• Tidak ada hasil yang ditemukan

Pengaruh Umur Terhadap Sifat Fisik dan Kimia Daging Sapi Peranakan Ongole (P.O.)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Pengaruh Umur Terhadap Sifat Fisik dan Kimia Daging Sapi Peranakan Ongole (P.O.)"

Copied!
102
0
0

Teks penuh

(1)

PENGARUW UMUR TERHADAP SlFAT FlSlK DAN

KlMEA DAGIDV6 SAP1 PERAHAKAW

ONGOLE

(

P.

0.

)

Oleh

A R N I M ,

PAKULTAS P A S C A S A R J A N A INSTITOT P I I R T A N I A N BQQOR

(2)

RINGKASBN

A R N I M . Pengaruh Umur t e r h a d a p S i f a t F i s i k dan K i m i a Daging S a p i ~ e r a n a k a n Ongole (F.O.) (Di bawah bimbingan R. EDDIE GURNiiDI s e b a g a i k e t u a , SOEWARNO T. SOEKQRTO dan AMINUDDIN PAMIX-ASI s e b a g a i anggota).

Tujuan p e n e l i t i a n

ini

a d a l a h untuk mempelajari penga- ruh umur t e r h a d a p s i f a t - s i f a t daging, yang ada hubungannya dengan k u a l i t a s a t a u mutu daging s e b a g a i bahan makanan ma-

n u s i a , sehingga dapat digunakan s e b a g a i pedoman b a g i mere- ka yang rnembutuhkan k u a l i t a s t e r t e n t u d a r i daging t e r s e b u t .

P e n e l i t i a n i n i menggunakan k a r k a s s e g a r s a p i P.O. jan- t a n b e r k o n d i s i sedang, d a r i empat t i n g k a t wnur y a i t u : 2.5 tahun, 3.0 tahun, 3.5 tahun dan 4.5 tahun. Jumlah k a r k a s yang digunakan untuk s e t i a p t i n g k a t a n umur d i atas s e c a r a b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 2 8 , 39, 25 dan 21 buah. Sampel l e - mak p e l v i s dan UDBMARU ( U r a t Daging Mata ~ u s u k ) masing-ma- s i n g d i a m b i l d a r i 10 ekor s a p i untuk e e t i a p t i n g k a t umur.

Sapi yang digunakan untuk sampel b e r a s a l d a r i daerah Ieka- longan, Madiun dan Bojonegoro, yang

l a t a r

belakang pemeli- haraannya t i d a k d i k e t a h u i .

Rirameter yang d i u k u r , d i n i l a i s e c a r a o b j e k t i f dan sub j e k t i f ( s e c a r a o r g a n o l e p t i k ) .

Pengolahan d a t a untuk parameter yang d i u k u r s e c a r a ob- j e k t i f d i a n a l i s a dengan Rancangan Acak Lengkap dan Regresi

(3)

B a s i l p e n e l i t i a n i n i menun2ukkan t e r d a p a t perbedaan pe- ngaruh dan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) a n t a r a keem- p a t t i n g k a t a n umur terhadap bobot karkas. Persamaan g a r i s r e g r e s i s e c a r a b e r t u r u t - t u r u t untuk s a p i Pekalongan, Madiun

h h

dan Bojonegoro a d a l a h : Y = 109.85

+

16.79 X ; Y = 103.41

+

20.79 X dan

?

= 119.55

+

18.14

X,

dengan k o e f i s i e n k o r e l a s i ( R ) masing-masing : 0.40 ; 0.48 ; dan 0.33.

Keempat t i n g k a t a n umur berpengaruh s a n g a t nyata ( P < 0.01) t e r h a d a p l u a s

UDAMARU.

Tidak t e r d a p a t hubungan yang nyata an-

tara umur dengan l u a s

UDAMARU

pada s a p i Pekalongan dan Madiun cian hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) untuk s a p i Bojone-

..

goro dengan persamaan g a r i s r e g r e s i Y = 42.82

+

9.20

X,

dan

R = 0.50

Keempat t i n g k a t a n umur berpengaruh n y a t a ( P

<

0.05) t e r - hadap bobot lemak p e l v i s . Tidak t e r d a p a t hubungan yang nya-

t a a n t a r a umur dengan bobot lemak p e l v i s pada s a p i Madiun dan Bojonegoro, dan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) untuk

h

s a p i Pekalongan dengan persamaan g a r i s r e g r e s i ,

Y

= 0.77

+

0.32 X, dan R = 0.68.

Keempat t i n g k a t a n umur berpengaruh s a n g a t ( P < 0.01 ) t e r - hadap n i l a i s h e a r f o r c e . Tidak t e r d a p a t hubungan yang n y a t a a n t a r a umur dengan n i l a i s h e a r f o r c e pada s a p i Pekalongan, dan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P

<

0.01 ) pada s a p i Madiun

A

dan Bojonegoro dengan persamaan g a r i s r e g r e s i Y = 2.27 + 0.85

,.

X dan Y = 3.37

+

0.61 X dan R = 0.88 dan

0.65.

(4)

lemak, dan berpengaruh n y a t a

( M

0.05) t e r h a d a p kandungan lemak. Tidak t e r d a p a t hubungan yang n y a t a a n t a r a umur de- ngan kandungan lemak pada s a p i Pekalongan dan Bojonegoro, dan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) pada s a p i Madiun

A

dengan persamaan g a r i s r e g r e s i Y = -2.76 + 1.43 X , dan R = 0.95.

Keempat t i n g k a t a n umur t i d a k berpengaruh n y a t a t e r h a d a p kekenyalan, t e t a p i berpengaruh n y a t a ( P 0.05) t e r h a d a p ke-

empukan, kebasahan, t e k s t u r s e r a t dan warna, dan s a n g a t nya- ta ( P

<

0.01 ) t e r h a d a p k i l a p .

B i l a d i l i l i a t hubungan beberapa p a r a m e t e r , t e r d a p a t hu- bungan yang s a n g a t n y a t a (PC 0.01) a n t a r a i.uas UDAMARU de- ngan bobot k a r k a s pada s a p i Pekalongan, Madiun dan Bojonego- r o , dengan persamaan g a r i s r e g r e s i masing-masing s e c a r a ber-

, ,

t u r u t - t u r u t : Y = 47.18

+

1 . 7 0 X ;

?

= 13.87

+

2.19 X dan

9

= 62.92

+

1.59 X , dengan R = 0.54 ; 0.79 dan 0.53.

B n t a r a umur dan kandungan lemak dengan n i l a i s h e a r f o r c e memperlihatkan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) dengan

n,

persamaan g a r i s r e g r e s i ,

Y

= 3.36

+

0.51 X I

+

0.11 X 2 , de- ngan R = 0.57.
(5)

PEIVGARUH UMUR TERHADAP SIFAT FISIK DAN KIMIA'DAGING SAP1 PERANAKAN ONGOLE (P.

6.)

o l e h A R N I M

T e s i s s e b a g a i s a l a h s a t u

s)=rat

untuk memperoleh g e l a r M a g i s t e r S a i n s

pada

F a k u l t a s Pasca S a r j a n a , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

(6)

J u d u l t e s i s : FEIIGARUH UMUR TERHADAP SIPAT FISIK DAN K I M U DAGING SAP1 PEIWNAKAN ONGOIB (P. 0 . )

Nama mahasiswa : ARNIM Nomor pokok : 82052

Menyetujui

1. Komisi - P e n a s e h a t

/

D r R. E d d i e Gurnadi Ketua

.

<r Aminuddin P a r a k k a s i P r o f D r Soewarno 1. S o e k a r t o

Anggota Anggo t a

(7)

RIWAYAT HIDUP

P e n u l i s d i l a h i r k a n pada t a n g g a l 27 J u l i 1949 d i Sungai S i r a h , Sungai Limau Pariaman, Sumatera B r a t .

Orang t u a n y a H . Adnar S a i d dan Tk. Mudo Tamin S j a ' b a n . Pada t a h u n 1968 l u l u s S.M.A

.

Wegeri Pariaman. Lulus S a r j a n a P e t e r n a k a n t a h u n 1977.

S e j a k t a h u n 1978 sampai s e k a r a n g b e r t u g a s s e b a g a i s t a f p e n g a j a r pada F a k u l t a s P e t e r n a k a n U n i v e r s i t a s An-

dalas Padang.

Fada t a h u n 1982 memperoleh kesempatan untuk melan- j u t k a n p e n d i d i k a n pada F a k u l t a s Pasca S a r j a n a , I n s t i t u t P e r f a n i a n Bogor, Bidang K e a h l i a n Ilmu Ternak.

(8)

UCAPAI? TERIMA KASIH

E e n u l i s . s a n g a t b e r t e r i m a k a s i h kepada D r R. Eddie Gurnadi, p e n a s e h a t utamanya, atas s a r a n d a n bimbingannya selama p e n e l i t i a n . Kepada a n g g o t a p e n a s e h a t l a i n n y a , P r o f D r Soewarno l'. S o e k a r t o d a n D r Aminuddin P a r a k k a s i

a t a s s a r a n dan k r i t i k mereka diucapkan t e r i m a k a s i h . Pada kesempatan i n 5 p e n u l i s juga mengucapkan t e r i m a k a s i h banyak kepada : Dekan F a k u l t a s P e t e r n a k a n UNAND, R e k t o r UNAND, Ketua TMPD, R e k t o r I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor, Dekzn Fakultaii &sea S a r j a n a IEB, Dekan F a k u l t a s Peternak- a n IPB d a n Hepala Rumah Potong Hewan Kodya Bogor.

Bantuan d a r i karyawan Departemen Ilmu Froduksi Ternak Daging d a n Departemen Makanan Ternak F a k u l t a s P e t e r n a k a n IPB untuk t e r l a k s a h a n y a p e n e l i t i a n i n i s a n g a t d i h a r g a i o l e h p e n u l i s d a n d i u c a p k a n t e r i m a k a s f h banyak.

(9)

DAFTAR I S 1

Halaman DAFTAR TABEL

. . .

ili DAFTAR GAMBAR

. . .

v i

EENDAIIULUAN

. . .

1

TIN JAUAN PUS TAKA

. . .

