• Tidak ada hasil yang ditemukan

Berbagai Cara Penanganan Ikan Rucah dan Pembuatan Pellet Ikan

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Berbagai Cara Penanganan Ikan Rucah dan Pembuatan Pellet Ikan"

Copied!
96
0
0

Teks penuh

(1)
(2)

BERBAGAI

GbrRA PENAWGANAN IRAN RUGWH

DAN

PEMBUATAN PELLET

lKAH

Oleh EFI LU

E

20

1 9 8 8

P A K U L T A S T E K N O L O G I PERTANIAM l M S T l T U T PGRTARllAFl BOGOP

(3)

E f i L n t f i l l a h . F.200298. S e r b a g a i c a r a peaanganan i k a n r u c a h dan peabuatan p e l l e t i k a n . D i bdwah bimbingan

D r . I M Axan k i r a k a r t a k u s u n a h , MSc.

Penanganan i k a n d i I n d o n e s i a masih r e l a t i f s e d e r h a n a ,

I

p a d a h a l p o t e n s i ba.an baku, m i s a l n y a i k a n r u c a h , cukup ber-

I

limpah. l e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n untuk mernpelajari berba-

I

g a i c a r a penanganan i k a n r u c a h s e b a g a i bahan baku dan men-

c a r i p r o s e s t e r b a i k untuk pembuatan p e l l e t i k a n .

Pengzsetan i k a n sebelum d i b u a t p e l l e t , d i l a k u k a x de-

ngan c a r a pemasakan a t a u perendanan dalam l a r u t a n asam a s e -

t a t . Pemasakan dilakuiran dengan perebusan dhn pengukasan

anpa tekanan mssing;masing selama 10, 20 da

d i l a k u k a n selama s e h a r i

.

H a s i l p e n e l i t i a n menunjukkan bahwa kombinasi a n t a r a

t e l a h d i k e r i n g k a n da-

khn menjadi

18

h a r i ,

p e n g e r i n g a 1 h a r i hanya marnpu men-

10 h a r i . Dan untuk pengukusan,

u s a n

dengan p e r e n

a n d i s e r t a i

n a r i ke-11, sedangkan x n t kombinasi t a n p a

(4)

sampai h a r i ke-6.

Pembuatan p e l l e t i k a n d i l a k u k a n dengan mencampur bahan

baku i k a n d e n g m bahan p e n g i k a t , m i s a l n y a t a p i o k a , tepung

b e r a s ddn l a i n - k i n . Penambahan bahan p e n g i k a t yang t e r -

baik untuk pembuatan p e l l e t i k a n d a r i i k a n u t u h a d a l a h t a -

p i o k a

4

p e r s e n dengan pen;ukusan selama 2 a e n i t sebelum d i -

keringkan. Pengeringan p e l l e t i k a n b a s a h d a p a t d i l a k u k a n

dengan c a r a menjemur pada s i n a r m d t a h a r i selania 2 h a r i , pa-

d a p e n g e r i n g oven b e r s u h u 8 0 O ~ selama

3

jam pada RH = SO

%

a t a u pada oven bersuhu 7 0 ' ~ selama

4

jam pada RH 50

%.

IComposisi kimia p e l l e t i k a n k e r i n g a d a l a h k a d a r a i r

1 2 , 7 p e r s e n , k a d a r abu 23.47 p e r s e n , k a d a r lemak

5,83

per-

s e n dan k a d a r p r o t e i n 56.44 persen. Sedangkan daya c e r n a

(5)

BmBAGBI CAEA PZNiQ7GX?AN I K d 2UCCAH DA@?

PEMBUBTAN PELLET 1K.U

o l e h

EFI

LUTFILLAH

F.200298

SKRIPSI

S e b a g a i n s a l a h s a t u s y a r a t

untuk

mernperoleh g e l a r SARJ-hYA TEKNOLOGI: PZRTANIAN

pada J u r u s a n Tekn_ologi Pangan dan G i z i , F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,

(6)

INSTITUT PERTAXIL2 EOGOR

FAKULTBS TEXHOLOGI PERTAIIIALX

5r;iinili:AI C&IA PEXPP!G,4224.N IiiAN RUCAH DAN

PZ24BUBTA?? PELLET IKAN

S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untuk nemperoleh g e l a r SBRJALVA TZKifOLOGI PE2?T&iIAN

gads jurusan TZiCliOLOGI PUGA23 DIjy.1 G I Z I

F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

o l e h

EFl LUTFILLAH

P.200298

D i l a h i r k a n pada t a n g g a l

8

Desember 1964

di 30g0r

(7)

KATA PENGABTAR

A l h a m d u l i l l a h , p e n u l i s sampaikan p u j i dansyukur k e kha-

d i r a t A l l a h

s . w . t ,

karena b e r k a t rahmat dan karuniaivya penu-

l i s d a p a t izenyelesaikan s k r i p s i i n i .

P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h kepada :

1,

Dr.

Ir. Aman Wirakartakusumah s e b a g a i dosen pembinbing yang banxak memberikan bimbingan dan pensunjuk selama

p e n u l i s melakukan p e n e l i t i a n sampai p e n u l i s a n s k r i p s i

i n i

.

2,

Ir.

Rengky d a r i PT Gading S e j a h t e r a s e b a g a i pengandang

dana pada p e n e l i t i a n i n i .

3 .

Ayah dan I b u t e r c i n t a yang a e n a n t i a s a b e r d o a dan s a b a r

dalam mendidik p u t r a - p u t r i n y a dengan penuh k a s i h sayang.

4,

K3kak, a d i k dan k e l u a r g a yang memberikan dorongan se-

h i n g g a p e n u l i s d a p a t menyelesaikan pendidikan i n i .

5.

Teman-teman sebimbingan.

Akhirnya k r i t i k dan s a r a a s a n g a t p e n u l i s harapkan

demi

(8)

...

D.AFTAR IIISI

v i

D B F T m T 2 G . L

...

v i i i

D ~ L F T A R L A J T P I a i U

...

i x

...

II

.

T I N J A U A ? P U S T M A 2

...

A

.

R O M F O S I S I K I M I A 1K.m 2

...

B

.

KEBUSUKiW ?ADA I K A V

4

C

.

PE3?GAWilETM 1K.U

...

6

...

.

D I K A m RUCAH

9

E. PETJGOLAHd TZPUNG D.d ?=LET IllxN

...

10

C

.

RANCANGAii PERCOBA-AN

...

19

...

I V

.

H A S I L

DAN

?ZMBiLH.4S.X?

25

(9)

...

.

G K O M W S I S I KIMI-4

IgM

SEL-34i PZHGOLABH'J

55

V

.

KESIMPULAN D'X SiiELA??

...

59

...

.

A KESIMPULAN

59

B

.

S-*IRAN

...

59

(10)

T a b e l 1

.

Fembagian i k a n b e r d a s a r k a n &:andungan p r o t e i n

...

d a n l e a a k ( d a 1 a m p e r s e n S e r a t b a s a h )

T a b e l 2

.

J e n i s i k a n h a s i l p e n a n g k a p a n S e r b a g a i macam k a p a l b e s a r d i ?!uara Baru. J a k a r t a

...

T a b e l

3

.

Eorflposisi k i m i a i k a n h a s i l p e n a n g k a p a n a w a l

...

b u l a n &opember 1 9 8 7 ( d a l a m p e r s e n )

T a b e l

4

.

K o n p o s i s i k i z i a i k s n h a a i l penangkapan p e r - ten;ahan b u l a n Mopember 1 9 8 7 ( d a l a a p e r s e n ) [image:10.524.53.476.83.657.2]

T a b e l

5

.

P e r u b z h a n b e r a t i k a n ( b a s i s b a s a h s e t e l a h dirnasak

...*....

...

.

T a b e l

6

H a s i l u j i o r g a n o l e p t i k

...

T a b e l

7

.

P e r u h a h a n b e r a t i k a n ( d a l a m g r a m )

...

.

T a b e l

8

H a s i l u j i o r g a n o l e p k i k

T a b e l

9

.

P e r u b a h a n b e r a t i k a n ( d a l a m g r a m )

...

...

.

T a b e l 10 R a s i l u j i o r ~ a n o l e p t i k

...

.

l a b e l 11 P e r u b a h a n b e r a t i k a n ( d a l a m gram)

T a b e l 1 2

.

E a s i l u j i o r g a n o l e p t i k

...

T a b e l

13.

r a n d u n g a n TV3 d a n Til;.IP- i k a n h a s i l g e r e b u s a n

d e n g a n perendaman

...

...

.

T a b e l

14

Kandungan TVB dan TMA

...

.

T a b e l

15

H a s i l u j i o r g a n o l e p t i k

...

.

T a b e l 1 6 P e r u b a h a n b e r a t i d a l a m gram)

...

.

T a b e l

17

H a s i l u j i o r g a n o l e p t i k p e l l e t i k a n

T a b e l

18

.

K o n p o s i s i kirfiia i k a n s e l a m a p e n g o l a h a n p e l -

...

p e t i!<an ( d a l a m p e r s e n )

.

T a b e l

19

S t z n d a r t e p u n g i k a n

...

(11)

DBFTAB

L M P I FQB

Lampiran 1. Hasil u j i o r g a n o l e p t i k p e l l e t i k a n yang

ditambah bahan p e n g i k a t t a n p a pengukusan

63

Lampiran 2. B a s i l u j i o r g a n o l e p t i k p e l l e t i k a n yang

ditambah b a h n p e n g i k a t dengan pengukusan

65

Lampiran

3.

A n a l i s a r e g r e s i hubungan

TMA

dengan waktu penyimpanan untuk p e r l a k u a n pengaltietan

i k a n

66

Lampiran

4.

A n a l i s a r e g r e s i hubungan TVB dengan w&tu penyimpanan untuk p e r l a k u a n pengawetan

i k a n

6

8

Lampiran

5.

U j i s c a t i s t i k rendemen p e l l e t i k a n k e r i n g 70
(12)
[image:12.513.40.499.23.755.2]

...

