• Tidak ada hasil yang ditemukan

Mempelajari Pengaruh Pengeringan Koji dan Lama Waktu Inkubasi terhadap Efektivitas Fermentasi Moromi pada Proses Pembuatan Kecap

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Mempelajari Pengaruh Pengeringan Koji dan Lama Waktu Inkubasi terhadap Efektivitas Fermentasi Moromi pada Proses Pembuatan Kecap"

Copied!
121
0
0

Teks penuh

(1)

/hi

!";

* < , # I

MEMPELAJARI P

DAN

LAMA

WA#TU

INKUBASI TERWADAP EFEMTlVlTAS FERMENTASI

MOROMl PADA PROSES PEMBUATAN KECAP

Oleh

ED1 ANDESTA

F

20. 1017

1 9 8 7

F A K U L T A S TEKNOLBGI P E R T A N I A N

IKSTlTUT P E R T A N I A M BOQOR

(2)

Edi Andesta. F 20.1017. S t u d i pengaruh pengeringan k o j i dan

lama waktu i n k u b a s i t e r h a d a p e f e k t i v i t a s f e r m e n t a s i moromi

pada p r o s e s pembuatan kecap.

M

bawah bimbingan D r . R.

Mul-

jono Judoamid j o jo.

RINGKASAN

K e d e l a i merupakan s a l a h

s a t u

sumber p r o t e i n yang r e l a -

t i f murah, sehingga s e b a g i a n b e s a r kebutuhan p r o t e i n dapat

d i p e n u h i d a r i h a s i l o l a h a n k e d e l a i . Berbagai macam bentuk

pangan h a s i l olahan k e d e l a i t e l a h dikembangkan, akan t e t a p i

s e c a r a umum bentuk pangan t r a d i s i o n a l l e b i h mudah d i t e r i m a

o l e h masyarakat.

Kecap merupakan s a l a h s a t u bentuk pangan h a s i l olahan

k e d e l a i dengan proses f e r m e n t a s i , yang t e l a h d i k e n a l o l e h

s e b a g i a n b e s a r masyarakat I n d o n e s i a . Umumnya pembuatan ke-

. . . .

cap masih dilakukan s e c a r a t r a d i s i o n a l , yang mengalami ba- . . . . . . . . nyak

sekali.perubahan-perubahan

.

pada c a r a - c a r a pembuatan ke- . . .

, . . ..,

cap yang d i l a k u k a n . . . o l e h masyarakat, walaupun pada p r i n s i p n y a

a d a l a h sama. . .

P e n e l i t i a n . . . .

i n i

pada p r i n s i p n y a dilakukan s e s u a i dengan . . . . .

p r o s e d u r yang lazim ditemukan pada i n d u s t r i - i n d u s t r i pengo- . . . . .- . . . .. l a h a n k e c a p d i Indonesia, y a i t u dengan' memakai metoda .fermen- . . .

t a s i

serara

t

r a d i s i o n a l .

, Pembuatan kecap s e c a r a f e r m e n t a s i pada p r i n s i p n y a ada- l a h memecah p r o t e i n , lemak dan k a r b o h i d r a t o l e h enzim yang

(3)

yang l e b i h s e d e r h a n a , f r a k s i t e r s e b u t akan menentukan c i t a -

.

r a s a , aroma dan komposisi kecap.

F e r m e n t a s i kapang d i l a k u k a n pada i n d u s t r i pengolahan

kecap cap Zebra1 d i Desa Cihideung, Eogor.

.

Untuk s e t i a p t i n g k a t lama i n k u b a s i ( f e r m e n t a s i kapang), k o j i l a n g s u n g d i -

f e r m e n t a s i dalam l a r u t a n garam, sedangkan yang l a i n n y a dike-

. . . , . , .

ringkan sampai k a d a r a i r . .

15

dan

8

p e r s e n sebelum d i f e r m e n t a -

s i

dalam l a r u t a n garam. F e r m e n t a s i . . . dalam l a r u t a n . garam . di-

lakukan .

.. selama empat minggu dengan s e l a n g waktu a n a l i s a s a t u

. .

. .

minggu, y a i t u minggu ke-1, 2,

3,

dan

4.

