomer dan p a l a t i n .
Sisil: a g a k b e s a r , pada b a g i a n dada t e r d a p a t c o r s e l e t
yang t i d a k b e g i t u j e l a s , p3d.a g a r i s rusuii t e r d a p a t 210 bu&
s i s i k . I,ien?unyai dua s : i r i p punggung yang hanga t e r p i s a h o-
l e h s e l a yaxg s e m p i t , s i r i p punggung pertama h e r jsri- j a r i
k e r a s 1 2
-
15
b u d yang seroiialiin k e b e l ~ k ~ a g s e n a k i n pendelr,S i r i p punggung kedua dan s i r i p dubur yang p e n d d i nempun:rai
8
-
1 0 buah f i n l e t d i belskangnya. S i r i p p e r u t sedang, si- r i p d a d a s a q g a t panjar-g dan t e r s e l i p s e d i k i t d i ba%ah inatz?,s i r i p eiror b e r b e n t u k s a b i t
.
Bagian punggung berwarna b i r u 1rehita:nan r i e n g a k i l a t a n
h i j a u pada e k o r , b a g i m p e r u t !cegerdca.n. S i r i ? punggung p e r -
tma t i d a k bervwrna. k e c u a l i t e n i n g a yen?: b e r m a r ~ a gslap, si-
pungguriz berv~arna. k e k u n i n g a n , f i n l e t du.bur c e l a p . U k ~ ~ r m
d a p a t rnen,capxi
137
cm (Garitbar-2/
Lampiran-2). Pell.o~,:fin t u n a (Thunnus a l b a c a r e s )Kangka t e r d i r i d a r i t u l a n g b e n a r , b e r t u t u p i n s a n g , k e -
p a l a s i r n e t r i s . Tubuh menanjang dan b e r b e n t u k c e r u t u , keaa-
l a b e r b e n t u k i r e r u c u t , m a x i l l a rnencapai b a g i a n 'bavidrl roata, mulut 1-ebar dengan s e b a . r i s g i g i - g i g i k e c i l b e r b e n t ~ f i ; !ierucut
pada rahanp;, z i g i - g i g i s e ? e i - t i pasi_r p a d a vomer rial p a l a t i n .
Y e r s i s i i r ;rang membentu!~ c o r s e l e t yang t i d & b e g i t u j e l a s pa-
cia bagi=m ddaa,
Mexpunyai ciua. s i r i p punggung yang*terpi.sa.n o l e h s e l a
yang s e m p l t , d r i p punggung p z r t a m a b e r j a r i - j a r i i r e r a s
1 4
buah, f i n l e t b a g i a n pungguns
8
-
11' bu&, f i n l e t dubur 8-
10 buah. S i r i p punge;ung kedua d m s i r i p dubur s a n g a t pan- jang b e r b e n t u k a r i t dan kadang-Lradang a e i l c a p a i e k o r , s i r i p
p e r u t s e d a n g , s i r i p dada s e d i k i t t e r s e l i p d i bal:~ah 'nmata.
Bagian punggung berwanla h i t a n , t e p i n y a keabu-abuan
dengan g a r i s m e l i n t a n g d i s e l i n g i t i t i l r p u t i h lieperakan.
S i r i . p pu~lggung pertai9a ber-;~;.,arila abu-abu. bercampu.r ku.nin6,
uju.ng sir5.p punggung Bedua, s i r i p dnbur dan f i n l e t b e r e a r -
n a 1;uni.n~. Ukuran d a p a t ~ ? e n c a p a i 200cm ( G a l b a r - 3
/
L a s p i r - an-3!,B l u e f i n t u z a (Thunus i;hynnus)
Ra.ngka t e r d i r i d a r i tula-ng b e n a r , b e r t u t u p i n s a n g , Be-
F,
mulut l e b a r , g i g i - g i g i k e c i l p a d s rahzngdan g i g i - g i g i s e p e r -
t i
p a s i r pada vomer clan p a l a t i n , m a x i l l a mencapzi b a g i a n ba-wall mata. S i s i k pada b a g i a n dada membentuk c o r s e l e t yang
k u r a n g j e l a s t e t a p i berkenbang dengan baik.
Dua s i r i p punggung yang ha.nya t e r p i s a h o l e h s e l a yang s e m p i t , s i r i p punggung kedua l e b i h p a n j a n g d a r i p a d a s i r i p
pv.nggung p e r t m a , h z - p i r sama d-engan s i r i p dubur dan l e b i h
pende!; d a r i s i r i p dada. T e r d a p a t
6
-
9
buah f i n l e t d i b e l a -k a n s s i r i p punggung kedua dan s i r i p du.bur. S i r i p e k o r ber-
b e n t u k s a b i t dan mernbentuk k e p i n g yang meruncing.
