Dia
m h k m
untukau
derzgan
air
i t u
ta-
n e t a n a ~ a ~ ,
&tun,
p o h
k u m ,
anggur
dan b u a h h a h n .
.%mgg&nya&a
de-
nikian
iix
mqjadi
tanda
w-
b x m
vgRgmemikirkmnya.
(a?.
An
N a N
:11)
Untuk kedua orang tuaku t e r -
c i n t a , kakak dan adik-adikku,
s e r t a I c a , I f a n dan Iyang t e r -
s-e
DISAlN DAN
UBl
PERAMPILA114
BWK
PENDINGIN
AIR
BBNTUK BNIENENTUKAM SlFAB TERlVIOFlSBK BAOBAB PERBANIAN
OIeh
DADAN KUSDIANA
F
24.
1410
1 9 9 1
FAKULTAS
TEKNOLOGI
PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN
BOGOR
DADRN K U S D I A N A . F24.
1410.
D i s a i n dan U j i Penampilan Bak P e n d i n g i n A i r Untuk Menentukan S i f a t T e r m o f i s i kBahan P e r t a n i a n . D i bawah bimbingan D r . Kamaruddin
A b d u l l a h dan I r . Mad Yamin.
S a l a h s a t u s i f a t t h e r m o f i s i k bahan p e r t a n i a n yang
cukup p e n t i n g dalam p r o s e s p e n d i n g i n a n a d a l a h d i f u s i v i -
t a s panas. D i f u s i v i t a s panas
( a )
a d a l a h s u a t u parameter yang t e r g a n t u n g kepada z a t i t u s e n d i r i .N i l a i d i f u s i v i t a s panas d a r i s u a t u bahan p e r t a n i a n
d a p a t d i g u n a k a n u n t u k menggambarkan d i s t r i b u s i perubahan
suhu s e p a n j a n g r a d i u s buah selama p r o s e s p e n d i n g i n a n
b e r l a n g s u n g .
T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h membuat bak p e n d i n g i n
a i r u n t u k menentukan n i l a i a bahan-bahan p e r t a n i a n .
Se-
b a g a i c o n t o h p e n g u j i a n d i a m b i l sample buah Melon ( G u r u -
m i s M e l o L ) yang h a s i l n y a kemudian d i v a l i d a s i k a n dan
j u g a d i b a n d i n g k a n dengan h a s i l p e n e l i t i a n sebelumnya.
B e r d a s a r k a n h a s i l pengukuran d i k e t a h u i bahwa u n t u k
m e n d i n g i n k a n s a t u buah melon h i n g g a suhu pusatnya menca-
p a i 10% d i b u t u h k a n waktu r a t a - r a t a sebesar 180 m e n i t
dengan suhu a i r p e n d i n g i n d i p e r t a h a n k a n k o n s t a n pada 9
+ 1
Oc.
-
D a r i h a s i l p e n g u j i a n d i p e r o l e h k a p a s i t a s p e n d i -
7 . 2 " ~ dan suhu k o n d e n s a s i 4 2 . 6 O ~ a d a l a h 2.442 kW ( 0 . 7
T R ) dan e f e k r e f r i g e r a s i 153.368 kJ/kg.K dengan n i l a i
COP sebesar 6.01. Bak yang d i b u a t b e r u k u r a n 2 m x
1
m x 1 m dengan j u m l a h a i r 1000 l i t e r .Ada beberapa c a r d yang d a p a t digunakan u n t u k menen-
t u k a n n i l a i d i f u s i v i t a s panas d a r i s u a t u buah dengan
bentuk t e r t e n t u . Untuk buah b e r b e n t u k b u l a t , s a l a h s a t u
c a r a yang p a l i n g mudah dan c e p a t a d a l a h pemecahan nume-
r i k perasamaan F o u r i e r a t a u d i s i n q k a t denqan Hetoda Nu-
m e r i k ( F i n i t e D i f f e r e n c e ) . S e l a i n i t u metoda i n i t i d a k
memerlukan k o n d i s i b a t a s t e r t e n t u s e h i n g g a suhu medium
b i s a berubah.
Dalam t u l i s a n i n i d i d a p a t k a n bahwa n i l a i d i f u s i v i -
t a s panas
( a )
u n t u k buah Melon(Cururnis
M e l oL )
Sky Roc-k e t yang d i t e n t u k a n dengan mengqunakan Metoda Numerik
2
a d a l a h 0.112 0.370 cm / m e n i t . N i l a i i n i merupakan
n i l a i r a t a - r a t a d a r i 9 k a l i pengukuran dengan suhu a i r
dan b e r a t s e r t a d i m e n s i melon yang r e l a t i f sama.
