• Tidak ada hasil yang ditemukan

Analisis Perilaku dan Pendapatan Anggota Kelompok Tani Hutan (KTN) Serta Keberhasilan Tanaman Prospek Pernutanan Sosial Di RPH Karang Asem, BKPH Bantarsari, KPH Pemalang

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Analisis Perilaku dan Pendapatan Anggota Kelompok Tani Hutan (KTN) Serta Keberhasilan Tanaman Prospek Pernutanan Sosial Di RPH Karang Asem, BKPH Bantarsari, KPH Pemalang"

Copied!
10
0
0

Teks penuh

(1)

ANALISIS PERILAKU DAN PENDAPATAN

ANGGOTA KELOMPOK TAN1 HUTAN ( K T N ) S E R T A KEBERNASILAN TANAMAN P R O P E K PERNUTANAN SOSIAL D I RPW KARANG A S E M ,

BKPN BANTARSARI, K P H PEMALANG

O l e h :

Latar B e l a k a n g

D i P u l a u J a w a s e b a g i a n b e s a r p e n d u d u k n y a h i d u p d i p e d e s a a n d e n g a n p e n y e b a r a n y a n g t i d a k merata, d i a n t a r a n y a b e r a d a d i d e s a - d e s a y a n g b e r b a t a s a n a t a u b e r d e k a t a n d e n g a n h u t a n . N a s a l a h y a n g n e n o n j o l d a r i m a s y a r a k a t d e s a d i P u l a u J a w a $ a d a l a h s e m p i t n y a l a h a n p e r t a n i a n , y a n g rnembuat p o t e n s i e k o n o m i n y a m e n j a d i r e n d a h . 3 a l i n i d i d u g a m e n y e b a b k a n p e t a n i k u r a n g b e r o r i e n t a s i k e p a d a p e - n g e r n b a n g a n u s a h a , m e r e k a l e b i h e e n d r u n g b e r o r i e n t a s i k e p a d a b a g a i m a n a m e m p e r t a h a n k a n h i d u p d e n g a n r e s i k o s e r e n d a h - r e n d a h n y a . Tu.juan P e n e l i t i a n

a , M e n g e t a h u i t i n g k a t p e r i l a k u m a s y a r a k a t d a n t i n g k a t p e r u b a h a n - n y a t e r h a d a p k e g i a t a n PS.

b . M e n g e t a h u i p e n g a r u h k e g i a t a n PS d a l a m m e n i n g k a t k a n p e n d a p a t a n a n g g o t a KTH.

c . M e n g e t a h u i t i n g k a t k e b e r h a s i l a n t a n a m a n p r o y e k P S .

METODE PENELITIAN L o k a s i d a n Waktu P e n e l i t i a n

P e n e l i t i a n d i l a k u k a n p a d & d e s a Kebun Gede d a n d e s a B a n t a r B o l a n g . Kedua'nya t e r m a s u k w i l a y a h K e c a m a t a n B a n t a r B o l a n g , Kabu- p a t e n P e r n a l a n g , J a w a T e n g a h d a m m e r u p a k a n w i l a y a h k e r j a R P H K a r a n g A s e m , BKPH B a n t a r s a r i , KPW P e m a l a n g , P e s u m P e r h u t a n i U n i t - I J a w a T e n g a h .

P e n g a m b i l a n C o n t o h Dan J e n i s D a t a

P e n g a m b i l a n s a m p l e r e s p o n d e n d i l a k u k a n d e n g a n s t r a t i f i e d random sampling. K r i t e r i a s t r a t a y a n g d i p e r g u n a k a n a d a l a h l u a s p e m i l i k a n l a h a n , k a r e n a l u a s p e m i l i k a n l a h a n m e r u p a k a n f a k t o r

...

(2)

omin n d a l a e k o n o m i rumah t a n g g a d i p e d e s a a n . P e m b a g i a n s t r a t a t e r s e g u t y a l T u .

S t r a t a I

>

0 . 5 0 H a

S t r a t a I1 0 . 2 6

-

0 . 5 0 H a S t r a t a I11 0 . 0 1

-

0 . 2 5 H a S t r a t a I V 0 . 0 0 H a

J u m l a h r e s p o n d e n 8 0 o r a n g , t e r d i r i d a r i 4 0 o r a n g a n g g o t a KTN d a n 40 o r a n g b u k a n a n g g o t a KTH d e n g a n error sampling 1 0 % p a d a t i n g - k a t k e p e r c a y a a n 35%.