Bagian punggung berwarna b i r u pada a n t e r i o r dan abu-
abu a d z p o s t e r i o r , p e r u t berwarna k e p e r a k a n dengan g a r i s -
g a r i s m e l i n t a n g d i s e l i n g i t i t i k gang t i d a l ; berlrarna. S i r i p
e k o r c o i r l a t k e b i r u a n , s i r i p pmggung kedua k u n i n g k e m e r a h m ,
f i n l e t berwarna k u n i n g dengan t e p i 1iitc"m. H e r u p d ~ m j e n i s
t u n a yang t e r b e s a r u.ur.annya, d a p a t rnencapai 250 crr, (Gambar-
4
/
Lampiran-4).Bigeye t u n a (Thunnus o b e s u s )
R a n ~ k a t e r d i r i d U i t u l a n g b e n a r , b e r t u t n p i n s m g , ke-
p a l a s i i i ~ e t r i s . Tubuh s a n g a t l e b a r S e r b e n t u k c e r u t u , n a t a da.n
k e p d a b e s a r , mulut l e b a r , ma:tilla menca.jai 1/j b a g i a n bav~ah
rnata. T e r d a p a t g i g i - g i g i k e c i l dan t a j m pnda. r a h a n g , vomer
dan p a l a t i n b e r g i g i .
S i r i p punggung p e r k m a dan lcedua t e r p i s a h ole11 s e l a
g a l g s e m p i t , s i r i p pungglulg L;ed.ua d i ~ 1 s i r i p dubur l e b i h t i n g -
buah f i n l e t d i b e l a k a n g s i r i p punggung kedua dan s i r i p du-
b u r . S i r i p d a d a p a n j m g dan mencapai d a s a r s i r i p pLulsgunZ
kedua, s i r i p e k o r berbent.uk s a b i t , S i s i k - s i s i k yang b e s a r
mernbentuk c o r s e l e t ym-g kv.rang j e l a s pad.a b a g i a n dada.
Bagian punggung berviarna hitax:, sisi tubuh dan bngian
p e r u t bervrarna k e p e r a k a n . Pada s p e c i x e n y m g rnucla t e p i n y a
bervra.rna keabu-abuan dengan t i t i k - t i t i k d a l g a r i s - g a r i s me-
l i n t a n g b e r u m m a pudar, S i r i p punggung beri1;arna abu-abu
dengan t e p i bermarna k u n i n g , f i n l e t berms-rna k u n i n g , s i r i p
dada. berwarna h i t a x pada p o s t e r i o r dax abu-abu. pada a n t e r i -
o r denfan u j u n g yang kadang-kada.r~g ber7:~arna kuning. S i r i p
p e r u t bervrarna iieabu-abuan bercampur k u n i n g , s i r i p d ~ i b u r
p u t i h dengan u.jung k u n i n ~ , f i n l e t dubur keabu-abuan dengan
t e p i kuning. Ukuran d a p a t mencapai 200 cril (Gambar-5
/
Lam- p i r a n - 5 ) .3.2 Behaviour t u n a
3.2.1
M&anan
dan lcebiasaan miikanigiakanan rnerupaka.n f d r t o r yang menentukan p o g u l a s i dan
pertunbuhan k o n d i s i i k a n .
-.
;$lacam m2-kana s u a t u s p e c i e s 2ka.n bia.sanya b e r g a n t u n g pada umur, tempat dai? waktz ( E f f e n d i e ,1 9 7 5 ) . Ketersed.ia,m rnak?ain;?n d i l a u t banyak berpengaruh pa-
d a k e b i a s a a j l mdxan dan tin8ka.h lalru i k a n ,
I k a n - i k a n Scorhbrid menzkan i k a n , cv-31-cur:i dan zoo-
p l a n k t o n s e b a g a i rad?anan utamanyz. (i.iagnuson, 1963). S e e k o r
i k a n s e c a r a i n d i i l i d u d.apat menenuJaan, menangira? dan memakan
kemampuan i n i disebablran perbedaan t e n a g a unt~L: berenang,
a d a p t a s i i n o r f o l o g i p a d a c a r a m&<an dan -kecendcr~uiigan untu!i
b e r l a i r u b e r b e d a p a d a s e t i a p s p e c i e s d.an t i p e mangsa yang
b e r b e d a .