Gambar 1. Skefia p e n g o l a h a n t e p u n g i k a n c a r a b a s a h 11

Gambar 2

.

Skena p e n g o l a h a n t e p u n g i k a n c a r a k e r i n g

..

1 2

...

.

Gambar

3

Skema pembuatan p e l l e t i k a n

13

Gam'oar

4

.

G r a f i k h u j u n g a n a n t a r a TVB <.an TM.i d e n g a n

w a k t u . ~ e n y i r n p a i i a n

...

40

Gambar

5

.

G r a f i k hu'oungan a n t a r a TiiS d z n i'iI!l d e n ~ a n x a k t u penyinpanan

...,...*...

47

...

Gambar

5

.

S k e a a p e n g o l a h a n p e l l e t i k a n

51

Gambar

7

.

I k a n h a s i l penangkapan a t a u pernbelian

...

7 2

...

Ganbar

8.

I k a n s e t e l a h p e n c u c i a n

72

...

.

Gambar

9

P e r e b u s a n i k a n

73

...

.

Gambzr 10 R e t o r t u n t u k p n g u k u s a n b e r t e k a n a n

73

Gambar 11

.

Perendaman F!can d s l a m l a r u t a n asam a s e t a t

74

.

...*...

Gambar 1 2 P e n g e p r e a a n i k a n #..&

74

.

Gambar

13

F e n g g i l i n g a n k a s a r

...

75

...

.

Gzabar

14

Pencarnpuran i k a n d e n g a n b ~ h a n penga.net

75

(13)

Dalam beberapa tahun t e r a k h i r i n i p r o d u k s i t e r n a k dan

i k a n berkernbang dengan p e s a t . H a l i n i s e s u a i dengan prog-

ram n a s i o n a l yang berusaha meningkatkan usaha p e t e r n a k a n

unggas dzn budidaya i k a n . K e g i a t a n i n i d i i k u t i o l e h pening-

k a t a n kebutuhan akan sumber p r o t e i n h e a a n i untuk bahan f o r -

mula pakan, o l e h k a r e n a i t u i k a n s e b a g a i sumber p r o t e i n da-

p a t dimanfaatkan untuk ha1 i t u .

J e n i s i k a n yang d a p a t dimanfaatkan untuk makanan t e r n a k

a t a u i k z n , terutama a d a l a h i k a n r u c a h ( h a s i l sarnping penang-

k a p a n ) . J e n i s i k a n i n i s e l a i n harganya lnurah, juga inasih

mempungai n i l z i g i z i yang t i n g g i dan beium banya!! mengalami

perubahan pada dagingnya a k i b a t pengolahan dan penyimpanan,

T e t a p i sebasaimana s i f a t bahan p e r i k a n a n l i j i n n y a , !nasalah

umum yang d i h a d a p i a d a l a h adanya s i f a t mudah r u s a k d a r i i k a n

r u c a h t e r s e b u t sebelurn d i t e r a p k a n perlakuan pengolahan d i

p a b r i k . Ikan r u c a h b i a s a n y a aksn r u s a k selarna t r a n s p o r t a s i .

? - f a s a l a h i n i akan l e b i h k r i t i s l a g i k a l a u sumber i k a n r u c a h

yang diharapkan a d a l a h h a s i l pengumpulan d a r i p a r a n e l a y a n

k e c i l , yang l a s i l i t a s penangkapan dan t r a n a p o r t a s i n y a ku-

r a n g mernadai.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n meinpelajari b e r b a g a i c a r a pe-

nanganan i k a n rucah s e b a g a i bshan baku dan inencari p r o s e s

(14)

Kornposisi !d-;imia i k a n s a n g a t b e r v a r i a s i

,

b e r g a r ~ t u n g

d a r i s p e s i e s i k a n , musim pada s a a t penangica~an, u a u r ,

b a g i a n badan 'dan xilakana i k a n

.

S e c a r a umum d i k a t a k a n

bah~wa !cornposisi daging i k a n t e r d i r i a t a s i 5 - 2 4 p e r s e n

p r o t e i n , 0.1-22 p e r s e n lemak,

1-3

p z r s e n k a r b o h i d r a t

dan

56-84

p e r s e n sir ( S u s u k i , 1 9 6 1 j ,

BsrdasarLcan kandangan p r o t e i n dan leindmya, Stanby

(1982)

r n e n g k l a s i f i k a s i k a n i k a n k e dalam

5

k a t e g o r i .

T a b e l 1. Penbagian i k a n b e r d a s a r k a n kandungan p r o t e i n dan lemak (dalam p r s e n b e r a t basah)

[image:14.516.22.500.106.749.2]
(15)

S e j a k s e t e l a h i k a n d i t a n g k a p , l a l u d i i k u t i o l e h sir-

k u l a s i d a r a h t e r h e n t i ( k e m a t i a n ) yang n e n g a k i b z t k a n sup-

l a i o k s i g e n t e r h e n t i , e a k a t e r j a d i p r o s e s r i g o r r n o r t i s

p a d a i k a n selama beberapa m e n i t sampai b e b e r a p a jam t e r -

g a n t u n g d a r i j u n l a h g l i k o g e n dalam tubuh i k a n t e r s e b u t .

Pada f a s e p a s c a r i g o r b a r u l a h akan t e r j a d i kerusakan-keru-

s a k a n dalam d a g i n g i k a n a k i b a t p r o s e s m e t a b o l i t dan mik-

r o b i o l o g i ( J a c o b e r dan Xand, 1982).

Senyawa p r o t e i n akan t e r u r a i men j a d i senyawa-senyawa

gang l e b i h s e d e r h a n a , s e p e r t i p e p t i d a dan asam amino,

o i e h enzim k a t e p s i n yang j k t i f :<arena pi4 d a g i n g i k a n t u -

r u n a k i b a t senyawa g l i k o g e n t e r d e g r a d a s i m e n j a d i asam

l a k t a t pada f a s e r i g o r m o r t i s ( S p i n e l l i dan D a s s o l ~ ~ , 1 9 8 2 ) .

S e l a n j u t n y a d e n j a n bdanya a k t i f i t a s mikroha, seinyawa asam

amino akan d i r u b a h menjadi senyavia-aenyawa bdsa v o l a t i l ,

m i s a l n y a senyava-sen2aaa d i a m i n , c a d a v e r i n , p u t r e s c i n ,

aclonia dan h i s t a m i n , yang akan i!lena.i;&an kenibali pI-I d a g i n s

i k a n ( J o n e s , 1 9 7 6 ; J a c o b i r dan Rand, 1982).

Leroak d a g i n g i k a n yang urnunnya mengandung . t r i g l i -

s e r i d a s e d e r h a n a dan s e d i k i t dalam bentuk f o s i o l i p i d ,

t e r s u s u n d a r i asam-asani l e n a k dengan 20-23 r a n t a i atorr,

k a r b o n dan s e b a g i a n biisar asam iernaknya b e r a s a l d a r i t a k

jenuh ( S u z u k i , 1581). Demikian p u l a dengan d e r a j a t ke-

t i d a k jenuhannya banyak yang d i t u n juidcan dengan b i i a n g a n

i o d n y a yang t i n g g i . Keadaan i n i menyebabkan lemak i k a n

fiiudah

...

engalami o k s i d h s i . Dan x e n u r u t B u l t i n e t a l .
(16)

a k i b a t o k s i d a s i merugakan k e r u s l k a n utama pada j a r i n g a n

t u b u h i k a n , terutama u n t u k i k a n dengan k&ar lemsk t i n g -

g i , dibandingkan dengan k e r u s a k a n a k i o a t a k t i f i t a s mikro-

ba. Sedsngkan untuk i k a n dengan k a d a r lernak r e n d a h ada-

l a h s e b a l i k n y a .

I n t e r a k s i a n t a r a p r o t e i n dan 1eina.k pada d a g i n g i k a n

akan membuat p r o t e i n n y a l e b i h t a h a n untuk t e r d e n a t u r a s i .

Hal i n i disebabkan k h r e n a senyal>va leroak m e l i n d u n g i s c a b i -

l i t a s p r o c e i n , dan j i k a lemak a t a u minyak i k a n d i p i s a h -

kan, rnisalnya pada penbuatan f i s h o i l , iuaka d a y a t a h a n

i t u h i l a n g . Dan d3ya t a h a n p r o t e i n t e r h a d a p d e n a t u r a s i

i n i l e b i h b e s a r pada iiran dengan kandungan lninak tin^ 20 1 . i

d i b a n d i n g i k a n b e r k a d a r l e n a k r e n d a h ( S p i n e l l i dan Dassoisr,

1 9 3 2 ) .

jj.

KEBUSLIKiUi

PADA

IK.h.?(

Pada p r o s e s r i g o r r ~ o r t i s t u b u h i k a n alran i~lengalami

kelrakuan k a r e n a adanya p e n g g a b u n ~ a n a k t i n cian irliosin

m e n j a d i a k t o m i o s i n d a l a q d a g i n g i k a n . Dan a k t o m i o s i n

t e r b e n t u k a k i b a t adonya k e l e b i h a n e n e r g i yang cukup b e s a r

d a r i perpecbhan

AT?.

Pada t a h a p s e l k n j u t n y a p e r s e d i a a n

i$Tp(adeno s i n t r i f o s ? a t ) ak-n r i e n i p i s k a r e n a :oekailisrne

g l i k o l i s i s , yang menghasilkan ::TI', men j a d i l a m b a t a k i b a t

pH d a g i n g i k a n rendah densan t e r b s n t u k n y a asam l a k t a t

(LA-mlacher,

1961).

(17)

kerabali ( S u z u k i ,

1981).

H a l i n i Ler j a d i k a r e n a k r e a t i n

f o s f a t dan BTP t e r h i d r o l i s a . ; < r e a t i n f o s f a t d i b i d r o l i -

s a . o l e h enzirn f o s f a t a s e menjadi k r e a t i n dan f o s f a t , se-

dangkan ;iTP o l e h enzirn f o s f a t a s e d i u b a h menjadi Ai)P dan

f o s f a t o r g a n i k .

ADP

( a d e n o s i n d i f o s f a t ) t e r u r a i menja-

d i r i b o s a , f o s f a t , a a o n i a dan h i p o k s a n t i n . P e r u r a i a n

i n i :nengakibatkan pH d a g i n g i k a n n a i k l a g i meiljadi 6.2-

6 . 6 ,

b a s r a n k s l a u ilran banyak b e r g e r a k pH-nya d a p a t

~.

mencapai

7.0.

Feristi3wa i n i d i s e b u t a l k a l i n r i g o r

(Amlacher, 1961).

S e j a l a n dengan p r o s e s d i a t a s , a d a beberapa senya-

wa yang t e r b e n t u k s e s u a i dengan kemunduran mutu i k a n ,

d i a n t a r a n g a : F4h ( t r i - e t i l amin), h i p o k s a n t i n , asam l a k t a t , senyana-senya1:ia b a s a n i t r o g e n , asam alcino dan-

l a i n - l a i n , yang sebagian t e r o e n t u k alcibat a k t i f i t a s

mikroba.

Menurut Connel (1975) i k a n s e s a r d a p a t d i t e n t u i r a n

kesegarannya dengan menentukan kandungan t o t a l v o l a t i l

b a s a (TVB) a t a u T?Jiii-nya, kacena kedua senyawa i n i akan

meningkat selama perabusukan, Jumlah

TVB

dan TX.4 yang

a d a dalam daging i k a n merupakan i n d i k a t o r yang s e r i n g

digunakan untuk menentukan kebusukan a t a u k e s e g a r a n

i k a n (9gan e t a l . , 1981).

Dengan metode iG.IC ( i i l a l i t i c a l Plethode Committee)

tahun 1379, i k a n d i n x a t a k a n s e g a r a p a b i l a n e n ~ a n d u n - II o

TVB kurang d a r i 20 mg p e r s e n , dan a p a b i l a

TVB

sudah nen-
(18)

m u l a i membusuk dan psda k a d a r TVB 40 mg p e r s e n i k a n su-

d a h t i d a k l a y a k untuk d i k o n s u ~ i i s i (Egan e t a l . ,

1981).

Sedangkan menurut Connel (1975) s t a n d z ~ r yang d i r e k o a e n -

d a s i k a n untuk i k a n yang b a i k ., ,nutunya ine~npunyai T!'I.A 10-

15

rag p e r s e n dan TVB 35-40 mg p e r s e n .

Sebenarriya kandungan k a d a r TNA dan

TV3

s a n g a t t e r -

g a n t u n g d a r i produk dan c a r a a n a l i s a , tfiisalnya u n t u k

i k a n t u n a beku rnaira iranduiigan TVB-nya t i d a i r riel e b i h i

3 0 r11g p e r s e n , dan TVB u n t u k i k a n a s i n k e r i n g a n t a r a 100-

200 13: p e r s e n sedangkan TVB u n t u k i k a n yang akan d i k a -

l e n g k a n t i d a k l e b i h d a r i 20 mg p e r s e n (Connel, 1 9 7 5 ) .

Menurut Hebart e t a l . (1982) kandungan TMB pada

i k a n yang t e l a h d i o l a h , b a i k . d e n g a n c a r a pemanasan, i r -

r a d i a s i dan l a i n - l a i n , tid2.k d a p t roeneintukan i n d e k s

a t a u b a t a s kesegarannga, k a r e n a TMB a t a u Tl4BO ( t r i m e t i l

aniin o k s i d a yang merupakan senyawa p e n g h a s i l Ti.iA) akan

r u s a k dengan adanya panas.

C. P ~ ~ G B ~ Z T A 8 IKUl'J

I k a n t e r n a s u k s a l a h s a t u bahdn gangan yang b e r s i -

f a t s e r i s h a b l e (mudah r u s a k ) , Oleh kareila i t u p e r l u

penanganan yang b a i k dalam menanganinya. I k a n mudah me-

n g a l a m i kernunduran rnutu s e jak s e t e l a h d i t a n g k z p , berbe-

d a dengan hewan t e r n & potong, kai-ena i k a n mengalhini fa-

, ' d l

s e r i g o r m o r t i s yang jauh l e b i h c e 2 a t d i b a n d i n g he2-'-

(19)

b e b e r a p a menit sampai beberap& jam s e t e l a h i k a n i t u t n a t i ,

sedangkan hewan t e r n a k potong me?igalarai ;ase r i g o r m o r t i s

d a r i 24-48 jam. iial i n i d i s e b a b k a n o l e h kandungan g l i k o -

gen yang rendah dalam d a g i n g i k a n (Buckle e t a l . , 1986).

P r a k t e k pengaxetan i k a n b e r t u j u a n mernperlambat t e r -

j a d i n y a p r o s e s pembusukan a t a u k e r u s a k a n psda i k a n t e r s e -

b u t . Kenurut i f r a z i e r dan Yiesthofl (1978) untuk memperta-

hankan keajv~etan i k a n , p r o s e s r i g o r r n o r t i s h a r u s diperlam-

b a t selama mungkin a g a r pertum'bui~an b a k t e r i dan r e a k s i

e n z i r n a t i s d a p a t dicegah.

Fengametan i k a n b i s a d i l a k u k a n dengan b e r b a g a i c a r a ,

inisalnya penanasan, pendinginan, penambahan z ~ t irimia,

i r r a d i a s i dan l a i n - l a i n . S a l a h s a t u c a r a pen&alsietan i k a n

a d a l a h dengan merendam i k a n d a l a n l a r u t a n asar!i cuka. r'e-

rendaman dalam l a r u t a n asam cuka b e r t u j u a n m e n u r n n k ~ n gi1

i k a n yang d a p a t menghambdt pertumbuhan mikroba pembusuk

(Yinarno e t a l . , 1 9 8 0 ) , sedangkan komoinasi a n t a r a peren-

daman dalam l a r u t a n asam cuka dan petnanasan d i d n l e b i h

e f e k t i f dalam men$hzabat pertumbuhan mikroba.

Konpiang (1982) men7atakan bahma penambailan asam cu-

k a ( k o n s e n t r a s i j p e r s e n ) pada genanganan i k a n lemuru

akan aenurunkan jua1;h t o t a l a i k r o b a , c e t a p i c a r a i n i

akan menaikkaa kandunsan t o t a l v o l a t i l b a s a (TVB). ,Sup-

r i a d i e t a l .

(1982)

nen~emukakan bdksa penambahan asam

pada produk perikanan t i d s k b ~ r p e n g a r u h t e r h ~ d a p kandung-

(20)

S e l a i n dengan c u r a penamoanan ashm, pengawetan f a n g

umum d i i a k u i < a n pada i d a n actalah dengan c a r a pemanasan.

Pemanasan i n i S e r t u juan ~nengharnbat a k t i f i t a s mikroba s e -

k a l i g u s mengurangi jumlah mikroba yang a d a . Pemanasan

pendahuluan i b i a s a dengan p e r e b u s a n ) pada pembuatan t e -

pung i k a n merupalcan t a h a p k r i t i s , k a r e n a a p a b i l a kurang

matang a t a u waktu peaanasan k u r a n g , maka c d i r a n ak;n s u -

k z r d i p i s a h k a n , s e b a l i k n y a k a l s u t e r l a l u matang ciaka

i k a n akan t e r l a l u lembut. P e r e ~ u s a n pada p m b u a t a n t e -

pung i k a n d i l a k u k a n selania 30 rrienit ( = l i n a e t a l . , 1 9 8 7 )

Kombinasi a n x a r a p e r e n d a ~ a n dala:n i a r u t a n asam dan

penanasan hanya d i l a k u d i n dengan pemanasan t e r l e b i h ds-

h u l u b a r u d i i k u t i dendan perendaman dalam l a r u t a n asam.

Hal i n i ciilakuxan a g a r permukaan i k a n t i d a k k o t o r 2kib;t

h i d r o l i s a i s i p e r u t i k a n selarna pemanasan ( p e r e b u s a n )

yang semakin i n t e n s i f dengan adanga asarn cuka ( Darnor e-

d j o dan S a l e h , 1 9 7 1 ) .

Pada pembuatan tepung i k a n d i l a k u k a n p u l a petnisahan

minyak, t u j u a n n y a a g a r produk j a n g d i h a s i l k a n t i d a l < mu-

dah mengalami o k s i d a s i ( k e r u s a k a n ) a k i b a t kandungan ni-

nyak i k a n n y a t i n g g i , k a r e n a semakin k e c i l mingak a t s u

lem& i k a n dalam tepung i k a n , maka semadin a x e t p u l a da-

ya s i n p a n n y a (i'iarch e t a l . , 1 9 6 1 ) . Cara peinisahan l e ~ a k

;.an$ b i a s a d i l a k u k a n pada pernbuaixz~ cepung iiiran u:liuk

i k a n o e r k a d a r lemak t i n g g i a d a l a h dengan car; d i p a n a s -

(21)

pengepresan ( S p a r r e ,

1965).

:;lenuru t linoninl (1981) p e r enaaman i i r ~ n dalam i a r u t a n

asani selaii!a

24

jam akan l e b i h ii~udah memisahkan ininyak

d a r i s o l i d n y a s e t e l a h d i p r e s d i b a n d i n g perendaman s e l a -

ma

48

j;m dalam l a r u t a n yang satna. $!a1 i n i dise'uabkan

k a r e n a perendarnan i k a n dalam l a r u t a n asam selsma

48

jam

akan l e b i h menghancurksn d a g i n g i k a n ( d a g i n g m e n j a a i t e r -

l a l u i e m b u t ) , seningga minyak dan a i r l e b i h s u k a r untuk

d i p i s a h k s n d a r i ikannya.

