615.3321
DAFTAR PUSTAKA
Badan POM RI, 2006 : Acuan Sediaan Herbal
Badan paM RI, 2006 : Pokok Pemikiran Menuju Integrasi
Obat Asli
I Obat Bahan Alam Indonesia Ke Dalam Pelayanan
kesehatan
Badan paM RI, 2005
Fitofarmaka dan Obat Herbal
Terstandar
Badan POM RI, 2005 : Peraturan Perundang - Undangan
Bidang Obat Tradisional, Obat Herbal Terstandar, dan
Fitofarmaka
Departemen Kesehatan RI, 2006 edisi 2 : Warta Kesehatan
Tradisional
Kongres Nasional ke 2 Obat Tradisional Indonesia, 2005 :
Pengembangan dan Promosi Obat Tradisional serta
Pengolahan Alternatif Komplementer Indonesia"
Majalah Farmacea, 2006 : Memadukan Kedokteran Timur
dan Barat
Perhimpunan Dokter Indonesia Pengembang Kesehatan
Tradisional limur ( PDPKT ), 2006 : Kursus Herbal Dasar
untuk Dokter
Ind
s
KEPUTUSAN
MENTERI KESEHATAN REPUBLIK INDONESA
NOMOR 121/MENKES/SKlII/2008
TENTANG
STANDAR PELAYANAN MEDIK
HERBAL
DIREKTORAT BINA PELAYANAN MEDIK DASAR
DIREKTORAT JENDERAL BINA PELAYANAN MEDIK
DEPARTEMEN KESEHATAN REPUBLIK INDONESIA
JAKARTA
2009
CJ) O'l
-,
:::J...
a.
(J1VJ
N:::J
...
A
a.
Ql0
Ql
セ@
:::J-C-
CD
0'
m
c:
en
CJ)r.o
0
a.
-Ql
ii)'
0
()
£.
:::JQl
a.
0
Z
0
..,
QlCD
Ql»
...
CD
"03
r-
"0
"0 QlQl
CD
OJ
セ@セ@
セ@
セ@ Ql5'
CD
..,
m
CD
'<
Ql3
c-
;::;:O
QlCD
()
CD
3
:::J-u
:::J Ql :::J Ql :::JCD
?
Ql
A
z
A
'<
CD
0
m
CD
3
Ql CJ)CD
CJ)
CD
:::JCD
"0
:J:
CD
Ql:r
Ql9:
m
-
"
:r
-Ql
:r
:::J::l.
::0
Ql QlCD
OJ
QlCD
セ@
:::JCD
3
»
:::J..,
o.
CD
r-
c-
s;?
:::J::0
セ@
?'
A
N
ro
CD
N
セ@
CJ)-U
0 C- O..,
CD
セ@
0 Ql:r
Ql
...
QlZ
"
Ql セ@-
C--
Ql-l
QlCD
:::J:::J
en
a.
::0
CD
..,
Ql
(Curcuma donustica) eola3, diminum Jx 30
hari 1 lolas
1 bun&ku3 dirtbu3 d&
15 Lak38n
(urul-uN3)
Dlun adal-Idal
Hb。ャャッウーセイュオュ@
monlanum)
5&ram 4 etlu air umpli jd J eel.., dimlnum Jx
uhlrll lei..
26 PI/ok
8lji komuku3 (PIp., cllbt'b")+bulh kapu
lall (Ammomum deal balum)+ buab alba (de glupla alba) atau buab
mrica bolon& (Me/a leu
CD leucondendral
511r1m 311r1m
3 &ram
3 eram
Somul blhln di tumbuk lalu diudub d& 1110la3 air. AirnYI
diminum
+Daun nl..un& (Ocimum &ratiuimum)
Dlun 30mbune J &rlm 1 buneku3 dirobu3
27 Alor&l (Blu_a h"/samifera)+
Daun tob(Thea sinensis 3 &ram
""-.I
N
18 Radooll
3.SambilolO (Androgra phiJ' pen/eullIllI)
I.Jloteo bllam (Nlgella .uc/va)
2.Soo"0Iaolll CTrldar
ーイッ」オュャjエAョャセ@
3.Temulawak
(Curcuma xanchorrlzhll)
セャゥZイ。ュ@
セ@ ll ram Cal)
QセQNUL@ dimiDum 31.
.ebarl 1 Eel ..
I buo,ku! dlrebu! dll 4 Eelas air !ampal jd 3
Eela5, diminum 3 x
seba ri I lei..
Sembellt
Demam Beoll .... k
I.Pati .... o Krbo SEram
19 Batuk
(Euphorbia hirCa)
2. Dauo sembuDIL (Blu mea haisamifera)+ DI
uo .... yu pulib (Mel.ale
uca ャ・オ」オ、セョ、イ。I@
3.Bidara upa!
(Muem/u mllmmosa)
4.DauD kreapi
_ (Sandor/cum koetjape)
511 ram
(as)
SKram
S gram
1 bUDgku, direbus dll 4 eell' air ,"mpai jd 3
&flas, diminum 3 x
,ebari I Ilrlas
Pu!lo,
Mual
S..lk oap.'
Demam.
Flu,pilek Radaoll teaaorok
Lquodi
Jibe Pecut kudo
I.Dauo sembuDK セkイ。ュ@
20 Stroke
(Blumea balmm/fera)
2.Saroollsemut (myr Mecod/a tuh"rosa)
3. Pr&a,ao (Cent"lIa asiallea)
セャiイ。ュ@
セ@ gram
1 bUDllku! direbus dll 4 Kela, air sampal jd 3
ie1a" dimiDum 3 x
,ebarl 1 ,ela.
21
22
Viral Hepatitis A+C
Hepatiti. Viral B
DaUD Jobar (Cassia
Sia",ea)
I.Temulawak (Cureu
ma Xanlllorrhizu)+Me Dieao (Phylla,,'husni
rllr;)
2.Daun Timauga
(Ji/einhovia hospilaJ
3 gram
3 gram
I bUDKkus direbu. dg 4 ,ela. air .ampai jd 3
gelas, diminum l x
.ebari I gela.
I buogkus direbu. dg 4 gela. air .ampai jd 3
gelas, dimiDum J x · sebari 1 Eelas
23 Dian Jambu biji
(Psldium guajava)
5 gram
I bUDgku. direbu. dg 4 eela. air sampai jd 3
getu, diminum lx se
bari I gela.
24 Penurun Panas KUDyit セァ・。ュ@
I buogku. direbu. dg 4 gela. air !ampai 'd 3
0 0
"'0
"T1 - . - . - .
セNᄏᄏ@
"'0
Q.
" T l - a .
-"
o
-.
a. - .
00
-. 0
CD
セN@
::::J0
=-
;00
o
0
<P
=-'
!Q.
::::JS'
=-'
O·
=-'
セ@
-. -. <:mCD ZCO
OI;oO::;:>,'
.
CO
< : _ ' <
C/l •=-'::::..--'
"'0 '
Ql
N
CD
_ . -.
Ql 0
CD;o
::!
セN@
(f) ::Tセ@
I
セ@
::T0
セ@
=-'
»
a.
s:
3:
::T
Ql
'< ;:;:
s..
Ql
(f)=-'
»
3 _.
Ql
Ql
W
C
Ql Ql
::::JセN@
m
::::J -. , .セ@ セ@
"tI
m
2
C/l:1)>-g
BGoセS@
セセ@
(f»>Ql
3
セ@
<:
a-
Ql
0 C/l(ii '
::T ::::Jセ@
3
::::JZ
Ql
<:
Ql
::T -Ql
-.
Z
-<
s:
!:!: C _. (f)Ql Ql I
a.
s: ::::;;
Ql
c:
Ql -
Q)
_::::JI
_::::J⦅セ N@
"U
w'
C -en
セ@
en
セN@
s:
::::Js:
セ@
(f) (f) -::;:>' - 0 (f)(ii'
セ N@
c:
::::J
"'0-
.
::::"'0'0 : : : : " ( f ) Z : A - ' -z
qャisZa⦅iᄏᄏHヲIGoセsZM
A
s:
CD
::;:>,,,,,
.
-
-
(f)"U
::;:>' C/l ::::.. . -»
(f) (f) '0I
::::..
»s:s:
"'O'OCn
セᄏュ@
"Tl"Tl
;0'0
A A
"
o
Z
-I
セ@
CD
c:
-I
o
:::tI
2.P"Ila,ao (Cenlella
asiatica)+kumis kucioC
(Orlhosiphon
ar;s/a/us)+ pac.ar cia.