4

Sapi Peranakan Ongole

. . .

4

D e f i n i s i / P e n g e r t i a n Karkas

. . .

4

S t r u k t u r Daging

. . .

7

Pengaruh Umur t e r h a d a p S i f a t F i s i k dan Qrgano- l e p t i k B g i n g

. . .

8

.

Luas UDAMARU (Umt IFaging &%a ~ u s u k )

.

11 Keempukan

. . .

12

Kekenyalan

. . .

13

Kebasahan

. . .

14

T e k s t u r

. . .

14

Warna

. . .

15

K i l a p

. . .

16

Fengaruh Umur t e r h a d a p S i f a t K i m i a Daging

.

17

Kandungan F r o t e i n

. . .

17

KandunganLemak

. . .

19

Kandungan A i r

. . .

2 0

. . . .

Melting P o i n t ( T i t i k air) Lemak P e l v i s 20 BAHAN

DAN

METODA PENELITIAN

. . .

22
(10)

Ha

laman

Metoda

. . .

23

Earameter yang Diukur

. . .

24

Fengolahan Data

. . .

28

Tempat dan Waktu P e n e l i t i a n

. . .

29

HASIL

DAN PEMBAHASAN

. . .

3 0 Bobot Karkas

. . .

30

Luas UDAMARU ( U r a t Daging Mata ~ u s u k )

. . .

34

Bobot Lemak P e l v i s

. . .

36

S i f a t F i s i k Daging

. . .

38

Keempukan

. . .

38

Xekenyalan

. . .

4 1 Kebasahan

. . .

43

T e k s t u r

. . .

44

Warna

. . .

44

K i l a p

. . .

45

S i f a t K i m i a %!aging

. . .

46

Kandungan P r o t e i n

. . .

46

Kandungan Lernak

. . .

47

. . .

Kandungan Bahan Kering 49 T i t i k C a i r Lemak

. . .

49

Hubungan untuk Beberapa S i f a t

. . .

50

Hubungan a n t a r a Luas UDAMARU dengan Bobot

. . .

Karkas 50 Hubungan a n t a r a Umur dan Kandungan Lemak dengan N i l a i S h e a r Force

. . .

52
(11)

Hubungan a n t a r a N i l a i Shear F o r c e dengan

.

.

. . . .

. . . .

(12)

DAETAR TABEL

Nomor Halaman

Teks

-

P e r k i r a a n P e r s e n t a s e Otot dan Tulang Ditambah Tendon pada Karkas S a p i Potong dan Hu-

. . .

bungannya dengan P e r s e n t a s e Lemak.

K r i t e r i a P e n i l a i a n Karkas Menurut D. L. G. (Wisyarakat P e r t a n i a n Jerman B r a t ) pada Sapi (Bogner dan R i t t e r , 1965)

. . .

Pengaruh Bangsa t e r h a d a p Keempukan Daging yang D i n i l a i S e c a r a T a s t e P a n e l dan Warner- B r a t z l e r S h e a r (Palmer,

-

1 9 6 3 ) . *

.

*

,

A n a l i s a K i m i a d a r i UDAMARU S a p i pada Berbagai Tingkat Umur

. . .

Fenentuan Umur Berdasarkan P e r g a n t i a n G i g i

Susu (Pengetahuan Tentang Umur dan Bang- ea2 Hewan, 1953)

. . .

. . .

Pengaruh Umur t e r h a d a p Bobot Karkas

Rataan N i l a i O b j e k t i f d a r i S i f a t F i s i k dan K i m i a S a p i P. 0. J a n t a n d a r i Empat Ting- k a t a n Umur

. . .

. . .

Pengaruh Umur t e r h a d a p Luas UDAMARU

Pengaruh

Umur

terfiadap Bobot Lemak P e l v i s

. .

Fengaruh Umur t e r h a d a p N i l a i Shear Force

-

. .

Hasil P e n i l a i a n S u b j e k t i f d a r i S i f a t F i s i k Daging S a p i P.O. J a n t a n pada Berbagai

. . .

Tingkat Umur

. . .

Pengaruh Umur t e r h a d a p Kandungan Lemak.

Frekuensi N i l a i K i l a p dan Nilai Rataan S h e a r Force Daging S a p i P.O.Jantan

. . .

Frekuensi N i l a i 'Pekstur S e r a t dan Nilai

Rata-

(13)

Nomo

1.

1 r Dimpiran Halaman

S k a l a Hedonik untuk Pengujian Keempukan, Keke- nyalan, Kebasahan, T e k s t n r , Warna dan K i -

. .

l a p Secara Organoleptik ( ~ u b j e k t i f ) . 65 H a e i l Perhitungan Pengaruh U m u r t e r h a d a p Bobot

Karkas

. . .

66 H a s i l P e r h i t a n g a n Regresi dan K o r e l a s i a n t a r a

. . .

Umur dengan Bobot Karkas 67

Hasil Oerhi tungan Pengaruh Umur t e r h a d a p Luae

UDAMARU.

. . .

68

H a e i l Perhitungan Regresi dan K o r e l a s i a n t a r a

. . .

Umur dengan Luas UDAMARU

69

H a s i L Ferhitungan Pengaruh Umur t e r h a d a p Bobot

Lemak P e l v i s

. . .

7

0

Hasil Perhitungan Regresi dan K o r e l a s i a n t a r a

. . .

U m u r

dengan Bobot Lemak P e l v i s

7

1

Hasil Perhitungan Pengaruh Umur t e r h a d a p N i l a i S h e a r Force.

. . .

-

72

H a s i l Perhitungan R e g r e s i dan K o r e l a s i a n t a r a

Umur dengan Nilai S h e a r

Force.

. . .

73

2

U j i Khi-kuadrat ( g ) a n t a r a Umur dengan Keem-

P

S u b j e k t i f ) . ukan yang D i n i l a i S e c a r a Organoleptik

. . .

74 Jumlah P i l i h a n T e r k e c i l untuk Menyatakan Beda

Nyata pada U j i S e g i t i g a dengan Hipotesa

Berekor S a t u

. . .

7

5

2

U j i Khi-lcuadrat

(%

) a n t a r a Umur dengan Keke- nyalan yan D i n i l a i S e c a r a Organoleptik

( s u b j e k t i f 8 .

. . .

7 6

2

U j i W i - k u a d r a t ($ ) a n t a r a Umur dengan Keba- sahan yang D i n i l a i S e c a r a Organoleptik

( S u b j e k t i f ) .

. . .

77 U j i Khi-kuadrat ( g 2 ) a n t a r a Umur dengan Teks-

t u r

yang D i n i l a i S e c a r a Organoleptik
(14)

Nomc 15.

~r Lampiran

U j i Khi-kuadrat (

x2)

a n t a r a Umur dengan

Warna

yang d i n . i l a i S e c a r a O r g a n o l e p t i k (Sub j e l c t i f )

.

2

U j i Khi-kuadrat (

<

) a n t a r a Umur dengan K i l a p yang d i n i l a i S e c a r a O r g a n o l e p t i k ( ~ u b j e k t i f )

.

H a s i l P e r h i t u n g a n Pengaruh Umur t e r h a d a p Kan-

dungan P r o t e i n

. . .

Hasil P e r h i t u n g a n R g e r e s i dan K o r e l a s i

. . .

antara

Umur dengan Kandungan P r o t e i n

Hasil P e r h i t u n g a n Pengaruh Umur t e r h a d a p Kan- dungan Lemak

. . .

Hasil P e r h i t u n g a n R e g r e s i d a n K o r e l a s i a n t a r a

. . .

Umur dengan Kandungan Lemak.

Hasil P e r h i t u n g a n Pengaruh Umur t e r h a d a p

K a n -

. . .

dungan Bahan Kering.

Hasil P e r h i t u n g a n R e g r e s i dan K o r e l a s t

antara

. . .

Umur dengan Kandungan Bahan K e r i n g

H a s i l P e r h i t u n g a n Pengaruh Umur t e r h a d a p T i t i k C a i r Lemak

. . .

Hasil P e r h i t u n g a n R e g r e s i dan K o r e l a s i a n t a r a

. . .

Umur dengan T i t i k C a i r Lemak

Hasil P e r h i t u n g a n R e g r e s i dan K o r e l a s i a n t a r a

. . .

UDANARU dengan Bobot Karkas

H a s i l P e r h i t u n g a n R e g r e s i dan K o r e l a s i a n t a r a Umur dan Kandungan Lemak dengan Nilai

Shear

W r c e

. . .

U j i

t

a n t a r a K r i t e r i a K i l a p Daging B e r d a s a r k a n

N i l a i S h e a r l b r c e

. . .

U j i

t

a n t a r a K r i t e r i a T e k s t u r S e r a t B e r d a s a r -

. . .

kan N i l a i S h e a r Force.

V

(15)

DAFTAR GAMBAR

Nomor Halaman

Teks

-

. . .

S t r u k t u r O t o t ( F o r r e s t

-

e t a1 -* 9

1975).

Penampang Melintang S e r a t O t o t ( F o r r e s t

-

e t

a 1 ,t

-1975).

. . .

Fengukuran Luas UDAIULARU dengan P l a s t i k G r i d

. .

. . .

Hubungan a n t a r a Bobot Karkas dengan Umur. Hubungan a n t a r a Luas UDILMARU dengan Umur pada

S a p i BoJonegoro.

. . .

Hubungan a n t a r a Umur dengan Bobot Lemak P e l v i s

S a p i Pekalongan,

. . .

Hubungan a n t a r a Umur dengan N i l a i

Shear

Force

S a p i Rojonegoro dan Madiun

. . .

Hubungan a n t a r a Kandungan Lemak dengaa Umur Sa-

p i K a d i u n .

. . .

Hubungan a n t a r a JJuas UDAMARU dengan Bobot Kar-

k a s .

. . .

Histogram Nilai S h e a r F o r c e

-

B e r d a s a r k a n K i l a p

Daging

. . .

