ﻟﺎﺼﺗﻻا
ﺧﺪﻤﻟﺎﺑ
ﺔ ﻮﺤ ﻟا
ﺪ اﻮﻘﻟا
ﻴ ﻌﺗ
ﺔﻴﻟﺎﻌﻓ
ﺳرﺪﻤﻟا
ﻰﻓ
ﺔﻴﻣﻮﻜﺤﻟا
ﺔ ﻮﻧﺎﺜﻟا
ﺔ
10
ﺎﺗﺮآﺎﺟ
ﺚﺤﺑ
ﺔ݊زﻼ݆ا
طوﺮﺸ݆ا
ﻦ݊
طﺮﺷ
ﺔ݇ﻜۿ݆
مﺪܿ݊
݉ﺴﻗ
ﻲﻓ
ﻰ݆وﻷا
ﺔﻴܳ݊ﺎ܇݆ا
ﺔ܆رﺪ݆ا
ﻰ݇ܲ
لﻮﺼﺤ݆݇
݉ﻴ݇ܳ۾
ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا
ﺔﻐ݆݇ا
داﺪܲإ
:
ﻧﺎ ﺮﻣ
ﻴ ﺴ ﻟا
ﻗر
:
105012000233
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا
ﺔﻐ ﻟا
ﻴ ﻌﺗ
ﺴﻗ
ﺔﻴﺑﺮ ﻟا
ﺔﻴ آ
ﻴ ﻌ ﻟاو
ﺤﻟا
ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا
ﷲا
ﺔ ﺪه
ﺮﺷ
ﺔﻌﻣﺎﺟ
ﺔﻴﻣﻮﻜ
ﺎﺗﺮآﺎﺟ
م
/
1431
ﻓ
ﺔﺳرﺪﻤﻟا
ﺔ ﻮﻧﺎﺜﻟا
ﺔﻴﻣﻮﻜﺤﻟا
ﺎﺗﺮآﺎﺟ
ﺚﺤﺑ
ﺔﻴܳ݊ﺎ܇݆ا
ﺔ܆رﺪ݆ا
ﻰ݇ܲ
لﻮﺼﺤ݆݇
ﺔ݊زﻼ݆ا
طوﺮﺸ݆ا
ﻦ݊
طﺮﺷ
ﺔ݇ﻜۿ݆
ﻰ݆وﻷا
݉ﺴﻗ
ﻲﻓ
݉ﻴ݇ܳ۾
ﺔﻴﺑﺮۿ݆ا
ﺔﻴ݇ﻜﺑ
ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا
ﺔﻐ݆݇ا
داﺪܲإ
:
ﻧﺎ ﺮﻣ
ﻴ ﺴ ﻟا
ﻗر
:
105012000233
فاﺮﺷإ
۽ﺤ۾
:
لوﻷا
فﺮﺸ݆ا
ﻓﺮﺸ݆ا
ﺔ
ﻴݎﺎﺜ݆ا
ﺔ
)
رﻮ آﺪﻟا
ﺪﻤﺣأ
ﺎ ار
ﻴﻃ
ﺮﻴ ﺴﺟﺎﻤﻟا
(
)
ﻧاﻮﺴﻣ
ﺮﻴ ﺴﺟﺎﻤﻟا
ة
(
ﺴﻗ
ﻴ ﻌﺗ
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا
ﺔﻐ ﻟا
ﺔﻴﺑﺮ ﻟا
ﺔﻴ آ
ﻴ ﻌ ﻟاو
ﺔﻴﻣﻮﻜﺤﻟا
ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا
ﷲا
ﺔ اﺪه
ﺮﺷ
ﺔﻌﻣﺎﺟ
ﺎﺗﺮآﺎﺟ
2010
م
نﺎﺤ ﻣﻻا
ﺔ ﻟ
ﻖ ﺪﺼﺗ
ﻰﻓ ﺚﺤ۹݆ا اﺬه مﺪﻗ
عﻮﺿﻮ݊ "
ﻓ ﻟﺎﺼﺗﻻا ﺧﺪﻤﻟﺎﺑ ﺔ ﻮﺤ ﻟا ﺪ اﻮﻘﻟا ﻴ ﻌﺗ ﺔﻴﻟﺎﻌﻓ
ﺔﻴﻣﻮﻜﺤﻟا ﺔ ﻮﻧﺎﺜﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا 10
ﺎﺗﺮآﺎﺟ
"
ﺔﻴﺑﺮۿ݆ا ﺔﻴ݇آ ﻰ݆إ
݉ﻴ݇ܳۿ݆او
ܹݚﺮﺷ ﺔܳ݊ﺎ܆
ﻼ ܚﻹا ﷲاﺔ ݚاﺪه ﻰ ﻓ ܝﻗﻮ ݎ ﺪ ﻗو ،ﺎ ۾ﺮآﺎ܆ ﺔ ﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ﺔﻴ݊
،ܙﻴ ﺨ݆ا مﻮ ݚ
27
ﻮݚﺎ ݊
2010
ا ۽݆ﺎݎو ،نﺎﺤۿ݊ݢا ﺔݏ܇݆ مﺎ݊أ
݆وﻷا ﺔﻴܳ݊ﺎ܇݆ا ﺔ܆رﺪ݆ا ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ ﻰﻓ ﻰ
ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾
ﺔﻴﺑﺮۿ݆ا ﺔﻴ݇ﻜﺑ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ݉ﻴ݇ܳۿ݆او
.
،ﺎ۾ﺮآﺎ܆
27
ﻮݚﺎ݊ 2010
م
نﺎﺤۿ݊ݢا ﺔݏ܇݆
݉ﺴ݆ܿا ܙﻴﺋر
رﺎ۾ ݚ نﺎﺤۿ݊ݢا ﺦ ܱﻴﻗﻮۿ݆ا
د
. / ﺮﻴۿﺴ܆ﺎ݆ا يﺮݚدرد ﺪ܊أ 27
ﻮݚﺎ݊ 2010
...
ܹﻴﻇﻮۿ݆ا ݉ﻗر
: 195402011987121001
݉ﺴ݆ܿا ﺮﻴ۾ﺮﻜܚ ﻲݎاﻮﺴ݊ ﺮﻴۿﺴ܆ﺎ݆ا
ة
27
ﻮݚﺎ݊ 2010
... .