D a t a p r i m e r d i p e r o l e h d a r i h a s i l w a w a n c a r a d e n g a n mengguna- k a n k u e s i o n e r d a n p e n g u k u r a n i a n g s u n g d i l a p a n g a n . D a t a s e k u n d e r d i p e r o l e h d a r i i n s d a n s i - i n s t a n s i t e r k a i t , p e m e r i n t a h d e s a , k e c a - m a t a n 'dan d a r i Perum P e r h u t a n i (RPH, BKPN, KPH) m e l i p u t i : L e t a k d a n l u a s l o k a s i p e n e l i t i a n , k e a d a a n g e o g r a f i , f i s i k , s o s i a l , e k o n o m i d a n s e b a g a i n y a .

METODE ANALISIS DATA

A n a l i s i s P e r i l a k u

A n a l i s i s d a t a y a n g d i p e r g u n a k a n a d a l a h U j i T a n d a d e n g a n s i s t e m s c o r i n g d a r i h a s i l w a w a n c a r a s e j u m l a h p e r t a n y a a n y a n g d i a j u k a n . H i p o t e s a y a n g d i b u a t :

HO: m = O l a w a n H 1 : m = 0

K O : Bahwa P e r h u t a n a n S o s i a l t i d a k b e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p p e r u b a h a n p e r i l a k u ( p e n g e t a h u a n d a n p e r s e p s i ) a n g g o t a KTH

.

N 1 : Bahwa P e r h u t a n a n S o s i a l b e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p p e r - u b a h a n p e r i l a k u a n g g o t a KTW.

K a i d a h k e p u t u s a n U j i HO d a n N 1 p a d a t a r a f u j i : J i k a Q h i t u n g

>

Q t a b e l , t e r i m a NO

J i k a Q h i t u n g

<

Q t a b e l , t e r i m a H 1 A n a l i s i s P e n d a p a t a n

U n t u k r n e n g u j i a d a a t a u t i d a k n y a p e r b e d a a n p e n d a p a t a n a n t a r a rumah t a n g g a a n g g o t a KTW d e n g a n rumah t a n g g a a n g g o t a b u k a n KTW, d i g u n a k a n " U J I T " .

U n t u k m e n g e t a h u i a d a a t a u t i d a k n y a h u b u n g a n a n t a r a b a n y a k n y a r u m a h t a n g g a a n g g o t a KTH d a n b u k a n a n g g o t a K T H t e r h a d a p g a r i s k e m i s k i n a n , d i g u n a k a n " U J I

x2"

( chi-kuadrat)

.

HO : T i d a k a d a h u b u n g a n a n t a r a b a n y a k n y a rumah t a n g g a a n g g o t a - KTN a t a u b u k a n a n g g o t a KTN d e n g a n g a r i s k e m i s k i n a n .

(3)

2

N ( a x d

-

b x c )

*2

=

2

( X

< = X

2

terima NO

)

hit

8.05;

1

( X 2 > = X

terima N1

)

hit

0.05; 1

Analisis Keberhasilan Tanaman

Analisis ini dilakukan untuk mengetahui tingkat keberhasilan

tanaman kehutanan (tanaman pokok dan tanaman sela) yang akan

menentukan apakah perhutanan sosial dapat diteruskan pemelihara

annya. Metode pengambilan contoh yang digunakan adalah

Systimat-

ic S a m p l i n g W i t h R a n d o m Start.

Unit Contoh berbentuk bujur

sangkar dengan luas

0 , 0 4

H a dengan Intensitas sampling

4

%.

Analisa keberhasilan didasarkan atas ketentuan Perum Perhutani.

NASIL PENELITIAN

Perkembangan Pelaksanaan Proyek Perhutanan Sosial

Lokasi proyek perhutanan sosial adalah petak 138-a dengan

uas

2 2 . 1 0

H a , yang termasuk wilayah RPH

Karang Asem, BKPW

antar Sari, KPK Pemalang.

Petak-petak ini sejak tahun

1 9 5 7

telah merupakan tanah kosong tempat kubangan kerbau.

Penanaman

pernah dilakukan tahun

1 9 7 5

dan tahun 1980; keduanya kurang

berhasil.

Penggarap (anggota KTN) proyek perhutanan sosial ini bertem-

pat Linggal di dua dukuh dalam desa yang berbeda yaitu Dukuh

Penaunan Desa Kebon Gede dan Dukuh Semiliran Desa Bantar Bolang.