Histogram Nilai S h e a r F o r c e B e r d a s a r k a n T e k s t u r
(16)

RINGKASBN

A R N I M . Pengaruh Umur t e r h a d a p S i f a t F i s i k dan K i m i a Daging S a p i ~ e r a n a k a n Ongole (F.O.) (Di bawah bimbingan R. EDDIE GURNiiDI s e b a g a i k e t u a , SOEWARNO T. SOEKQRTO dan AMINUDDIN PAMIX-ASI s e b a g a i anggota).

Tujuan p e n e l i t i a n

ini

a d a l a h untuk mempelajari penga- ruh umur t e r h a d a p s i f a t - s i f a t daging, yang ada hubungannya dengan k u a l i t a s a t a u mutu daging s e b a g a i bahan makanan ma-

n u s i a , sehingga dapat digunakan s e b a g a i pedoman b a g i mere- ka yang rnembutuhkan k u a l i t a s t e r t e n t u d a r i daging t e r s e b u t .

P e n e l i t i a n i n i menggunakan k a r k a s s e g a r s a p i P.O. jan- t a n b e r k o n d i s i sedang, d a r i empat t i n g k a t wnur y a i t u : 2.5 tahun, 3.0 tahun, 3.5 tahun dan 4.5 tahun. Jumlah k a r k a s yang digunakan untuk s e t i a p t i n g k a t a n umur d i atas s e c a r a b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 2 8 , 39, 25 dan 21 buah. Sampel l e - mak p e l v i s dan UDBMARU ( U r a t Daging Mata ~ u s u k ) masing-ma- s i n g d i a m b i l d a r i 10 ekor s a p i untuk e e t i a p t i n g k a t umur.

Sapi yang digunakan untuk sampel b e r a s a l d a r i daerah Ieka- longan, Madiun dan Bojonegoro, yang

l a t a r

belakang pemeli- haraannya t i d a k d i k e t a h u i .

Rirameter yang d i u k u r , d i n i l a i s e c a r a o b j e k t i f dan sub j e k t i f ( s e c a r a o r g a n o l e p t i k ) .

Pengolahan d a t a untuk parameter yang d i u k u r s e c a r a ob- j e k t i f d i a n a l i s a dengan Rancangan Acak Lengkap dan Regresi

(17)

B a s i l p e n e l i t i a n i n i menun2ukkan t e r d a p a t perbedaan pe- ngaruh dan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) a n t a r a keem- p a t t i n g k a t a n umur terhadap bobot karkas. Persamaan g a r i s r e g r e s i s e c a r a b e r t u r u t - t u r u t untuk s a p i Pekalongan, Madiun

h h

dan Bojonegoro a d a l a h : Y = 109.85

+

16.79 X ; Y = 103.41

+

20.79 X dan

?

= 119.55

+

18.14

X,

dengan k o e f i s i e n k o r e l a s i ( R ) masing-masing : 0.40 ; 0.48 ; dan 0.33.

Keempat t i n g k a t a n umur berpengaruh s a n g a t nyata ( P < 0.01) t e r h a d a p l u a s

UDAMARU.

Tidak t e r d a p a t hubungan yang nyata an-

tara umur dengan l u a s

UDAMARU

pada s a p i Pekalongan dan Madiun cian hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) untuk s a p i Bojone-

..

goro dengan persamaan g a r i s r e g r e s i Y = 42.82

+

9.20

X,

dan

R = 0.50

Keempat t i n g k a t a n umur berpengaruh n y a t a ( P

<

0.05) t e r - hadap bobot lemak p e l v i s . Tidak t e r d a p a t hubungan yang nya-

t a a n t a r a umur dengan bobot lemak p e l v i s pada s a p i Madiun dan Bojonegoro, dan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) untuk

h

s a p i Pekalongan dengan persamaan g a r i s r e g r e s i ,

Y

= 0.77

+

0.32 X, dan R = 0.68.

Keempat t i n g k a t a n umur berpengaruh s a n g a t ( P < 0.01 ) t e r - hadap n i l a i s h e a r f o r c e . Tidak t e r d a p a t hubungan yang n y a t a a n t a r a umur dengan n i l a i s h e a r f o r c e pada s a p i Pekalongan, dan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P

<

0.01 ) pada s a p i Madiun

A

dan Bojonegoro dengan persamaan g a r i s r e g r e s i Y = 2.27 + 0.85

,.

X dan Y = 3.37

+

0.61 X dan R = 0.88 dan

0.65.

(18)

lemak, dan berpengaruh n y a t a

( M

0.05) t e r h a d a p kandungan lemak. Tidak t e r d a p a t hubungan yang n y a t a a n t a r a umur de- ngan kandungan lemak pada s a p i Pekalongan dan Bojonegoro, dan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) pada s a p i Madiun

A

dengan persamaan g a r i s r e g r e s i Y = -2.76 + 1.43 X , dan R = 0.95.

Keempat t i n g k a t a n umur t i d a k berpengaruh n y a t a t e r h a d a p kekenyalan, t e t a p i berpengaruh n y a t a ( P 0.05) t e r h a d a p ke-

empukan, kebasahan, t e k s t u r s e r a t dan warna, dan s a n g a t nya- ta ( P

<

0.01 ) t e r h a d a p k i l a p .

B i l a d i l i l i a t hubungan beberapa p a r a m e t e r , t e r d a p a t hu- bungan yang s a n g a t n y a t a (PC 0.01) a n t a r a i.uas UDAMARU de- ngan bobot k a r k a s pada s a p i Pekalongan, Madiun dan Bojonego- r o , dengan persamaan g a r i s r e g r e s i masing-masing s e c a r a ber-

, ,

t u r u t - t u r u t : Y = 47.18

+

1 . 7 0 X ;

?

= 13.87

+

2.19 X dan

9

= 62.92

+

1.59 X , dengan R = 0.54 ; 0.79 dan 0.53.

B n t a r a umur dan kandungan lemak dengan n i l a i s h e a r f o r c e memperlihatkan hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) dengan

n,

persamaan g a r i s r e g r e s i ,

Y

= 3.36

+

0.51 X I

+

0.11 X 2 , de- ngan R = 0.57.
(19)

Ternak s a p i a d a l a h t e r n a k b e s a r p e n g h a s i l daging yang p o t e n s i a l . Dagingnya merupakan s a l a h s a t u komoditi yang b e r n i l a i t i n g g i , sumber p r o t e i n dan mengandung bahan g i z i yang r e l a t i f seimbang a n t a r a s a t u dengan l a i n n y a s e r t a sa- n g a t berguna b a g i pertumbuhan manusia.

Nilai s e e k o r t e r n a k potong d i t e n t u k a n o l e h beberapa f a k t o r . F a k t o r yang t e r p e n t i n g d i a n t a r a n y a a d a l a h : per- s e n t a s e bobot k a r k a s , banyaknya p r o p o r s i bagian karkas yang b e r n i l a i t i n g g i , r a s i o daging dan t u l a n g , k a d a r dan d i s t r i - b u s i lemak k a r k a s s e r t a mutu dagingnya,

Beberapa s i f a t f i s i k dan kimia daging s a p i e r a t hubung- annya dengan umur hewan. H a l i n i disebabkan karena s i f a t -

L

s i f a t i n i merupakan f a k t o r yang menentukan dalam p e n i l a i a n k u a l i t a s a t a u mutu daging. Pada dasarnya mutu daging d i t e n - tulcan o l e h s e l e r a konsumen. Dengan demikian s e t i a p daerah mempunyai c a r a p e n i l a i a n t e r s e n d i r i , s e s u a i dengan s e l e r a konsumennya. Meskipun demikian s e c a r a

mum,

p e n i l a i a n t e r - s e b u t t i d a k banyak berbeda.

I a d a usaha penyediaan daging, p e r l u d i p e r h a t i k a n bah- wa daging t e r s e b u t h a m s dalam mutu yang b a i k . Oleh sebab i t u p e r l u mendapat penanganan yang t e p a t , sebelurn, s e s a a t dan sesudah pemotongan, a g a r daging t i d a k c e p a t menjadi

ru-

sak.

(20)

2

daging mata r u s u k ) pada mas ke 12 (USDA yang d i l a p o r k a n o l e h F o r r e s t , Aberle, Hedrick, Judge dan Merkel, 1975). Yang termasuk s i f a t f i s i k a n t a r a l a i n : keempukan, keba- sahan, kekenyalan, t e k s t u r , warna dan k i l a p (Tuma, Hendrick- son, Odell dan Stephens, 1963 dan F o r r e s t

- -

e t a l . 1 9 7 5 ) ~ se- dangkan yang termasuk s i f a t kimia a n t a r a l a i n : kandungan p r o t e i n , kandungan bahan k e r i n g dan t i t i k c a i r lemak ( L e a t ,

1976 dan Tuma

- -

e t a l . 1963). Hasil p e n e l i t i a n sebelum i n i t e l a h memperlihatkan bahwa beberapa s i f a t f i s i k dan kimia daging akan mengalami perubahan dengan m e n i n g k a t n y -mur

(Tuma e t a l . 1963).

F e n e l i t i a n t e n t a n g s i f a t - s i f a t daging belum b a n y k d i - lakukan d i Indonesia. D i negara-negara yang t e l a h maju, s e p e r t i Amerika S e r i k a t , I t a l i dan P e r a n c i s p e n e l i t i a n ten- t a n g s i f a t - s i f a t daging yang d i l a k u k a n pada UDAMARU t e l a h banyak dilakukan. Bahkan bagian-bagian daging pada karkas t e l a h punya k e l a s mutu berdasarkan k u a l i t a s n y a . Dengan adanya s t a n d a r k u a l i t a s , p e t e r n a k cenderung untuk mempro- d u k s i h a s i l ternaknya dengan k u a l i t a s b a i k , s e s u a i dengan permintaan konsumen, s e p e r t i daging yang empuk, kurang l e - mak d s n mempunyai warna yang menarik.

Tujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h untuk mempelajari penga- r u h umur t e r h a d a p s i f a t - s i f a t daging, yang a d a hubungannya dengan k u a l i t a s a t a u rnutu daging s e b a g a i bahan makanan ma-

(21)

yang membutuhkan k u a l i t a s t e r t e n t u d a r i d a g i n g s a p i P.O.