(Aglaia adorala)
1.0auo Wuogu (graplo 10 Ambeien Phyllum piclum)
2. lIer (Coleus
arlhral1url1urpureus )
I.Buah Malaka
(Phyllanlhus emhlica) II I'hlor A1bu. 2. DauD teter
(SlJla"um verha ...ci
folium)
I l IDIODIni. Oauolbuab pala
(Myrlslico frograns)
I.Oaun Wunl
J3 Anemia (An/ld.sma bunlus)
2.Kayu randu (C.lba
ptm/.nd,.,,)
I.kuUt kayu mahoni
(Swln.nla mahagon£)
14 Alrodlslak 2.0aun lapak badak
(Trn>.sia "undalca)
J.Pa.i1ao (Vucum articulatumJ
Oaun leler (So/anum
IS VertilO vt!rhosc/-foJ/um)
I.Daun .wan&el
16 Ga.trltll (DqJlyp/a alha)
2.Pallkan kebo
(Euphorhla hlr/a)
I.Temulawak
(Curcuma .'CIln/ho"iz.a)
Batu empedu 2.Kunylt (Curcuma
17 dom.sllcai
S gram gela., diminum 3x
(a a) sehari I gela.
I buogkus direbu. dg Sgram 4 gel .. air .ampai jd J
&elas, diminum Jx
sohari I eels. Sgram
I bungku. direbu. dg Sgram 4 gelss air sampai jd J
gelas. diminuJD lx
sehari I セ・ャ .. I bun&kus dirobus dC
S &ram 4 gela. air sampai jd J
Ceills, diminum lx
. eharl I セ・ャウN@
S&ram I bua&kul direbu. dg 4 celli air ..mpai jd J Seram lela., diminum 3 x.
. ebarll ulll Senm
I bun&ku. di rebu. dC
S eum 4 eel .. air oampai jd 3
Kelas, dlminum 3 I
S gram .ehsri I eela.
S ,ram I bunekus direbu. d& 4 Cel.. air .smpai jd 3
eela•• dimlnum 3 • •eb.rli セNi ..
S eram
I buneku. direbul de Silum 4 eel . . air sampai jd J
I:ela,. diminum J x
.ehari I eelas 5ersm
5 eram I buackus direbu. de 4 2el . . .amDal 'd J
Diare
Pu.ing
Pulln,
Pu.ine
Sembelil
Beogkak
Pusing
Tak ad. aar.u
maUD.
Mual,muntab
Kembunll
Nyeri perut
Demam
K.mbune Mual
C
ro
C
O>ro
C
ro
ro-_ ro
C
C
ro
<Ll- a..
C
C
ro ro
NZZmZセ@
ro ro
a . . C :::J
ro
... en
<Ll.::M:E
ro
<Ll
:; E
.Q.::M:
<Ll :::J
セ」@
<Ll :::J
-.::M:
C
>
:::J
ro
セ@
"'C
Beセ@
セ@
:::J
ro
.Q
...
::i
ro
<Llc:
E
a..I'-
c:
ZZZjセ@
"'
a..:::J
o
"'
o
>-E
c
N
"'
セ@
:::J Q)a..
15
セ@
c:
"'
<Ll
ro
.Q
en
al
.!:
セ@
...
'iii
"0"'
Q)ro
"'C
c:
E
セ@
Q)
....,
'c
-S
en
... ro
セ@
E
C C
ro ro
-
en
セ@a.. :::J
.::M:
セ@
:::J
ro
.Q .!:
' C
g>
ro
E
E
ro
.::M:
<Ll
-g
en
i:5
£ p , !.om• • J! •••,.a t (D:J!ID!SD
lip ,nq;oJ!p sn"llonq , BOiセOオセZᄏ@ ッbャャ。Sセ、@
(.B) + (D:J'!UDI10! dセZjョNjhI@ ",n)l'm
mull セ@ JBSInfBm qBng' J
ウNLセ。@
I !.lBqas x £ tlJnD!W!P
's8p1 (
pf
!8dW8S J!B wB.Ji セ@(,<I'!/O./I'!II!
SnlIIUD:JV) nfnJO jX、セhB@
sBャセャi@ t lip sn"lIunq ,
H uャ ョNjdZj NGuiセiIA@
sXQ。セ@ I !JBqas Ulml,/doupl'l)
X( wno!UJ!p ·SE.aX I: mull £ ,"mas 108.J85' ,
!p8f !8dWBS J!8 sBlaji tr (D!lu.l!d,fs,.,,,a llu"BJoSBN"I lip snq.J!p sn"llonq ,
--
-
- --
-
mull セ@ D'idol/DO llon,n "uRf' , (UlIJJD'!UllO)セXQSセ@ I !J uqas ャオBLャGャ、ッオーセGGQI@
x£ mnO!tu!p'SBla'3 mSJ3 £ ,"mas セdiu iSG@ s G@ ャ@
[ !pBf !8dWBS (nsuqUl(f.Jo:J IB'Wo)f.JBsodmrrf
J,8 5 81OJ3 t1 u83u3P D!PUD/U;JP/O)
, nq;oJ!p ,n"lIonq , mull セ@ B.J8!.nw,ndmn ll " HdSAQdA L GGGdOiセiuセZᄏ@
ョGャHエセ@ mull £ uBll·lI·d '£
I !J8qas x £ mnQ!W!p ("aSUDUI "PJ B.J8p nABd '!
'S8'I,,1 £ !p8foam mull £ "3J":» q!,nd J!un)l't .a,soJd'q !8dWBS J!8 SIB'Ia1 Ii' セー@ (.f!lDU!"!I!IJiM. !.Ja," X!A.l3J ·a;
ウョアセAー@ oBqaq vnmas mull £ uiBZj GセAaI@ dQjヲセsX、 G@ ャ@ snJa)n]
sBla3 I !.lsqas エdDッNjセアョャ@ n!po.1iJUutflU)
X£ wno!w!p '8813ii mu3 £ ,"Was セubjX[[[Gz@ £ pf !SdW8S .I!8 ウXQ。セ@ t
3p snq.J!p sn"aunq I ,.",a , !lI
mull セ@
(SI/DU!,!lfU GGGGAiアuャ セ I
"'"'",-11
'Ions',xセajセGA@
I
sq3SX£ wnOlm!p 'Ula3 (Uln.In:J!UI.Jo.l
£ pf !SdWBS .I!8 &81a3 t UI",l'ldoupl H) ,.!SOJd ''I
3p snq3J!p sn,,3unq , mOJll £ ,n wOlS aOB.IIS
(S!S'
uセuAs@ D!II"""":» アNセ@ '£
'118133 I peqa5 (IUn.JD:J!IU.J0.l
X[ mno!lU!p'sl,a3 1U",l'ldoupll()
£ pf !udmlB's .I,s S"R13a t m ••:! £ ,nmas 301U8S 'Z
セN@
9 Virus
I.Buab malau
(emhlica njficinalis)
2.DauD dewa (gynura
ーイ。」ャャュィ・ョセI@
セ@ &ram (anti HIV) 4 &ram(be paliti. III
I bungku5 dirobu. dg
3 Eel.5 air 511mpai jd 2 2el.., 2x ••bari I 2.la.
I bUD2ku. dire bu. dll 4201.. air .ampai jd 3
&eI1l5, diminum lx
••bari I &01..
-ob.tipui
PU.iD2
Insomnia
IUoDker:
8. Umum
J. BeDslu maDIIII
(dendrophllrne
pen/an dra) 2. Pucuk ranti
(snlanum nigrum)
J. Pasilan (v/scum
a,likuta/14ml
セ@ II ram mual
muntsh
Rambul ron 10k
Cem..
SWaDII&i
Temulawak
PaDdan belawi
Jadom
b. Dlak
I.DauD Imbo (aUldlrac hla Indica)
2, Jali (calx lac,yma-Jo hi)
セ@ II ram
I bUD&ku. direbu. dll 4 leI.. air Slmpai jd 3
zelas, diminum
Jueba ri I OfI..
Naf.u makoD
meDurUD
Te.mu irene
c. Paro
I. Benolu kflor
(9c",n"la ーィャャャーーセョウャウI@
2. So rODIl .emul (hyd,o phylllm/ormicar"m)
3.Sambllolo
(androgrnphls ]Jlmlculala)
セ@ II raID
Jllram
セャiイ。ュ@
I bUDlku. dlrebu. dll 411el.. air .ampai jd J
I:elas, diminum 3x
.ehorlI lIelas
d.Ulu.