I k a n r u c a h a i a u ssnpah s a n g a t b e r f l u k t u a s i b a i k da-

lam j u ~ l a h maupun jenisnya b e r g a n t u n g d a r i m u s i m pada

s a a t penangkhpan. Pada s a a t t e r t e n t u i k a n tangkapan de-

rzikian b e s a r sehingga jauh m e l e b i h i k a p a s i t a s pengolah-

an i n d u s t r i ilran d i d a e r a h i t u . Akibatnya banyak <%an

yanz mempunyai n i l a i ekonomi awsl t i n g g i , s s t e l a h d i -

t a n g k s p t a n p a penanganan yang t e p a t menyebabkan mutunya

n a n s a t rendah dan n i l a i ekonominya j u ~ a t u r u n ( X o e l j a n t o ,

1 9 8 2 ) .

Dari s e g i g i z i , Noeljanto (1962) niengatakan bshva

i k a n r u c a h mernpunyai n i l a i sana dengan i k a n - i k a n ld.iniiya

yang d i ~ e r n a r i konsumen a t a u j e n i s i k a n a e j a , a!isalnya

kernbung, k;kap, ba'u-1 darl l a i n - l a i n . T e t a p i dipandan6

d a r i s e l e r a mun&'kin s a j a i k a n r u c a h i n i t i d a k s e e n a k

(22)

S a l a h s a t u pefiianfaataa i k a n r u c a h a d a l a h d e n s a n

mengo1;hnya m e n j a d i p e l l e t i k s n dan t e p u n g i k a i l . Per::-

b u a t a n p e l l e t dan t e p u n g i k a n fiiempunyai bebei-apa keun-

t u n ~ a i l , d i a n t a r a n y a meniilglritkan devisci n e g a r a , n a r e n a

s e l a z a i n i s e k i t a r

96

p e r s e n t e p u n g i k a n d i i r n p o r d a r i

Luaf n e g e r i d a n s e k i t a r 2 p e r s e n d i p r o d u l c s i d i I n d o n e -

s i a dnngan rnutu ;rang l e b i h r e n d a h ( E r l i n a e t a l , ,

1985),

rnei~ing1i:~tlian t a r s f h i d u p n e l a y a n , p e n y e r a p a n t e n a g a k e r -

ja d a n d a p a t tnambantu u.saha perkembangan p e t e r n a k a n .

Cara ijembuatan t e p u n g i k h n gang s e d e r h a n a i a i a h

dengan mengeringkail i!ran u t u h , bar?ian-ba;'i;~n o u Firan

a t a u sisa i k a n h a s 1 1 o l t i h z n , d i b a a a h s i n a r micaha-

r i . S e t e l a h h e r i n v 0 9 i k a n t e r s e b u t d i g i l i n g h i a s g a

m e n j a d i t e p u n g dengan p e n g g i l i n g a n b a t u .

D a l a m pembuatan t e p u n g i k a n yang modern, menu-

r u t S u t i s n a ( 1 9 8 l j a d s dua

cars,

y a i t u :

a . C a r a b a s a h (:/jet p r o c e s s )

b. C a r a k e r i n g ( d r y p r o c e s s )

a . Cara b z s a h (.wet p r o c e s s )

C a r a i n i t i i i d k i k = n untuk uiengolah i a a n - i k a n

b e r k a d a r l e u a k tin!ggi ( l a b i h d a r i

5

p e r s e n ) dan

i i i a s a n y a dilsku;r.,,ii ' o i l & ;jersei.i;ian S e s z r d s n

(23)

p a d a sambar 1.

C a r a b a s a h i n i rnernpungai beberapti k e u n t u n g -

a n , d i a n t a r a n y a : c e n g j ' h ~ s i l k a n h a s i l tambanan oe-

r u p a " f i s h s o l u b l e " dan rliiilyair i k a n y a n g tin-::I.' 04

mutunya

.

Sedangkan k e r u g i a n n y a d i a n t a r a n j r a ba-

nyai; z a t - z a t y s n g rnasih a i p e r l u k a n u n t u k kcindung-

a n t e p u n g t e r b u a n g pada p r o s e s p e m b u a t m n y a , r e n -

cleineii r e l ~ t i f l e b i h r e n d a h dkin c a r a i 2 e n ~ o p e r a s i -

a n n g a l e b i h s u k a r .

I k a n

I

Pengukusan

I

Ten"eor e s a n

I k a n t a n p s :iir p e r a s a n l e m a : ~

I

I

P e n g e r i n g a n l e m i s a h a n lemak

(24)

b . Cara k e r i n g ( d r y p r o c e s s )

Cara i ; e r i n g dipergunakan u n t ~ ~ l i ilian-ikan

yang rendah kkndunsan lemaknga ( k u r a n g d a r i

5

p e r s e n ) . P r o s e s pembuatannya s a 2 e r t i t e r l i h a t

pada gambsr 2.

P e n ~ g i l i n & a n i ~ i a s a r

I

Pengeringan

I

I

Pengeringan la:; j u t a n

1

[image:24.516.56.495.64.716.2]

,i'epung i k a n

Gambar 2. Skerna pengolahan tepung i k a n c a r a k e r i n g ( S u t i s i l a , 1'931)

2. Pengolahan P e l l e t i k a n

Eahan baku penbuatan p e l l e t i k a n d a p a t berupa

t epung k e r i n g , !zisalnya tepung i k s n , dedak, tepung

k e d e l a i dan L i n - l a i n , ada juga berupa gumpalan

( p a s t a ) misalnga p a s t a d a g i n g anak aysm dan ampas

h a t i i k a n (Eud jiman, 1 9 8 4 ) . Sahan berupa tepung

(25)

L

yang berjumlah banyak ( u e d a k , bepung i k a n , iepui2g

k e d e l a i dan l a i n - l s i n ) dan golon a ,'an j7ang 'oer jurnlah

s e d i k i t ( v i t a m i n dan - i e r l ) Bahan l a i n ;jhng t a k

k a l a h p e n t i n g a d a l a h h a h m p e n g i k a t .

P r o s e s pernbuatan p e l l e t iiian s e p e r t i t e r l i h a t

:lads gambar

3.

Bahan

I

Pencampuran

I

Zenarn aahan a i r $anas

Pencetakan

(dengan a l a t p e n g g i l i n g d a g i n g )

I

Peinotoiigan ( 2 j c::~)

I

'1 ..'an

Pengeri..,

I

P e l l e t i k a n k e r i n g

Ganbar

3.

SBema penbuatan p e l l e t

.?ahan pen;;iiat diperiul;an ~ m t u k n e n ~ i k a t i:o.r:poiien-

kolsponen bailan pai1,gan a.gar !i?einpun,,,ai s t r a k t u r j s n g irorn-

pak sehiagtia ticlaic inucial-i ilancur, cian mudah d i . > e n t u k pa-

,

.

da ,;;roses ~engolahailnjia. z.aha1l-bsiian yang terndsuir oa-

han o e n z i k a t diantaran.jia p a t i . P a t i merupakan nomcpoli-

.

.

,jsr i3&

.:...

.
(26)

1 4

u a t i t i i i a k sama s i i a t n j - a , ter,:'antunrr 0 o d a r i uanjang r'an-

t a i C-nya, s e r t a apakah l u p u s a t s u bercabang r a n t n i ,no-

l e i i u l n y a

.

3 a r i se:nua j e n i s p a t i , p a t i t a p i o k a mempunyai tem-

L

o e r a t u r g e l a t i n i s a s i Yang ~ e r e n c i a h , y a i t u seir - 1 ~ ~ r ' '-

55a0c

dan mempunyai daya >ensembansan g r a n u i a p a t i n y a t e r b e -

s a r (26.4 p e r s e n ) dibanding p a t i - p a t i i a i n ( F u r i a , 1 9 6 6 ) .

T e m p 6 r a t u ~ a e l a t i i l i s a s i a d a l a h t e m p e r a t u r pada s a a t h r a -

n u l a - g r a n u l a p a t i pecah, sedangkan g e l a t i n i s a s i a d a l z h

s u a t u k e a d a a n membengkaknya g r a n u l a p a t i s e c a r a l u a r b i -

a ~ s a dan t i d a k d a p a t kembali l a g i pada k o n d i s i se;nula

( J i n a r n o , 1 9 8 4 ) . 2ada s a a t t e r j a d i n y a g e l a t i n i s a s i ,

g r a n u l a - g r a n u l a p a t i menyerap a t a u rnenaik banyak a i r ,

b i l a jumlah a i r gang d i p e r l u k a n aalam pembengkakan Era-

n u l a - g r a n u l a p a t i o a t i kurang, maka g r a n u l a - g r a n u l a i t u

akan menarik komponen-komponen l a i n pada bahhn t e r s e b u t ,

sehin:.'? as- akan t e r b e n t u k J a r i n g a n yarig k u a t dalarn bahan

t e r s e b u t .

S a l a h s a t u bahan p a n g i k a t yand h e r s i f a t s i n t e t i k

a d a l a i l CKC jirarboksi m e t i l s e l u l o s a ) , CNC i n i iidalr

zeinpunyai suhu s e l a t i n i s a s i s e p e r t i halnya p i . t i , t e t a -

p i rnempengaruhi v i s k o s i t a s b i l a d i l a r u t k a n dalam sir.

V i s k o s i t a s maksiinurn dan k e s t a b i l a n n y a p a l i n g b a i k pada

. .

.-

.

.

i<lsz,ran pH

7-9.

a i

bajjjah ph

3 ,

bentuk asam oebas a a r r

c;;~c

mun.:'l<in - 0- aen,-en&p ,,,an d i a t a s pH 1 0 ada pe-
(27)

P e n ~ e r i n g a n a d a l a h s u a t u metode untuk mengeluarkan

a t a u menghilangkan sebagian d a r i a i r s u a t u aahan dengan

c a r a menguapkan a i r t e r s e b u t , dengan menggunakan e n e r g i

panas ( ' J i n a r n o e t a l . , 1 9 3 0 ) .