(22)

TINJAUAN PUSTAKA

S a p i Eeranakan Ongole

S a p i Eeianakan Ongole (P. 0 ) a d a l a h s a p i h a s i l p e r s i - l a n g a n a n t a r a s a p i Ongole dengan s a p i s e t e m p a t , a t a u s a p i l o k a l . S a p i Ongole termasuk rumpun s a p i Zebu, b e r a s a l d a r i I n d i a , d a e r a h K r i s n a d a a N e l l o r e (Williamson d a n F a m e , f 9 7 1 ) . Mulai d i s i l a n g k a n d i I n d o n e s i a s e j a k t a h u n 1908 (Atmadilaga,

1 9 7 8 ) . Menurut B a l e (1975) yang d i l a p o r k a n o l e h Martojo, Gurnadi dan S u t a r d i ( 1 9 7 7 ) , s a p i Ongole pertama k a l i dika- winkan umur 1 8 sampai 24 t a h u n , dengan lama b u n t i n g 9 sam-

p a i I 0 b u l a n . Walker ( 1 9 6 8 ) melaporkan, lamanya umur s a p i kemungkinan b i s a d i c a p a i l e b i h d a r i 20 tahun.

D e f i n i s i / I e n g e r t i a n Karkas

Bobot k a r k a s pada s a p i a d a l a h bobot h i d u p d i k u r a n g i da- r a h , k u l i t , k e p a l a , keempat k a k i pada b a g i a n b a w d (mulai d a r i c a r p u s dan t a r s u s ) , i s i rongga dada, i s i rongga p e r u t t e r k e c u a l i g i n j a l ( ~ n d e r s o n , 1958 d a n Ensminger, 1960). Bo- b o t h i d u p s a p i a d a l a h bobot yang d i t i m b a n g sebelum d i p o t o n g t a n p a d i p u a s a k a n l e b i h d u l u . Menurut P r e s t o n d a n Willis ( 1 9 7 0 ) , p e r s e n t a s e bobot k a r k a s t e r h a d a p b o b o t h i d u p pada s a p i Eropah ( H e r e f o r d , Angus d a n S h o r t h o r n ) b e r k i s a r a n t a r a 51.4 sampai 60.3%, untuk s a p i I n d o n e s i a , s e p e r t i s a p i P. O.,

s a p i B a l i dan s a p i Madura b e r t u r u t - t u r u t

45%,

56% d a n 47% (Case S t u d y P r o d u k s i Ternak Daging, 1970).
(23)

yang tumbuh dan berkembang p a l i n g d i n i , kemudian d i s u s u l o l e h d a g i n g a t a u o t o t d a n yang p a l i n g a k h i r o l e h j a r i n g a n lemak

e erg

dan B u t t e r f i e l d , 1976). Komposisi k a r k a s b e r d a s a r k a n F o r r e s t

-

e t

-

a l . (1975) d a p a t d i l i h a t pada T a b e l 1 , yang meng- gambarkan b i l a p e r s e n t a s e lemak meningkat, p e r s e n t a s e o t o t dan t u l a n g ditambah tendon, j a d i menurun. S i f a t komposisi i n i mempengaruhi n i l a i k a r k a s , d a n d i p e n g a r u h i o l e h f a k t o r l i n g k u n g a n selama hewan bertumbuh dan berkembang. Fada pe- n i l a i a n k a r k a s yang menjadi p e r h a t i a n utama a d a l a h b a g i a n a t a u potongan k a r k a s yang b e r n i l a i t i n g g i , s e p e r t i potongan d i d a e r a h paha ( r o u n d ) , d a e r a h punggung ( l o i n ) d a e r a h dada ( r i b ) dan d a e r a h bahu ( c h u c k ) . D a l a m p e n e l i t i a n i n i , yang d i j a d i k a n ukuran i a l a h : banyaknya lemak yang menutupi k a r - k a s , banyaknya lemak yang t e r d a p a t d i r u a n g p e l v i s , g i n j a l dan j a n t u n g , l u a s

u r a t

d a g i n g

mata

r u s u k d a n bobo't k a r k a s .

T a b e l 1. P e r k i r a a n P e r s e n t a s e O t o t dan Tulang Ditambah Tendon pada Karkas S a p i Potong dan Hubungannya dengan P e r s e n t a s e Lemak ( F o r r e s t

g . ,

1975 )

Lemak

( 9 6 )

Tulang Ditambah Tendon

(24)

Cara p e n i l a i a n s e p e r t i i n i b e r d a s a r k a n p e n i l a i a n d a r i D. L.

G . ( ~ e u t c h e l a n d w i r t s c h a f t s ~ e s e l s c h a f t ) Jerman B a r a t , yang d i u t a r a k a n o l e h Gurnadi ( 1 9 7 6 ) , dengan k r i t e r i a p e n i l a i a n n y a d a p a t d i l i h a t pada Tabel 2 .

Tabel 2 . K r i t e r i a P e n i l a i a n Karkas Menurut D. L. G. ( ~ a s ~ a r a k a t E'ertanian Jerman ~ a r a t ) pada S a p i (Bogner dan B i t t e r , 1965)

Yang D i n i l a i N i l a i t e r - E a k t o r p e r - S k o r t e r t i n g g i t i n g g i banyakan

A . S i f a t d a g i n g

5

1

5

B. Eerlemakan

a . Lemak d i ba-

wah k u l i t 5 1 b. Lemak p e l v i s

dan g i n j a l

5

a . Daerah bahu

dan l e h e r

5

b. Daerah t u l a n g

r u s u k dan l e -

m u s i r

5

3

1 5

c . Daerah paha

5

3 15

T o t a l

5

0

Umur mempunyai k o r e l a s i yang e r a t dengan bobot k a r k a s . F i e l d , Nelms dan Schoonover (1966) menyatakan bahwa dengan meningkatnya umur, bobot k a r k a s juga a k a n bertambah. Hasil

[image:24.553.35.488.110.796.2]
(25)

7 400

-

499 h a r i , 500

-

599 h a r i dan 6.00

-

699 h a r i , menun- jukkan bahwa dengan meningktnya umur, bobot k a r k a s juga akan meningkat. K o e f i s i e n k o r e l a s i ( R ) a n t a r a umur de- ngan bobot k a r k a s a d a l a h : 0.82 untuk s a p i d a r a dan jan- t a n k e b i r i dan 0.92 untuk sap1 j a n t a n .

S t r u k t u r Daging

Daging merupakan s a l a h s a t u sumber pangan yang ber- k u a l i t a s t i n g g i dan mudah d i c e r n a . Komponen utamanya t e r d i r i d a r i o t o t , lemak dan sejumlah j a r i n g a n i k a t (ko- l a g e n , r e t i k u l i n dan e l a s t i n ) dan disamping i t u juga t e r - d a p a t pembuluh darah dan saraf ( F o r r e s t e t a l . , 1975). Kolagen merupakan komponen yang t e r p e n t i n g . B i l a seekor hewan menua, kolagennya bertambah b e s a r dan j a r i n g a n i k a t yang b e r s i l a n g l e b i h banyak, sehingga daging men- j a d i tidalc empuk dan l i a t ( L i s t e r , 1980). Daging seba- g i a n b e s a r t e r d i r i d a r i o t o t g a r i s melintang ( o t o t rang- )<a) dan s e d i k i t o t o t l i c i n . Daging k a r k a s t e r d i r i d a r i

35

-

6596

o t o t rangka. Umumnya o t o t rangka menempel pa-

da t u l a n g , dan yang t i d a k menempel d i s e b u t ligamentum. Eada tubuh hewan t e r d a p a t l e b i h d a r i 600 macam o t o t yang bentuk, ukuran dan a k t i f i t a s n y a s a n g a t berbeda, s e s u a i dengan fungsinya masing-masing. Xada o t o t yang bergerak s e c a r a h a l u s , s e p e r t i yatlg b e k e r j a pada

(26)

8 O t o t b e r i s i muscle bundle ( b e r k a s o t o t ) , b e r k a s o t o t b e r i s i '

--

muscle f i b e r ( s e r a t o t o t ) , dan s e r a t o t o t b e r i s i m y o f i b r i l (benang ~ t o t ) . M y o f i b r i l s e n d i r i t e r - d i r i d a r i sarkomer-sarkomer. D a l a m sarkomer t e r d a p a t mgofilament a k t i n d a n myosin, yang merupakan u n s u r t e r - k e c i l yang membentuk d a g i n g (Gambar 1 ) . Menurut F o r r e s t e t

g .

( 1 9 7 5 ) ~ s e t e l a h hewan d i p o t o n g dan mati, a k a n t e r -

-

j a d i r i g o r m o r t i s ( k e j a n g o t o t ) . A k i b a t k e k e j a n g a n i n i t e r j a d i pembentukan aktomyosin (hubungan f i l a m e n t a k t i n dan myosin), k a r e n a d a r a h k e l u a r dan ATP (Adenosin

tri-

f o s f a t ) j a d i h a b i s . Dengan adanya r i g o r m o r t i s , s t r u k - t u r o t o t mengalami d e g r a d a s i , daya r e g a n g d a r i o t o t ja- d i h i l a n g , o t o t j a d i pendek s e h i n g g a d a g i n g menjadi k e r a s . '

S e r a t o t o t dibungkus o l e h sarkolemma. Gabungan be- b e r a p a s e r a t o t o t d i s e l a p u t i o l e h l a p i s a n endomysium,

kumpulan i n i bergabung menjadi s a t u tenunan yang d i l a p i s i o l e h l a p i s a n perimgsium d a n b a g i a n yang p a l i n g l u a r ada- l a h l a p i s a n epimysium (Gambar 2 ) .

Pengaruh Umur t e r h a d a p S i f a t F i s i k dan O r g a n o l e u t i k

Da-

g&.