I.Beaalu Jeruk (mac,o sol"n cochtncn"nsls)
2.Waru landak
(ltlblscua mUlab/lla)
3. Sombllolo (a"dro
セAojQAイャウ@ III",/cula/a)
セャi エNュ@
セ@ IlralD
セiイ。ュ@
I buallku. dtrebu. dll lIelas air lampoi Jd 3 lelal, dlmiaum 3x
.ebart Illel..
OJore, mual KUDyll, pucuk daun jambu
.waallill
e.Duah Daua lapak dora (vl"ca ,osu)
セ@ lram
I buallku. dlrebu. dl 4 lIelas air .ompoi jd J lela.. dimiaum 3x
.eba ri I 2el ..
Tok aaf.u maua Berak darab
Temu ireDI Dew_, ,ambuDI
nyaw8,broco
f.Ulerullovarium
1.8eaoh. moalllla+to pak dara
2 .LeuDcli (so/anum
nlg,um)
3.SuaD& semul (my'
mecod;a Iliberosa)
S Iram
セャiイ。ュ@
32ram
I bUDllkus direbu. dll 42.10. air Slmpai jd 3 &elas, dimiDum 3x
seba ri 1 eclal
Pendarahan,
Perul kembuDIL Mual. mUDlah
Dewa,CeDller
ayam.jarak
pa&er, JW8D£;g1
en
()) I . O.UJI !<clOuDing
I
セ@ !:ram 1 hu nekus direbus
4 Oislipidemia
(Murruya
I
panic" la/a)
2. Towulowok toop.
m. Aftiri (Curculllu
I
5 gra mdeu g8 D 4 gela. air
!t om pa i jadi J gela! ,3
:I sebJ...i i gelas
obstipasi HipertcDsi
Jaotung
Legaran, imbo, SembuDI, kumis
kucing
xanthorrh /zu)
-
-
Perut kembu DE .wonniI. DOUQ kesemek
5e
n mS Hiperko!o.
-teDdemia
, 1.
(DyuJPyros k uki )
Daun Tim.oga
! bu og kus direbus
denl an 4 eelas air
(K/elhol'w Iro:rpi/a) 5 gram .. mp oi jodi J gola • • J
J . D a UD rambulJiD x leba r i J gelas
(Nephalvum
/'!i'p'llcellm) 5 e ra m 1. Daun Iqaron ( 4 gralD
6 Hiperteos,j A lso,,/a v jl/o SD ) vertigo,hiperteDsi jaotuog,kolestesterol Kemuninll:Jotibe
2. Dlwn imbo ( Scram land.
AI.dlrac Diabet
J .
d.uo
•• mbUJI& 411: rom - 1 bU RlI:kus direbu. Sambiloto4.
(blumcu hul.fa (.a)
m ife,u)+ kumi
•
kuciog("rf"a
sjphtJI" ..MエオBヲiGョエAオ セ ヲエ@
...,..","'1'.,..
a sID({cD)
dg 2 l elas air .ampai
jd 1 e els !;', 2xsebari IIJ gel as
Mata kabur Asam ural
Salam,ceplukaD,
lempuyu01I:
losomnia Adas. kemaoli,
31010
O IUD SllhulJ 6 l: ram -o bs ti pasi Obstipasi Jadam,dauD
\ 1.
(culI,m;u pulyan/hll) - I bu ngkus d i <ebus wungu7 biperuricemia 2. lob ro...ャャ@ 。Hィゥィゥ ウセ オ NL@ 5 g..-am dg J eela s ai ... 50mpai
$ahd4rlffu) jd I gela s, 2x sebar; Y.
I
1.
Biji jiolen billi m (N igellu セᄋ ャiエ [ N GdI@5 gram
"gel• •
- s uk.ar lidu ...
demam
Sukar tidur
Mual
Kunir Kemaogi,.das,
polo,sl\'aoggi
2.d auD j.mbu m OD}'d - 1 bung k us direbus MUDlsh
8 Rematik (a nticardium IIccidelflo 5 セイXュ@ dg '" セ・ ャ。ウ@ Air 58mpai - diaforetik Tak oafsu makao, Temulawak
lie)
j N@ l セ ュ ーオyGdァ@ (v nlli"", J cram j d J eel as, Jx sebari Igel85
cerna!
urumbcl) (n .)
4.Ji nlen
「ゥャNョ ャ@ KLセ ュ u i G@ ャ
J gram Rambut rootok_ .W ak+kuDy il . taAl_ e.
-
- - -
-en
"0
a.
'< ::T a. 3
"0 "'lE:3
セ@Cl W
W (1) _.
C1l
sZSセ@
rnrnセ@ - ..., '0
::J,"C(1)-
Cl)Cll W
セセ
a.c::Cl
Cl
CO
0-(1) ::J W
a.::Jen
_ . , < cO!!- . -, ,...
til ::l. til
'<
A W _ .,.,.
ZZtZZtcャャYZセ@
3 UlA'tIl ::J
iSSセ@
セセ@
A' c::
"0»
W - C - tIl »
セ@
"C W CO _.
tIlCllWa.W g-
Cll rr
"0::J
セセ@
c r : T A ' C ,
::J
0-:l W ::J ::J
3-c
lll
co
セセ@ClClen:lA'
Wc::::J
'<
W-::T
1llen
セコa.co ::J 3 3 W
ZMaGセセAANエ@
tilCl ....
: - COセ@
::J
- t i l til til
::J - ' c:: (1) C1l
Cll
»
•
セ@
-.
-
0" 0-A'
2.
9::
rr
3 ' 3
3:
..., '0 -'
rrlllCll
cQャセSZZjaG@
cZZ@
_ . ::T ::J
tD
@
Cll a.
en
..., -'
C1l to
A
' 3 t O
:::oc
[ZZ[ZゥゥゥGcQャセ@
3
Cl ..., A' ::TC::
W W c::
- ' < :l
tilセ N@
Wto
tIl::Jo..!a !!:
0 . - 0アjセ
:l :l
tilen
セ@ 。NcZZa@ イイ・ョ@Cll
0.W
:l W :l
tilW tIl "
'" ,
C ::J -
W Wii)
::Jw"O
CZ
' < : l
Cl -
en(Q
:l
セ@_. ::J
::J
'g::Jiti
tD:s:
. "CtO" 3 a .
::J A::J
a.
til 0"..--
C1l
W
セ。NヲゥS@
cャャセ
_W"O
em
W
en
tilエo@
エiャ@
セS@
!!:
2
c::
'"'Z
W
=:
- , C l l
セ@
3
O ::J W tIlo.
rr ::J
'= :
Mセ@
en
Zm
3
tilO":l
r r 3
::Jw
;:::+:iii'
en
'0
en
tilCO
セcャャ@ Boエoエiャ@::J
1'<
0:::0
'<
Z
c::
0
-C1l
"0 セ@::T
W ::J
セ@
3
W,< AセN@ .:l
C1l ::J W
::J
to
tilen
rrWC::
'< - ' < ...,
Z'"'
Cll W W
til"
(1) '<
til C - ,mm
セ@
-
'<
"C
P@ S@ セ@
」VZZt@
Aen"
en en
iii
Ul
Cll
tilUl "
3 O- www
c:: W Cll
-m
:l :l C1l
tilセ@ セ@
to
"O W : : J -
»:1:
til
o-::J
- : l ::J
en
セ@
::T
:::r
to::J
en
III
w
(1)
to '<
0. "0»
A' W _ . Cll
- IIIc:::
セ@
A' (Q
セ@
3
セ@
3
9:
"C
S'
tilCll
til '"(1)
til -セ@
::J
a.Cll'
セ@
III :::::I til
en _ .
セ@::J :l en
, ,<W ::J
セ@
セN@
;:0
N::J C1l
tilen
(j) u
(1)
C
Cll
'co
Z
o
"0::T
0 ..-.... CllWA' Cll
-u::T»
en
(I) tilc:: Cl
I::J _·tIl ::J
Cll
III=
o
_ , w
"C
セ@-ii)tIl::J
til::J ::J a.
セ
... 0;::;: CO::J :l
COto
W
CO::T
'-
'< -
til!!:O"C c::: tIl
'<
W _. Wen
-
"'tJ
til 0" ,::J
III ' - .::J ...,
:l a. W _.
tIl_c::_tIl
::Jo.S
<
25
WtIltO:l
::J ::J _ .
_llltOCIll
W W==!
-!::.