J i k a d i b a n d i n g k a n dengan a h a s i l p e n e l i t i a n sebe-
lumnya o l e h Umar s o o t i n g t a h u n 1987, h a s i l n y a t e r n y a t a
l e b i h b e s a r 16.7 p e r s e n , meskipun d e m i k i a n h a s i l yang
d i p e r o l e h pada percobaan i n i m a s i h dalam s e l a n g h a s i l
d a r i p e n e l i t i a n sebelumnya.
J i k a d i l i h a t d a r i k e t e p a t a n pendugaan suhunya, ha-
latif s a m a yaitu
9 8 . 0 6 % .Paoa penelltian
sebelumnya
nilai ketepatan pendugaan suhunia adalah 97.28
%.
Dari
hasil pengujian statlstik dengan tingkat ke-
percayaan
10
%menunjukkan bahwa suhu yang didapatkan
dari pendugaan dengan menggunakan
a
rata-rata tidak ber-
beda nyata. Atau dengan kata lain nilai
a
yang didapat
c u k u p baik untuk menduga penut-unan suhu melon pada
pro-
s e s pra pendinginan
( p r ec o o l i n g ) .
Pemakaian metoda Numerik sebaiknya menggunakan data
dari s u h u dugaan dari kurvanya agar penurunan
suhunya
lebih teratur sehingga nila
a
yang didapat mempunyai va-
RIWfiYAT HIDUP
Penulls dilahirkan di Sumedang pada tanggal 29
Desember
1968
dari pasangan Bapak Ayo Taryo dan Ibu D o h ,
merupakan anak ke tiga dari enam bersaudara.
Selanjutnya penulis dibesarkan dan
mendapatkan
pendidikan formal sejak Sekolah Dasar sampai dengan SMA
di tempat yang sama, yaitu S D N Sukatali, SMPN
I
Situraja
dan SMAN Situraja, Sumedang.
Pada tahun
1987, Penulis diterima di
IPB melalui
jalur Sipenmaru dan pada tahun 1988 diterima di jurusan
D I S A I N D A N U J I F E N A M P I L A N
B A K P E N D I N G I N A I R
U N T U K M E N E N T U K A N S I F A T T E R M O F I S I E F A H A N F E R T A N I A N
S K R I P S I
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
S A R J A N A T E K N O L O G I P E R T A N I A N
pada J u r u s a n M E K A N I S A S I P E R T A N I
A N
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
Institut P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
D A D A N KUSDIANA
F24
1410
1
9
9
1
F A K U L T A S T E K N O L O G I P E R T A N I A N
I N S T I T U T F E R T A N I A N F O G O R
I N S T I T U T P E R T A N I A N B O G O R
F A E U L T A S T E Y N O L O G I F E R T A N I A N
D I S A I N D A N U J I F E N A M F I L A N
R A E P E N D I N G I N A I R
U N T U E M E N E N T U K A N S I F A T T E R M D F I S I E B A H A N F E R T A N I A N
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
S A R J A N A
TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n HEKANISASI PERTANIAN
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
DADAN RUSDIANA
FZ4 1410
L a h i r T a n g g a l
:29
D e s e m b e r
1968
d i S u m e d a n g
T a n g g a l L u l u s
:\6
P
m
b
n
r
&YQI
--
D o s e n P e m b i m b i n g I 1
/
H
K a m a r u d d i n A b d u l l a h
J
K A T A PENGANTaR
B l s m i
l l a h i r r a h m a n n i r r a c h i mP u j i dan s y u k u r k e h a d l i r a t A l l a h SWT y a n g t e i a h
m e m b e r i k a n p e t u n j u k d a n rahmat-Nya s e h i n g g a t u l i s a n i n 1
d a p a t s a y a s e l e s a i k a n .
S e i e s a i n y a s k r i p s i i n i t i d a k l e p a s d a r i b a n t u a n dan
d o r o n g a n d a r i b e r b a g a i p i h a k . U n t u k semua k e b a i k a n i t u ?
s a y a i n g i n menyampaikan t e r i m a k a s i h yang s e b e s a r -
b e s a r n y a k e p a d a :
I.
Kedua o r a n g t u a s e r t a k a k a k dan a d i k - a d i k k u t e r c i n t aa t a s doa dan semangat y a n g s e l a l u d i b e r i k a n .