ܹﻴﻇﻮۿ݆ا ݉ﻗر
: 197305051999032003
لوﻷا ﻦﺤۿ݆ا أ
.
د
. /
ﻰݏﺜ݊ ﺪﺤ݊ ﺮﻴۿﺴ܆ﺎ݆ا
27
ﻮݚﺎ݊ 2010
...
ܹﻴﻃﻮۿ݆ا ݉ﻗر
: 19510807980031006
ݏﺤۿ݆ا ﺔﻴݎﺎﺜ݆ا ﺔ
وأ ﻲۿܚ ﺎݎﺎݚر
ﻲ۾اﻮ܊ر ﺮﻴۿﺴ܆ﺎ݆ا
ة
27
ﻮݚﺎ݊ 2010
...
ܹﻴﻇﻮۿ݆ا ݉ﻗر
: 197008041997032003
ﻪﻴ݇ܲ قﺪﺼݚ
:
ﺔﻴﺑﺮۿ݆ا ﺔﻴ݇آ ﺪﻴܲ ݉ﻴ݇ܳۿ݆او
أ
.
د
. /
ﺮﻴۿﺴ܆ﺎ݆ا ادﺎﺷر يﺪݚد
ܹﻴﻇﻮۿ݆ا ݉ﻗر
ﺪܲاﻮ݆ܿا ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ݅ﺪ݆ﺎﺑ ݢا ﺼ۾ ﺎ݆ ﻲ ﻲﻓ ﺔܚرﺪ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا 10 ܆ ﺎ ۾ﺮآ ﺎ . فاﺪهأ ﻦܲ فﺮܳﻴ݆ ﺚﺤ۹݆ا اﺬه ﺔ݇܇݆ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻲﻓ ﺔﻴ݆ﺎܻ݆ܳا ﺔ܆رد ماﺪﺨۿܚﺎﺑ ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ، ܲ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ܽﻴ۹ﻄ۾و ﺔܚارد ﺪݏ ﺔﻴܻ݆݇ܳاﺔ݇܇݆ا . ܹﺸﻜ݆او قﺮܻ݆ا ﻦܲ ﻦﻴ݇ﺼܻ݆ا ﻦ݊ ﺔ܇ﻴۿݎ ﻦﻴﺑ ﻦﻴܻ݇ۿﺨ݆ا ) يﺬ݆ا ݅ﺼܻ݆ا ﻦﻴﺑ اﺬه مﺪﺨۿﺴݚ ݢ ﻦ݊ ﻦﻴﺑو ݅ﺪ݆ا ۿﺴݚ ﺎﻬ݊ﺪﺨ ( . ﺚﺤ۹݆ا اﺬه ﻲﻜ݆ا ﺚﺤ۹݆ا عﻮݎ ﻦ݊ ) Analisis Kuantitatif ( ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا مﺪﺨۿﺴ۾و ܊ﻹا ݅ﺪ݆ا ﻰﺋﺎﺼ . ﻰۿ݆ا ܅ﻬݏ݆او مﺪﺨۿﺴ۾ ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا ﻮه ܻܢﻮ݆ا ܅ﻬݏ݆ا ﻲ ﻲـ۹ݚﺮ܇ۿ݆او ﻪﻴﻓ نﻷ ، ﺮ܇۾ ﺑﺔ ﻦﻴۿܲﻮ܇݆ا ﻦﻴﺑ . ﻰ݆وﻷا ﺔܲﻮ܇݆ا ﻲه ﺔܲﻮ܇݆ا ﺔ۹ݚﺮ܇ۿ݆ا ) Experimen Class ( ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا مﺪﺨۿﺴݚ يﺬ݆ا ݅ﺼܻ݆ا . ﺔܲﻮ܇݆او ﺔﻴݎﺎﺜ݆ا ﻲه ﺔܲﻮ܇݆ا ݆ا ﺔﻄﺑﺎܧ
(Controled Class)
مﺪﺨۿﺴݚ يﺬ݆ا ݅ﺼܻ݆ا نوﺪﺑ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا . ﺔܚارﺪ݆ا ܱۿ܇݊ ﺎ݊أ ݆ا اﺬﻬ݆ ﺚﺤ۹ ﻲﻬﻓ ܹﺼ݆ا ﺬﻴ݊ﻼ۾ ܲ ىدﺎﺤ݆ا ﺮﺸ " أ " و " ب " ﻦ݊ ﺔܚرﺪ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ٠ ܆ ﺎ ۾ﺮآ ﺎ ، ﻰܚارﺪ݆ا مﺎ݆ܳ݇ 2009 / 2010 . ةدﻮﺼ݆ܿا وأ ﺔݏݚﺎ݆ܳا ﺔܿݚﺮﻄﺑ ﺔܚارﺪ݆ا ﺔݏﻴܲ ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا تﺬأو ) Purposive sample ( ، ﻰ݆إ ݉هدﺪܲ ܵ݇۹ݚو اﺬﻴ݇۾ ﻦﻴܳﺑرأو ﺔܳﺑرأ . ܱ܇۾و ۹݆ا ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا ماﺪﺨۿܚﺎﺑ تﺎݎﺎﻴ قﺮﻄ݆ا ﺔﻴ۾ݜا : 1 ( ناﺪﻴ݊ ﻰ݆إ ﺔﻈ܊ﻼ݆ا ،ﺚﺤ۹݆ا 2 ( ݆ا ﺔ݇ﺑﺎܿ ﺔﻴﺼﺨﺸ݆ا ܱ݊ ﺮݚﺪ݊ ﺔܚرﺪ݆ا رﺪ݊و س ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا ، 3 ( رﺎ۹ۿݢا تا ﺔݚﺮݚﺮﺤۿ݆ا ﻰ݇ܲ ﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا لﻮﺼﺤ݆݇ ﻰ݇ܲ تﺎݎﺎﻴ۹݆ا ܲ ﻦ ݉ﻬ۾رﺪﻗ ﻰ݇ܲ سرد ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا ىﺪ݆ ﺬﻴ݊ﻼ۾ ىدﺎﺤ݆ا ܲ ﺮﺸ " أ " و " ب " ﻦ݊ ﺔܚرﺪ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ٠ ﺎ܆ ﺎ۾ﺮآ . ﻓﺮ݆ܳو ﺔ ﺔﻴ݆ﺎܳﻓ ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا ݅ﺪ݆ﺎﺑ ݢا ﺼ۾ ﺎ݆ ﻲ ىﺪ݆ ﺬﻴ݊ﻼ۾ ىدﺎﺤ݆ا ܲ ﺮﺸ " أ " و " ب " ﻦ݊ ﺔܚرﺪ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ٠ ﺎ۾ﺮآﺎ܆ . و ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا مﺪﺨۿﺴ۾ ݅ﻴ݇ﺤۿ݆ا ﻲܻܢﻮ݆ا ةﺪܲﺎﻗو Test ”t” . و ﺔܢﻼ ﺚﺤ۹݆ا اﺬه : ّنإ ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔﻴ݆ﺎܳﻓ ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ﺎﺑ ىﺪ݆ ݊ﻼ۾ ﺬﻴ ݆ا ܹﺼ ܲ ىدﺎﺤ݆ا ﺮﺸ " أ " و " ب " ﻦ݊ ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔܚرﺪ݆ا 10 ﺎ۾ﺮآﺎ܆ ،يﻮﻗ ﺔﻴﻗ ﺪ܆ﻮ۾ to =
3،83
، ﺔ܇ﻴۿݎ نﻷ to ﻦ݊ ﺮ۹آأ tt ﺔ݆ݢﺪ݆ا ىﻮۿﺴ݊ ﺪݏܲ 5 % ىوﺎﺴ۾
2،02
ﺪݏܲو ﺔ݆ݢﺪ݆ا ىﻮۿﺴ݊
1
%
ىوﺎﺴ۾
راﺮﻗﻹا
ﺮﻗأ ݐﺎݎدأ ﺔܳﻗﻮ݆ا ﺎݎأ
݉ܚݢا
:
ﻲݎﺎݚﺮ݊
݅ﻴ܇ﺴۿ݆ا ݉ﻗر
: 105012000233
دﻼﻴ݆ا ﺦݚرﺎ۾و ݅ﺤ݊
:
،ﺎ۾ﺮآﺎ܆
8
ﺮﺑﻮ۾ﻮآا
1987
ناﻮݏ݆ܳا
:
عرﺎﺷ ﺎݚار ܅ݏܚ ܅ݏݚﺮܚ ݉ﻗر
163
نﺎ܇ݎﺎ۹آ
ﺔﻴﺑﺮﻐ݆ا ﺎ۾ﺮآﺎ܆
11630
ﻪܲﻮﺿﻮ݊و ،ﺚﺤ۹݆ا اﺬه نﺄﺑ
: "
ﻟﺎﺼﺗﻻا ﺧﺪﻤﻟﺎﺑ ﺔ ﻮﺤ ﻟا ﺪ اﻮﻘﻟا ﻴ ﻌﺗ ﺔﻴﻟﺎﻌﻓ
ﺔﻴﻣﻮﻜﺤﻟا ﺔ ﻮﻧﺎﺜﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻓ
10
ﺎﺗﺮآﺎﺟ
"
ﺷ ﺎݎأ ۽ﻗ ، ﺔﻴﺼﺨ
۾و ݐداﺪܲﺈﺑ ﻪݚﺪܿ
ﷲا ﺔݚاﺪه ܹݚﺮﺷ ﺔܳ݊ﺎ܆ ݉ﻴ݇ܳۿ݆او ﺔﻴﺑﺮۿ݆ا ﺔﻴ݇آ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ݉ﺴﻗ ﻰ݆إ تﺮآذ ﻰۿ݆ا تﺎﺴ۹ۿ݆ܿا اﺪܲ ﺎ݊ يرﺎﻜﻓأ ﻦ݊ ﻪ݇آ ﻮهو ،ﺎ۾ﺮآﺎ܆ ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ﺔﻴ݊ﻼܚﻹا
ܱﻴ܆ ﻦܲ ﺔ݆وﺆﺴ݊ ﺎݎأو ،عﻮﺿﻮ݆ا ݉ﻴܢ ﻦ݊ ﻮهو ،ﺎﻬܳ܆اﺮ݊و ﺎهردﺎﺼ݊
ﻬﻓ ﺄﻄﺨ݆ا ﻦ݊ ءﻲﺷ ﻪﻴﻓ ﺪ܆و اذإ ﻚ݆ﺬآو ،ﺚﺤ۹݆ا ﻦﻴ݊ﺎܧ݊ ﺎݎأ ﻲۿﻴ݆وﺆﺴ݊ ﻰ݇ܲ ܱܿݚ ﻮ
ﻴﺼﺨﺷ ﺔ
.
،ﺎ۾ﺮآﺎ܆
22
ܙݚرﺎ݊
2010
ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا ،ةّﺮ݆ܿا
ﻲݎرﻮ݊ ﺎݎﺮ݊و
،ﻲۿݏݚﺮﻄﻓ ﺎهﻮأو
،ﻲݏﻴﺑﺎܚ ݉ه
ﻦݚﺬ݆ا ﺎﻬݎﻮܳ܇ﺸݚ ﻲﻓ
ﺔﺑﺎۿآ اﺬه
ﺚﺤ۹݆ا
.
8 .
ܙﻴﺋر ﺔ۹ۿﻜ݊
ﺔܳ݊ﺎ܆ ܹݚﺮﺷ
ﺔݚاﺪه ﷲا ﺔﻴ݊ﻼܚﻹا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا
،ﺎ۾ﺮآﺎ܆ ܙﻴﺋرو
ﺔ۹ۿﻜ݊ ﺔﻴ݇آ مﻮ݇ܲ ﺔﻴﺑﺮۿ݆ا ݉ﻴ݇ܳۿ݆او
ܱ݊ ܱﻴ܆ ﻇﻮ݊ ﺎﻬܻ
.
9 .