Para petani tergabung dalam

3

KTM yaitu KTH Melati di Dukuh

Penaunan dengan anggota KTN

5 2

rumah tangga, dan KTN Sidodadi

serta KTN Maju Makmur di Dukuh Semiliran masing-masing anggota

KTN 43 rumah tangga dan 33 rumah tangga.

Dari ketiga KTH tersebut, KTH Melati merupakan

MTK

yang

telah cukup maju; pertemuan bulanannya setiap tanggal 5 telah

intensif, administrasi eukup terktur dan simpan pinjam telah

berjalan, memiliki kas dan ternak.

Identitas Respdnden

(4)

a b e l 1 . J u m l a h R e s p o n d e n m e n u r u t g o l o n g a n p e m i l i k a n l a h a n

01 Dukuh P e t a u n a n Dukuh S e m i l i r a n

e m i l i k a n

---.---

T o t a l a h a n A n g g o t a Bukan A n g g o t a Bukan ( KK )

( K K ) ( K K J ( K K ) ( K K )

I

I

I

I I I

I V

u m l a h 2 0 2 0 2 0 2 0 8 0

, i n g k a t p e n a e t a h u a n p e r s e p s i a n g g o t a KTH

P e n i l a i a n d e n g a n m e n g g u n a k a n s e j u m l a h p e r t a n y a a n d a l a m Ienkuk k u e s i o n e r d i l a k u k a n d e n g a n "UJI t a n d a " n i l a i yang d i p e r - , l e h d a r i 4 0 r e s p o n d e n m e n u n j u k k a n bahwa p e r h u t a n a n s o s i a l b e r - b e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p p e r u b a h a n p e r i l a k u ( p e n g e t a h u a n d a n ) e r s e p s i ) a n g g o t a KTN.

T a b e l 2 . U j i T a n d a u n t u k m e n g e t a h u i p e r u b a h a n s o s i a l ( p e n g e t a h u a n d a n p e r s e p s i ) a n g g o t a KTH T e r h a d a p K e g i a t a n K e h u t a n a n s e b e l u m d a n s e s u d a h Adanya P e r h u t a n a n P o s i a l .

' e r u b a h a n G i n g k a t P e r u b a h a n

...

p e n g e t a h u a n p e r s e p s i

Jumlah 4 0 4 0

T i n g k a t P e n d a p a t a n AngRota

MTH

(5)

T a b e l 3 . P e n d a p a t a n R a t a - r a t a Rumahtangga P e s e r t a P e r h u t a n a n S o s i a l

G o l o n g a n P e t a u n a n S e m i l i r a n ( RP

1

( R p

.

Gol I

3 . Go1 I1

Go1 I I I

3 . Gol I V

R a t a - r a t a p e n d a p a t a n r u m a h t a n g g a d a r i k e g i a t a n P e r h u t a n a n 3 o s i a l selama t a h u n 1 9 8 8 , d e n g a n t a n a m a n p a l a w i ja s e b a n y a k d u a k a l i menanam k a c a n g t a n a h d a n s a t u k a l i menanam j a g u n g a d a l a h s e p e r t i t y e r l i h a t p a d a t a b e l 4 .

K e b e r h a s i l a n t a n a m a n H u t a n

P e r s e n t u m b u h t a n a m a n p o k o k j a t i ( T e c t o n a g r a n d i s L . F ) a d a l a h 7 5 % ( b a i k ) d e n g a n k e r a g a m a n p r o p o r s i ( s p )

=

- 3 4 . 8 9 x 1 0 d a n j a r a k t a n a m 6 x 1 m e t e r . P e r s e n Lurnbuh t a n a m a n s e l a G l i r i - c i d i a d a n r u m p u t s e t a r i a d e n g a n j a r a k t a n a m I m a d a l a h 1 9 , 4 %, yang m e n u r u t k r i t e r i a Perum P e r h u t a n i d i n y a t a k a n g a g a l , Tanaman p a g a r a d a l a h n a n a s d e n g a n s i s t i m t a n a m " n g u t u w a l a n g " t u m b u h k u r a n g b a i k .