2 . Bapak D r . H. K a m a r u d d i n A b d u l l a h s e l a k u d o s e n pem-
b i m b i n g y a n g t e l a h b e g i t u s a b a r membimbing s a y a .
3. Bapak. I r . M. Yamin a t a s b i m b i n g a n dan k e b a i k a n n y a .
4 . J I C A - I P B a t a s b a n t u a n d a n a pada p e n e l i t i a n i n i .
5 . Rapak I r . S u r o s o s e l a k u d o s e n p e n g u j i .
6 .
Ternan-teman a n g g o t a RBF/PBS dan a n g g o t a l a b . EEP a t a sb a n t u a n d a n masukannya.
6 .
Semua p i h a k y a n g t e l a h membantu dan t i d a k d a p a td i s e b u t k a n s a t u p e r s a t u d i s i n i .
A k h i r n y a k e k u r a n g a n - k e k u r a n g a n yang ada a d a l a h
k a r e n a k e t e r b a t a s a n s a y a . Semoga t u l i s a n i n i d a p a t
b e r m a n f a a t k h u s u s n y a b a g i b i d a n g k e t e k n i k a n p e r t a n i a n .
HAL.AMAN
Kata Pengantar
. . .
ili
Daftar Tabel
...
vi
Daftar Gambar
...
vil
Daftar Lampiran
...
viii
...
Nomenklatur
i
x
I. PENDAHULUAN
...
A. Latar Belakaog
1
B. Tujuan
...
3
1 1 .
TINJAUAN PUISTAKA
...
k .
Sekilas Tentang Melon
4
...
8.
S i f a t Thermofisik Bahan Pertanian
6
C. Penelitian-penelitian Sebelumnya Mengenai
...
Difusivitas Panas
8
!
1 1 1 .
METODOLOGI PENELITIAN
A.
Penentuan Nilai
a Dengan Netoda Numerik
..
17
...
B.
Penentuan Ketepatan Nilai
a19
IV. BAHAN D A N PROSEDUR PERCOBAAN
A.
Bahan
...
2 1
B. Alat
...
22
C. Waktu dan Tampat Penelitian
...
22
D.
Prosedur Penelitlan
...
23
V. HASIL D A N PENBAHASAN
Dia
m h k m
untukau
derzgan
air
i t u
ta-
n e t a n a ~ a ~ ,
&tun,
p o h
k u m ,
anggur
dan b u a h h a h n .
.%mgg&nya&a
de-
nikian
iix
mqjadi
tanda
w-
b x m
vgRgmemikirkmnya.
(a?.
An
N a N
:11)
Untuk kedua orang tuaku t e r -
c i n t a , kakak dan adik-adikku,
s e r t a I c a , I f a n dan Iyang t e r -
s-e
DISAlN DAN
UBl
PERAMPILA114
BWK
PENDINGIN
AIR
BBNTUK BNIENENTUKAM SlFAB TERlVIOFlSBK BAOBAB PERBANIAN
OIeh
DADAN KUSDIANA
F
24.
1410
1 9 9 1
FAKULTAS
TEKNOLOGI
PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN
BOGOR
DADRN K U S D I A N A . F24.
1410.
D i s a i n dan U j i Penampilan Bak P e n d i n g i n A i r Untuk Menentukan S i f a t T e r m o f i s i kBahan P e r t a n i a n . D i bawah bimbingan D r . Kamaruddin
A b d u l l a h dan I r . Mad Yamin.
S a l a h s a t u s i f a t t h e r m o f i s i k bahan p e r t a n i a n yang
cukup p e n t i n g dalam p r o s e s p e n d i n g i n a n a d a l a h d i f u s i v i -
t a s panas. D i f u s i v i t a s panas
( a )
a d a l a h s u a t u parameter yang t e r g a n t u n g kepada z a t i t u s e n d i r i .N i l a i d i f u s i v i t a s panas d a r i s u a t u bahan p e r t a n i a n
d a p a t d i g u n a k a n u n t u k menggambarkan d i s t r i b u s i perubahan
suhu s e p a n j a n g r a d i u s buah selama p r o s e s p e n d i n g i n a n
b e r l a n g s u n g .
T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h membuat bak p e n d i n g i n
a i r u n t u k menentukan n i l a i a bahan-bahan p e r t a n i a n .
Se-
b a g a i c o n t o h p e n g u j i a n d i a m b i l sample buah Melon ( G u r u -
m i s M e l o L ) yang h a s i l n y a kemudian d i v a l i d a s i k a n dan
j u g a d i b a n d i n g k a n dengan h a s i l p e n e l i t i a n sebelumnya.