و ܱﻴ܆ ﺎﻬﺋﺎﻗﺪܢأ
ﻦﻴﺑﻮ۹ﺤ݆ا ﻦﻴ݊ﺮﻜ݆ا
ﻦݚﺰݚﺰ݆ܳا ﻦݚﺬ݆ا
ܳﻓاﺪݚ نﻮ ﺜ܊ﺎ۹݆ا ﺔ
ﺎﺴﺑ ݉ﻬ۾ﺪܲ ݉ﻬﺋﺎܲﺪﺑو
݉ﻬݏ݊
:
و ﺔݏﻴ݊أ ،ﺔ܊ﺮ݆ا و
ﺎݎأ ﺎﻴۿܻܚ ،ﻦ܊ر ܲو
اﺪﻴ ﺎݎﺎݚﺮﻄﻓ
،موﺮ܇ݏݎ ݐﺪݎإو
،ﻰݏݚرﺎۿﺴ܊ رﻮݎو
،ﺔﻈﻓﺎ܊ ﻲۿܚو
،ﺔﻄﻴﺸ݊ يرورو
،ﻲݎﺎﻴݚﺮ۹ﻓ
أﺪݚأو ،ﺔݚﺮﻜﻓ ﻲ۾وﺎݎﻮݚو
، و ءﺎﺴݏ݆ا ،يﺮ۾ﻮﻓ
،ﻲۿݏܚو ܹﻴ۳ݚإو
،ﻰﺷاﻮ مﺎﻬ݆إو
ةﺎﺿر ،ﷲا
و بّﺮܿ݊ ، داﺆﻓو ،راﺮﺑأ زﺎﻓو
،مﻼܚݢﺎﺑ ﻲ݇ܚرو
نﺎ۹ܳﺷ رﺪﺑ
نﺎ݊ﺰ݆ا ،
ܽﻓادو
.
ﺚﻴ܊ اﻮّܳ܇ﺷ ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا
ﺎهاوﺪܲﺎܚو ﻲﻓ
ﺔﺑﺎۿﻜ݆ا
.
10 .
و ﻰ݆إ ܱﻴ܆ ءﺎﻗﺪܢﻷا ﻦ݊
بﻼﻄ݆ا ݉ﺴܿﺑ
݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔﻐ݆݇ا ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻴ݇آ
ﺔﻴﺑﺮۿ݆ا
݉ﻴ݇ܳۿ݆او ݢ
۾ ܱﻴﻄۿﺴ ﺜ܊ﺎ۹݆ا
ﺔ نأ ۾ ﺮآﺬ ݉هءﺎܚأ اﺪ܊او
اﺪ܊اﻮﻓ
.
11 .
ܱﻴ܆ ﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا ﻰﻓ
݊ ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔܚرﺪ ٠
ﺎ۾ﺮآﺎ܆
اﺮﻴأو ﺪܿ۾
م ﺜ܊ﺎ۹݆ا ﺔ ﺔݚﺎܶ ﺮﻜﺸ݆ا ﻰ݆إ
ﻦ݊ ݅آ ﺪܲﺎﺴݚ ﻦܲ
ﺔﺑﺎۿآ اﺬه ﺚﺤ۹݆ا
݉هاﺰ܆و ﷲا
ﺮﻴ ءاﺰ܇݆ا ﻲﻓ
ﺎﻴݎﺪ݆ا ةﺮݜاو
.
ﻲﻓو مﺎۿﺨ݆ا اﻮܲﺪ۾ ﷲا
ﻰ݇ܳ۾ نأ
نﻮﻜݚ اﺬه ﺚﺤ۹݆ا ﺎܳﻓﺎݎ
ﺪﻴܻ݊ ا ﺔﺜ܊ﺎ۹݆݇ ﺎﻬﺴܻݎ
.
سردو ﺔﻐ݆݇ا
ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔ݊ﺎܲ
ﻦﻴ݊أ
.
ﺎ۾ﺮآﺎ܆ ،
22
ܙݚرﺎ݊
2010
نﺎﻬۿ݊ݢا ﺔݏ܇݆ ܽݚﺪﺼ۾ راﺮﻗﻹا
ﺚﺤ۹݆ا ܡﺨ݇݊
اﺮݚﺪܿ۾و اﺮﻜﺷ ﺚﺤ۹݆اتﺎݚﻮۿﺤ݊
لوﻷا
بﺎﺒﻟا
ﺔﻣﺪﻘﻣ
أ
.
ﺚﺤ۹݆ا تﺎﻴܻ݇
... ...
... 1
ب
.
تﻼﻜﺸ݊ ﺚﺤ۹݆ا
... ...
... 4
1
-ﻴﺨﺸ۾
ا ܡ
تﻼﻜﺸ݆
... ...
4
2
-ﺤ۾ ﺪݚﺪ تﻼﻜﺸ݆ا
... ...
.. 4
3
-ܿ۾ ﺮݚﺮ تﻼﻜﺸ݆ا
... ...
.. 4
ج
.
فاﺪهأ ﺚﺤ۹݆ا
... ...
... 5
د
.
اﻮﻓ ﺚﺤ۹݆ا ﺪﺋ
... ...
... 5
ـه
.
ܚارﺪ݆ا تﺎ ﺔܿﺑﺎﺴ݆ا
... ...
... 6
ﻧﺎﺜﻟا
بﺎﺒﻟا
يﺮﻈ ﻟا
رﺎﻃﻹا
أ
.
ﺪܲاﻮﻗ ﺔﻐ݆݇ا ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا
... ...
.... 8
1 .
مﻮﻬܻ݊ ﺪܲاﻮﻗ ﺔﻐ݆݇ا
... ...
. 8
2 .
ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺪܲاﻮ݆ܿا ݉ﻴ݇ܳ۾ قﺮﻃ
... ...
10
3 .
۷ﻴ݆ﺎܚأ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺪܲاﻮ݆ܿا ݉ﻴ݇ܳ۾
... ...
11
ب
.
ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا
... ...
... 12
1 .
ﺔﻴܻ݆݇ܳاﺔ݇܇݆ا مﻮﻬܻ݊
... ...
12
2 .
مﺎﺴﻗأ ﺔ݇܇݆ا ﺔﻴܻ݆݇ܳا
... ...
13
3 .
ا ﺔ݇܇݆ا لﺎܳۿܚا ﺔﻴܻ݆݇ܳ
... ...
13
ج
.
݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ﻲ
... ...
1 .
ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ܹݚﺮܳ۾
... ...
16
2 .
ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ﺦݚرﺎ۾
... ...
18
3 .
ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ܡﺋﺎﺼو سﺎܚأ
... ...
20
د
.
ݢا ݅ﺪ݆ا ܽﻴ۹ﻄ۾ ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ﺪܲاﻮ݆ܿا ܙݚرﺪۿ݆ ﻲ݆ﺎﺼ۾
... 21
ﺚﻟﺎﺜﻟا
بﺎﺒﻟا
ﺚﺤﺒﻟا
ﺞهﺎ ﻣ
أ
.