T a b e l 4 . P e n d a p a t a n R a t a - r a t 8 Rumah Tangga N a s i l D a r i P e r h u t a n a n S o s i a l

G o l o n g a n P e t a u n a n S e r n i l i r a n

( Rp ) f RF

1

a . Go1 I 557 500 b . Gol I1 1 9 1 667 c . G o l

III

1 7 6 500 d . G o l I V 2 3 4 667

KESIMPULAN

DAN S A

B e r d a s a r k a n p e n e l i t i a n y a n g d i l a k u k a n d a p a t d i t a r i k b e b e r a p a k e s i m p u l a n s e b a g a i b e r i k u t :

(6)

P e m a l a n g , b e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p p e n i n g k a t a n p e n g e t a h u a n d a n p e r s e p s i a n g g o t a KTH.

P e n d a p a t a n r a t a - r a t a a n g g o t a KTN l e b i h b e s a r d a r i p e n d a p a t a n r a t a - r a t a b u k a n a n g g o t a KTH, p a d a g o l o n g a n p e m i l i k a n l a h a n I V p e n d a p a t a n r a t a - r a t a a n g g o t a KTH c e n d e r u n g m e n d e k a t i p e n d a p a t a n r a t a - r a t a a n g g o t a KTH g o l o n g a n p e m i l i k a n l a h a n I I I .

Tanaman p o k o k j a t i b e r h a s i l b a i k d e n g a n p e r s e n tumbuh 75 %,

t a n a m a n s e l a g a g a l d e n g a n p e r s e n ' t u m b u h 1 9 , 4 % d a n t a n a r n a n p a g a r m e n g a l a m i p e r t u m b u h a n y a n g k u r a n g b a i k .

Perum P e r h u t a n i p e r l u m e n g a d a k a n k e r j a sama y a n g l e b i h e r a t d e n g a n p e m e r i n t a h d e s a d i d a l a m p e m b i n a a n KTW;

U n t u k r n e n i n g k a t k a n p r o d u k s i h a s i l p a l a w i j a d a n t a n a r n a n k e h u - t a n a n d i p e r l u k a n k e g i a t a n p e n y u l u h a n y a n g l e b i h i n t e n s i f d a n s u b s i d i a t a u k r e d i t p u p u k y a n g t i d a k m e m b e r a t k a n p e t a n i .

DAFTAR PUSTAKA

o n i m . 1 9 8 6 . L a p o r a n P e l a k s a n a a n P r o g r a m P e r h u t a n a n S o s i a l . D e p a r t e m e n K e h u t a n a n cq. Perum P e r h u t a n i .- F o r d F o u n d a t i o n .

J a k a r t a .

,

1 9 8 9 . P r o s i d i n g S e m i n a r H a s i l P e n e l i t i a n P e r h u t a n a n S o s i a l D i J a w a . P u s a t S t u d i Pembangunan - F a k u l t a s K e h u t a n a n IPB. B o g o r . 30

-

3 1 J a n u a r i 1 9 8 9 .

. r u s m a n , D . 1 9 8 1 . P e n g a n t a r P e r e n e a n a a n Pembangunan K e h u t a n a n . I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r .

i r t a s u b r a t a , J . 1 9 8 7 . Dukungan P e n e l i t i a n dalarn P e l a k s a n a a n P r o g r a m P e r h u t a n a n S o s i a l . Loka K a r y a P e r h u t a n a n S o s i a l . Madiun. 2 3

-

2 6 November 1 9 8 7 .
(7)

D I S M U S I S I D A N G SEMINAR KE DUA

?enanya :

Yeti

I .

Apakah

yang menyebabkan sumbangan pendapatan dari Program

'erhutanan Sosial masih kecil ?

Jawab

:

,Irawan

I .

Karena adanya serangan hama untk tanaman pertanian sebagai

3kibat dari adanya pergantian kelas perusahaan dan kegiatan

penyuluhan masih sangat kurang.

Penanya

:

Sri Puniati

1. Kalau rnel ihat judul anda mengenai evaluasi

,

berarti dalam

penelitian ini harus melihat kondisi awal sebelum mengikuti

program. Bagaimana informasi hal tersebut dapat anda peroleh

?

2.

~ebkrhasilan

tanaman hutan tidak akan terlepas dari kebera-

daanjaktifitas

KTN.

Apakah hal ini diperoleh karena anggota KTH

merasa memiliki dan memelihara atau karena proses itu berjalan

sendiri ?

Jawab

:

Irawan

1.

Peserta yaitu orang-orang

yang mau dan mampu mengerjakan

program tersebut dengan persetujuan aparat yang berwenang di

daerah tersebut. Peserta PPS sudah mampu menggunakan pupuk dan

administrasi sudah lebih baik dibandingkan bukan peserta, Peser-

ta mempunyai tingkat pendapatan yang lebih baik dibanding bukan

peserta.