Lampiran 1c
Kepulusan Menler; Kesehalan Nomor 1211MenkesiSKl11I2006 Tanggal 6 Feb",a,; 2008
Tabel4B
JENIS TANAMAN BERKHASIAT OBAT DI POLl RSUD DR. SOETOMO SURABAYA
FORMULARlUM POLl OTI 2008
No
PENYAKIT
Tanaman OBAT
DOSIS
PENYAJIAN
Efek Samping
Obat
MODIFIKASI
SIMPLISIA
TAMBAHAN
I AJthm'
bronchi. Ie
I. DauD sembunl
(hlu- me"
ho'.\'Qmifera) + da un leaundi (v;tex
"ifo /i"l
2. Patikoo kebo (Eu pl,"rhia hirla)
J. taajuDI mude (m;
"U/sup "I,mII)
4. Randu mud. (ceiha
p6l1tandru)
4 Krom (aal
iセ@ IIrom
10ilram
10ilram
I buolku. direbu. dll
J aelas air nmpai jadi 2 aelas, 2xsebari I
a
el••.Put in I, mUill
- b.tuk
-Imsomnia
- t.k bi.. BAB
I.koyu putib J 2.patikoo keb 0 J
I.biji ada. J 2.polo J J.iOllllu J
I.jadam J
2.daun UDp 1
J.dluo tulak J
--2 Botu IIDjal
I. DouD Dlokllo jej. .
Hウセイャ」ィッ」。ャケク@
crisp"")
2. kumil kutiDI
(or/ho.•lphon
arutatu.v)+a kar
IlaDI-olaDI
(lmpertliia cvllndrlca)
セャiョュ@
41ram (Ia)
I bUDlku. dire bu. dl
air ,ampai jadi 1 lela., 1 x leba ri I
lela.
- dlurotik, Dyeri IlnJal
- diuretik
- nyeri lIiDjol
Kram perut Bodeh (piper
attenu.tum)
J Dlobet.. mellitus
I. Somblloto
(Androllraphis panlculala)
2. Kumi. kucinl
(nrlhn.dphnn a,islaTU$) +a kor
aJanl- a/tlllg
(i'"l'erata cy/indrica)
41ram
- 1 bunakus direbus
dl2 lelas air sarupai jadi 1 lela!, Rセ@ leba ri
Yl &ela!
HiperteDsi
Asam ura'
kol..terol
Lepran,lmbo, sembuDI, pea_ .an, kumJs ku cinl, ulam, ee plukan. tempu YUDI. kemunin I,
kolbanda,
0')
0')
No
Nama
Tanlman
Sllat - Sir. t
KandungJln
Kimia
ECek
IIndllwi
K.lndlkali
Erek Samping
Do,o
Intenksi
44 Temu 11...lk (Curcuma xandlhrorhinUl
Berbau aromal.k, rasanya tsjam dan p""il
Rlmpl n, : Curcumm t mineral,
min yak alsin, mlnyak jenuh
Memprrba.k. nafsu makan, fungs i pencemaan , fungsi hali, nyeri, IlIdang
sendi t menurun&n
Liver, rematik Belum diketahui
Irilasi membran lambung
Direbus, Sgr
2·3 XI
hrdianlara waklu makan
Belum diket""ui
lemak dar"" , anl i oksidan menghambal prnggumpalan dar"" 45. The
( Camelia sinensus)
Belum dikelahu i Oau. : Kaf.in, th,obromin, Iheofili n, lanin , xanthine, adenin
Menurunkan tekanan dar""
Diare, anli hiperlensi
Belum dikel""u.
Dispepsia, rasa Dire bus, 5gr le ma h, gelisah,
r+
I sendok teh tremor, sukar dlrebus lidur, lidak ada dengan I nafslI makan skail lilerBelum dikel""ui
kepala, ve rl igo.
I
sesak nafasairlunggu 15 menil kemudian diminum
OJ
OJ
OJ
(J)Z:AOZ(J):A
»
»
»
OJ
OJ
OJ
セッイァ[[[oᄏセ
zocZMゥoセᄏ@
OZ-i»ZC-U
»mc::um:-i m
-n(J)(J)-(J)-...:z
UJUJUJ -U
N N$; (J)
セBBBGNNNNNャNNNNNNャイイNGBu@" " ' -
CJ)-.v
WN:"" m
N...
セwnZNNNNュ@
MオᄏᄏMセzgI
$;
ュセ@
Z
m z Z : :
»
m -u-u
OJ
(J)
NN(J)
O z
-uo-i
, 0
ro : :
Z
.-
:AO
»
. .
:-i
<
(1)Cll Z
0)...
セョイ@ (1) 0)E
0)»
:<$;:::0-: : $;»
::l Ul e
Iii
I
-...:0::::..' .
m-n
0)
::l
3
セ@
::l
:""::l
I »
(QO)O)
..., c
C"(Q 0-
a.
N
m::U
.v-nm : : Z"'"
0) 0) _ . 0. (1) ...,
::l
Z "'"
.
'
.
Ul::E::l Z
セ@
OJ »
HIセ@
セ@
0)::U-u
; l . I
OJ,
» "
Z: :
-i'
0) 0) -
(J)
(J)""
OJm
iii'
e
Cll C
Z ... -i: : m
Ul
0)-U
-U
0)e
3»Z
iii»
Nm: :
0)
?
m
(1)...,
3
Ul
,--<
::Je
"i£Z
$; :::
::U ' . ::u
o
::l. Z
iii
-U(J)§(J)(J)(J) 0-;!:
'<
Cll O)O)-- -Clle
,
m
3
::l
m$;
»
(j)
Q) ..., ..., 0) 0) 0) ...,Ul
(Q
om
."
0) 0) 0.
::l ::l::l
_.
m
:l
:Az:A
A
0)
nr ::l O)a.a.a.°-u
Z
.... 0)
::l
0) 0) 0) 0) '"I:Am
m
セ@
セ@
:l
0)
"""" "' ' < ' "
G)
(J)
::u
»
(J)
$;::l
-U -U:A:AO)
0)mrn(J)
m
(1) : (1)
Cll Cll 0 :::0-
'<
セ@
::u-- m
I
CJ)
»
0. ' "" " " - 3 ::::" 0)OJ(J)I
Z
_. :
セ@=
(1)o) ::l
,, :
O)O) ::l'O:l o)
セ@
o
I .
:
セ@... e(Q -Ul
BッIcャャ@ ・ZZャ@セ@
セRsセ@
»
. NZ
Z
»
セ@
セ@
::l
0)セ@
iii '
$;
Z
o
Z
0-'
O)Ul '
Cll
-U
o
m
0) ::l - .:
0.co
7\
m
-i::U
::u
セ@
mm
m
,
I
Cll
セ@
Z-U
-U
..,
c
»
:-iC
C
»
0-
Z
»(lJ
,
OJ
(J)
0)»
Z ,
Z
(j):A
:A
x
MNャイイNMNャイイNNNNNNャN@ セ@ ... MャイイNセ@ セ@
x
_ . <
x
0
»
"
セ@
::u
-u
c
(f)
セ@
セ@
CD
»
CD
<
-u
m
z
c
-i
C
-u
CD
»
CD
<
-u
m
z
0
セ@
セ@
»
z
0
»
z
-u
m
);:
-u
0
::u
»
z
CJ) U"I
No
35
36
37
)9
40
41
42
43
Nama Tanaman
Simbu., Nyowo ( Gyn"ro
".i"doc/no )
S....pAb.ac
( Hemlgraph/S COIOTOIO )
Sembuac Leei (
BI"mca balsamifera )
Suwun&
( Oc/mum
gro/l,slmllm)
SOnCEol··eit ( Trdax procumhers)
Tlplk Dora
( Vinca rosai)
TempuYUDe
( Sonch,.. arvensl. )
Temu mlnCEa (
Curcuma
manu" )
Siral - Siral Kandungan Kimia
Dingin, ,edikit Oaun: tok,ik Iridoid, teljlentli
kumann, steroid
Daun : Kalium dan Sil ikat
Dlun : Borneol. camphor. Oavono id gico,ida. triterpen
DauD: Ocimin, minyak terbang
Seluruh BaCil.
Pucuk Olun : Vincrislinee, Vinb iastlne. ajmaline
-dingin, rasannya OIUD umbi : pedas pahil Saponin. flavonoid,
polivenol
Rimplna : Minyak terbang
I
Efek Indikasi
K.