تﺎﺤ݇ﻄﺼ݆ﺎﺑ ﻲﺋاﺮ܆ﻹا ܹݚﺮܳۿ݆ا
... ...
24
ب
.
ﺚﺤ۹݆ا عﻮݎ
... ...
... 24
ج
.
ﺚﺤ۹݆اقﺎﻄݎ
... ...
... 25
د
.
ردﺎﺼ݊ تﺎݎﺎﻴ۹݆ا
... ...
... 25
ـه
.
ܱۿ܇݊ ﺔܚارﺪ݆ا
ﺔݏﻴ݆ܳاو
... ...
26
و
.
أ تﺎݎﺎﻴ۹݆اܱ܆ ۷ﻴ݆ﺎܚ
... ...
.. 27
ز
.
تﺎݎﺎﻴ۹݆ا ﺔ܇݆ﺎܳ݊ بﻮ݇ܚأ
... ...
28
ل
.
ﺚﺤ۹݆اتاءاﺮ܆إ
... ...
... 28
م
.
ﺎهﺮﻴﺴܻ۾و تﺎݎﺎﻴ۹݆ا ݅ﻴ݇ﺤ۾ بﻮ݇ܚأ
... ...
28
ن
.
ﺚﺤ۹݆ا ﺔﻴﺿﺮﻓ
... ...
... 29
ﻊﺑاﺮﻟا
بﺎﺒﻟا
ﺚﺤﺒﻟا
ﺞﺋﺎ ﻧ
أ
.
أ ﻦܲ ﺔܳݚﺮܚ ﺔﺤ݆ لاﻮ܊
ﺔܚرﺪ݆ا ا
ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا
٠ ܆ ﺎ ۾ﺮآ ﺎ
... 31
1 .
ﺎﻬܳﻗﻮ݊و ﺔܚرﺪ݆ا ﺔ݆ﺎ܊
... ...
31
2 .
ﻬﺴﻴܚﺄ۾ ﻦ݊ ضﺮﻐ݆ا ﺎ
... ...
31
3 .
تﺎܚرﺪ݆او ﻦﻴܚرﺪ݆ا لاﻮ܊أ
... ...
2 3
4 .
ﺬﻴ݊ﻼ۾ دﺪܲ ﺔܚرﺪ݆ا
ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا
٠ ܆ ﺎ ۾ﺮآ ﺎ
... 32
5 .
ﻲﻓﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔܚرﺪ݆ا
ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا
٠ ܆ ﺎ ۾ﺮآ ﺎ
... 33
ب
.
تﺎݎﺎﻴ۹݆اܹܢو
... ...
... 34
ج
.
تﺎݎﺎﻴ۹݆ا ݅ﻴ݇ﺤ۾
... ...
... 38
د
.
تﺎݎﺎﻴ۹݆ا ﺮﻴﺴܻ۾
... ...
أ
.
ﺔܢﻼﺨ݆ا
... ...
... 41
ب
.
تﺎ܊اﺮۿﻗݢا
... ...
... 42
ܱ܆اﺮ݆ا ܽ܊ﻼ݆ا ݆ا ﺔﻴ۾اﺬ݆ا ةﺮﻴﺴ ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا
لوﻷا
بﺎﺒﻟا
ﺔﻣﺪﻘﻣ
أ
.
ﺚﺤﺒﻟا
تﺎﻴ ﺧ
نإ ﺔﻐ݆݇ا ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﻲﻓ
إ ﺎﻴﺴﻴݎوﺪݎ ﺎﻬܚرﺪݚ
ﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا وأ
بﻼﻄ݆ا ﻲﻓ
ﺪهﺎ݆ܳا
سراﺪ݆او ﺴܚﺆ݆اوأ
تﺎ ﺔﻴ݊ﻼܚﻹا
.
اذإو أ ﺎݎدر ܻﻃﻷ ﺎ ﺎݏ݆ نأ اوﺪﻴ܇ݚ ﻲﻓ
ﺔﻴ݇ܲ
ݢا لﺎﺼ۾ يﻮﻐ݆݇ا ﺔﻴﺑﺮ݆ܳﺎﺑ
ﺮܶ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺪܲاﻮ݆ܿا ۽ﺴﻴ݇ﻓ ﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ܅ﺋﺎۿݏ݆ﺎّﻴﺴﻴﺋر ﺎﺿ
،ﺔ
نأ ﻲﻐ۹ݏݚ ﻦﻜ݆و ﻪܳ݊ نﻮﻜݚ
ىﺮ۾ ﻲهو ﻲܿﻴܿﺤ݆ا ﺔﻐ݆݇ا ضﺮܶ نأ
لﺎﺼ۾ݢا ةدﺄآ ﺔﻐ݆݇ا
.
ﺎآ لﺎﻗ ا ﻦﺑ نوﺪ݇
-ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ﺪܲاﻮ݆ܿا نإ ﻦ݊
مﻮ݇ܲ ݅ﺋﺎܚﻮ݆ا ܙﻴ݆و
ﻦ݊ مﻮ݇ܲ
ﺪܢﺎ݆ܿا ﻐ݆او
ﺎ تﺎݚ
1
.
݆ا ىﺮ۾ اﺬه ﻦ݊و أ ﺔﺜ܊ﺎ۹
ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ﺪܲاﻮ݆ܿا ܙݚرﺪ۾ ن ܙﻴ݆
إ ﻰﻓ ﺔ݇ﻴܚو ﺔﻐ݆݇ا ةدﺎ܆
ﻜ݆ا ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺎ
ﺔﻴﻓ ﺴﻴ݆و ۽ ا ﻐ݆ ۾ ﻰﻓ ﺎܳﺋﺎﺷ ثﺪ܊ ﺎآ ةﻮ܆ﺮ݆ا ﺔݚﺎ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا ܙݚرﺪ
ﺎﺴﻴݎوﺪݎﺎﺑ ﺔﻴ݊ﻼܚﻹا سراﺪ݆ﺎﺑ ݏܳݚ
ﺪܲاﻮ݆ܿا ܙݚرﺪ۾ سراﺪ݆ا ܥܳﺑ ݅ܳ܇ݚ نﺄﺑ ﻰ
ﺔݚﻮﺤݏ݆اﺪܲاﻮ݆ܿا ܙݚرﺪ۾ ﻰﻓةﻮ܆ﺮ݆ا ﺔݚﺎﻐ݆ا ﺔݚﻮﺤݏ݆ا
.