B e r d a s a r k a n h a s i l pengukuran d i k e t a h u i bahwa u n t u k
m e n d i n g i n k a n s a t u buah melon h i n g g a suhu pusatnya menca-
p a i 10% d i b u t u h k a n waktu r a t a - r a t a sebesar 180 m e n i t
dengan suhu a i r p e n d i n g i n d i p e r t a h a n k a n k o n s t a n pada 9
+ 1
Oc.
-
D a r i h a s i l p e n g u j i a n d i p e r o l e h k a p a s i t a s p e n d i -
7 . 2 " ~ dan suhu k o n d e n s a s i 4 2 . 6 O ~ a d a l a h 2.442 kW ( 0 . 7
T R ) dan e f e k r e f r i g e r a s i 153.368 kJ/kg.K dengan n i l a i
COP sebesar 6.01. Bak yang d i b u a t b e r u k u r a n 2 m x
1
m x 1 m dengan j u m l a h a i r 1000 l i t e r .Ada beberapa c a r d yang d a p a t digunakan u n t u k menen-
t u k a n n i l a i d i f u s i v i t a s panas d a r i s u a t u buah dengan
bentuk t e r t e n t u . Untuk buah b e r b e n t u k b u l a t , s a l a h s a t u
c a r a yang p a l i n g mudah dan c e p a t a d a l a h pemecahan nume-
r i k perasamaan F o u r i e r a t a u d i s i n q k a t denqan Hetoda Nu-
m e r i k ( F i n i t e D i f f e r e n c e ) . S e l a i n i t u metoda i n i t i d a k
memerlukan k o n d i s i b a t a s t e r t e n t u s e h i n g g a suhu medium
b i s a berubah.
Dalam t u l i s a n i n i d i d a p a t k a n bahwa n i l a i d i f u s i v i -
t a s panas
( a )
u n t u k buah Melon(Cururnis
M e l oL )
Sky Roc-k e t yang d i t e n t u k a n dengan mengqunakan Metoda Numerik
2
a d a l a h 0.112 0.370 cm / m e n i t . N i l a i i n i merupakan
n i l a i r a t a - r a t a d a r i 9 k a l i pengukuran dengan suhu a i r
dan b e r a t s e r t a d i m e n s i melon yang r e l a t i f sama.
J i k a d i b a n d i n g k a n dengan a h a s i l p e n e l i t i a n sebe-
lumnya o l e h Umar s o o t i n g t a h u n 1987, h a s i l n y a t e r n y a t a
l e b i h b e s a r 16.7 p e r s e n , meskipun d e m i k i a n h a s i l yang
d i p e r o l e h pada percobaan i n i m a s i h dalam s e l a n g h a s i l
d a r i p e n e l i t i a n sebelumnya.
J i k a d i l i h a t d a r i k e t e p a t a n pendugaan suhunya, ha-
latif s a m a yaitu
9 8 . 0 6 % .Paoa penelltian
sebelumnya
nilai ketepatan pendugaan suhunia adalah 97.28
%.
Dari
hasil pengujian statlstik dengan tingkat ke-
percayaan
10
%menunjukkan bahwa suhu yang didapatkan
dari pendugaan dengan menggunakan
a
rata-rata tidak ber-
beda nyata. Atau dengan kata lain nilai
a
yang didapat
c u k u p baik untuk menduga penut-unan suhu melon pada
pro-
s e s pra pendinginan
( p r ec o o l i n g ) .
Pemakaian metoda Numerik sebaiknya menggunakan data
dari s u h u dugaan dari kurvanya agar penurunan
suhunya
lebih teratur sehingga nila
a
yang didapat mempunyai va-
RIWfiYAT HIDUP
Penulls dilahirkan di Sumedang pada tanggal 29
Desember
1968
dari pasangan Bapak Ayo Taryo dan Ibu D o h ,
merupakan anak ke tiga dari enam bersaudara.
Selanjutnya penulis dibesarkan dan
mendapatkan
pendidikan formal sejak Sekolah Dasar sampai dengan SMA
di tempat yang sama, yaitu S D N Sukatali, SMPN
I
Situraja
dan SMAN Situraja, Sumedang.