2.

Dalam penelitian ini saya menggunakan kriteria penilaian

berdasarkan Pedoman Pelaksanaan Program Perhutanan Sosial, jadi

penilaian itu bisa didasarkan atas keberhasilan tanaman hutan

atau tingkat persen tumbuh.

Adanya persen turnbuh ini tidak

terlepas dari peran serta penggarap dalam melakukan pengolahan

tanah, pemeliharaan tanaman dan lain-lain. Namun disini diper-

lukan penelitian lebih lanjut seperti yang saudara kemukakan.

Yang saya ketahui berdasarkan wawaneara dan observasi; saya kira

tingkat persen tumbuh tergantung dari peran serta peserta dan

kesadaran untuk merasa memiliki tanaman tersebut.

Penanya :

Jejen

1.

Menurut anda kekurangan yang ada berasal dari Program atau

(8)

awab

:

Irawan

Pada umumnya terjadi kelemahan pada pelaksanaan di lokasi

jrogram, sedangkan dari segi konsep cukup bagus.

'enanya

:

Mas'ud Yunus

.

Apa perbedaan antara pengetahuan dan persepsi ?

rawab

:

Diah Zuhriana

.

Pengetahuan adalah adaptasi dari luar, bagaimana seseorang

lenyerap ilmu yang diperolehnya sebelum dan sesudah ikut Program

'erhutanan Sosial.

Sedangkan persepsi yaitu pandangan pribadi

lan tidak dipengaruhi oleh faktor luar,

'enanya :

Marwoto

..

Apakah tanaman rumput setaria dan tanaman nanas dapat menr-

~erikan

tambahan pendapatan bagi petani ?

fawab

:

Diah Zuhriana

..

Pada saat ini rumput setaria yang terdapat pada lahan Perhu-

;anan Sosial hanya digunakan untuk rnakanan ternak, bagi petani

Tang mernpunyai ternak, sedangkan bagi yang tidak mempunyai ter-

lak, rurnput Setaria hanya berfungsi sebagai tanarnan pencegah

trosi saja.

Demikian juga dengan tanaman Idanas, rneskipun saat

ini sudah berbuah, tetapi hasilnya masih digunakan untuk keper-

.uan sendiri dan tidak dijual, sehingga belum memberikan tambahan

>enclapatan bagi petani.

'enanya

:

Teguh Purwanto

I .

Mengapa anda memperbandingkan tingkat garis kerniskinan anatar

>eserta dan bukan peserta, mengapa tidak sebelum dan sesudah

ndanya program ?

Tawab

:

Diah Zuhriana

I.

Garis kerniskinan dapat diketahui apabila kita menge tahui

?engeluaran suatu rumah tangga. Apabila kita mencari data

pada

rumah tangga sebelum mengikuti pro gram

(2 tahun yang laluj, kita

cidak dapat menjamin apakah rumah tangga tersebut akan ingat

cembali akan

pengeluaran-pengeluarannya

dahulu, ditambah dengan

2da nya kenaikan harga sekarang ini, yang menjadikan data penge-

luaran yang kita peroleh menjadi kurang tepat.

Sehingga untuk

(9)

e n a n y a : Sumarno

.

D a l a m k a i t a n n y a d e n g a n p e n c l a p a t a n a n g g o t a K T H , k e g i a t a n a p a a j a y a n g t e l a h d i l a k s a n a k a n d a n b a g a i m a n a p e n g a r u h k e g i a t a n e r s e b u t t e r h a d a p p e n g h a s i l a n m e r e k a ?

awab : D i a h Z u h r i a n a

D i l o k a s i P e r h u t a n a n S o s i a l y a n g t e l a h s a y a t e l i t i , k e g i a t a n a n g t e l a h d i l a k s a n a k a n y a i t u a r i s a n y a n g d i a d a k a n s e t i a p 3 5

a r i s e k a l i d e n g a n u a n g a r i s a n s e b e s a r Rp 1 0 0 0 , - / o r a n g . K a s i l r i s a n t e r s e b u t k e m u d i a n d i b e l i k a n kambing y a n g a k a n d i p e l i h a r a l e h p a r a p e s e r t a n y a . Maksud p e m b e l i a n k a m b i n g i n i a d a l a h a g a r a p a t b e r k e m b a n g b i a k d a n d a p a t m e m b e r i k a n t a m b a h a n p e n g h a s i l a n la g i p e s e r t a . T e t a p i t e r n y a t a kambing t e r s e b u t b a n y a k y a n g rnati a r e n a p e n y a k i t , m e s k i p u n a d a b e b e r a p a y a n g b e r k e m b a n g b i a k e n g a n b a i k . S e h i n g g a k e g i a t a n i n i h a n y a m e m b e r i k a n t a m b a h a n t e n d a p a t a n p a d a b e b e r a p a p e s e r t a s a j a .