Selama f e r m e n t a s i dalam l a r u t a n garam t e r j a d i kenaikan

kandungan amino n i t r o g e n , sedangkan kandungan t o t a l n i t r o g e n

n a i k sampai minggu ke-J . . dan u n t u k beberapa p e r l a k u a n t e r j a d i

penurunan d i a k h i r f ermentasi. . . Rasio amino n i t r o g e n dan t o t a l

n i t r o g e n t e r b e s a r d i h a s i l k a n o l e h perlakuan lama i n k u b a s i

3

. .

h a r i dan k o j i , . . t a n p a . . dikeringkan.

Kandungan amino n i t r o g e n dan t o t a l n i t r o g e n t e r b e s a r

d i h a s i l k a n o l e h i n t e r a k s i p e r l a k u a n lama i n k u b a s i

3

h a r i dan

. . . . . . . . . . . . .

k o j i tanpa d i k e r i n g k a n . . . . . . . Berdasarkan d a t a h a s i l o l a h a n sta-

t i s t i k d a p a t disimpulkan, bahwa i n t e r a k s i perlakuan lama i n - . .

kubasi

3

. . h a r i . . dan k o j i tanpa d i k e r i n g k a n merupakan k o n d i s i
(4)

MEMPELAJARI PENGARUH PENGERINGAN KO JI

DAN LAMA WAKTU INKUBASI TERHADAP EFEKTIVITAS FERMENTASI

MOROMI P A D A PROSES PEMBUATAN KECAP

O l e h

-ED1 ANDESTA

F 20.1017

SKRIPSI

S e b a g a i salah

satu

s y a r a t

untuk

mernperoleh g e l a r

SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN

p a d a JURUSAN TEKNOLOGI INDUSTRI PERTANIAN

F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

1987

FAKULTAS TEKh'OLOGI PERTANIAN

INSTITUT PERTANIAN

BOGOR

(5)

INSITUT PERTANI AN BOGOR

FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN

___________________---

___________________--_---_---

MEMPELAJARI PENGARUB PENGERINGAN KO JI

DAN LAMA WAKTU INKUBASI TERHADAP EFEKTlVITAS FERMENTASI

MOROMI PADA PROSES PEMBUATAN KECAP

SKRIPSI

S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r

SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN

pada JURUSAN TEKNOLOGI INDUSTRI PERTANIAN

F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n

I n s i t u t P e r t a n i a n Bogor

Oleh

ED1 ANDESTA

F 20.1017

D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l

13

F e b r u a r i

1964

d i S i t a n a n g

(6)

KATA PENGANTAR

Bismillahirrahmanirrahim

P u j i dan syukur p e n u l i s p a n j a t k a n ke h a d i r a t A l l a h

SWT

yang t e l a h melimpahkan r a h m a t , t a u f i k dan hidayah-Nya, se-

h i n g g a t u l i s a n i n i d a p a t p e n u l i s s e l e s a i k a n r

P a d a kesempatan i n i p e n u l i s i n g i n menyaapaikan t e r i m a

k a s i h k e p a d a Bapak D r . R. Muljono Judoamidjojo s e l a k u dosen

pembimbing p q n u l i s yang t e l a h banyak memberikan p e t u n j u k dan

bimbingan, s e h i n g g a p e n u l i s d a p a t menyelesaikan t u g a s akade-

mik dan p e n e l i t i a n pada J u r u s a n T e k n o l o g i I n d u s t r i P e r t a n i a n ,

F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.

Ucapan t e r i m a k a s i h y a n g sama p e n u l i s sampaikan kepada

ayah, bunda, kakak dan a d i k - a d i k t e r c i n t a s e r t a semua pihak

yang t e l a h memberikan dorongan m o r a l selama p e n u l i s menyele-

s a i k a n k u l i a h pada F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n , IPB.

Akhirnya harapan p e n u l i s , semoga t u l i s a n i n i berguna

b a g i yang memerlukannya.

(7)

H a l a m a n

KATA PENGANTAR

...

i

DAFTAR T A B E L

...

ii

DAF'TAR GAMBAR

...

iii

DAFTAR LAMPIRAN

...

vi

I

.

PENDAHULUAN

...

1

A

.

LATAR BELAKANG

...