--

(27)
[image:27.541.75.428.75.804.2]
(28)
[image:28.541.78.454.53.790.2]

I\fUSCLE SECTION

(29)

11 Lemak Pelvis.-- Pada s a p i lemak cenderung l e b i h banyak disimpan pada g i n j a l dan d i b a g i a n rongga p e l v i s . Bobot l e - mak p e l v i s b e r v a r i a s i a n t a r a s p e c i e s dan merupakan f a k t o r yang p e n t i n g dalam menentukan n i l a i potongan k a r k a s a t a u y i e l d grade (USDA, 1965 yang d i l a p o r k a n o l e h Minish dan Fox,

1979). Lemak yang t e r l a l u banyak menyebabkan p r o p o r s i da- g i n g s e d i k i t . Pemberian ransum yang berbeda p r o p o r s i kon- s e n t r a t n y a akan memberikan bobot lemak p e l v i s yang berbeda. S a p i yang d i b e r i rumput ditambah b i j i - b i j i a n yang t e r b a t a s , dibandingkan dengan yang ditambah S i j i - b i j i a n yang a d l i b i - tum, t e r n y a t a bobot lemak p e l v i s l e b i h t i n g g i pada s a p i

-

yang mendapat tambahan b i j i - b i j i a n yang

3

l i b i t u m (Davies, 1977). Menurut F o r r e s t e t

a l .

(1975) p e r s e n t a s e lemak pa- da s a p i bertambah selama t e r j a d i pertumbuhan.

Luas UDAMARU.-- Tiap j e n i s dan bangsa t e r n a k mempunyai l u a s UD.4MARU yang b e r v a r i a s i . Menurut F i e l d dan Schoonover (1967) l u a s UDAMARU dipengaruhi o l e h bobot hidup. Makin t i n g - g i bobot h i d u p , makin l u a s a r e a l UDAMARU. F a k t o r l a i n , yang

7

mempengaruhi l u a s UDAMARU a d a l a h : umur, bangsa dan makanan

u

-~

(Young, C u n d i f f , Crouse, Smith dan Gregory, 1978). S e l a n j u t - nya Arka (1984) melaporkan, --.. . . -. umur s a p i memberikan pengaruh

. . . , - - . - . - - -

yang n y a t a t e r h a d a p l u a s UDAMARU. Dengan bertambahnya umur,

--- .- ----

l u a s UDAMARU juga bertambah. Sapi

~ a l i

umur 2 tahun l u a s

7

2

UDAMARU-nya 63.44 cm

,

s e t e l a h umur 3 tahun, q n i n g k a t de-

i

L - _--I '---____-- -

2

ngan n y a t a menjadi 73.22 om

.

Menurut Suwarno (1980),

12-

/

s

as UDAMARU b e r k o r e l a s i plrsi3if dengan bobot k a r k a s . S e t i a p

(30)

12 pertambahan l u a s UDiiMHU 1 cm2 a k a n menghasilkan k e n a i k a n bo- b o t k a r k a s 2.9 kg. H e r i t a b i l i t a s a t a u s i f a t kebakaan l u a s

UDAMARU

cukup t i n g g i , y a i t u 0.69 untuk s a p i ( B y e r l y , 1964). Keempukan.-- Merupakan s a l a h s a t u f a k t o r yang mempe- n g a r u h i permintaan konsumen t e r h a d a p d a g i n g ( W e l l e r , Galgan d a n J a c o b s o n , 1962). Komponen utama yang mempengaruhi ke- empukan a d a l a h kelompok j a r i n g a n i k a t , kelompok s e r a t o t o t d a n kelompok lemak ( F o r r e s t

-

e t - + a1 9 1975). Keempukan a k a n

menurun dengan bertambahnya umur (Tuma e t

al.,

1962 ; Batch- e r , Dawson dan G i l p i n , 1962 ; Palmer, 1963 ; Romans, Tu-

ma dan Tucker, 1965 ; F i e l d

g

2.,

1966 ; P r e s t o n dan Willis, 1970; Lawrie, 1974; F o r r e s t

&

&.,

1975;.Bouton, Ford, Harris, S h o r t h o s e , R a t c l i f f dan Morgan, 1978 dan L i s t -

e r , 2980). Menurut h l m e r ( 1 9 6 3 ) , k o e f i s i e n k o r e l a s i a n t a r a umur dengan keempukan pada s a p i j a n t a n Eropah a d a l a h -0.23. B i l a hewan bertambah t u a , a k a n t e r j a d i perubahan s t r u k t u r j a r i n g a n i k a t , s e h i n g g a d a g i n g j a d i k e r a s , dan daya t a h a n t e r h a d a p sobekan/kunyahan meningkat. Meskipun hewan muda dagingnya l e b i h empuk d a r i hewan dewasa, t e t a p i pero- bahan i n i t i d a k l i n e a r , k a r e n a

pads

f a s e pertumbuhan c e p t s e c a r a r e l a t i f menurunkan k a d a r k o l a g e n

a t a u

keempuk-

an

bertambah, s e h i n g g a =a -- d i b a n d i n g k a n d a g i n g s a p i umur

12

-

18 b u l a n s e r i n g l e b i h empuk d a r i umur 6 b u l a n , a t a u

\-- - -

a n a k s a p i yang tumbuh, bukan s a p 5 digemukkan. Perubahan da- g i n g d a r i empuk k e k e r a s a t a u

l i a t

bertambah s e c a r a p e r i -
(31)

Keempukan juga d i p e n g a r u h i o l e h h e r i t a b i l i t a s dan bangsa ( C h r i s t i a n s ; Henrickson, Morrison, Chambers dan Stephen, 1961). B y e r l y ( 1 9 6 4 ) , melaporkan, h e r i t a b i l i t a s keempukan d a g i n g s a p i , 0.58 sedangkan F o r r e s t

- -

e t a l . (1975) mendapat- kan angka i n i 0.60. Hasil p e n e l i t i a n Burns, Koger dan Kin- c a i d (1958) yang d i l a p o r k a n o l e h Palmer (1963). bahwa keem- pukan daging s a p i berbeda menurut bangsa (Tabel 3 ) .

Tabel 3. Yengaruh Dangsa t e r h a d a p Keempukan Daging yang D i n i l a i S e c a r a Taste-Panel dan Warner B r a t z l e r S h e a r (Palmer, 1963)

Rangsa panela Warner B r a t z l e r Shear Rataan Keempultan

Angus 4.92

Brahman 3.60

Brangus 4.06

Brahman X Devon 4.39

Devon 5.13

Hereford 4.69

Brahman X S h o r t h o r n 3.49 S h o r t h o r n 4.11

S a n t a G e t r u d i s 3.76

a s k o r keempukan p a n e l : 1 = t i d a k d a p a t dimakan; 2 = sa-

n g a t k e r a s ; 7 = agak k e r a s ;

4

= rata-rata empuk;

5

= l e - b i h empuk; 6 = s a n g a t empuk

b ~ n g k a rendah menunjukkan l e b i h empuk dan angka t i n g g i me- nunjukkan kurang empuk

Kekenya1an.-- Kekenyalan merupakan s a l a h s a t u k r i t e -

(32)

14 d a r i t e r n a k . Makin b e r l a n j u t d e r a j a t kematangan, daging akan menjadi t e r l a l u k e n y a l , sehingga k u a l i t a s daging ja- d i menurun. ferbedaan kekenyalan disebabkan adanya per- bedaan dalam perlemakan dan j a r i n g a n i k a t a t a u kolagen (Natasasmi t a , 1984). Berdasarkan h a s i l p e n e l i t i a n Gurna- d i (1976) pada s a p i P.O. j a n t a n , t e r n y a t a t i d a k ada per-. bedaan kekenyalan a n t a r a s a p i muda dengan s a p i t u a .

Kebasahan.-- Kebasahan daging dipengaruhi o l e h daya mengikat a i r , kandungan a i r dan kandungan lemak ( ~ i l l e s p i e , 1960, dan d r t h a u d , Mandigo, Koch dan Kotula, 1977). Daging tanpa lemak a t a u

-

l e a n mempunyai kebasahan yang l e b i h t i n g g i b i l a dibandingkan dengan daging yang berlemak ( G i l l e s p i e , 1960. Menurut Romans, Tuma dan Tucker (1965), kandungan lemak mempunyai k o r e l a s i n e g a t i f dengan a i r ( R = -0.81).

Tekstur.-- B i l a daging d i i n s p e k s i dan d i p a l p a s i , ma-

ka t e k s t u r s e r a t daging akan tampak dan t e r a s a pada potong- a n melintangnya. T e k s t u r yang k a s a r menandakan o t o t n y a t e r - d i r i d a r i muscle

-

f i b r e ( s e r a t o t o t ) yang l e b i h b e s a r a t a u j a r i n g a n i k a t yang t e b a l , a t a u kedua-duanya (Kemp, 1980). Lawrie (1974) menyatakan bahwa kekasaran d a r i t e k s t u r s e -

rat akan bertambah dengan bertambahnya umur. Sedangkan Ro-

(33)

15

Warns.-- Warna daging b e s a r pengaruhnya t e r h a d a p pe- nampilan daging t e r s e b u t . S e r i n g perubahan warna dihu- bungkan dengan k e s e g a r a n daging

(waiters,

1975). l a d a s a p i , bertambahnya umur, warna daging akan berubah d a r i merah muda menjadi merah g e l a p ( P r i c e dan Schweigert, 1971;

Tuma

-

e t

- - *

a 1

1963 dan Iiemp, 1980). Meningkatnya umur khro- n o l o g i s d a r i hewan, i n t e n s i t a s warna d a r i o t o t juga mening- k a t . H a l i n i disebabkan k a r e n a peningkatan k o n s e n t r a s i myo- g l o b i n . Kandungan myoglobin b e r v a r i a s i menurut s p e s i s , je- n i s kelamin, macam o t o t dan a k t i f i t a s f i s i k o t o t t e r s e b u t . I'erbedaan s p e s i s , t e r l i h a t antara daging s a p i , domba dan b a b i . Daging s a p i bervarna l e b i h merah, domba berwarna merah dan daging b a b i merah p u c a t

(Waiters,

1975). Sa- p i j a n t a n mengandung myoglobin l e b i h t i n g g i d a r i s a p i be- t i n a , sehingga warnanya l e b i h g e l a p (Kemp, 1980). Da-

g i n g s a p i muda berwarna merah muda, merupakan t a n d a bahwa kandungan myoglobinnya l e b i h rendah dibandingkan dengan d a g i n g s a p i yang l e b i h t u a ( F o r r e s t

-

e t

a1

-.