P:enurut Euckle e t a l , (1986) k e c e p a t a n pentierinsan

d i p e n ~ a r u h i o l e h 1) s i f a t f i s i k dan lriisia banan, 111eli-

p u t i b e n t u k , ukuran, k o a p o s i a i dan Xadar a i r 2) pensa-

t u r a n g e o m e t r i s Sshan sehubunban dengan permukaan a l a t

a t a u media p e r a n t a r a peroindah p a n a s j) k a r a k t e r i s t i k

a l a t ~3en;ering a t a u e f i s i e n a i jemindah panas dan

4)

s i -

f a t l i s i k dan lingknngan a l a t p e n c e r i n g ( s u h u ,

XB

dan

k e c e p a t a n u d a r a )

.

.-

iielerniiabaii r e l a t i f seri;ig dipergunakan s e j a g a i sku-

r a n k a p a s i t a s uuara untuk menyerap a i r dalam p r o s e s pe-

n g e r i n g a n , o l e h karena i t u u d a r a hanga d a p a t nenampung

ju:r,lah a i r t e r t e n t u yang &an menyebabkan u a a r a i t u ::len-

j a d i jenuh, l a d a pengei-ingan dengan u d a r a , k e c e p a t a n

pengeringan t e r g a n t u n g kandundan a i r d i dalam a l i r a n

udara dan k a p a s i t a s u < ~ r a uiltuk d a g a t - :c,ena:npufij tarahah-

an a i r . Sehingga kecepatan pen,erinyan d z p a t dinyaca-

Ban dalarn bentuk gerbedaan z n t a r a tekanan uap a i r d i

udara dengan tekanarl u;p a i r ljada peri:iu!raan ban-n ;jlri&an.

J a d i semakin u e s a r perbeiiaan a n t a r a tek.:jiian uap a i r uda-

. .

r a dan uap a i r bahzn ;3ansan, r.a&:a ni ... kan c e ~ ~ ~ t p r o s e s

(28)

-

3e1ain RH, suhu udara juba ;amepunya,i pengsruh Tang s a n g a t h e s a r aalam kecepdtan p e n g e r i n g a n , k a r e n a suhu

d a p a t mengatur "Lk..nan d m jugs m e l e n g k ~ ~ p i !fCkivin~p u

f o r c e 1 ! a l r i b a t :~erbedaan yen5 cukup b e s a r d a l m memindsh-

kun p a n a s untuk menguapkan a i r ( E a r l e , 1 9 8 2 ) .

S e l a n j u t n y a menurut A-sdei (1963) serna&in c e 2 a t

k e c e p s t a n u d a r a g e n i e r i n g s e n a k i n c e p a t pula p e n g e r i n g -

an t e r j a d i terutama paaa k h a n s e r k a d a r a i r t i n , g i , ka-

r e n a a i r akan terbawa o i e h udara k e r i n g gang di1e.xatkan

pada bahan. T e t a p i keceijatan ud:ara d i a t a s 'GOO ft/me-

n i t t i d a k uerbeda n j a t a dengan k e c e p a t a n udura pada

600 f t / m e n i t

.

Xenurut Jason (13661, pengeringan den=an s i s t e m

" t r a y d r i e r ' ! b a i k untuk & e n - e r i n - k a n o -A i k a n dengan dua ta'ilap pengerin;;an, t2ha.s pertarza ~ s n g e r i n g a n pada suhu

0

0-a5

c,

kemudian dilsnjut!c.an t a h a p kedua pada s ~ ~ h u

6 5 - 7 0 ' ~ sampei p r o s e s pengeringan b e r a k h i r , dan kece-

(29)

3ailan utama yang digunakan cialam p e n e i i t i a n i n i

a d a l a h ?!an rucah

yang

d i p e r o i e h s e b a g a i h a s i l samping

penangkapan . d a r i Ternpat P e l e l a n g a n Ilian & i~iuara i m g k ~ J a k a r t a .

1, P e n e l i t i a n Pendahuluan

P e n e l i t i a n i a i d i l a k u k a n s e c a r a b e r t a h a p , ya-

i t u t a h a p p e n e l i t i a n p e n d a i ~ u l u a n dan t a h a p p e n e i i -

3.4 an l a n j u t a n . Pada t j h a p p e n e l i t i a n pendahuiuari

d i l a k u k a n 2 ( d u a ) p e k e r j a a n , y a i t u :

\ I

a. ~ . ~ e n c a r i i n f o r s i a s i t e n t a n g penanganan i k a n r u c a h

yang t e l a h dilakukan o l e h n s l a y a n , d i l a n j u t k a n

dengan i d e n t i f i k a s i a t a a j e n i s - j z n i s i k a n yang

termasuk dalarn i k a n rucah. P e k e r j a a n i n i meli-

p u t i s u r v e i , pengambilan contoh daa a n a l i s a l a -

boratorium. i a a i i s a l a b o r a t o r i u i a m e l i p i l t i ana-

l i s a iromposisi i k a n ruct;il tjer .;r {-~.r!.- ,,-..an j m i s- j e-

n i s n g a d i l a n j u t ~ a n dengan a n a i i s a proksimat.

EIasil a k h i r yang di;lai-aplcan a d a l a h sen u :.elornook-

.

.

:;an i:.:an ruc3.h b e r d a s a r k a n k a d a r lerrtai clan

pro-

(30)

18

b, K e m p e l a j a r i b e r b a g a i kemungkinan p e r l a k u a n s e -

b a g a i b e r i k u t :

b.1 Penga.xetan i k a n r u c a h dengan > e r e b u s a n s e l a -

ma 10, 20 dan 30 menit.

b.2 Pengawetan i k a n r u c a h dengan pengukusan pa-

d a k o n d i s i t a n p a dan dengan tekanan selama

1 0 , 20 dan 30 m e n i t ,

b.3 Pengawetan i k a n r u c a h dengan perendaman da-

l a m l a r u t a n asam a s e t a t

1,

2,

3 ,

4

dan

5

p e r s e n , s e r t a d i k o n b i n a s i k a n dengan pema-

sakan

.

b.4 Pengawetan i k a n r u c a h kombinasi d a r i pema-

sakan, penambahan bahan p e n g a ~ e t dan penge-

r i n g a n s e h a r i .

Pada p e n e l i t i a n 2enddhuluan i n i d i h a r a p k a n d i -

p e r o l e h i n f o r m a s i t e n c a n g :

-

komposisi dan j e n i s i k a n r u c a h d a r i TPI

-

pen&elompokan i k a n menurut a n a l i s a proksimat

-

suhu dan lama waktu p e r e b u s a n a c a u pengukusar,

yang

optimum

-

k o n s e n t r a s i bahan gengawet yang digunakan

-

p e r l a k u a n t e r b a i k untuk mengawetkan i d a n

K r i t e r i a untuk melentukan j e n i s p e r l a k u a n t e r -

b a i k d a r i p e n e l i t i a n pendahuluan i n i a d a l a h ddga

a u e t i k a n r u c a h , ?an& m e l i p u c i ketahanan s i i a t - s i f a t

(31)

2 P e n e l i t i a n Lan j u t a n

Untuk p e o e l i t i a n l a n j u t a n airan d i p i l i h

3

( t i g a )

j e n i s p e r l a k u a n t e r b a i k (lama i)erebusan/pengukusan,

k o n s e n t r a s i bahah pengawet a t a u kombinasinya denga?

a t a u .tanpa pengeringar? s e h a r i ) . Dan pada p e n a l i t i -

a n l a n j u t a n i n i d i l a k u k a n dua t a h a p p e k e r j a a n .

Tahap pertama mencari

3

p e r l a k u a n t e r b a i k t e r -

hadap mutu, b a i k d s r i s e g i f i s i k maupun k i m i a i k a n

rucah. A n a l i s a yang d i l a k u k a n t e r h a d a p i k a n r u c a h

yang t e l a h diawetkan ( p a d a h a r i ke-0,

3,

9,

1 2 dan

15)

m e l i p u t i : 1. Analisa d e r a j a t k e s e g a r a n a t a u

kebusukan

(TVB

aan TMB)

2, P e n i l a i a n o r g a n o l e p t i k .

S e t e l a h d i p e r o l e h p e r l a k u a n t e r b a i k , maka pa-

da t a h a p kedua d i l a k u k a n p e n e l i t i a n pernbuatan pel-

l e t i k a n yang d i l a n j u t k a n dengan t a h a p p e n g e r i n g a n ,

p e n g e r i n g iyang d i p a k a i a d a l a h p e n g e r i n g mekznis

pada suhu 7 0 ' ~ dan 8 0 ' ~ dan p e n g e r i n g s u r y a . K r i -

t e r i a mutu yang akan d i a n a l i s a untuk menentukan kan-

dungan g i z i dan lresukaan a d a l a h :

1 ) J . n a l i s a proksimat

2 ) P e n i l d i a n o r g a n o l e p t i k

33)

i l n a l i s a daya c e r n a i n i i i t r o
(32)

20

sempurna ( l e n g k a p ) , y a i t u :

Y = r e s p o n pengamatan

U = pengaruh umum r a t a - r a t a

T.

= pengaruh perlakuan k e - i

3.

E

.=

k e s a l a h a n perconaan

1 J

dan rancangan a c a k sempurna untuk r e g r e s i , persanaannya

a a a l a h :

dimana : Y = r e s p o n pengamatan

U

= pengaruh r a t a - r a t a

3 = k o e f i s i e n r e g r e s i Y a t a s

X

= r a t a - r a t a untuk v a r i a b e l

X

. *

(33)

a. iiadar a i r

Sejumlah sampel d i t i m b a n g da:Larn cal'dtin p o r s e l i n a t a u

alurniniuin yang t e l s n d i k e t s h u i b e r a t n g a , . Kernudian sam-

p e l t e r s e b u t d i k e r i n g k a n d i oven pada suhu 2 1 0 5 ' ~ s e l a -

m a j jam, S e t e l a h i t u s a n p e i d i d i n g i n k a n dalam d e s i k a t o r

selama

15

menit dan d i t i n b a n g .