ﻜݚ ݆݉ ݢا ضاﺮܶﻷ ﺎﻬﻴ݇ܳ۾و ﺔﻐ݆݇ا ݉݇ܳ۾ ﻦ ܹ݆أ ݅۹ܿﻓ ،ﺮﺼ݆ܳا اﺬه ﺪﻴ݆و لﺎﺼ۾
ﺔﻐ݆݇ا ﻲݏ܆ ﻦﺑا فّﺮܲ مﺎܲ ﺎﻬݎﺄﺑ
:
"
݉ﻬﺿاﺮܶأ ﻦܲ مﻮﻗ ݅آ ﺎﻬﺑ ﺮ۹ܳݚ تاﻮܢأ
"
2
يأ ،
݉هﺎܻ۾ولﺎﺼ۾ا ﺔ݇ﻴܚو ﺎﻬݎأ
.
اﺬه ﻰ݇ܲ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ܉݇ﻄﺼ݊ قﻼﻃإ ﻰ݆وﻷا نأ ﺔﻴܳﻃ يﺪﺷر ىﺮݚو
۹ۿݚ ݆݉ ﻪݎﺄﺑ ﻚ݆ذ ﻼ݇ܳ݊ ،بﻮ݇ܚﻷا ݅ۿﺸݚ ﻪݎأ ﻦܲ ﻼܧﻓ ،ةدﺪﺤ݊ ﺔܿݚﺮﻃ ݅ﻜﺷ ﻲﻓ رﻮ
݊ ﺮﺜآأ ﻲﻓ ݆݅ܳا بﻮ݇ܚأ ﻪ܆ﻮ۾ تﺎܿ݇ﻄݏ݊وﺔ݊ﺎܲ ئدﺎ۹݊ ﻰ݇ܲ ﺔܿݚﺮﻃ ﻦ
.
1
،رﻮآﺬ݊ﺪ܊أﻲ݇ܲ
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟاﺔﻐ ﻟانﻮ ﻓﺲ رﺪﺗ
،
)
ةﺮهﺎ݆ܿا
:
،ﻲﺑﺮ݆ܳاﺮﻜܻ݆اراد 2000
(
، ص
.
239
.
2
،ﻲݏ܆ﻦﺑنﺎﺜܲ܉ۿܻ݆اﻮﺑأ
ﺺﺋﺎﺼﺨﻟا
،
)
توﺮﻴﺑ
:
ﺮﺸݏ݆اوﺔܲﺎ۹ﻄ݆݇ىﺪﻬ݆اراد
)
تد
( (
ج 1 ط، 1 ،
ص
.
33
.
3
ﻬﻇ ﺮ
ﺔݏܚ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا
1940
ﺔܿﻴܿ܊ ﻦܲ تﻼﻜﺸ݊ ءاﺪۿﺑﺎﺑ
ﺔﻐ݆݇ا
ﻰ݇ܲﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا مﺎۿها ﺰآﺮ۾ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳاﺔﻐ݆݇ا نأﻲﻓﺮ݆ܳا ݅ﺪ݆ا ﻦﻴ۹ݚ ﺪﻗ نﺄﺑ ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا ﺎ݊ لﺎﺼ۾ݢا ةرﺪﻗ ﺎآ ۷ﺴﺤﻓ ﺔﻐ݆݇ا ﺪܲاﻮﻗ بﺎܳﻴۿܚا ﻦ݊ ܙﻴ݆
قﺮﻃ ﻪﻴﻓ ۽ܻﻗو ﺪﻗ
ﻷا ﺔﻐ݆݇ا ܙݚرﺪ۾ ىﺮ
.
۽ݎﺎآ ݢا تﺎﺿاﺮۿﻓ ﻴܚﺎܚﻷا
ﺔ ا ݅ﺪ݆݇
ܚﺆ݊ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢ
ﺴ ﺔ
ﺔﻴﻓﺮ݆ܳا ﺔݚﺮﻈݏ݆ا أ ىﺮ۾ ﻲۿ݆ا ،
݆ا ّن ﺮﺸ۹ ﺔݚﻮﻐ݆ تارﺎﻬ݊ ﻪ݆ ﻪ۾دݢو ﺬݏ݊
.
ﺔﻴ݇ܲ ݉ﻴ݇ܳ۾
،݉݇ܳۿ݆݇ اﺰآﺮ݊ بﻼﻄ݆ا ۽ܳﺿو ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ﻰ݇ܲ ﺔﺴܚﺆ݆ا ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا
ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ﻲﻓ ﻦﻴﻄﻴﺸݎ اﻮݎﻮﻜݚ نأ ﻰ݆إ بﻼﻄ݆ا ﻪ܆ﻮ۾ ݐﺬهو
.
݅ﺪ݆ا ﺬه ﻲﻓ
݆ﺎﺼ۾ݢا ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ نأ ،ﻲ
إ اﺮﻈݎ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ نأ ﺪﻴآﺄۿ݆و بﻼﻄ݆ا جﺎﻴۿ܊ا ﻰ݆
مﻮ݆݇ܳا ﻦ݊ ܙﻴ݆ ،ةرﺎﻬ݆ا ﻦ݊
.
ﻼ݆ا ﻦ݊ ﻈ܊
تﺎ ،ﺔܿﺑﺎﺴ݆ا ۽ݎﺎآ
ﺔܚرﺪ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا
ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا
10
܆ ﺎ ﺎ۾ﺮآ ﻲﻓ
ﺔﻴ݇ܲ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾
ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا و
ﻲﻓ ﺔܢﺎ
لﺎ܇݊ ﺪܲاﻮ݆ܿا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔݚﻮﺤݏ݆ا
.
ﺰݚݢو ا݆ نﻮ
ﻮ݆݇ܳا
ﺪﺨۿﺴݚ ن
݊ ۿﺴ݆ا ﺔ݆݇ܿ ﺔܿﺋﻼ݆ا ܅هﺎݏ݆ا نﻮ ﻲﻓ ﻦﻴܚرﺪ݆ا ﻦﻴﺑ ﻲﻓﺮ݆ܳا ىﻮ
݇ܳ۾ ܅هﺎݏ݊ ﻴ
ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا ݉
.