1

E

.

TUJUAN

...

4

I1

.

TINJAUAN P U S T A K A

...

5

...

A

.

BOTANI K E D E L A I

5

. . B

.

K O M P O S I S I K I M I A KEDELAI

...

6

.

. C

.

F E R N E N T A S I BAHAN PANGAN

...

10

D

.

MIKROORGARISME PADA P R O S E S PEMBUATm

KECAP

.

.

12

E

.

P R O S E S PENGOLAHAN KECAP

...

15

I11

.

METODA P E N E L I T I A N

...

38

. . A

.

BAHAN DAN ALAT

...

38

. . B

.

METODA

...

39

1

.

P e m b u a t a n K e c a p

...

39

3

.

R a n c a n g a n Percobaan

...

45

IV

.

H A S I L DAN PEMBAKASAN

...

48

A

.

P E N E L I T I A N PENDAHULUAN

...

48

B

.

PERUBAHAN SELAMA FERMXNTASI DALAM LARUTAN GARAM

...

51

...

.

1 A m i n o N i t r o g e n

51

2

.

T o t a l N i t r o g e n

...

62

....

.

(8)

Hal

.

.

V KESIMPULAN DAN SARAN

...

71

A

.

KESIMPULAN

...

71

B

.

SARAN

...

72

DAFTAR PUSTAKA

...

74

(9)

DAFTAR TABEL

Halaman

T a b e l 1. Komposisi kimia k e d e l a i

...

7

T a b e l 2. Komposisi asam amino e s s e n s i a l d a r i

k e d e l a i ?an kecang-kacang l a i n n y a

...

8

T a b e l

3 .

Kandungan b e b e r a p a v i t a m i n kacang

k e d e l a i

...

9

Tabel

4.

Komposisi k i m i a k e d e l a i h i t a m yang

d i p a k a i dalam p e n e l i t i a n

...

48

Tabel

5.

A n a l i s a s i d i k ragam kandungan amino n i t - r o g e n t e r l a r u t k e c a p mentah selama f e r -

m e n t a s i dalam l a r u t a n garam

...

52 [image:9.595.100.498.129.375.2]

T a b e l

6.

Analisa s i d i k ragam kandungan t o t a l n i t - r o g e n t e r l a r u t k e c a p mentah selama f e r -

...

(10)

DAFTAR GAMBAR

Garnbar 1, Bagan p r o s e s pembuatan k e c a p s e c a r a

[image:10.602.91.502.144.478.2]

t r a d i s i o n a l

...

17

Gambar 2. Pemecahan s u b t r a t bahan makanan o l e h

enzim

...

32

Gambar

3.

Pemecahan lemak m e n j a d i asarn lemak dan

g l i s e r o l

...

33

Gambar

4.

Tempet pemecahan bermacam-macam enzim

...

p a t i p a d a molekul a m i l o p e k t i n

34

Gambar

5.

R e a k s i pembentukan asam l a k t a t dan e t h a n o l d a r i g l u k o s a

...

35

Gambar

6.

R e a k s i pemecahan lemak dan pembentukan

...

e s t e r d a r i asam lemak

34

Gambar

7.

Skema f e r m e n t a s i o l e h b a k t e r i asam

l a k t a t

...

37

Gambar

8.

Bagan p r o s e s pembuatan k e c a p yang d i l a -
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(73)
(74)
(75)
(76)
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
(90)
(91)
(92)
(93)
(94)
(95)
(96)
(97)
(98)
(99)
(100)
(101)
(102)
(103)
(104)
(105)
(106)
(107)
(108)
(109)
(110)
(111)
(112)

/hi

!";

* < , # I

MEMPELAJARI P

DAN

LAMA

WA#TU

INKUBASI TERWADAP EFEMTlVlTAS FERMENTASI

MOROMl PADA PROSES PEMBUATAN KECAP

Oleh

ED1 ANDESTA

F

20. 1017

1 9 8 7

F A K U L T A S TEKNOLBGI P E R T A N I A N

IKSTlTUT P E R T A N I A M BOQOR

(113)

Edi Andesta. F 20.1017. S t u d i pengaruh pengeringan k o j i dan

lama waktu i n k u b a s i t e r h a d a p e f e k t i v i t a s f e r m e n t a s i moromi

pada p r o s e s pembuatan kecap.