Indikasi Erek Samping Dosis InlerakJiAnti radang Radang Direbus, Uセイ@
Ba!U gin)al Direbus, 5gr
A,ma alergl
,-
Direbus, 4grAsma Direbus, 4gr
-Nyen sendl. Dtrebus. Belum
reamt ik Celup diketahui
Kanker darah. Dlfebus, Sgr
rahim
di urelik Batu glllial, asam Direbus, 5gr
urat
Anti oksldan Anti Kanker Belum Belum diketahui Direbus, セァイ@ Belum
(J)
セ@
No
Tanaman
Nama
Sirst - SiCat
Kandungan
Kimia
ECek
Indikasi
K.
IndoolSi
1 27 Ngokilo jejeg Daun : SaIU ginjal,
( Seychoco/yk Catechin, alkaloid, empedu .
crlspuJ) caITeln, lanin
28 Pice ( taj am , manis BUlh : ekspeloran, S iudreg, halUk, Selum
Morinda Polisakarida, glicosida, penurun8l1 kBdar dikelahui
cilrlJolla} iridoid. citrifolmos ide menurunken gula gula darah dan
darah tekanan darah
29 Pa.il•• (
I
Soluruh Bagiln : KankerViSClU1i Lectin
orfievlolrlm)
30 Palikan Kebo SeJuruh 8agian : Satuk .
( £phorbia Qucr citrine.
hirta) tetrasiklik, dilerpenoid
forbo l.
31 Peglgan ( Sejuk, rasanya
I
S.lu ruh Sagl.n : Infeksi Varises.Camella mani s Triterpen old ,
asiallca ) aslticoslde,
I
madecassosideJ2
I
Putuk ranti (I -
I
Puc.uk Daun : Lemah janlllngSo/anltm . Solanine. lernal ine.
nignl/TI ) . chacoine, demlssine
3J. S.lam Serbau harum Dlun: Menunmkan A,am urat , diabel , Solum
( £u8,mia Asam Laural. minyak gl ukosa darah arlli oksiden, BIui dikelahui
polyantha) atsiri, tankin, flavonoid mflamasi , anti
dark, anti hiper1ensi, hipog likemik
34 Sambiloto Rasanya pahil Stluruh bl&iao : Anll radang, anti Oi abet . Malaria Selum
( Andrographi. Oilerpenoid I balcteri
paniculal' ) andrographolide,
Glicoside
diketahui
ECek Samping
Solum diketahlli
Selum dikelahui
S.lum dikelahul
Dosis
300 gram diminum 2 x sohari
Dir<blls , Sgr
Dir<bus , 5gr
Direbus, 6gr saJam +air 125 ml selama 15 menit , minum 2x1hr Dir<bul, 5gr
Interaksi
Selum dikelahui
Solum diketahui
S.lum diketahui
s:
5:
(1)
(1)
m
::J
::J
"
3-
"'0
(Q
c::
s-
-I
(Q
0"
W
Ol
::J
3l:
m
en
c::
(Q
-
Z
en
»
-I
Z
m
セ@
Z
Z3l:
セ@
--»
0.
o
0"
Wo
om
»
3l: Z
m
;:a
0-1
Z--»ro C
-0
S:O"
en
0"
en
::r 0""0. cr 0"
"
::r ;>;'"
a.
0."0 0"
en
"
;:am
(1)<D::J::J
(1) CD -
(1) III ... (1) W (1) III (1) W
-,0(1)(1) - ' Ill CD W
m
"'0
(Q<O ...
O'
ゥゥゥGBZZjPNPBZZイセ@
::rW::J -, ::r
3 -,
en
3 : : J - : : r
NN。Nセ@
IllNWW
G\イッiャャwセッN@
0"
"0
g
(1) W
W
<:::t
m
W
セ@
3
`セ@
_
::r
r
-,
::J::J
::J
_ 0. '<
IllOl
<:»
III Z (Q (Q
セ@
セL@
::J
<g
W W
o
W W
3
Ol
(1)
W
-I
!i"
_m
W
::r --
-,
::J
0""0
III Ol ::J
?<
m
Z O A '
::J
c 3
"0 (1)"0
Wo . w - '
3enm
W"0
Wセ@
>
3:
en
Z
0 3 ( 1 ) C
A2
W
::J
(1) CD ::J
Z
mm
CD ::r(1) ::J Ol ::J III
"0 (Q
セ@
::J 0"-
セセJッN@
;:a
Z
z::t
3
0g:
a
5:(1)_::JO"W
3 3
'< W
--
-Ol
W
(1) W
»
セ@
o -,
::r III
CDen ()
Ol
CD'< W W
W(1)(Q ... ::JQ.:eniii'"
m
LLセ
-,
W::J
0. (1)
0. -, W
en
::J
...
0."0
"
I'
W (1)
"0 (1) 3
"0
Z
Z
セッュHq@
セ@
::r"O -- 0. ::J ' < -
(1) (1)
Ol -. -, 0" (1) ::r
G>
m>
(1)3OlOl W W
::J -
;:::;:
3(1);:4.W
c::
3l:
セコ
w
III _
<oo::J
I
_:::l.Wen::J -, III
lC Ol
(1) 0"
III -, III -
CD
m
en
0'1-- Z
(1)WC;>;'"W3
o.w'<
-, Ol enO"::JIll-,
o
'-"
r
0;>;'"W
::J(Q CW(Q::J1ll
!:
2S::O
•
。MZZjッN・ョセ@
セZZj@-0 -
::J
セ@
W --
_m
wi33
W[ZZKᄃNNwセ@
(1)
W
... w
[^[GBHqャcセ@
::J
::::"'0
(1)
::J- - ::r
⦅セ@::J
セ M
C ::J (Q
3
0"
Q
-
- " 0
;>;'" W"O
;:4."0 ::J
::J (Q ;>;'"
"
Z
::t
"
NC::
O"W
(1) W W
::r -,
C(1)
_W (1) 3
"OC(QwW
o
m
°CD
W -, N セ@
"0 0.
(1)
::J
セ@
(1)
0. (1) "0
セM3
;:a
::rWw
W;>;'"W
-,
en
W
(Q ...
o.
W
II)W W
o
セAZ@
W ::J
en'<
lC -
_,
セ M
'< '<
:E
W 3
Z
CD
::J
セ@
::r"O 0"
::JZ:-:-i
(Q
」HQIセ@
(1) W
C
;>;'"
W W W ::J (1)
m
»
(1) W
A-';:4. - '
en
::J
::J0"::r
"O::J
O"O-::J
en
r
"
z
r
(Q ::r
C W
セN@
セ@
(1)
(1) W "0 ;>;'" (1) _,
o
CD W C
(1)
So
3-
セL@::J
W
3 -,
::J ::J (1) W -, ::J
3
iil::J
セBo@ W0"
0.
:E
Wg
(Q
0
iii'" _::J 3 lC
>
o
,<
W;>;'"
z
0"
wi
W::J C ::r ::J
5.-
W(1) 3
::J (1)
O"-ro
W ::J -
0"
3
W "0 ::J
セ@
m
セZZイ\d@
o.enC(Q
(Qo.
W _ _
"w_
セHQIZZjHQIM[^[GB@
en
wC<O
W W -, W
W W W
W Q.: W
::l.セ@
W
N
o
CD
"0 III
-セcd@
CD
3-3
IIICD
::J ::JeoNo
Nama
Tanamao
Sirat - Sirat
Kandungan
Kimia
Efek
Indikasi
K.
Indikasi
Erek Samping
Dosis
Interaksi
20
Kuml. kudng(Onthrruipho/l arislatus )
Seju., rasa manis sedikil paM
Pucuk Doun :
Kalium, sineoselin, as8m rosmarina. inosilol
Diurelik DlUretik
21 Kunyil (
Curcuma
domes/ica )
Minyak alsiri kurkuminoid
Rimpang: Curcumin, lurmerik, lurmeron, zingiberin
Anlinepaloksin, anliniperlipidemia, anlikosidan, anli lumor, anll mikroba, anli serangga, an Ii fertil
Infeksi, radang sendi remalis
Kerusakan saluran empedu, hipmensilif dan obal
Alergi luka perul belum diketahui
-belum dikelahui
22 Kunyll putih ( Cllrcuma
zedoarla)
Pahit, lajam Rlmpan, : Zedoarin, curcumin, curcumol, curdione
Anti tu mor Kanker
23
Lelaran (Al3lonia vllrua)
Dsun: Alkaloid
Hypertensi
24 ulundl (
Vi/u trifolia)
Dsun . bush: Terpen, cineol , lerpemol, a.- pinene
Asma , pereda
25 Mlnbjanla.
(
Cinnafllofllllmb urmani)
Kulil Kayu: Minyak Alsiri , Eugenol, safrole, lanin. kalium
Anli baklen, anti tungal
Gangguan pencemaan
demam KSISInogen, mUlagen. fenililas
5 gr direbus Bkslrak menurunkan efek lenlrasikum, HCI
26 Moniran (
PhyilanlhrlJ niruri)
Dingin sedikit loksik
Se/uruh baglan : Phylanlhin. Hypophyllanlhin
Ani i bakleri" anlihepalolksik, anli fungst, anli diabelik, anli diurelik
Liver, balu ginjsl • disurnia. sphylis, gonorhoe, sakil pinggang. diare, anli keiang
belum dikelahu i
belum dikelshui SO gr ekstrak untuk anli Tac.