Pada tahun
1987, Penulis diterima di
IPB melalui
jalur Sipenmaru dan pada tahun 1988 diterima di jurusan
D I S A I N D A N U J I F E N A M P I L A N
B A K P E N D I N G I N A I R
U N T U K M E N E N T U K A N S I F A T T E R M O F I S I E F A H A N F E R T A N I A N
S K R I P S I
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
S A R J A N A T E K N O L O G I P E R T A N I A N
pada J u r u s a n M E K A N I S A S I P E R T A N I
A N
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
Institut P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
D A D A N KUSDIANA
F24
1410
1
9
9
1
F A K U L T A S T E K N O L O G I P E R T A N I A N
I N S T I T U T F E R T A N I A N F O G O R
I N S T I T U T P E R T A N I A N B O G O R
F A E U L T A S T E Y N O L O G I F E R T A N I A N
D I S A I N D A N U J I F E N A M F I L A N
R A E P E N D I N G I N A I R
U N T U E M E N E N T U K A N S I F A T T E R M D F I S I E B A H A N F E R T A N I A N
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
S A R J A N A
TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n HEKANISASI PERTANIAN
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
DADAN RUSDIANA
FZ4 1410
L a h i r T a n g g a l
:29
D e s e m b e r
1968
d i S u m e d a n g
T a n g g a l L u l u s
:\6
P
m
b
n
r
&YQI
--
D o s e n P e m b i m b i n g I 1
/
H
K a m a r u d d i n A b d u l l a h
J
K A T A PENGANTaR
B l s m i
l l a h i r r a h m a n n i r r a c h i mP u j i dan s y u k u r k e h a d l i r a t A l l a h SWT y a n g t e i a h
m e m b e r i k a n p e t u n j u k d a n rahmat-Nya s e h i n g g a t u l i s a n i n 1
d a p a t s a y a s e l e s a i k a n .
S e i e s a i n y a s k r i p s i i n i t i d a k l e p a s d a r i b a n t u a n dan
d o r o n g a n d a r i b e r b a g a i p i h a k . U n t u k semua k e b a i k a n i t u ?
s a y a i n g i n menyampaikan t e r i m a k a s i h yang s e b e s a r -
b e s a r n y a k e p a d a :
I.
Kedua o r a n g t u a s e r t a k a k a k dan a d i k - a d i k k u t e r c i n t aa t a s doa dan semangat y a n g s e l a l u d i b e r i k a n .
2 . Bapak D r . H. K a m a r u d d i n A b d u l l a h s e l a k u d o s e n pem-
b i m b i n g y a n g t e l a h b e g i t u s a b a r membimbing s a y a .
3. Bapak. I r . M. Yamin a t a s b i m b i n g a n dan k e b a i k a n n y a .
4 . J I C A - I P B a t a s b a n t u a n d a n a pada p e n e l i t i a n i n i .
5 . Rapak I r . S u r o s o s e l a k u d o s e n p e n g u j i .
6 .
Ternan-teman a n g g o t a RBF/PBS dan a n g g o t a l a b . EEP a t a sb a n t u a n d a n masukannya.
6 .
Semua p i h a k y a n g t e l a h membantu dan t i d a k d a p a td i s e b u t k a n s a t u p e r s a t u d i s i n i .
A k h i r n y a k e k u r a n g a n - k e k u r a n g a n yang ada a d a l a h
k a r e n a k e t e r b a t a s a n s a y a . Semoga t u l i s a n i n i d a p a t
b e r m a n f a a t k h u s u s n y a b a g i b i d a n g k e t e k n i k a n p e r t a n i a n .
HAL.AMAN
Kata Pengantar
. . .
ili
Daftar Tabel
...
vi
Daftar Gambar
...
vil
Daftar Lampiran
...
viii
...
Nomenklatur
i
x
I. PENDAHULUAN
...
A. Latar Belakaog
1
B. Tujuan
...
3
1 1 .
TINJAUAN PUISTAKA
...
k .
Sekilas Tentang Melon
4
...
8.
S i f a t Thermofisik Bahan Pertanian
6
C. Penelitian-penelitian Sebelumnya Mengenai
...
Difusivitas Panas
8
!
1 1 1 .
METODOLOGI PENELITIAN
A.
Penentuan Nilai
a Dengan Netoda Numerik
..
17
...
B.
Penentuan Ketepatan Nilai
a19
IV. BAHAN D A N PROSEDUR PERCOBAAN
A.
Bahan
...
2 1
B. Alat
...
22
C. Waktu dan Tampat Penelitian
...
22
D.
Prosedur Penelitlan
...
23
V. HASIL D A N PENBAHASAN