9 1975). Menu-
(34)

16 warnanya. Binatang buruan mempunyai warna daging yang l e - b i h g e l a p drbandingkan dengan daging hewan yang t e l a h d i -

j i n a k a n , karena adanya perbedaan pengaruh a k t i f i t a k f i s i k d a r i masing-masing hewan t e r s e b u t .

K i l a p .

--

Menurut Wellington dan Stouf f e r (1 979) yang d i k u t i p o l e h Arka ( 1 9 8 4 ) ~ k i l a p a d a l a h s u a t u m a n i f e s t a s i , bahwa daging i t u mengandung b u t f r - b u t i r lemak d i antara

s e r a t - s e r a t n y a yang d a p a t d i l i h a t s e c a r a v i s u a l . E'enilai- a n k i l a p daging lazimnya d i l a k u k a n pada permukaan penam- pang melintang o t o t / u r a t - d a g i n g mata rusuk, a n t a r a t o r a k s ke 1 0 dan 11 ( Y e a t e s , 1965). H a s i l p e n e l i t i a n 'Puma e t a l .

(1 963 )

,

pada UDANARU s a p i Hereford, d i d a p a t k a n bahwa de- ngan bertambahnya umur hewan, warna daging j a d i l e b i h g e- l a p dan l e b i h mengkilap. Arthaud, Mandigo, Koch dan K o t u l a

( 1 9 7 7 ) , melaporkan bahwa peningkatan umur 1 5

-

24 bulan pa- da s a p i bangsa Angus, memperlihatkan bertambahnya k i l a p da- g i n g s e c a r a n y a t a . Demikian juga pada s a p i p e r s i l a n g a n bangsa Angus-Holstein-Hereford dan S h o r t h o r n pada pening- k a t a n umur 13

-

17 bulan ( G a r c i a de S i l e s , 1982). Selan-
(35)

Pengaruh Umur t e r h a d a p S i f a t K i m i a Daging

Daging a d a l a h b a g i a n d a r i t u b u h hewan, t e r u t a m a t e r - d i r i d a r i o t o t , yang digunakan s e b a g a i bahan makanan (Law- r i e , 1974). S e l a i n mempunyai rasa yang enak, d a g i n g meru- pakan bahan makanan yang s a n g a t p e n t i n g k a r e n a merupakan sumber p r o t e i n yang b e r k u a l i t a s t i n g g i . S i f a t k i m i a da- g i n g b e r v a r i a s i , t e r g a n t u n g pada s p e s i s hewan, umur, j e n i s k e l a m i n , makanan s e r t a l e t a k d a n f u n g s i b a g i a n d a g i n g t e r - s e b u t d i dalam tubuh ( Z i e g l e r , 1962). Yang termasuk dalam s i f a t k i m i a d a g i n g a n t a r a l a i n a d a l a h : kandungan p r o t e i n , kandungan lemak, kandungan bahan k e r i n g dan m e l t i n g point

( t i t i k c a i r ) lemak. A n a l i s a k i m i a d a g i n g d a r i UDAMRU, pada b e r b a g a i t i n g k a t umur d a p a t d i l i h a t pada Tabel

4.

Kandungan P r o t e i n . - - P r o t e i n s e b a g i a n b e s a r t e r d a - p a t dalam o t o t d a n j a r i n g a n i k a t . D a l a m o t o t p r o p o r s i pro- t e i n t e r b e s a r t e r d a p a t pada m y o f i b r i l . A k t i n p r o t e i n d a n myosin p r o t e i n m e n g i s i hampir 75

-

80% p r o t e i n yang t e r d a - p a t dalam m y o f i b r i l , sedangkan s i s a n y a t e r d i r i d a r i regu-

l a t o r ~ p r o t e i n . A k t i n menempati 20

-

25% m y o f i b r i l a r

pro-

t e i n , dan myosin 50

-

55%. Semua p r o t e i n , b a i k a k t i n

atau-

-

(36)

CO

y Tabel

4.

Analisa Kimia d a r i UDUlARU Sapi pada Berbagai Tingkat Umur

P r o t e i n

(%I

Air

(%I

Pus taka

- -

6 21.24 4.25 27.37 72.63 Tuma

-

e t

-

a l . (1963) 2 4 20.91 4.18 26.55 73.45 k r k a (1984)

3 6 19.96 4.83 26.25 73.75 Arka (1984)

42 21.76 5.06 29.42 70.58 Tuma

- -

e t a l . (1963)
(37)

19 Kandungan Len&.-- Tergantung pada umur, t i n g k a t ke- gemukan dan bangsa d a r i t e r n a k (Lawrie, 1961). Bertambah- nya umur, kandungan lemak dalam daging meningkat (Tuma

g . ,

1963; T a y l e r , 1964; F i e l d , Helms dan Schoonover,l966; dan Laakso

-

e t

--

a1 9 1970). Hasil p e n e l i t i a n Morgan (1978)

menyatakan bahwa s a p i yang l e b i h t u a mengandung lemak yang l e b i h banyak dibandingkan dengan s a p i yang l e b i h muda. Menurut Arka (1984), pengaruh peningkatan umur s a n g a t nya-

t a

t e r h a d a p kandungan lemak. S a p i umur 3 t a h u n kandungan lemak n y a t a l e b i h t i n g g i dibandingkan s a p i umur 2 tahunb Fada s a p i umur

3

tahun, pertumbuhan daging masih b e r - langsung, namun diimbangi o l e h kecepatan penimbunan lemak, sehingga komponenlemaknya n y a t a l e b i h t i n g g i . P e r l e t a k a n lemak s e p e r t i yang t e r l i h a t pada marbling (lemak intramus- l t u l e r ) merupakan f a k t o r utama untuk menentukan k e l a s mutu daging s a p i . Makin banyak lemak i n t r a m u s k u l e r , makin t i n g - g i k u a l i t a s a t a u mutu daging t e r s e b u t (Kemp, 1980). Lemak i n t r a m u s k u l e r mempunyai hubungan yang p o s i t i f dengan keem- pukan, aroma dan j u i c i n e s s (Blumer, 1962 dan Tuma

&.,

1 9 6 2 ) . K o e f i s i e n k o r e l a s i a n t a r a lemak i n t r a m u s k u l e r de- ngan keempukan, aroma dan j u i c i n e s s b e r t u r u t - t u r u t a d a l a h 0.46 ; 0.52 dan 0.38 ( J o s t , Dinkel dan C o s t e l l o , 1983). Menurut Berg dan B u t t e r f i e l d (1976), kandungan lemak' i n -
(38)

20 yang b e r g i z i rendah dan pertumbuhan yang lambat akan meng- hambat pembentukan lemak i n t r a m u s k u l e r .

Kandungan A i r . - - Iaakso

- -

e t a l . (1970) menyatakan bah-

w a k a d a r a i r ~ t o t s a p i berkurang dengan bertambahnya umur. I n i b e r a r t i dengan berkurangnya k a d a r a i r , k a d a r bahan ke- r i n g r e l a t i f akan bertambah. A n a l i s a F o r r e s t

g .

( 1975) t e r h a d a p k a d a r

a i r

daging anak s a p i dan s a p i dewasa dida- patkan bahwa anak s a p i mempunyai k a d a r a i r yang l e b i h t i n g - g i d a r i s a p i dewasa (75% : 69.5%). Pendapat yang sama ju- ga dikemukakan o l e h Tuma

- -

e t a l . (1963) berdasarkan h a s i l p e n e l i t i a n mereka t e r h a d a p UDAMARU s a p i umur 6 ; 18; 42;

dan 9 0 bulan. Hasilnya t e r n y a t a s a p i yang berumur 9 0 bu- l a n mengandung k a d a r a i r yang p a l i n g rendah.

Melting P o i n t ( T i t i k air) Lemak Pelvis.-- Lemak t e r - d i r i d a r i campuran beberapa

asam

lemak dan g l i s e r o l sehing- ga t i t i k c a i r n y a b e r v a r i a s i (Maynard dan L o o s l i , 1977 ). Menurut Chapman (1969), t i t i k c a i r lemak t e r g a n t u n g d a r i kejenuhan, komposisi asam lemak dan panjangnya r a n t a i asam

t e r s e b u t . dsam lemak t i d a k jenuh mempunyai t i t i k c a i r yang l e b i h rendah d a r i asam lemak jenuh, walaupun jumlah atom karbonnya sama. Misalnya asam S t e a r a t mencair pada t e m p e r a t u r 70°c, sedangkan asam O l e a t , L i n o l e a t dan Lino- l e n a t mencair pada t e m p e r a t u r kamar (Maynard dan L o o s l i , 1973 dan Chapman, 1969). Komposisi asam lemak dipenga- r u h i o l e h makanan. Kandungan asam lemak yang t i n g g i da-

(39)
(40)

HASlL DAN PEMBAHASAN

Data r a t a a n h a ~ i 1 ' ~ e n i l a i a n o b j e k t i f mengenai bobot k a r k a s , luas-UDAMARU, bobot lemak p e l v i s , n i l a i

-

s h e a r - 9 f o r c e

t i t i k c a i r lemak p e l v i s , kandungan p r o t e i n , kandungan lemak dan kandungan bahan k e r i n g , d a n h a s i l p e n i l a i a n organolep- t i k mengenai keempukan, kekenyalan, kebasahan, t e k s t u r , war-

na d a n k i l a p daging s a p i P. 0. d a p a t d i l i h a t pada Tabel

7

dan T a b e l 11.