Kadar a i r d i h i t u n g b e r d a s a r k a n p e r s e n t a s e k e h i l a n g a n

b e r a t sampel t e r h a d a p bei-at sa!npel awal,

iiaciar a i r (:$) = .-@/a

:X

1 0 0

%

a = b e r a t al:[al sampel ( g )

b = b e r a t a k h i r sampel ( g )

b. iiadar abu

Xadar abu dukur den&an .netode t a n u r . Ca,.:jai p o r s c -

l i n d i k e r i n g k a n dalam t a n u r sela:na 20 menit a a n d i t i m -

bang. Sejumlah ;axpel c i i t i n b a n g dalain catvian, l a l u .

&,a sampel b e r b e n t u k a r a n g , Kemudian d i p a n a s k a n hiii

- -

sampel t e r s e b u t diabulran dalam t a n u r pada suhu 5 2 5 ' ~

selama

4

j a m . S e t e l a h i t u sampel d i d i n g i n k a n dalam de-

s i l r a t o r z e l a n a 15:.menit (.'an diti:xbang,

Kadar abu d i h i t u n g s e b a ~ a i p e r s e n t a s e b e r a t abu

d i b a - i 5 b e r a t sampel.

Kadar abu

( ; A )

= a/b

X

100 :$

a = ber;t a'uu

(34)

c. Kadar p r o t e i n

Pengukuran Badsr p r o t e i n iiieng&unakan a l a t mikro

i r j e l d h a l . Samiiel sebanyak 0.2 gram ditim'oang, kemudi-

an ditambahkan .2 grari

K

SO 40 mg iigO dan 2 131 I! SO

2

4'

2 4

u n t u k d i d e s t r u k s i sampai c a i r a n menjadi b e n i n g . S e t e -

l a h i t u didin,-inkan dan dipindahlran k e dala:a t a b u n g

d e s t i l a s i , dengan p e n a b a h a n 1 2 r n l ac,ua.des dan 1 0 r a l

l a r u t a n NaOH-Na S 0,. Seba.vai penarnpung

5

m l l a r u t a n

2 2 3 0 -

b o r a t dan 2-4 t e t e s i n d i k a t o r , campuran 2 b a g i a n me-

ti1 mecah dengan s a t u b a g i a n m e t i l e n b l u e dalam a l k o -

h o l

.

D e s t i l a s i d i l a k u k s n sampai t ertampung k i r a - k i r a

15

m l d e s t i l a t dalam iXrs.dah penampung. Hasil d e s t i l a s i

d i t i t r a s i dengan l a r u t a n H C l

.

Kadar p r o t e i n d i h i t u n g dengan rurius :

Kadaf p r o t e i n =

( a

X

N

) H C l

X

14.007

X

6.25

X

1 0 0 $ tig bahan

dimana : a = volume H C 1 jrang digunakan u n t u k m e n t i t r a s i bahan (ml)

N

= n o r m a l i t a s l a r u t a n HCL

d. Kadar Lemak

Kadar sampel d i t e n t u k a n dengan rien,r-unakan o o

-

a l a t s o x h l e t . Sebanyak

>

gram sampel d i t i m b a n g , ksmudi-

a n d i t u t u p dengan k e r t a s s a r i n g dsnsd.imasukkan ice dalam

slat e k s t r a i c s i so?;hlei; uiltuk d i l ~ r e f l ~ ~ k s ~ ~ sel:~fi:a

5 jam

(35)

23

S e t e l a h e k s t r a k s i s e l e s a i , t a b u n g s o x h l e t b e s e r t a

mi:lgaknya d i k e r i n g k a n d i o v e n selama

3

j a m . i a l u ditirn-

bang. Kadar l e m ~ k d i h i t u i l g b e r d a s a r k a n rumus :

Kadar lemak = b e r a t l e m u k / b e r a t s a r i p e l

X

1 0 0 i;

e . Kadar TMA dan TVB

Sebanysk 1 0 0 g sarnpel yang s u d a h d i g i l i n g ( b a s a h )

a t a u

L 5

gram sampel k e r i n g beku d i t s m b a h 300 m l TCA

( t r i c l o r o a c e t i c a c i d ) , i a l u dihomogenkan. Campuran

t e r s e b u t d i e k s t r a k dengan c a r a p e n y a r i n g a n a t a u s e n t r i -

f u s e . Sejumiah

5

m l i l a s i l ekstra!-,si dimasu?rkan k e tialaln

a l a t d e s t i l 3 s i s e x i mikro, kemudian ditaribaKkan

5

m 1

Na0R 2 N dan d i d e s t i i a s i , d e s t i l a t ditampung dengan

15

m l R C l 0 , O l

N,

Ke dalam d e s t i l a t d i t : m b a h k a n indi-

k a t o r phenol r e d d-n d i t i t r a s i sampai merzh muda dengan

NaOI! 0.01 i.I ( c s t a t V l ) . S e t e l a h i t u tambahlzan formalde-

h i d

16

%

untuki s e t i a p 1 0 r n l c a i r a n sebanyak 1 m l , L a l u t i t r a s i l s g i dengan >la03 ( c a t a t V )._

.

.

2 n--

i VB dan TMA d i h i t u n g b e r d a s a r k a n rumus :

TVB = ll;(lOO + :J)

X

( 1 5

-VL) X

0 . 0 1

K

1 0 0

X

LT

5

i i

5

M

( s a t u a n m ~ / l 0 0 g d . b )

dimana : YJ = j u n l a h a i r dalam bahan

?;I = b e r a t c o n t o h

(36)

24

f . - i n , ~ l i s a daya c e r n a i n v i t r o

Sarapel yang t e l a h d i k e t a h u i k a d a r p r o t e i n n y a d i s u s -

peinsikan dalam a q u a d e s h i n g g a kandungan p r o t e i n n y a men-

c s p a i

6.25

nig/ml. Ca~npuran t e r s e b u t d i t e t a p k a n PR dan

0

suhunya m e n j a d i 8 dan

3'7

c

dengan NaOR a t a u H C l , l a l u

d i b i a r k a n selama

5

rnenit. Kemudian ke dalam campuran

i t u ditaribahkan l a r u t a n enzim ( p e p s i n , p e p s i n + p a n k r e a t i n ,

p e p s i n + p a n l r r e a t i n + p e p t i a a s e ) pada s a a t o m e n i t , cian

pE l a r u t a n d i c a i a t s e t e l a h 10 rnenit.

Daga c e r n a i n v i t r o d i h i t u n g b e r d a s a r k a n rumus :

Y

= 210.&6

-

18.10

X

dimana :

P

= daya c e r n a

(F6)

(37)

Ikan r u c a h a d a l a h a e g a l a J e n i s i i i a n ( t e r ~ a s u l c cumi-

cumi dan r a j u n g a n ) yang inerupdlan h a s i l s a m p i ~ g a n d a r i

-

s u a t u penangkapan. J a d i s e b e t u l n y a i k a n r u c a h t e r t a n g -

k a p t i d a k s e c a c a seflgaja o l e p a r a n e l a y a n yan; t u j u a n

u s a h a peiiaing1iapan utarnanya a d a l a h ikarr-ikan b e s a r , m i -

s a l n y a i k a n t o n g k o l , t e n g g i r i , bawal p u t i h dan l a i n - l a i n .

I k a n r u c a h ulnurnnya d i t a n g k a p pada k e d a l a n a n a r i t a r a 2-20

m e t e r . Pada rnusim b a r a t , i k a n r u c a h c e n d e r u n g h i d u p di

b a g i a n d a s a r l a u t s e h i n g g a t i d a l ; banyak tertangkai;.

J u n l a h penangkagan i k a n r u c a h p e r h a r i t i d a k t e n t u

%an>-alinya, p a r a n z l a g a n l i e c i l d a p a t menangkap i k a n r u c a h

sebanj-ak 50 k g dalarn s e t i a p p e r j a l a n a n n y a , sed3.ngkan pa-

r a n e l a y a n s e d a n g ;.;arena ;:.airtu ope^-asinga l e b i h lama di-

b a n d i n g p a r a n e l a y a n k e c i l , rnaka l e b i h banyak jumlah i k a n

r u c a h yang t e r t a n g k a p , y a i t u s e k i t a r 50-100 k g a t a u bah-

kan a d a juga yang l e b i h .

P e r j a l a n a n s n r t a p r o s e s penangiiapan i k a n r u c a h roema-

k a n .>iaktu yang cui;up b e r v a l i a s i . P a r a nel-ayan k e c i l

Tang menangkap i k a n dengan p e r a h u a t a u sampan &an !neng-

habisiran i'fd<tu selama 1-2 h a r i s e j a k p e r g i d a r i p a r l t a i

s,ampai k e m b a l i l a g i . Bagi p a r a n e l a g a n b e s a r yang z e -

nangkap i k a n dengan k a p a l motor l a s a p e r j a l a n a n b i s a

(38)

Cara penanganan yang d i i a k u k a n oi:?h p a r a n e l a y a n

l i e c i i s e t e l a h i k a n d i t a n g k a p seiaina d i p e r j a l s n a n unum-

n y a dil&-ukan dengan penggaraman ( d i a s i n k a n ) t a n p a 2ema-

xiasan a t a u perebusan. Penangallan yang ciil&u'- '\~ln

-

o l e h

p a r a n e l a y a n b e s a r a d a i a h dengsn e s yang ditumpuk dalam

p a l k a t a n p a p e n g a t u r a n dan t a n p a s e k a t , kadang-kadang

ditarnbahkan s e r b & g e r g a j i u n t u k i n e n g i s o l a s i p a n a s a g a r

e s t e t a p beku.