إ لاﺰݚ ݢ ﻦﻴܚرﺪ݆ا ن نﻮ݇ܳۿﺴݚ اﺮﻴﺜآ
݆ا ﺮﻄ ﺔﻴﻴ݇ܳۿ݆ا ق
ܶ ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ﺪܲاﻮ݆ܿا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻲﻓ ﺔ۹ܚﺎݏ݆ا ﺮﻴ
.
ﺿو ܅هﺎݏ݆ ݆݉݇ܳا ﺔﻓﺮܳ݊ ܹܳ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾
ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ،
ﻬ݊اﺪﺨۿܚا ﻰ݆إ يدﺆ۾ ﺔ۹ܚﺎݏ݆ا ﺮﻴܶ ﺔݚﺪ݆ܿا ܅هﺎݏ݆ا ݉
ضاﺮܶأ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾
ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا
ﻲﻓﺔܢﺎﺨﺑو
ﺪܲاﻮ݆ܿا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔݚﻮﺤݏ݆ا
.
ءﺎݏﺑو ﻰ݇ܲ ﻚ݆ذ ﻄݏ݆ا ݇ ܽ ىﺮﻜܻ݆ا ܽﺑﺎﺴ݆ا
۾ دﻮ ﺜ܊ﺎ۹݆ا ﺔ نأ ۾ مﻮܿ ﺚﺤ۹݆ﺎﺑ ﻰ݆݇ܳا
ﻲﻓ
"
ﺔﻴﻟﺎﻌﻓ ﻴ ﻌﺗ
ﺪ اﻮﻘﻟا ﺔ ﻮﺤ ﻟا
ﺧﺪﻤﻟﺎﺑ ﻻا
ﺼﺗ ﺎﻟ ﻓ ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺔ ﻮﻧﺎﺜﻟا
ﺔﻴﻣﻮﻜﺤﻟا
10
ﺟ ﺎ ﺎﺗﺮآ
."
ب
.
تﻼﻜﺸﻣ
ﺚﺤﺒﻟا
˺
-ﻴﺨﺸﺗ
ا
ﺺ
تﻼﻜﺸﻤﻟ
ﺎﻗﻼﻄݎا ﻦ݊
تﺎﻴܻ݇ ﺚﺤ۹݆ا
ﺔܿﺑﺎﺴ݆ا ﻦﻜݚ
ﻴﺨﺸ۾
݆ا ܥܳﺑ ܡ
تﻼﻜﺸ ﺎآ
ݚ ۾ﺄ ﻲ
:
1
(
ﻲﻓ ﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا ݉݇ܳ۾ ﺪﻗ ݆ا
ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔܚرﺪ
˺˹
ﺔܿݚﺮﻄﺑ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا
ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬﻬﺑ ﺎّ݆إ ﺎﻬ݇ܳۿݚ ݢو ﺔ܆ﺮۿ݆او ﺪܲاﻮ݆ܿا
.
ﺪܲاﻮ݆ܿا ﺔܿݚﺮﻃ نﺈﻓ
و
ﺮﻃ ىﺪ܊إ ﺔ܆ﺮۿ݆ا
ق ݉݇ܳۿ݆ا ݢو ݆݉݇ܳا لﺎܲﺄﺑ ﺰآﺮ۾
.
݊ﻼۿ݆ا ﺎ݊أو ﺬﻴ
ۿﺴﻴﻓ ݊ ﻦ݊ ݆݉݇ܳا حﺮﺷ ﺎ݊ نﻮܳ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا ةدﺎ
.
2 ( ﺪܲ م مﺎۿها سرﺪ݆ا ﻲﻓ ماﺪﺨۿܚا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ﺔ۹ܚﺎݏ݆ا ﻲﻓ ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺪܲاﻮ݆ܿا ﺔݚﻮﺤݏ݆ا . ݅ﺜۿ۾ ݐﺬه تﻼﻜﺸ݆ا ۿها ﻲﻓ ݉ﻬ݆ﺎ قوﺮܻ݆ا ، ۷ݚرﺪۿ݆او ، اﺮﻜۿ݆او ر . 3 ( ݉ﻈܳ݊ ﻦﻴܚرﺪ݆ا ݢ نﻮﻓﺮܳݚ ﺔﻴܻﻴآ ماﺪﺨۿܚا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ﺔ۹ܚﺎݏ݆ا .
2
-ﺤﺗ
ﺪ ﺪ
تﻼﻜﺸﻤﻟا
ﺎﻗﻼﻄݎا ﻦ݊ ﻴﺨﺸ۾ ܡ تﻼﻜﺸ݆ا ةرﻮآﺬ݆ا ۾ ﺪﺤ ݚﺪ ﺜ܊ﺎ۹݆ا ﺔ لﺎ܇݊ ﺑ ﺎﻬﺜﺤ ﺎﻴﻓ ﻲ݇ݚ : 1 ( ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺪܲاﻮ݆ܿا ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ﺔܢﺎﺨﺑو ﻲﻓ ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا ݅ﺪ݆ا ماﺪﺨۿܚﺎﺑ ݢا ﺼ۾ ﺎ݆ ﻲ . 2 ( ﺬﻴ݊ﻼ۾ ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا ۽ﺼﺼ ܹﺼ݆ا ىدﺎﺤ݆ا ܲ ﺮﺸ " أ " و " ب " ﻦ݊ ﺔܚرﺪ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ˺˹ ܆ ﺎ ۾ﺮآ ﺎ . 3 ( ﺔﻴ݆ﺎܳﻓ ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا ݅ﺪ݆ا ماﺪﺨۿܚﺎﺑ ݢا ﺼ۾ ﺎ݆ ﻲ .3
-ﻘﺗ
ﺮ ﺮ
تﻼﻜﺸﻤﻟا
أ ﺎܚﺎܚ ﻰ݇ܲ ﺪݚﺪﺤ۾ تﻼﻜﺸ݆ا ةرﻮآﺬ݆ا ترﺮﻗ ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا تﻼﻜﺸ݆ا ﻲهو ﺎﻴﻓ ݚ ﻲ۾ﺄ : 1 ( ﺎ݊ ا قﺮܻ݆ ﻦﻴﺑ ﺔ܇ﻴۿݎ ﺬﻴ݊ﻼ۾ ܹﺼ݆ا ىدﺎﺤ݆ا ܲ ﺮﺸ " أ " و " ب " ﻦ݊ ﺔܚرﺪ݆ا ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ˺˹ ܆ ﺎ ۾ﺮآ ﺎ ﻲﻓ ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا ماﺪﺨۿܚﺎﺑ ݅ﺪ݆ا ݆ﺎﺼ۾ݢا ﻲ ݆ﺎﺑ ﻲﺋاﺮܿۿܚݢا بﻮ݇ܚﻷﺎﺑ ةﺮﺷﺎ۹݆ا ﺔܿݚﺮﻄ(Metode Induktif)
و ﺔܢﻼﺨ݆ا ﺚﺤ۹݆ا اﺬه ﻦ݊
ﺬﻴܻݏ۾ نإ ܲ
ܙݚرﺪ۾ ﺔﻴ݇ ﺪܲاﻮ݆ܿا
ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ﺑﺎ
ماﺪﺨۿܚ
ﺔﻴﻬܻﺸ݆ا ﺔﻴܳﺴ݆ا ﺔܿݚﺮﻃ ﻲﻓ
ݐﺬه ﺔܚرﺪ݆ا لﺎܳﻓ
.