I'engaruh umur t e r h a d a p masing-masing parameter d i a t a s b e s e r t a pembahasannya d i s a j i k a n s e b a g a i b e r i k u t :

Bobot Karkas

H a s i l a n a l i s a s i d i k ragam ( l a m p i r a n 2 ) menyatakan bah-

w a a d a perbedaan pengaruh d i a n t a r a keempat t i n g k a t a n umur t e r h a d a p bobot k a r k a s ( P

<

0.01 ). Hasil u j i Duncan (Lam- p i r a n 2 ) , s e s u a i dengan T a b e l 6 d i bawah i n i menyatakan bah-

wa umur s a p i berpengaruh t e r h a d a p bobot k a r k a s , t e t a p i a n t a r a umur 2.5 t a h u n v s 3.0 t a h u n , dan umur 3.5 t a h u n v s 4.5 t a h u n t i d a k menunjukkan perbedaan yang n y a t a . Sedang- kan a n t a r a umur 2.5 t a h u n v s 3.5 t a h u n , 2.5 t a h u n v s

4.0

t a h u n , 3.0 tahun v s 3.5 t a h u n dan 3.0 t a h u n v s

4.5

tahun

Tabel 6. Pengaruh Umur t e r h a d a p Bobot Karkas

[image:40.541.32.494.0.804.2]
(41)

3 1 Tabel 7. Rataan N i l a i O b j e k t i f d a r i S i f a t F i s i k dan

K i m i a S a p i P. 0 . - j a n t a n d a r i Bnpat Tingkatan Umur

S i f a t Fisik/Kimia Umur Banyak N i l a i K o e f i s i e n

( t a h u n ) Sampel Rataan Keragaman

Bobot k a r k a s ( k n ) 2.5 2 8 158.21 )

Luas UDAMARU (cm2) 2.5 28

3.0 39 14.18%

3.5 25 74.17 Lemak p e l v i s ( k g ) 2.5

3.0 3.5

4.5

S h e a r P r c e (kg/cm )

4.5 f i t i k c a p lemak

2.5

p e l v i s ( C ) 3.0

3.5 4.5 Kandungan p r o t e i n 2.5

(%I

3.0

3.5

4.5

Kandungan bahan 2.5 1 0 24.27

k e r i n g (%) 3.0 1 0 22.57 1.31%

[image:41.553.26.478.80.793.2]
(42)

memperlihatkan perbedaan yang n y a t a ( P < 0.05). H a l i n i me- nunjukkan bahwa bobot k a r k a s meningkat dengan c e p a t k e t i k a s a p i berumur 3.0 tahun sampai 3.5 tahun, dengan

l a j u

per- tambahan 20.914 kg/0.5 t a h u n a t a u 41.828 kg/tahun.

B i l a s a p i dikelompokkan menurut d a e r a h a s a l n y a , t e r - l i h a t hubungan yang s a n g a t n y a t a ( F < 0 . 0 1 ) untuk s a p i Pe- k a l o n g a n dan Madiun, dan hubungan yang n y a t a ( P < 0.05) u n t u k s a p i Bojonegoro ( ~ a r n ~ i r a n

3 ) .

Hubungan i n i ber-

bentuk l i n e a r dengan persamaan g a r i s r e g r e s i s e c a r a ber- t u r u t - t u r u t untuk s a p i - s a p i Fekalongan, Madiun &an Bojo-

A

negoro a d a l a h :

?

= 109.85

+

16.79 X ; Y = 103.41

+

20.79 X dan

?

= 119.55

+

18.14 X , dengan X = umur dan Y = bobot k a r k a s . K o e f i s i e n k o r e l a s i ( R ) d a r i masing- masing persamaan a d a l a h 0.40 ; 0.48 dan 0.33. Rentuk hubungan i n i d a p a t d i l i h a t pada Gambar 4 , dan h a s i l i n i t i d a k b e r t e n t a n g a n dengan l a p o r a n F i e l d Q. (1966) yang menyatakan t e r d a p a t k o r e l a s i yang l i n e a r a n t a r a umur dengan bobot k a r k a s pada s a p i j a n t a n yang berumur 300 sam-

p a i 699 h a r i .

(43)

zekalongan (o--d)

Y = 109.85 + 16.79

X

$0 jonegoro (tlc-~)

Y = 119.55 + 18.14 X

[image:43.553.72.416.105.716.2]

Umur, t a h u n

Gambar

4.

Hubungan a n t a r a Bobot

Karkas

(44)

Luas UDAMRU ( U r a t Daging Mata Rusuk)

Hasil p e r h i t u n g a n (Lampiran 4 ) menunjukkan t e r d a p a t n y a perbedaan pengaruh yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) .di a n t a r a ke- empat t i n g k a t a n umur t e r h a d a p l u a s U D ~ ~ R U . D a r i h a s i u j i Duncan perbedaan t e r s e b u t t e r j a d i pada umur 2.5 tahun v s 3.0 tahun, 2.5 tahun v s 3.5 tahun, 2.5 t a h u n v s 4.5 tahun dan 3.0 t a h u n v s 4.5 tahun. I a d a Tabel 8 d a p a t d i l i h a t pertam- bahan l u a s UDAMARU t e r c e p a t t e r j a d i k e t i k a s a p i berumur

2.5

2 t a h u n sampai 3.0 tahun, dengan l a j u pertambahan 5.66 cm /0.5

2

tahun a t a u 11.32 cm /tahun. Clenurut Arka (1984) peningkatan umur d a r i 2 tahun ke 3 t a h u n pada s a p i B a l i akan menambah l u -

as UDAMAHU 9.78 cm2. Perbedaan

i n i

mungkin disebabkan k a r e - na perbedaan f a k k o r g e n e t i s , dan i n i s e s u a i dengan l a p o r a n B y e r l y (1964), bahwa n i l a i h2 ( h e r i t a b i l i t a s ) d a r i l u a s

U r n -

MAHU a d a l a h 69%, yang b e r a r t i f a k t o r g e n e t i s l e b i h k u a t d a r i f a k t o r lingkungan. Laporan Arka (1984) juga menunjang pen- d a p a t i n i , yang menyatakan bahwa makanan t i d a k berpengaruh n y a t a t e r h a d a p l u a s UDAMARU.

R i l a s a p i dikelompokan menurut d a e r a h a s a l n y a , t e r l i - h a t hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P

<

0.01) untuk s a p i Bojo- negoro, dan hubungan yang t i d a k n y a t a u n t u k s a p i Pekalong- a n dan Madiun ( I a m p i r a n 5 ) . Ferbedaan i n i memerlukan pe- n e l i t i a n l e b i h l a n j u t , b a i k mengenai f a k t a r lingkungan mau- pun f a k t o r g e n e t i s d a r i s a p i - s a p i yang b e r a s a l d a r i k e t i g a d a e r a h . Fada Gambar 5 d a p a t d i l i h a t hubungan a n t a r a umur dengan l u a s UDAMARU pada s a p i asal Bojonegoro, dengan per-

*

(45)

35

Tabel 8. Pengaruh Umur t e r h a d a p Luas UDAMARU

Umur ( t a h u h ) Rataan Luas UDAMARU (cm2)

U m w , t a h u n

[image:45.541.19.491.39.800.2]
(46)

36 Bobot Lemak P e l v i s

H a s i l p e r h i t u n g a n (Lampiran 6 ) menunjukkan t e r d a p a t n y a perbedaan pengaruh yang n y a t a (PC 0.05) d i a n t a r a keempat t i n g k a t a n umur t e r h a d a p bobot lemak p e l v i s . D a r i u j i j a r a k Duncan, perbedaan t e r s e b u t t e r j a d i pada umur 2.5 tahun v s 4.5 tahun dan 3.0 tahun v s 4.5 t a h u n ( T a b e l

9 ) .

Ia

ju per-

Tabel

9 .

Pengaruh U m u r t e r h a d a p Bobot Lemak F e l v i s

Umur ( t a h u n ) Rataan Bobot Lemak P e l v i s ( k g )

tambahan bobot lemak p e l v i s t e r c e p a t , t e r j a d i k e t i k a s a p i berumur 3.0 tahun sampai 4-.5 tahun, y a i t u 0.31 kg/1.5 tahun a t a u 0.21 kg/tahun. Menurut Purchas dan Davies (1974) per-

tambahan bobot lemak p e l v i s d i p e n g a r u h i o l e h makanan yang d i d a p a t s a p i t e r s e b u t .

B i l a s a p i dikelompokkan menurut daerah a s a l n y a , maka t e r l i h a t hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) a n t a r a umur dengan bobot lemak p e l v i s pada s a p i Pekalongan dengan per-

A

[image:46.547.35.478.166.795.2]
(47)

3

7 S a p i s a t u tahun, akan menyebabkan p e n i n g k a t a n bobot lemak p e l v i s 0.32 kg. Hubungan a n t a r a bobot lemak p e l v i s dengan umur pada s a p i Fekalongan d a p a t d i l i h a t pada Gambar 6 d i bawah i n i .

I I I

1 2

3

4

5

6 [image:47.550.25.472.33.768.2]

Umur

,

t

a .
(48)

38

S i f a t F i s i k D a g i n g -

~ e e m ~ u k a n . - - P e n i l a i a n n y a d i l a k u k a n dengan dua c a r a , y a i t u : ( a ) . P e n i l a i a n dengan a l a t Warner-Bratzler Shear.

( b ) . P e n i l a i a n s e c a r a o r g a n o l e p t i k .

P e n i l a i a n dengan a l a t Warner-Bratzler Shear s e t e l a h d i u j i s e c a r a s t a t i s t i k (Lampiran 8 ) menunjukkan adanya per- bedaan pengaruh yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01) d i a n t a r a ke-

empat t i n g k a t a n umur t e r s e b u t d i atas t e r h a d a p n i l a i s h e a r f o r c e . Berdavarkan u j i j a r a k Duncan, perbedaan t e r s e b u t t e r j a d i a n t a r a umur 2.5 tahun v s 3.5 tahun, 2.5 tahun v s 4.5 tahun, 3.0 tahun v s 3.5 tahun dan 3.0 tahun v s 4.5 ta-

hun. Dari Tabel 1 0 dapat d i p e r o l e h l a j u pertambahan n i l a i s h e a r f o r c e t e r c e p a t t e r j a d i k e t i k a s a p i berumur a n t a r a 3.0 sampai 3.5 tahun dengan l a j u 0.89/0.5 tahun =

1.78/tahun. Menurut F o r r e s t

- -

e t

a l .