Q)
N
No
Nama
Taoaman
Sifal - Sifal
Kandungao
Kimia
Efek
lodikasi
K.
lndikasi
Efek Sam ping
D05is
Inleraksi
14
Jintt:D Hi.8m ( MgelloSaliva)
B,j i : agak koras Biji:
Mmyak Tcrbangdan Miny8k Lcmak
Stimulan, Karminat if. emenagogB, gal'gloge, diaforelika. tonikurn
Remalik , Nycri
15
J.li Btl.nd.(GouDUlIa
,,/mifo/w)
Dauo: Damar, Zal samok , Glycose, minyak lemak
Peluruh lem"
-16 Kayu putib (
Mella/".cal/". cndendron)
Dauo : Minyak lubang
Asma . kembung
-17
KKubung GUDUD, (8n1gnmasia $O".oll.n, )
Batan& , Bunel :
Hyosciamin, Scopolamin
Scsak Naf..
18 KemaDgi (
Ocl'm"m basilie;um)
Pucuk Dllun : Minyak AtJri
I
Pencnang , Caplak
19 Kemunin& (
Murroya
ra mculafa )
Dauo : Rcmasan daun lidak berb.u busuk
Daun:
• Cadmcnc, ュ ・ エィ ケ ャセ@
anthranilate, bis8bolene, geraniol, carene] • Flavonoid
ekosistem , senyawa kumarin ponikulun, kumurin dan febalos in
--menurunken Seral
Badon
セMMM
• Kole3lerol . lulur oyu • Hipcrlipidemia
-belum
セ@
MセM
belum dikelahui .... Infusa dosis 30 gr, 2 kali .chari
belum dikclahui
セMMM M
-セ@ セ@
s::
Cl>
Cl>
ro
ro
0..
en
cO'
-セ@
0)
0)
C:l
ro
0)
-
C...
0)
"0
A
0)
:l
:TAcrOCl>
ro..U)
:J:-t"
co
""-Iro ro 0) _. -
0) 0)
.., en
(.Q
セ@0)
3 -
0)
-
mmm
0"
ro -.
c
:l
;;oZ-o
BuセBuZZZZZBu@o..S::"U
BusZZセ
O):T
30..
"Q .
3
セ@
djセc@
cャ^ッイッッセ@0) Cl>
セ@ro ro
0"0) -
0)
- r o
..,
iil
0
セ@
» Z - 4
s::
qISセ@
\dセ@
:l :l 0)
セZャPI0) :l
セ@:l -.
_roO)
:lO)ro"O
セ@
セ
"0r-G)5i
m
'Qi
"Q.
ro
セ@ セ@
" U A -
ro ro
セ@ ZZZZZセN@X -
(.Q
_.
0.. (.Q 0.. ro
ro C ro
3:
: l 3
ro ro ro 0)
-en
0)
O ) O ) C -
"03
0)
en»
C
0)
: l : l : l
セZ。Zャ
nセS
Q)
0)
セ@
Cセz@
-4
:l ro (.Q A
groO)
セG\@
en
ro
:;::00-roO)
C
:l (.Q ro
oIセZZZZNN@-...ten:l
3 3 0 ) 0)
>
セMoI・ョZ[ZZッッ
(.Q :l
C
en
en
0) 0)
:l
en
roro..,_::::..
:l -
ro
ro
セ@
0)
<
:l
SセPIPI@
0) _ :l
Z
en-;,O)"Uro
:Tro
ro _. .., :l
:l C
03:
セ@
ro»O)ro:l
0 ) - -
:l N ro
0)
-en
: T - : l . . , _
- 0 )
3
9:
en
s::
en
en
»m
;;oz
Z
0 ) -
_
Cl>
:::::ro
セ@ セN@"Uo'T'
o
セ N@0) :T
0"
0.. (.Q ro
ro ro ro
:l
9:
ro _. c
cr
0)
3
N
"'""-1"
0)
ro
セN@
:l 0)
:lcrO"
- 0 ) 0 )
-0-4
:l 0)
A_en
z§.
A_O)(.Q
セHNqHNq
mm
:=.
00セ@
!::!'.Cl> ro
o
0)
0) 0) AO)
_. 0) 0)
!;;;o
-
Cl>'
A : l : T
3
:T
:l
en
0) _ .
セ@
_.-'
-...ten
....,
0) _
o
0..
"0
Cl>
=::l
iii
en
0)
3
roro
en .., 0)
3
セ@
Cl>
'T'-O)
Cl> :l 0)
.., Cl>
:T
0.. (.Q :l
:l
0)
en
Cl> :l
Cl> ("l :l
0..
0)
o
... (.Q
'<
0"0)
:TO)O)
z"
0)
NO)
0)
0)
0) :l
»m
"U
-
セnz@
Cl> _. 0
<D:l
Cl>
:l
:l
"0(.Q 0..
zen
Ul"U
0) Cl> 0) _.
iii
:l
co..
3 _.
m
:l
iil
:l
3
-Cl>
:l
Q) _ . 3
_.
3
11(.Q
S::..,
S:: ::I:
o)OCl>z
:l
"U
セ@
Cl> 0)
3 ' < 0 ) 0 )
:l 0.. 0)
..,
Cl>O)("lA
0)
Am»
!!!.
g a . o
0) Ul
:l -C
o . . : l c e n
_. 0) 0) C
-
0) c
en
Rセ@
セMPIS セ@_. N...
Cl>
iil
w
A : l : l o . .
3
0..
"z
en
0) 0) :l 0
:l (.Q ..,
A _セZャ
/'\
/'\
(1) (1)
(1)
3
3
Ol
"'C
Ol
-"'Co
Ol ;:::;:
0.(1)
Ol
--Ol
Ol"'C
::J A
co
Ol
co
::JOl
0.
O)c-"TlOl
(1) A
o-Ol
..., ::l.
e
Ol
Ol
セN@
I\,)
o
o
ex>
0 . / , \ ;:::;:(1)
m."'C
Ol
e
"'C-
Ae
Ol
en
::J
Ol
. ::J
3
e
Ol
0-(1)
::l..
Ol
A
e
"'C
Ol
0.
Ol
-
Ol
::J
co
co
Ol
No
Nama
SiCal - SiCal
KlIodungao
Taoamao
Kimia
7
B••II.-
DauDMUIII ( Alkaloid. navonoid
DeOOroph/oe ,,"loOOro )
8
Cepluun (-
Seluruh Bleia.Phy,ali, Physahn A·I,
Mminlmo) winlhangulatinA. varno
nohde
Dlua Dewl Rasa maniS .
9
dingin, ,edikit Daun Umbi:( gセBLイッ@ ' oksis Saponin , minyak 8I sir;,
procllmbem) fl avonoid
10
Dlun duduk DauB:(Dumodlum
/rlque/nlm ) Zat pcnyamak. asam
ke"i k. kalium
II DauD Poo ( Pucuk Daun :
Mentha Menthol. manateepeR
ien'<llfica ) alkahal. metil asetat
12 Dlun Wunlu Dlua : Micilaga
(
GroplOphyllllll plc/um)
13
Imbo ( Daun:Azadlrashlo Alka loid
indica. )
I
ECek
I
Indikasi
Immuno dan
I
detek,i tok,iI Kanker. TBCmenurunkan Kencmg Manis . kadar gula Hlpoglikemlk darah
nepepotok",
- ani; radang Liver. radang ",lang
- dillrellk Baw8slr, ball! gi n]al
[-Diuretik Bawas ir
-
Diabetes .Hypenen,i
K.
Iodikasi
. belum diketahui
belum diketahui
- belum diketahui
- belum dlketahui
Maag . pilek gastritiS
I
Belum diketahuiI
Efek Sampiog
belum dlketahui
belum dlketahui
- belurn diketahu i
- belum dlketahui
Belurn dlketahlll
Dosis
· 5 gr
60 gr daun kering di rebu,
minllm 3 x I
hari
Ioleraksi
belum diketahui
belum diketahui
belum diketahui
§
ゥセ@
。[ゥRセ"""'i5
lRcaJNセセGゥ@
セセゥ@
ッReセ@
;; [i
..