Ikan-ilcan Scornbrid s e c a r a d - c t i f menbuju:c rri3ii~saxya dan
ineiielannya seu.tul1nj.a. G i g i - g i g i ikan-il:.:,n i n 1 t i d a l b e r -
lrerxbang dengan b a i k dan mangsanya i;id&r t e r p o t o n g a t a u t e r -
p i s a h walaupun mangsa yang b e s a r d i g i g i t p a d a b a g i a n t r u n k -
nya sebelum d i t e l a n .
Tuna t i d a k mempu-nyai daya s e l e k t i v i t a s yang t i n g g i da.-
lam m e n g m b i l malimannya ( S u g i l a r , 19711, pada banyak kesem-
p a t a n ditenulran j e n i s - j e n i s t u n a yang l?.mb~~.ngnya b e r i s i pun- t u n g rokoi-, dan s e r p i h a n - s e r p i h a n lcayu (i'Tdcarnura, 1949).
S k i p j a c k p a l i n g & t i f a d c a n 2ada p z g i h a r i dan berku-
r a n g l r e a k t i f n n y a pcda s e k i t a r t e n g a h h a s i dan n e n j e l a n g so-
r e ha.ri ('?.faldron dan King, 1 9 6 3 ) . Pada saat m a k a t e r j a d i
neru.bahe.n \;iarna Sang t i b a - t i b a y a i k u g a r i s - g a r i s i l o r i z o n t a l pada tub~fi~n;ia berganti-garL"L ivarna g e l a p dan terani;. Maiwn-
an s k i p j a c k ya.ng t e r d a p a t d i A t l a n t j . 1 ~ te r d i i - i d a r i coyepods,
l a r v a sto13atopods, i s o p o d s , aniphi-,ods, decapods, p t e r o p o d s ,
c u n i - c u ~ l i , l i z a r d f i s h d.an p u f f e r s . S k i p j a c k cli 1iavia.ii r!:eng-
ambil b e b e r a g a j e n i s :it&a.nan s e p e r t i yang t e r d a p a t d i A t l a n -
L
1 . M P a s i f i k b a g i a n Timur s k i p j a c k neniakan ilran, c r u s t a - c e a dan cepha.lopods yang perbandingar? v ~ l u n e n y a 3 7
:L,
59
7;
dan
3
52':.
IX P a s i f i k b a g i a n t e n g a h s k i p j a c k rne:lal.:an i i r a n ,75
46,
20%
dan4
%.
M p e r a i r a n P e r u d m C h i l i rflalraxm s k i p j a c k a d a l a h a n c h o v i e s , s a r d i n e s , f l y i n g f i s h d . m c u x i -cumi. S k i p j a c k yang muda makanannya a d a l a h s c h i z o p o d s , be- b e r a p a i k a n l c e c i l , =aphipods dan l a r v a d e c a p o d s , sedangkan
s k i p j a c k dewas,? j e n i s malcanannya a d d a h c r u s t a c e a , P l a n - i -
kan k e c i l , i k m t e r b a n g , cm.i-cuui d m D e c a o t e r u s
s.
.
A l b a c o r e y a n g t e r t a n g k a ~ d i d a e r a h s e d a n g P a s i f i k Uta.-r a mzkan sepanja.ng h a r i ( I v e r s e n ,
1961
dalain Yoshida dauOtsu,
19631,
t e t a p i da.pat juga makan pada ':zktu malam i i a r itvalaupun d a r i a l b a c o r e yang t e r t a n e k a p dengan g i l l n e t pa-
da h a r i g e l a p rnempunyai laiibung yang volulnenya l e b i h k e c i l
d a r i p a d a yang t e r t a n g l r a p pada s i a n g h a r i . Puncak k e a k t i f -
an mzkannya aclalah pada p a g i h a r i k e ~ u d i a n :Benurun s e t e l a h
j a a 11.00 dan m u l a i & t i 2 l a g i pada s o r e h a r i . A l b a c o r e
malran denga.n menggundcan i n d r a p e n g l i h a t a n n y a . 1)ri Laut Chi-
n a S e l a t z n alba.core memakan cumi-cuni, o c t o p u s , sto!natopods,
barra.cuda, h a i r t a i l , f l a t h e a d s , ginlragaixi (Ilene :naculata)
dan s a r d i n e ( 3 a t h y l a ~ u s n,*azewai ). D i s e b e l a h 'i'irnurlaut P a s i f i k j e n i s mdranan a l b a c o r e a d a l a h r o c k c o d k e c i l , cumi-
cumi, s a u r y , b l a c k c o d k e c i l d8.n l a n t e r n f i s h . M G a l i f o r -
n i a dan B a j 2 C a l i . f o r n i a a l b a c o r e mzl<;lr,a s a u r y ( C o l o l a b i s
s-
i r a ) 50
%,
cumi-cumi 1 2Yi,
decapods p e r a i r a n S e l a t a n T l e u -.