F l i i k t u a s i jurnlah i k a n s a n g a t bergantun,: d a r i niusim

dan a d a a t a u t i d a k adanya b u l a n . Penangkapan pada mu-

s i r n Timur l e b i h b a i k d i b a a d i n g ausim B a r a t . Penangkap-

a n daizm keadaan b u i a g e l a p l e b i h b a i k d a r i pada b u l a n

L.

berang. yi'alaupun jumlah i k a n yang d i t a n g k a p s a n g a t . b e r -

g a n t u n g d a r i nusim d m ada t i d a k n y a 'aulan, h a 1 F n i

t i -

dak rnem;engaruhi k e g i a t a n p a r a n s l a y a n cialam nenangkap

i k a n .

Cumlah i k a n rucafi j a n g z e r t a n g k a p d a r i s a t u k a p a l

d a p a t ~ e r d i r i d a r i b e r b a g a i macam i k a n , s e p e r t i pada Ta-

be1 2 d i ba~:iah i n i , T a b e l 2 menun jukkan h a s i l penangkap.

a n b e r b a g a i macam k a p a l b e s a r d i Wuara ~ a r u ' J a k s r t a .

Per:jualan i k a n h a s i l tangirapan d i l a k u k a n d i p a s a r

b e b a s dan Tempat i;eleia:zgan Iiian (T,"I), Z e n j u a l a n i k a n

s e l a l u dilakulran pad. p a g i ilari, sehin::--a D O b s c i - 0 kcipcxl-!:a-

p a l penangkap i k a n gang mendarat pads malam h a r i h a r u s me

. ,

menunggu p e n j u a l a z n y a sampai p a g r s a r i , Untuk memperpan-

[image:38.521.54.483.57.715.2]
(39)

27

P a b a l 2. J e n i s i k a n h a s i l penangkapan o e r b a g a i macam k a p a l b e s a r d i Xuara Baru, J a k a r t a

K a p a l Ikan Utama Ikan liucah

a. S e l ~ r

b . S e l a n g a t c. K a n p r e t

4.

T e n g g i r i a. G e n j s r

b. Cermin

a . Sampah b , Golok-goiok

c. i a i s

Pembongkaran i k a n d a r i dalsm p a l k a s e l a l u diiuicukan ;>a-

cia s i a n g h a r i , t a n p a m e i i h a t cuaca b s i k , mendung a t b u

hu jan. Lama tw:ia!i t u pembongkarln i k a n d a r i d a l l a p a l k a

b i a a a n y a s e k i t a r

3-5

jam yang umumnya d i m u l a i s a d a pu-

k u l 7.00-8.00, b e r t e p a t a n dengan dibukanya k e g i a t a n

(40)

B a s i l a a a l i s a komposisi kirnia i k a n yang dritangi,kap o

psda awal dan perten"ahan Nopember

1987

a d a l a h s e b a g a i

1l a b e l -

3.

Komposisi kirnia ilran n a s i l penangkapan a m 1 b u l d n Xopernber

1337

( d a l a a p e r s e n )

J e n i s Kadar Xadsr abu Ladar p r o t e i n icaddr lemak

a i r bb/bk b b h k bb/bk

Lajiang Belanak Kerapu S e l a r

1

Teabang Japlun P e t ek Pisang- p i sang ;<embung Bair?al hitam S e l a r S e l a n g a t Kampr e t Cerrnin Sampah
(41)

29

T a b e l 4. iiomposisi k i o i a i k a n h a s i l penangkapan p e r t e - ngahan bulan Nopember 1987 (dalarn p e r s e n )

J e n i s Kadar Kadar a b u Kadar p r o t e i n Kadar lemak

i k a n a i r bb/bk b b h k bb/bk

Kacangan 69.60 5.23/17.70 21.99/72.01

1.13/4.31

L e l e l a u t 70.53

5.75/19.51

20.39/69.19 1.42/4.81

Kerapu 70.03 6.84/22.82 20.21/67.43 1.46/4.87

2 e t ek 70.09 4.23/19.14 21.41/71.58 3.24/10.83 P i s a n g -

:ii s a n g

75.59

7.97/30.18 17,15./64.94 0.52/1.97

Tembang 69.63 6 . a / 2 0 . 1 2 20.56/67.70 2.34/7.70

K e t e r a n ~ a n : bb = b a s i s h a s a h , bk = b a s i s k e r i n g

3 e r d a s a r k a n k l a s i i i k a s i y a n g diberi-":an o i e h S t a n b y

( 1 9 3 2 ) , s e p e r t i t e r l i h a t pzda t a b e l 1, maka ikan-iiinn

.j-ang t e r t a n g k a p pada awal Nopernber, ilanya i k a n Ledah-Bi-

l i s dan Kerapu-Selar yans termhsuk k a t e g o r i E ( b e r k a d a r lemak dan p r o t e i n reildah), I k a n - i k a n P e t e k , Kainpret,

S e l a r , G e n j e r , Golok-golok dan L a i s terw~asuk k a t e g o r i d

I k a n Cermin t i d a k termdsuk s a l a h s a t u k a t e g o r i d i a t a s ,

k a r e n a kandungan g r o t e i n n y a y a n s t i n g g i dan kandungan

lenakxiya sedang. S e l a i n i k a n i k a n yang t e l a h d i s e b u t k a n

d i a t a s , s i s a n y a termasuk k a t e g o r i 3, y a i t u ; e n i s i k a n

yang s a n g a t t i n & kandunsan pi-o:einny&i ( ) 20 g e r s e i l )

dan r e n d a h kandungan lemaknya

( 4 5

p e r s e n ) . Dan d a r i

i k a n - i k a n yang d i t a n g k a p 2ad.a a w a l Nopember 1987 t e r n y a -

t a tiiial.; ad2 i k a n yang ter.nasuk k a t e g o r i 3 &in C, y a i t u

i k a n yang b e r k a d a r leniak s e u a n g d m t i n . . - . i 0 0 dengan irzdar

[image:41.513.53.500.52.715.2]
(42)

Semua i k a n basil penangkapan pertengahan 2i:opember

termasuk X a t e g o r i D , y a i t u i k a n berlradar lemak r e n d a h

dan k a d a r p r o t e i n s a n g a t t i n g g i

,

k e c u a l i i k a n p i s a n g - p i -

s a n g t e r ~ c a s u k k a t e g o r i A. V a r i a s i d a r i komposisi k i m i a

i k a n d i p e n g a r u h i o l e h beberapa h a l , d i a n t a r a n y a : j e n i s i k a n , umur

,

rnakanan

,

l o a a s i penangkapan dan t e n p e r a t u r

a i r ( ~ p i o e l l i dan Daaso.>i, 1 9 6 2 ) .

Dari d a t a d i a t a s d a p a t disi2:pulkan bahT:da semua

ilran r u c a h yang. t e r t a n g k a p iiiengandung l e n d < yang rendah

t e t a p i d e n ~ a n ksndungan p r o t e i n yhng t i n g g i a t a u s a n g a t

t i n i:.

:;.

. Hanya dua j e n i s i k a n yang memounyai kandungan

lemuk rendah den:ran 0 kzndungan p r o t e i n yang juga r e n d a h .

Dengan kandungan lema!; yang r e n d a h , tnalia i k a n - i k a n na-

s i l penaiigkapan a1wal d.an pertengahan Xopember b a i k untuk

digunakan s e b a g a i bahhn baku p e l l e t a t a u tepung i k a n ,

k a r e n a kerusa;r~?n pada tepung ilran a k i b a t o:rsidasi lernak

menjadi s e d i k i t . Padaha1 untuk i k a n - i k a n b e r k a d a r lemak

, i d a s i leinak merupakan k e r u s a k - t i n g g i kerusakan a k i b a t ok-

an utama d i b a n d i n g a k t i f i t a s b a k t e r i ( d u l t i n e t a l . ,

1 9 3 2 ) . Kandunpan pro t e i n p u n t i n g g i , ha1 i n i san<&at me-

n;gufitungkan ;car m a koroponen ucama tepung i k a n a d a l a h

p r o t e i n

.

(43)

pen:ru;usan p d a -;<aktu yang b e r j e d 3 , a ; t a i a h

i t u

1'.

o

-.

:.an

disiclpan dan d i a m a t i i;erubailiinnya t e r h a d a p hau dan

penam2ak~n.

,

.

T a b e l ? . Peru>ahan berai; ~ k a n ( b a s i s b a s a h ) s ; 3 t e l a h d i m sak

Dikukus 1 0 ' 1 372.25 1 106.10 15.0

Dikukus 20' 1 540.50 1 0%

-

1 0

-

21.2

Dikukus 3 0 ' 1

345.15

1 015.45 24.2

M r a b u s 1 0 ' 1 3 3 7 . 0 5 1

054.75

2 1 . 1

Direbus 20' 1 402. j 0 1 l l j . 6 0

20.6

*

d a r i b e r a t a'tial

T a b e l

6.

R a s i l u j i o r z a n o l e p t i k

M r e b u s 1 0 '

-1-

+/-

Dirabus 20 f

-/-

-/-

+/

-

1

Kateran,in :

+

= ada p e r a ~ a h a n

-

= zidak a d s :,srQ:;iinan
(44)

32

ineni;'awetkan i k a n , t e r n y a t a t e r j a d i !iehii,a,sn b e r a t

i k a n y a n g b e r i c i s a r a n t a r a

15

-

2 4 p e r s e n i t a r i b e r a t

..

awal i k a n . n e h i l a n g a n b e r a t i n i d i s e b a b k a n o i e h

k e l - r a r n j - a s e ' u s g i a n a i r d a r i j a r i n g a n a k i b a t peilya-

r u i i p x n a s . :?ir ilalam j a r i n g a n t e r i ~ e r a n g i ; z p o l e h

p r o ~ e i n ! ~ ~ i o f i b r i l y a n g iiiengandung a ; i t o m i o s i n , a k t i n

m i o s i n , d a n i 2 i n - l a i n . P r o t e i n r n i o f i b r i l i n i y a n g

berpendiirul: cialam gembentukan e i n u l s i , g e l ciarl pro-

s e s k o a g u l a s i ( S u z u k i , 1 9 8 1 ) . D e n ~ a n a d a n y a pema-

n a s a n p r o t e i ~ ; : n i o f i b r i l d a p a t t e r d e n s t u r s s i sehiilg;.lpa

s e b a g i a n a i r y a n g . t e r i k s t a k a n t e r i e p a s d d r i j a r i n ,

a n (Hamm,

1975;

S p i n e l l i d a n Dassol?~, 1 , 7 3 2 ) .