M

bawah bimbingan D r . R.

Mul-

jono Judoamid j o jo.

RINGKASAN

K e d e l a i merupakan s a l a h

s a t u

sumber p r o t e i n yang r e l a -

t i f murah, sehingga s e b a g i a n b e s a r kebutuhan p r o t e i n dapat

d i p e n u h i d a r i h a s i l o l a h a n k e d e l a i . Berbagai macam bentuk

pangan h a s i l olahan k e d e l a i t e l a h dikembangkan, akan t e t a p i

s e c a r a umum bentuk pangan t r a d i s i o n a l l e b i h mudah d i t e r i m a

o l e h masyarakat.

Kecap merupakan s a l a h s a t u bentuk pangan h a s i l olahan

k e d e l a i dengan proses f e r m e n t a s i , yang t e l a h d i k e n a l o l e h

s e b a g i a n b e s a r masyarakat I n d o n e s i a . Umumnya pembuatan ke-

. . . .

cap masih dilakukan s e c a r a t r a d i s i o n a l , yang mengalami ba- . . . . . . . . nyak

sekali.perubahan-perubahan

.

pada c a r a - c a r a pembuatan ke- . . .

, . . ..,

cap yang d i l a k u k a n . . . o l e h masyarakat, walaupun pada p r i n s i p n y a

a d a l a h sama. . .

P e n e l i t i a n . . . .

i n i

pada p r i n s i p n y a dilakukan s e s u a i dengan . . . . .

p r o s e d u r yang lazim ditemukan pada i n d u s t r i - i n d u s t r i pengo- . . . . .- . . . .. l a h a n k e c a p d i Indonesia, y a i t u dengan' memakai metoda .fermen- . . .

t a s i

serara

t

r a d i s i o n a l .

, Pembuatan kecap s e c a r a f e r m e n t a s i pada p r i n s i p n y a ada- l a h memecah p r o t e i n , lemak dan k a r b o h i d r a t o l e h enzim yang

(114)

yang l e b i h s e d e r h a n a , f r a k s i t e r s e b u t akan menentukan c i t a -

.

r a s a , aroma dan komposisi kecap.

F e r m e n t a s i kapang d i l a k u k a n pada i n d u s t r i pengolahan

kecap cap Zebra1 d i Desa Cihideung, Eogor.

.

Untuk s e t i a p t i n g k a t lama i n k u b a s i ( f e r m e n t a s i kapang), k o j i l a n g s u n g d i -

f e r m e n t a s i dalam l a r u t a n garam, sedangkan yang l a i n n y a dike-

. . . , . , .

ringkan sampai k a d a r a i r . .

15

dan

8

p e r s e n sebelum d i f e r m e n t a -

s i

dalam l a r u t a n garam. F e r m e n t a s i . . . dalam l a r u t a n . garam . di-

lakukan .

.. selama empat minggu dengan s e l a n g waktu a n a l i s a s a t u

. .

. .

minggu, y a i t u minggu ke-1, 2,

3,

dan

4.

Selama f e r m e n t a s i dalam l a r u t a n garam t e r j a d i kenaikan

kandungan amino n i t r o g e n , sedangkan kandungan t o t a l n i t r o g e n

n a i k sampai minggu ke-J . . dan u n t u k beberapa p e r l a k u a n t e r j a d i

penurunan d i a k h i r f ermentasi. . . Rasio amino n i t r o g e n dan t o t a l

n i t r o g e n t e r b e s a r d i h a s i l k a n o l e h perlakuan lama i n k u b a s i

3

. .

h a r i dan k o j i , . . t a n p a . . dikeringkan.