-
Pr o n c o d e s n l a n l a e s 11 Sj, Z u p h a s i i d s 7
5;
d a n U t a r a ( E n g r a . u l i s mordax mordax)4
;:.
Pada p e r a i r a n s e l u t a r pulau-p u l a u S o n i n ditenu!,;a al1;acore dengan l.a!nbu.ng yang b e r i s i
a d d a h c r u s t a c e 2 6211 cephalopods kec5-I. Di s e b e l a h &rat
I n d i a n Oceax j e l l i s nldzmannya ada.l& ?ri.a.canthidae, P l a ~ y -
o d o n t i d a e , C a r a n g i d a e , A c i n a c e i d a e
,
c r u s t a c e a , i s o p o d s , de-c a p o d . ~ dan stomatopods. D i d a e r a h i?cuator P a s i f i i r S e i a t a n
a l h a c o r e merialxsn ?lagj.odontidae, T r i a . c a n t h i d a e , ~ I c i n a c e i d a e ,
O s t r a c i i d a e , bienidae, c u n ~ i - c u u i , decz9ods dan octoljods. M
P a s i f i i r s e b e l a h T i m u r l a u t a l b a c o r e yzng tertangka-r, densan
nenggundrzn l o n g l i n e , t r o l l i n g dan g i l l n e t inenunju!dran per-
b e d a a ~ volume d,ai kornposisi jenj-s ma1cs.nan.
Yellot7ifin t u n a l e b i h A t i f mdran pa.da. s i a i l g h a r i d a r i -
pacla maland (:'!atanabe,
1955
dalazi Ximura, 1 9 6 3 ) .2
X
s e - b e l a h IIarat I n d i a n OceZn ditcmukaello ow fin
yang l a m b u n g y ab e r i s i a l e p i s a u r i d s , sphysa.enids, p 0 1 y p i n u . s ~ s l r i p ja c k muda,
0
decapods dan cephal.opods. P e l l o a f i n gang b e r n s a l d a r i 10 S
j e n i s makanannya t e r d i r i d n r l a l e p i s a u r i d s , s t e r n o ? t y c h i d s ,
p a l a l e p i d s , l e p i d o t i d s dan s p e c i e s ce,jenisnya.. Senakin k e
S e l a t a n j e n i s makana3 y e l l o m f i n aka.n b e r b e d a yang ditan2a.i
ole11 ber!rurane;nya. anphipods, s t e r n o p t y c h i d s dan cliiasr_?odon-
t i d s dan nleli:3pah!1ya p t e r a c l i d s .
E
l u a r 30' ?? s a n p a i3
0
'
S j e n i s makanan y e l l o ~ ; ~ f i n se;na!cln s e d i k i t dibandingiran dengand a e r a h y ~ n g b e r l i n t a n g r e n d a h , J e n i s makansn yel.lo?lfin d i
dacr& p a n t a t ada.lah c!laetcdontir.js, k a l i s t i d s , a u x l i a e a n 50-
n i t 0 d?.n l a i n - l a i n yang t i d & t c r c i a p a t d i ~ e r a i r a l o s e a n i s .
Blu.efin t u ~ i a m&an p a d s pagi. h a r i pada saat s z a t a h a r i t e r b l t s z ? n p d j a : ~ ll , o o (Tie,as,
1963).
bidcanan u t a x a b l u e -13
i t u
jugn b l u e f i n memalian d o g f i s h , cunj.-cwni &an ikan-ikac,y s ~ g l e b i h l r e c i l dan m e ~ ~ b e n t u l ; s h o a l i n g . Pada b u l a n - b a l a n
d i musix d i n s i : ~ d i l a u t iiasmara, b l u . e f i n tuna d i t e x ~ 1 k a n o- i l 1 1
i e h Akyuz dan A r t u z (1757) da1.m T i e a s
(1.363)
dangan l a z b u n gyang b e r i s i ilran-ilrnn p e l a s i s s e ; > ? r t i b n r . i t o , a e c k e r e l d m
h o r s e inackerel. i)i Laut U t a r a j e n i s ndcanan bluef5.n a d a l a h
h e r r i n g d m C l v p e i d l a i n , maci,:erel, gari'is!l (Belone
'oelon~,)
dzn kadznk-kadon~;