'"
-M。セ\UヲZ|@E
IS. E
go
セセセセ@ セ@ ;..
セ@
;, rI)o
セ@
I-rI)""
a:
Q Q ;,セ@
::3
セッ@....
=-Oli:i
セセ@
1-=o
セ@
セ@
a:
\ol=
セ@
セ@
I-rI)Z
\ol...
]
S
:9
'5 eセ=;;
BゥIセ Ol." .!3セ@
N@ セ@ セ@
,i>
セ@ 000 0..
セ@
a
セ@
i.e
セ@ セッ@
E-;'?
セ@ セ@';:
N...
•51
co.8
coen
,;II .!!""
セ@ Er
Q..w;
セ@
.",oS
:.:
e]
= "
}セ
• "0セ@
...
oS
"
-"
"
';;'C'
'8''''
cE
....
....
£"2
セ@=
.2 U Co..
1
='
Nセ@ N@セ@
" =
'"
-"-"
=
セ@
セQ@
セ@ セ@ セ@ G@セ@ セ@5
-'"
-=
::: II;
Q. E
セセ@
セ@
'i;
IE
E
0 "'2 -セ@ ,;II .!!
""
セ@ .c. 、セ@N@セ@ セᆳ
セ@ セZ{@
..
..
"'011::1 .
-セセ@
:2
l'!
o
セ@ ::
c E
2 ..
e
=
Ol auセ@
\セ@
ァセ@
..
Zァセ@
セセセセN{
,r:;:;oo(UU• u
セ@ !::! -0
'5
セ@ ᄋb@ ᄋ@ セ@ セ@
§ セᆳ セ@ N@ セ@
セZTeセ@
... .
セ@ セ@:3
セ@ セセ@
N@ セ@
.a:u- セ@ c..
t"""I.-o
0 - " ,
-;;-.:;
:;
;;
of セ@
セセ@
-" -"
Zセ@ N@セセ
G@ セ@
"'::;: '<>
'=
" >.
セセ@
=-'"
'u t; u
<
-=
E:-2.. -.c
N」ヲᆪセeᆳ
: :=
g .§=
< "G;'!::ァセ@
kNセ@
-=.
セ@
."c::
' 0 .
.. fi
§
.c セ@ C ;' .5• .., U -GIl c::
::::II t: c.. ::::II ra
セAMM]@
=r
-セ@
{is o!!on
..
.. 01
6 6
.. 01
Z ..
セ@
r
CIISセ@
a
IE':;;:
i t ]
\ウセ@
eセ@
""i:;
III セ@
-:
セ@ セ@
セ⦅セ@
セ@
セ⦅@
a
t:;
セ@ セ@
セセセ@
:;-Mセ@=,?i
;
セ@
セセ@
セセ@
セ@ セ@ __
g
セ@セ@ -S!
8...J
E-=
セセ@
•
セ@ セ@
セセセセセセ@
c
Z N ....;
-.r v) ] -.0
Lampiran
Keputusan Menteri Kesehatan
Nomor :
121/Menkes/SKlll/2008
Tanggal : 6 Februari 2008
STANDAR PELAYANAN MEDIK HERBAL
I.
PENDAHULUAN
A.
Latar Belakang
Pembangunankesehatannasionalpadahakekatnyaadalah
penyelenggaraaan kesehatan oleh bangsa Indonesia,
diarahkan dalam rangka tercapainya kesadaran, kemauan
dan kemampuan untuk hidup sehat bagi setiap orang agar
dapat terwujudnya derajat kesehatan yang optimal.
.
Untuk mencapai tujuan tersebut diatas Departemen
Kesehatan memiliki kebijakan pelayanan kesehatan
yang berlandaskan pada visi masyarakat yang mandiri
untuk hidup sehat d,:m misi untuk membuat rakyat sehat.
Dengan nilai - nilai inti keberpihakan kepada ra kyat,
dengan pelaksanaan kebijakan yang cepat dan tepat
serta dilaksanakan secara transparan, dan akuntabel oleh
pelaksana yang memiliki integritas dan mampu bekerja
sama secara tim yang baik.
Sejalan dengan hal-hal yang telah disebutkan di atas,
maka strategi yang dilaksanakan oleh Departe men
Kesehatan dalam melaksanakan kebijakan pelayanan
kesehatan diantaranya adalah dengan menggerakkan
dan memberdayakan masyarakat untuk hidup sehat serta
meningkatkan akses masyarakat terhadap pelayanan
kesehatan yang berkualitas.
Salah satu jenis pelayanan kesehatan yang pada saat
ini diminati baik oleh masyarakat maupun para pakar
ilmu kedokteran konvensional adalah pengobatan
komplementer-alternatif. Pengobatan
komplementer-alternatif ini dapat pula melengkapi atau menjadi pilihan
lain dalam pelayanan kesehatan.
Pelayanan pengobatan komplementer-alternatif memiliki
definisi kegiatan pelayanan pengobatan non konvensional
yang meliputi upaya promotif, preventif, kuratif dan
rehabilitatif dengan menggunakan pengetahuan yang
diperoleh melalui pendidikan formal dengan kualitas,
keamanan, dan efektifitas yang tinggi yang berlandaskan
ilmu pengetahuan biomedik, yang belum diterima dalam
kedokteran konvensional.
Pelayanan herbal dengan menggunakan bahan baku obat
herbal terstandar (
herbal medicine )
merupakan salah
satu bentuk pengobatan komplementer-altematif, yang
merupakan suatu sistem pelayanan kesehatan diluar dan
jalur ilmu kedokteran konvensional.
Obat herbal yang berasal dari tumbuhan sudah sejak
zaman dahulu kala digunakan sebagai intervensi
untuk menyembuhkan penyakit dan pengobatan. IImu
kedokteran konvensional juga sudah lama memanfaatkan
bahan alami untuk penyembuhan. Bahkan Departemen
Kesehatan melalui pencanangan pengembangan dan
><8
セ]Z@
·iii
Iセセ@
セ@
.c
c-a- セ@ セ@
セセセ@
>.
=>
セ@
セ@
c..
セ@
-'""
セ@
-c:
-<
=>
セ@ セ@
"E
r:::.!:C
-<
:gァeセ@
Nセ@ セ@ セ@
セセセ@
セ N@ セセ@
セM1=,Jd,p W'IS,(s SnOAl3U fB./IU30 7f IUlISUJd3p 08!PJ1!0 'sSrup 3"SU31l3d"q!IU8 JO SP'1l3 .181U310d
suAjGセ@
セjisセG@
% [L
iョウ、カセ@ <"I
XE 118q3S
UOISU31l.d"q 'uolsu'lod"4
ェAオセiAwo a@
'9;i:1l8U
'u;qJJUlp
セャー・joBpXjX@
UO!IBP81
78 "oU8U!;Ud J3JUlI'IIUV
sQsセoャッャャウ@
JOlvlnpowounwl
splou3dm 7f
S!lM?I'SUP€010:lS!A
7f SUIXOl8JOqd 'SUIiJ<l1 301'IIS!W "UIUJBIS!q 'SPIOUOhUU '3U'I0qo
'S'U!W8 Gspioibセiv@
(qvnq U\I1jnqwnl nleu38 ) (Wnql8 WnOS!') 30131S1 f'/ 01
10u!UlnO!d,
セjisセSQQキ@ !seWeUU!llue ',uolpno q8JBP ueJBpmd (qllnd nW31)
0001 - OOS V!SeqlJou.w GjoiセNioj」ャオ、GT@ ';UOU;.r3JnJ オ・セjXPubQSw@ XAjboセ@
X [IJBq.S I5Ul1ull·Jd jNセuセ@ IIUV 'JOWm セャセv@ 'Iown:un:) 'um(811!qvd 8wn,,":) 6
LBアカャRセip@ wnl'8
ャjャANiQsセS@
SwOS
X [1J8q'S
AiセGjN@
Is8\JnJSIQ
iiQア・ャGセャー@
wnl'8
"llJ'IIB IIUlI '8 slilled.H IIUV
jo i セGioj、ッャN、ᄋT@
JOl81nwIISounwl
キョ A@ ャカセ@ UJB J1!1I
セオャャオッャオッ、ャT@
'l!UIIUBlld
セョイNウ@ IBJISJ3q 'W(!1;BW セァd DSe)!