Kandungan amino n i t r o g e n dan t o t a l n i t r o g e n t e r b e s a r

d i h a s i l k a n o l e h i n t e r a k s i p e r l a k u a n lama i n k u b a s i

3

h a r i dan

. . . . . . . . . . . . .

k o j i tanpa d i k e r i n g k a n . . . . . . . Berdasarkan d a t a h a s i l o l a h a n sta-

t i s t i k d a p a t disimpulkan, bahwa i n t e r a k s i perlakuan lama i n - . .

kubasi

3

. . h a r i . . dan k o j i tanpa d i k e r i n g k a n merupakan k o n d i s i
(115)

MEMPELAJARI PENGARUH PENGERINGAN KO JI

DAN LAMA WAKTU INKUBASI TERHADAP EFEKTIVITAS FERMENTASI

MOROMI P A D A PROSES PEMBUATAN KECAP

O l e h

-ED1 ANDESTA

F 20.1017

SKRIPSI

S e b a g a i salah

satu

s y a r a t

untuk

mernperoleh g e l a r

SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN

p a d a JURUSAN TEKNOLOGI INDUSTRI PERTANIAN

F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

1987

FAKULTAS TEKh'OLOGI PERTANIAN

INSTITUT PERTANIAN

BOGOR

(116)

INSITUT PERTANI AN BOGOR

FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN

___________________---

___________________--_---_---

MEMPELAJARI PENGARUB PENGERINGAN KO JI

DAN LAMA WAKTU INKUBASI TERHADAP EFEKTlVITAS FERMENTASI

MOROMI PADA PROSES PEMBUATAN KECAP

SKRIPSI

S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r

SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN

pada JURUSAN TEKNOLOGI INDUSTRI PERTANIAN

F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n

I n s i t u t P e r t a n i a n Bogor

Oleh

ED1 ANDESTA

F 20.1017

D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l

13

F e b r u a r i

1964

d i S i t a n a n g

(117)

KATA PENGANTAR

Bismillahirrahmanirrahim

P u j i dan syukur p e n u l i s p a n j a t k a n ke h a d i r a t A l l a h

SWT

yang t e l a h melimpahkan r a h m a t , t a u f i k dan hidayah-Nya, se-

h i n g g a t u l i s a n i n i d a p a t p e n u l i s s e l e s a i k a n r

P a d a kesempatan i n i p e n u l i s i n g i n menyaapaikan t e r i m a

k a s i h k e p a d a Bapak D r . R. Muljono Judoamidjojo s e l a k u dosen

pembimbing p q n u l i s yang t e l a h banyak memberikan p e t u n j u k dan

bimbingan, s e h i n g g a p e n u l i s d a p a t menyelesaikan t u g a s akade-

mik dan p e n e l i t i a n pada J u r u s a n T e k n o l o g i I n d u s t r i P e r t a n i a n ,

F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.

Ucapan t e r i m a k a s i h y a n g sama p e n u l i s sampaikan kepada

ayah, bunda, kakak dan a d i k - a d i k t e r c i n t a s e r t a semua pihak

yang t e l a h memberikan dorongan m o r a l selama p e n u l i s menyele-

s a i k a n k u l i a h pada F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n , IPB.

Akhirnya harapan p e n u l i s , semoga t u l i s a n i n i berguna

b a g i yang memerlukannya.

(118)

H a l a m a n

KATA PENGANTAR

...

i

DAFTAR T A B E L

...

ii

DAF'TAR GAMBAR

...

iii

DAFTAR LAMPIRAN

...

vi

I

.

PENDAHULUAN

...

1

A

.

LATAR BELAKANG

...

1

E

.

TUJUAN

...

4

I1

.

TINJAUAN P U S T A K A

...

5

...

A

.

BOTANI K E D E L A I

5

. . B

.

K O M P O S I S I K I M I A KEDELAI

...

6

.

. C

.

F E R N E N T A S I BAHAN PANGAN

...

10

D

.

MIKROORGARISME PADA P R O S E S PEMBUATm

KECAP

.

.

12

E

.

P R O S E S PENGOLAHAN KECAP

...

15

I11

.

METODA P E N E L I T I A N

...

38

. . A

.

BAHAN DAN ALAT

...

38

. . B

.

METODA

...

39

1

.

P e m b u a t a n K e c a p

...

39

3

.

R a n c a n g a n Percobaan

...

45

IV

.

H A S I L DAN PEMBAKASAN

...

48

A

.

P E N E L I T I A N PENDAHULUAN

...

48

B

.

PERUBAHAN SELAMA FERMXNTASI DALAM LARUTAN GARAM

...

51

...

.

1 A m i n o N i t r o g e n

51

2

.