( 1 9 7 5 ) ~ b i l a hewan ber- tambah t u a , akan t e r j a d i perubahan s t r u k t u r j a r i n g a n i k a t , daging j a d i k e r a s , sehingga n i l a i

--

s h e a r

-

f o r c e meningkat. B i l a dihubngkan n i l a i

-

s h e a r f o r c e dengan keempukan d a r i h a s i l p e n e l i t i a n i n i , t e r l i h a t keempukan berkurang s e c a r a n y a t a a n t a r a umur 3.0 tahun dengan 3.5 tahun. H a s i l i n i t i d a k b e r t e n t a n g a n dengan h a s i l p e n e l i t i a n Tuma

- -

e t a l .
(49)

39

Tabel 10. Fengaruh Umur t e r h a d a p N i l a i

--

S h e a r F o r c e

Umur ( t a h u n ) Rataan N i l a i S h e a r Force

B i l a s a p i dikelompokkan menurut d a e r a h a s a l n y a , t e r - d a p a t hubungan yang s a n g a t n y a t a ( P < 0.01 ; Lampiran 9 ) se- c a r a p o s i t i f a n t a r a umur dengan n i l a i s h e a r f o r c e untuk sa-

h

p i Madiun dan Bojonegoro dengan persamaan r e g r e s i Y = 2.27 *

+

0.85 X dan Y = 3.37

+

0.61 X d a n R ( k o e f i s i e n k o r e l a s i )

= 0.88 dan 0.65, d i mana X = umur, dan

?

= n i l a i s h e a r f o r c e .

Bentuk hfibungan i n i t i d a k n y a t a untuk s a p i Pekalongan. Da-

ri

persamaan d i atas d a p a t d i s i m p u l k a n , dengan bertambahnya umur s a t u t a h u n , n i l a i

--

s h e a r f o r c e juga a k a n meningkat 0.85 u n t u k s a p i Madiun, dan 0.61 untuk s a p i Bojonegoro. Perbeda- a n yang t e r j a d i a n t a r a s a p i Pekalongan, Madiun dan Bojonego- r o kemungkinan d i s e b a b k a n perbedaan a k t i f i t a s f i s i k dan ca- [image:49.547.38.475.177.792.2]
(50)
[image:50.541.36.455.54.761.2]

Umur, t a h u n

Gambar

7 .

Hubungan a n t a r a Umur dengan Nilai S h e a r Force S a p i

P.O.

Boj,onegoro
(51)

41

P e n i l a i a n s e c a r a o r g a n o l e p t i k o l e h p a n e l i s t e r h a d a p keempukan daging s a p i d a r i berbagai t i n g k a t umur, dapat d i l i h a t pada Tabel 11. Pengujian s t a t i s t i k ( u j i Mi-ku- a d r a t ) menun jukkan bahwa umur berpengaruh n y a t a ( P < 0.05) t e r h a d a p keempukan (Lampiran 1 0 ) . Hasil i n i s e s u a i de- ngan l a p o r a n T u n a

-

e t w a l . (1962) dan Palmer (1963) menya-

t a k a n bahwa s a p i yang muda, l e b i h empuk dagingnya b i l a dibandingkan dengan s a p i yang l e b i h t u a . Berdasarkan Ta- b e 1 U j i S e g i t i g a (Lampiran 11 ) dengan jumlah f r e k u e n s i p e n i l a i a n s 30, d i p e r o l e h n i l a i 15 s e b a g a i b a t a s nyata

( P

<

0.05) dan 17 s a n g a t n y a t a (P

<

0.01 ), menghasikan daging d a r i s a p i umur 2.5

.tahun

termasuk k r i t e r i a s a n g a t n y a t a empuk ( P

<

0.01 ), umur 3.5 t a h u n n y a t a k e r a s (P

<

0.05) dan umur 4.5 tahun s a n g a t n y a t a k e r a s ( P

<

0.01 ).

Menurut F i e l d

- -

e t a l .

( 1 9 6 6 ) ~ peningkatan umur k h r o n o l o g i s mempunyai k o r e l a s i yang n e g a t i f dengan keempukan.

Kekenya1an.-- Secara s t a t i s t i k ( U j i Khi-kuadrat), menunjukkan bahwa t i d a k a d a perbedaan pengaruh d i a n t a r a keempat t i n g k a t a n umur t e r h a d a p kekenyalan (Lampiran 1 2 ) .

H a l i n i mungkin disebabkan karena k i s a r a n umur yang sem- p i t dan j e n i s kelamin yang sama d a r i s a p i yang d i t e l i t i .

(52)

Tabel 11. Hasil P e n i l a i a n S u b j e k t i f d a r i S i f a t F i s i k Da-

g i n g S a p i PO-jantan pada Berbagai T i n g k a t Urnur

Nilai Skor P o e l N i l a i / S k o r Keempukan 1 P o e l 2 Foe1 3 P o e l

4

Jumlah ( 2 3 t h ) ( 3 t h ) ( 3 q t h ) ( 4 4 t h )

Empuk 5 19"" 1 I 11 8 49 Agalc empuk 3

-

4 7 9 4 5 2

5

K e r a s 1 - 2 4 10 15* 17* 46

Jumlah

30

30 30 30 120

-. N i l a i / S k o r Kekenyalan

-

Kenya1 5 8 11 1 6 s 14 49

Kurang k e n y a l 3

-

4 20** 15" 13 I1

Lembelc 1 - 2 2 4 1 5

59

12

Jumlah 30 30 30 30 120

N i l a i / S k o r Kebasahan

K e r i n g 5

7

9 8 i7** 4 1

Agalc basah 3 - 4 9 11 15" 8

43

Easah 1 - 2 I 4 10

7

5 36

Jumlah 3 0 30 30 30 120

N i l a i / S k o r T e k s t u r S e r a t

Halus

5

17** 14 1 0 6 47

hgak h a l u s 3 - 4 11 . 1 0 8 11

Kasar 1 - 2 2 6 12 1 3 40

Jum1a.h 3 0

30

30 3 0 120 33

N i l a i / S k o r Warna

-

Merah t e r a n g

5

5 5 12 2 24

M

e r a h 3 - 4 15" 16' 15" 14 60 Merah g e l a p 1 - 2 10 9

3

14

Jumlah 3 0

--

3 0 30 30 120 36 N i l a i / S k o r K i l a ~

Mengltilap 5 9 1 6* 11 17""

Agak mengkilap

3

-

4 19"" 7 17"" 1 2 53

Tidak mengkihp 1

-

2 2 7 2 1 5 5 12 [image:52.553.31.483.52.793.2]
(53)

43

Rebasahan.-- Hasil p e n i l a i a n p a n e l i s terhadap keba- sahan daging d a p a t d i l i h a t pada Tabel 11. S e t e l a h d i u j i s e c a r a s t a t i s t i k t e r n y a t a ada pengaruh umur t e r h a d a p ke- basahan daging s e c a r a n y a t a ( P

<

0.05 ; Lampiran 1 3 ) . Biasanya kebasahan daging d i p e n g a r u h i o l e h daya mengikat

a i r . B i l a daya mengikat

a i r

t i n g g i , daging menjadi ke- r i n g . Hasil p e n e l i t i a n Arthaud

- -

e t

a l .

( 1

977)

t e r h a d a p s a p i Angus umur 12, 15, 18 dan 24 b u l a n , t e r n y a t a s a p i umur 24 bulan mempunyai daya mengikat a i r yang t i n g g i , dan k a d a r a i r yang rendah. Pendapat yang

sama

juga dikemuka- kan o l e h G i l l e s p i e (1960) yang menyatakan bahwa b i l a s a p 1 bertambah t u a , dagingnya t e r a s a l e b i h k e r i n g . Menurut Sudono dan Gurnadi (1982), p e r l a k u a n hewan sebelum dipo- tong juga mempengaruhi kebasahan daging. H a l i n 1 disebab- k a n b i l a hewan t i d a k d i i s t i r a h a t k a n sebelum dipotong, t e r -

j a d i penimbunan asam l a k t a t , sehingga pH daging menjadi rendah. Hal i n i d a p a t mengakibatkan t e r j a d i n y a denatura-

s i

p r o t e i n , sehingga daya mengikat

a i r

menjadi h i l a n g dan t e r j a d i l a h d r i p p i n q , sehingga daging menjadi basah. Ber- d a s a r k a n Tabel U j i S e g i t i g a (Lampiran 11 )

,

dengan jumlah f r e k u e n s i = 30, d i p e r o l e h n i l a i 1 5 s e b a g a i b a t a s n y a t a
(54)

44 Tekstur.-- Berdasarkan h a s i l p e n i l a i a n o r g a n o l e p t i k ( T a b e l 11 ) dan h a s i l u j i Khi-kuadrat ( l a m p i r a n 1 4 ) , t e r - n y a t a a d a pengaruh peningkatan umur s e c a r a n y a t a ( P ( 0.05) t e r h

Gambar

Tabel 2. K r i t e r i a  Penilaian Karkas Menurut D. L. G.
Gambar 1. _ Struktur Otot (Forrest et ai -.
Gambar 2. Fenampang Melintang Serat Otot 1975)
Tabel 6. Pengaruh Umur terhadap Bobot Karkas
+7

Referensi

Dokumen terkait

Jurnal atau yang lebih sering dikenal jurnal umum adalah catatan akuntansi yang pertama kali dibuat yang gunanya untuk melakukan pencatatan seluruh

parameter tingkat pengetahuan serta perubahan sikap dan perilaku ialah hasil kuesioner pre-post intervensi. Penelitian “Perbedaan Pengaruh Metode Edukasi Secara CBIA

Kitin and I were even more excited to meet four Indo- nesian pastors: Father Irsan, Father Nugie, Father Setyawan and Father Heru. We spent our free time trying street food

Hasil statistik juga menunjukkan bahwa terdapat perbedaan yang signifikan volume total urin kelompok furosemid dengan kelompok EnHPK dosis 100 mg/kg bb dengan nilai signifikansi

Grafik rerata penurunan kadar glukosa darah (mg/dL) hari ke-11 post perlakuan pada kelompok kontrol positif (II), kelompok ekstrak etanol kulit batang Sala dosis 125 mg/kgBB (III),

PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI... PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN

x Peran petugas dalam membantu pasien memperoleh rata-rata 2.63 dengan keterangan baik. Ditandai dengan petugas membantu pasien mulai dari administrasi sampai

Kombinasi HPMC K4M – amilum kulit pisang agung dan konsentrasi natrium bikarbonat maupun interaksinya memberikan pengaruh yang signifikan terhadap kekerasan, floating