(ueJ!u.w)
l urulu Sn4IU"II"4d 8
セャisvセ@
OOOL - 0;[
XE IJB4.S
Al".qo"ue
Gオ・jッャL、ウセN@
',seweuuqJue 'sru!"!llfB 'J,.,eqoOlI·H
GQjNiセアャャオ・@
GjNセオ・セiiuv@
'( slonpOld NオLセ@ J;)JU\nI S2J JO UO,I:J2
.4111QI1lUl ) JOWnl
!tue '!seWeUU!!lUe
'JOlelnpowounww l
'Ieluoqo.uwep IIJ2 'UII.doI005
Url G@ Suセuoj。ク@
'au!uoJ3xoJd
'UI.IOJd
GuouャョセjiuX@
G@ Qbiiャ、Bセ@
we", Bエャj、・セ@
wese Giboj、Nセ@ Wll<e
GャbアjoセsX@ lUllS. 'U 1J\f2lle'.plsOlnJ.dse 'u!qnJe'p!OUadJ;lI!Jl
ーャッャ・セャ・GijisiN@
セ・N|オャyG\@
Gオ・セ@
QNセオ・セオNキGsQオ・キ@
'were.l
(npmplu.",) 1 Bllod Ill" .pUlJOY'< L
III UDssOJddnsounwwI 's.h"u.lnd"41Irni 'sluelnSeO'JIIUV
セjャsセN@ Sw
OOOI-OOS
X [ 1JB4.S
セuQiQᄋms@
JOSli'W.pU.1 ·poU4dw "l
'31SeJ
JO .SUB4' .n8118J
GsuoiiZj・セャj@
"iI·
IIVUOl181Oei
pUB "oueuSeJd
snllll·w s.l.qelp IIUD 'PIO:) UOWWO:)
AlIIIIl'J .lew.J pue 'lew JO UOIAlonp;u 'IU1I"U llloQ"
Gオッャャ・セNエNイNャB@
l'I.lBld JO uOlllq l4uI .In<G.Jd poolq JO uOllonp.J '.AlI0310Jdoled·4 'IRu.loeqllue
'aSUOdS3J 'aunww!
JO UOII"lnWIIS
·PIIO 4deJjjOJ PU1l"qo.p "PII04duJjjoJpuV
qvJep
udセアisjSアwNw@
GubセuiセuャーuGw@
'1Iqvd
(OIOl'qwes ) el81nolued
1
ゥセヲ@
N@セ@ セ@
セ@セ@
セ@ セ@
A5
セ@ N@セ@セ@
TNQPNPuNN」セセoNッイゥ@
UXセZRセセセセセ@
U
'E 'g
::I""E
セセ@
c:
uM]セHGjLXqLャN」オ」オe@
クセ@ セ@ B@
_
.Jt. r""I セ@ .::> (;3 Eセセ@
セセjZセセ@
oィセ@
セ@
=-
セ@
_
セMセセ@
':.;l
ァャセセァ
M セ@
QI) 0 J:J (Q Q.) ) ( E 4.J ' " CIl __
i i
< 1 ) . _ g.-セェセセ]BLセセセセセャャゥセセャ。
セ@
- "5 セ@ Nセ@ セ@
j
セ@ Nセ@.. セ@ - セN[[@ e.o セ@ セ@ ' C - _ セ@ e.o セ@
セセセセセセオセ」Zエセセ。セセオセ@
x"5
....
セ@] !
セ@セ@
N@ e@
cIセoセ@
:u
en - '0" iU....;.(
セオセGB@ ]セBGMM・セuBG]セ M
... .c c r;:; (o;j ra 0.. セ@ ""0
.--=O-=c.:..
NNZN M M] o セ Go MKi_________________
t-___
-1
NBLLセ@
!i
'fr "§'
セ@ ᄃセM
セ@
ijセエヲ@
.§
'0
N@ セ@
セ@
g
e
c:セ@ G@ U@ セ@ G@ セ@ N セ@
セ@セ@ N@ ァ@ u
.8
セ@ GZセ@
R.g
Z」Nセセᆪセ@
.t
IV U vfi
§
セ@
--"5
u-=
o.OOco--ッゥeセ@ ff >'''''0 ' - ... (ij ::::I.:; 8
セ@:E.§"E
セPUセセゥAゥ@
. .!. «I
ᆬゥセ@
セ}[ァ@
セ@ G@ e@ セ@
]
セ@
セセ@
' OJ'
5
f-
e
e
.s:セ@ N@ セ@
<
""
-e"
セ@ セ@
。@ G セ@;
(Q
ッャャA・セ@
セ@
'"
''::
M セ@
g.
:co
セ@ N@ セ@
セセセ@
ᄃN Z@e@ Z@ セ@
:I!alij
:-E';::
g
Nセ@N@ セ@
-i
セゥZG@
セ@ N@ M
:..:e
- "iii
"]lij.g
ゥゥゥN]セ@a
GWセSセ@
N@ {セセ}
セeeッNN@
11
;;;c
.- v ctII
eセ
G@ ᄃセ
::::I...c:: :::I ::::J
セ@
5
セ@セ@
uxuc..
セ@
セe@
セセ@
\セ@
.;;- .3
'"
"
セ@ {セ@
Zセ@ セ Zセ@
<..c:o>
"'"
'"
>-=
E
c
Nセ@
セZセ@
:.G'CO
- - 1;j
セ@
._"'"
.s:=
セNNNLセ ᄋ@ oゥイ@ セ@ lii
セセ}セ
セeeXN@
セ@
or '" ,.
ee..!!!
セ@ 0 セ@
セセセ@
57
dengan etika kedokteran dengan prinsip manfaat dan
keamanan yang didasarkan pembuktian.
Pengobatan dengan herbal sejak lama telah banyak
dimanfaatkan secara mandiri oleh masyarakat, namun
belum banyak bukti ilmiah yang dapat mendukung .
Dari hasil survey kesehatan nasional tahun 2004,
menunjukkan bahwa prevalensi penyakit yang banyak
dikeluhkan masyarakat adalah pilek (50,27%), batuk
(49,60%), panas (37,85%), sa kit kepala (16,45%), sakit
gigi (5,85%), diare (5,51%), asma (4 ,64%), dan penyakit
lain (23,9%).
Berdasarkan hasil penelitian
Perhimpunan Dokter
Indonesia Pengembang Kesehatan Tradisional Timur
(PDPKT), serta pengalaman pengobatan di RSUD Dr.
Sutomo Surabaya dan RSU Dr. Saiful Anwar Malang,
diperoleh sejumlah herbal yang dapat dimanfaatkan dalam
pelayanan kesehatan.
Sesuai dengan hal-hal yang telah disebutkan di atas, perlu
adanya suatu standar pelayanan medik herbal sebagai
acuan dalam melaksanakan pelayanan medik yang
terjamin aman, bermanfaat, efektif, dan berkualitas.
B. Tujuan
Tujuan umum :
Tersusunnya Standar Pelayanan Medik Herbal dalam
rangka meningkatkan mutu pelayanan medik pengobatan
komplementer-alternatif, khususnya pelayanan medik
セ@
c
.r:.
c
m
.r:.
c
セ@
m
m
m
c
...
m
m
L.. セ@
m
"0
m
m
...
c
セ@
m
c
c
c
'CQ)
c
Q)...
Q) Q) セ@>.
m
"0
m
"'0
' CO
c
C セ@-
E
CQ)
...
Q)m
rn
Q)L.. (J) -C
m
a..
Q)E
m
o
m
m
-m
.0>.
o
a..
L..
c
o
I/)c
0)m
m
m
m
m
c
o
>.
Q)
E
N
-
c
c
Q)
S
Q)
I/)
m
c
...
c
.0
m
a.
セ@ Q)c
m£
.r:.
en
(J)
L..
m
"0
Q) (J)Q)
'iii
m.r:.
...
m
(J)en
--
m
.r:.
...
(J)
.r:.
m
ッNセ@Q) , -
c
..-Q) セ@
.r:.
セBo@ セ@
c
I/)
:0
'iii
Q) Q)
.r:.
Q)
セ@
m
c
E
...
m
.r:.
セ@セ
c
E
m c
Nm
m
m
mm
o
N-
00c
c
>
c c
Z
•
m
m
-
rn
Q) セ@m
o
o
>.
c
セ@ L.."'0>.
Z
Z
m
m
m
m
m
m
」セ
セ
Q)
>.
m
"'0
-CQ)c
c
c
m
c
a.
Q) C-m
m
m
I/)
Q)
I/)>.
m
o.
"'0
"'0
C
セ@