T o t a l N i t r o g e n

...

62

....

.

(119)

Hal

.

.

V KESIMPULAN DAN SARAN

...

71

A

.

KESIMPULAN

...

71

B

.

SARAN

...

72

DAFTAR PUSTAKA

...

74

(120)

DAFTAR TABEL

Halaman

T a b e l 1. Komposisi kimia k e d e l a i

...

7

T a b e l 2. Komposisi asam amino e s s e n s i a l d a r i

k e d e l a i ?an kecang-kacang l a i n n y a

...

8

T a b e l

3 .

Kandungan b e b e r a p a v i t a m i n kacang

k e d e l a i

...

9

Tabel

4.

Komposisi k i m i a k e d e l a i h i t a m yang

d i p a k a i dalam p e n e l i t i a n

...

48

Tabel

5.

A n a l i s a s i d i k ragam kandungan amino n i t - r o g e n t e r l a r u t k e c a p mentah selama f e r -

m e n t a s i dalam l a r u t a n garam

...

52 [image:120.595.100.498.129.375.2]

T a b e l

6.

Analisa s i d i k ragam kandungan t o t a l n i t - r o g e n t e r l a r u t k e c a p mentah selama f e r -

...

(121)

DAFTAR GAMBAR

Garnbar 1, Bagan p r o s e s pembuatan k e c a p s e c a r a

[image:121.602.91.502.144.478.2]

t r a d i s i o n a l

...

17

Gambar 2. Pemecahan s u b t r a t bahan makanan o l e h

enzim

...

32

Gambar

3.

Pemecahan lemak m e n j a d i asarn lemak dan

g l i s e r o l

...

33

Gambar

4.

Tempet pemecahan bermacam-macam enzim

...

p a t i p a d a molekul a m i l o p e k t i n

34

Gambar

5.

R e a k s i pembentukan asam l a k t a t dan e t h a n o l d a r i g l u k o s a

...

35

Gambar

6.

R e a k s i pemecahan lemak dan pembentukan

...

e s t e r d a r i asam lemak

34

Gambar

7.

Skema f e r m e n t a s i o l e h b a k t e r i asam

l a k t a t

...

37

Gambar

8.

Bagan p r o s e s pembuatan k e c a p yang d i l a -

Gambar

Tabel Halaman ................. 1. Komposisi kimia k e d e l a i  7
Gambar 2. Pemecahan subtrat bahan makanan oleh enzim ...................................
Tabel Halaman ................. 1. Komposisi kimia k e d e l a i  7
Gambar 2. Pemecahan subtrat bahan makanan oleh enzim ...................................

Referensi

Dokumen terkait

Pada hukum Islam, pemaafan cuma-cuma ini dapat memungkinkan pelaku terbebas dari hukuman qishas dan diyat, namun dalam hukum pidana Indonesia pemaaf dari keluarga korban

Hal ini dikarenakan kepercayaan tinggi masyarakat terhadap pelayanan kesehatan primer di daerah tersebut (puskesmas) dan pelaksanaan BPJS yang berjalan lancar serta

Sukasari Bandung, (2) mendeskripsikan kinerja tutor di Pos PAUD Miana V.. Kecamatan Sukasari Bandung, (3) mendeskripsikan kelebihan dan

Jumlah pengangguran pada Agustus 2014 mencapai 484 ribu orang, dengan Tingkat Pengangguran Terbuka (TPT) cenderung menurun, dimana TPT dari Agustus 2014 sebesar 9,07 persen

(European Comission2009)Koska erityisesti kliini- set laitetutkimukset ovat kalliita ja aikaa vieviä ja niiden vaatimukset voivat EU:n ulko- puolella hyvin erilaiset, tulisi

Kuntien toiminnan valvontaa koskevassa kokeilussa olivat mukana Kuopio, Jyväskylän, Hankasalmen, Joutsan, Laukaan, Luhangan, Muuramen, Petäjäveden, Toivakan ja

Sahabat dan teman-teman yang terkasih.. Pengaruh Penggunaan Mind Map terhadap Kemampuan Mengaplikasikan dan Mencipta pada Pelajaran IPA di SD Kanisius Wirobrajan.

Ini dikarenakan nilai time constant