Hasil

U

j i o r g a n o l e p t i k n e n u n j u k k a n b a h v a c a r a

oencukusan t i d s k d 5 p . t ~ ~ e n g ~ v i e t a ~ n iican e a l a m w , k t ~

i 0 -

A la,..a sa j a suciah i e r j t i a i p e - y a n g laina. Pada i l a r i ;ei----.

rub,ihan b z u uiltuk pengulcusan 10 x e n i t , secian,,'--. ,rx-n de-

ngan c a r a i;engirkusan 2 0 cian 3 0 i n e n i t p e r u b a h a n bau

4

.~ e r j a d i p a d a i i a r i k e d u a . Cara p e r e b u s s n b a r u rnenun-

jukkan p e r u b a h a n bau p a d a h a r i ke-dua u n t u k p e r e b u s -

a n 1 0 cieilit d a n p a d a h a r i k e - t i g a u:ituk ? e r e b u s a n

2 0 m e n i t . Dan u n t u k p e r e b u s a n i i l i :,d.aupun m u ilriin

b e r u b a h t e t a p i iiratl beluf2 menunjil:&ai: acianya

p e n y i n g a n g a n pada pei.amph:ian.

P e r u s a h a n bau p s d a i k a n s e t e l a h ~ie!~afsakan d i -

s e b a b k s n o l e h & t i f i t a s b e b e r a p a enzim S a n g t i d a k

(45)

33

sefiangi~an hampir semua mikroba adan ; m t i p s s a IJe-

:canai;ail t e r s e b u t k e c u a l i rnikroba t h e r f i l o f i i i k dun

bsnyak s p o r a - s p o r a b a k t e r i . Glen k a r e n a i t u perubah-

2. Pengaruh Pemasaiian dan 13en"epresan

S e t e l a h i k a n diic;asak densan c s r a d i r e b u s a t a u

diliukus, i k a n d i p r

e s

untuk d i k e l u a r k a n a i r s e r t a

lernaknya, l a l u c i s i n p a n dan d i a r a a t i bdu dan senarr,-

pakarinya

.

Sarnpel Ijerat E e r a t S u s u t & r a t S u s u t ai:~al & h i r b e r a t % s e t e - 'aerat*!C

i a h diprec;

I

klikukus 1 0 ' 1 564.75 1 290.50

17.5

924.40 28.4

-..

i

u r ~ u k u s 2 0 ' 1 $50.80 1 0 6 9 . 7 0 2 6 . 3 822.30 2 3 . 1

Dikukus 3 0 ' 1 077.20 857.70 20.4 634.10 26.1

M r e b u s 1 0 ' 1 505.50 1 187.70 2 1 . 1 839,85 29.3

D i r e b u s 2 0 ' 1 201.40 945.90 21.3 660.40 3 0 . 1

D i r e b u s 3 0 ' 1 6 5 7 . 7 0 1 2 3 5 . 8 0 21.8 567.20

31.5

(46)

34

T a b e l

8.

B a s i l u j i o r g a n o i e p t i k

b a u / o e n , ~ s r n a t a n

pengamatan 1

k 3

3

Lt

h a r i )

D i i u k s s 10' +/-

K e t e r a n g a n :

+

= a d s p e r u b a h a n

-

- - t i d h k a d a p e r u b a h a n

*

- - a d a psrturnbuilan ;arflur

T u j : ~ a n - d a r i p e n g e p r e s a n a d a l a h u n t u k n e i i g u r a n g i

a i r d a n l e m a k S a r i i k a n y a n g L e l a h d i m a s a k , s e h i n g g a

. .

a l h a r a p k a n dengan r e n d a h n y z iiandungan a i r a a g i n g

--

,

.

i i i a n b i s a l e b i h aviet. ~ e n i l a a g a n b e r a t ( s u s u t b e r a t )

a k i b a t n e n g e p r e s a n b e r k i s a r a n t a r a

23

-

31.

j p e r s e n

d a r i b e r a t s e t e l a h pemasakan. C a i r a n y a n g t e r p i s a h -

k a n t e r d i r i d a r i niinyak d a n

a i r ,

s e b a g i a n o e s a r m i -

l;a;.; j.c;ilg tei-pi ,. canhen - ' a d a l a h senya,t;a-senyaca t r i g l i -

sex-ida, ;iareila sen)-a':[i;-senya:;ja i:li terd-.,at d i b s g i -

zn s ~ b : i u t a n dan i n t e r s e l u l a r ( ; t , n b y , 1'332)

.

P e n g a r o h p e n g e p r e s a n t e r h a d a p d a y a a w e t i k z n

[image:46.518.89.474.52.515.2]
(47)

s u s u t b e r a t u a r i i k a n y a n g d i r e b u s l e b i h b e s u r d i b d n -

, .

d i n g s u s u t b e r a t d a r i i k o n ;jani;. d i k u i i l i s , s e n l - il&- . ,zi &an- $-,-

du-an 'Lo a i r i k a n y-ng d i r e b u s r e l a t i f l e b i h Z e c i l c a n

i!;an l e a i n a.>;et, ,;'-rbedaan s ~ l s u t b e r a t i n i

ei-

p e r k i r a k a n o l e h e f e k t i f n y a p a n a s p a d a p r o s e s , e r e b u s -

a n d i b a n d i n ~ p o s e s r e n g ~ ~ k u s a n .

Ylakt,~ pere';usan ;an; njer;i.beri>~~,n days a!$;et t e r i z -

ma a u a l a h 20 - e n i t , secian,:L-.- ,.\an u!lt d k pt.n;uli8isan

30

i:~e-

n i t . Semalcin 1a;::a ,:;aktu geinasa;izn s e m a k i n a?--t , j u,a

i k a n h s s i l pemasakan t e r s e b u t , t e t a p i u n t u k i ~ a n y a n g

d i r e b u s

30

a e n i t d a y a a w e t n y a l e b i h k e c i l d i u a n d i n g

. ,

l i 5 x f i - 7 . .

-.

d i r e b u s 20 m e n i t , h a 1 i n i d i p e r k i r a k a n t e r -

j a d i lscirena i k a n y a n g d i r e b u s s e l a r c a 30 m e n i t l e b i h

n a n c u r s e h i n z g a l u a s permukaan y a n g b e r s e n t u ~ i r n de-

ngan u d a r a l e b l h l u a s dan d a p a t :nen,akibhtksn Z e r u -

s a n a n - k e r : . i s a k a n .

I k a n r u c a h d i r e n d a m d a l a m l a r u t a n o a n a n p e n g a s e t

( aaam c u k a ) s e l a l r a s e c a l a m , s e t e l a h i i u d i i i r i s k s n ,

(48)

I

:ye-

serat

ar;al j e r a t be- 0 > e x a t s s u t l

'ilanbah- 1 a h d i r e n - o e r a t s e t e - a e r a k !

I,,

as-;n :, -dm , i) Itill

a s e t a t (3;) p r e s

1 '

x e t e r a n

:zq

: .*)

i)

-

= b e r a t s e t e l a h

-

b e r a t

d i r end.am ""a1

;;

b e r a t awal

K e t e r a n g a n : i = a d a p e r u o a h a n

(49)

37

Pernakaian bahan pengawet, dalam h a 1 i n i asam

a s e t a t ( c u k a ) , dengan k o n s e n t r a s i 1, 2 ,

3,

4

dan

5

p e r s e n d i l a k u k a n dengan c a r a merendam i k a n selama

1

h a r i (Anonim, 1381

Gambar

Tabel 1 . Fembagian i k a n  berdasarkan &:andungan p r o t e i n  ........ dan leaak(da1am persen S e r a t  basah)
Gambar 1. Skefia pengolahan tepung i k a n  cara basah .
Tabel 1. Penbagian ikan berdasarkan kandungan p r o t e i n
Gambar 2. Skerna pengolahan tepung ikan cara
+7

Referensi

Dokumen terkait

ABSTRAK : Perisian Sistem Pengurusan Pangkalan Data Ujian Standard Kecergasan Fizikal Kebangsaan Malaysia (SEGAK) merupakan satu sistem pengurusan pangkalan data yang digunakan

Faktor yang mempengaruhi kinerja karyawan dalam sebuah perusahaan dan memiliki pengaruh yang sangat besar terhadap pencapaian tujuan perusahaan salah satunya adalah

Informan hipertensi sebagian besar lebih banyak mengetahui jenis faktor penyebab dari penyakit darah tinggi dibandingkan dengan informan tidak hipertensi.. Informan

Jadi promosi merupakan salah satu aspek yang penting dalam manajemen pemasaran karena dengan promosi, konsumen yang semula tidak tertarik terhadap produk dapat berubah fikiran

Mengukuhkan kembali keputusan mengenai Program Pemberian Opsi Saham Kepada Karyawan Perseroan (Program ESOP) yang telah diputuskan dalam Rapat Umum Pemegang Saham Luar

Produksi susu induk berpengaruh sangat nyata terhadap pertambahan bobot badan, bobot sapih dan daya hidup anak domba ekor tipis Jawa periode lahir sampai sapih

Support Manajer 1 Login 2 Pengolahan Data Master 6 Pengaturan Profil 3 Pengolahan Data Aset 8 Cari 5 Pengolahan Laporan 7 Monitoring user status sumber pemilik jenis

Dalam usaha tersebut, pada tahun 1974 dibangun kilang minyak di Cilacap yang dirancang untuk mengolah bahan baku minyak mentah dari Timur Tengah, dengan maksud untuk