' e n a n y a : T e g u h P u r w a n t o

N i l a i - n i l a i p e r i l a k u a p a y a n g d i u k u r ? Apakah n i l a i t e r s e b u t : e s u a i d e n g a n t a r g e t p e m b i n a a n KTH y a n g t e l a h d i l a k u k a n ? ( m i s a l - tya p e r m o d a l a n , p e n g o r g a n i s a s i a n , a d m i n i s t r a s i , d a n l a i n - l a i n ) . f a w a b J a g a A t m a j a

..

N i l a i y a n g d i u k u r a d a l a h t i n g k a t p e r s e p s i d a n t i n g k a t p e n g e - . a h u a n p e s e r t a P r o g r a m P e r h u t a n a n S o s i a l , j u g a m e n y a n g k u t k e t r a m - ) i l a n . D i s i n i p e n g a m a t a n k e t r a m p i l a n d i l a k u k a n secara l a n g s u n g , i a d i t i d a k m e l a l u i k u e s i o n e r .

T a r g e t p e m b i n a a n KTII t e r u t a r n a t a r g e t j a n g k a p e n d e k , y a i t u LTH t e r s e b u t s u d a h m e m i l i k i p e r a n g k a t k e p e n g u r u s a n , k a s d a n > e r t e m u a n n y a t e l a h b e r j a l a n d e n g a n b a i k , a d a n y a p e n y u l u h a n y a n g : u t i n .

? e n a n y a : Suwarno

1. K e g i a t a n a p a y a n g d i l a k u k a n p a d a l o k a s i P e r h u t a n a n S o s i a l d a n ~ a g a i m a n a p e n g a r u h k e g i a t a n t e r s e b u t t e r h a d a p p e n d a p a t a n ?

Tawab : J a y a A t m a j a

(10)

Penanya

:

Tutut Sunarminto

1.

Mengapa seseorang menjadi peserta Perhutanan Sosial atau

bukan, mohon dijelaskan ?

Jawab

:

Jaya Atmaja

1.

Adanya Program PS diumumkan kepada tokoh-tokoh masyarakat.

Kemudian tokoh masyarakat memberitahu kepada masyarakat yang

ingin ikut sebagai peserta dan hanya didasarkan kepada mereka

yang

m a u

dan mampu saja. Jadi soal petani miskin dan tidak punya

Referensi

Dokumen terkait

Selanjutnya pada Bab III, “HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN”, yang memuat Gambaran umum BPJS Kesehatan Cabang Utama Bandung sebelum berubah menjadi BPJS Kesehatan, hasil

Badan Usaha Milik Desa (BUMDes) dalam Peraturan Daerah Kabupaten Rokan Hulu Nomor 8 Tahun 2007 tentang Badan Usaha Milik Desa adalah usaha desa yang didirikan

Menurut ketentuan umum sistem rujukan berjenjang oleh BPJS Kesehatan salah satunya adalah dalam menjalankan pelayanan kesehatan tingkat pertama dan tingkat lanjutan wajib

Dengan memperhatikan hal-hal tersebut di atas dapat dimaklumi bahwa penyusunan strategi dan kebijakan perdagangan bebas perlu disertai pemahaman atas potensi

Our previous report noted that ethanolic extract of ficus leaves and sappan wood performed cytotoxic effect on T47D breast cancer cells through cell cycle arrest and apoptosis

Discrepancy menyebabkan issuing bank berhak untuk tidak melakukan pembayaran atas dokumen yang dipresentasikan oleh beneficiary (seller) , atau dengan kata lain,

Melakukan pencelupan kain menggunakan mesin Jigger 21.1 Menyiapkan operasi proses pencelupan 21.2 Melakukan pencelupan 21.3 Mengendalikan parameter proses 21.4

Mastoidektomi radikal klasik adalah tindakan membuang seluruh sel-sel mastoid di rongga mastoid, meruntuhkan seluruh dinding belakang liang telinga, membersihkan seluruh sel