ﻚ݆ذو دﻮ܆ﻮﺑ ﺔﻴܲﺮ݆ا
ﺔݚﻮ݆ܿا ﻲﻓ
سﻮܻݎ ﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا
ﺔ܇ﻴۿݏ݆او ﺔܿ݇ܳۿ݆ا
لﺪ۾ ܲ ﻰ݇ ﺔﻴ݆ﺎܳﻓ ݐﺬه
ݢا ماﺪﺨۿܚ ﻲهو
ﻲﻓ
ﺔ܆رﺪ݆ا ﺪﻴ܆
اﺪ܆ ﺔﻴ݆ܿﺎﺑ لﺎܻ݆ܳا
:
٨٠
.
(
و ۹݆ﺎﺑ ﺔ݇ﻴ݇ ﻲۿܚ
ﻦܲ ﺚﺤ
"
ﺑ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ۷ﻴآاﺮۿ݆ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺎ
ماﺪﺨۿܚ ݆ا
ﻄ ﺔﻴܚﺎﻴ݆ܿا ﺔܿݚﺮ
ݢا ﺔܿݚﺮﻄ݆او ﺮܿۿܚ
ا ﺜ݆ا تاﺮﻴﺨ݆ا ﻰܲاد ﺔܚرﺪ݊ ﻲﻓ ﺔﻴﺋ ﺎ
ﺔﻴ݊ﻼܚﻹا ﺔݚﻮݎ ﺎ۾ﺮآﺎ܆
)
ݎرﺎܿ݊ ﺔܚارد ﺔ
(
٠٠٧
و ﺔܢﻼﺨ݆ا ﺚﺤ۹݆ا اﺬه ﻦ݊
݅ﻴ݇ﺤ۾ ﺔ܇ﻴۿݎ ﻦ݊ ضﺮܻ݆ا نأ ܡ݇ﺨۿﻓ تﺎݎﺎﻴ۹݆ا
ﺮܻﺼ݆ا ݢ ݐﺎݏܳ݊و ،لﻮ۹ܿ݊
لﺎܳۿܚا ﻦﻴﺑ قﺮﻓ ݆ا
ﺔܿݚﺮﻄ݆او ﺔﻴܚﺎﻴ݆ܿا ﺔܿݚﺮﻄ
ا ݢ ﺔݚﻮݎﺎﺜ݆ا تاﺮﻴﺨ݆ا ﻲܲاد ﺔܚرﺪ݊ ﻲﻓ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا ۷ﻴآاﺮ۾ ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻲﻓ ﺔﻴﺋاﺮܿۿܚ
ﺎ۾ﺮآﺎ܆ ﺔﻴ݊ﻼܚﻹا
.
4
(
ﺮ܂أ ﺪ݆ا ﺔܚرﺪ݊ ﻦ݊ ﻦ݊ﺎﺜ݆ا ܹﺼ݆ا ﺬﻴ݊ﻼ۾ ىﺪ݆ مﻼﻜ݆ا ةرﺎﻬ݊ ﻲﻓ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅
܅ݎاورﺎآ ﺔﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ﺔﻴ݊ﻼܚﻹا ﺔﻄܚﻮۿ݆ا يرﺎܚ ﻲ۾ﺎ܆
)
ﺔﻴﺑﺮ܇۾ ﺔܚارد
(
2009
.
و ﺔܢﻼﺨ݆ا ﻦ݊
أ نأ ﺚﺤ۹݆ا اﺬه ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ﺮ܂
ﺬﻴ݊ﻼ۾ مﻼﻜ݆ا ةرﺎﻬ݊ ﻲﻓ
ﻴ݊ﻮﻜﺤ݆ا ﺔﻴ݊ﻼܚﻹا ﺔﻄܚﻮۿ݆ا يرﺎܚ ﻲ۾ﺎ܆ ﺔܚرﺪ݊ ﻦ݊ ﻦ݊ﺎﺜ݆ا ܹﺼ݆ا
ﺔ
܅ݎاورﺎآ
.
نﻮ݊ﺪﺨۿﺴݚ ﻦݚﺬ݆ا مﻼﻜ݆ا ﻰ݇ܲ ﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا ةرﺪﻗ نأ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا
ﺬﻴ݊ﻼۿ݆اﻦ݊ ﻦﺴ܊أ نوﺪﺑ نﻮ݊ﺪﺨۿﺴݚﻦݚﺬ݆ا
ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا
.
ﺤ۹݆ا ﻦ݊ ﺎﻗﻼﻄݎا ﻮ
ث ﺔܿﺑﺎﺴ݆ا
عﻮﺿﻮ݆ا ﺔﻬ܆ ﻦ݊ ﺎﻗوﺮﻓ ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا تﺪ܆و
ﺚﺤ۹݆ا ضﺮܶأو نﺎﻜ݆او
.
ﺚﺤ۹۾ ﺚﺤ۹݆ا اﺬه ﻲﻓ نأ ﻲﻓ
"
ﺔﻴﻟﺎﻌﻓ ﻴ ﻌﺗ
ﺪ اﻮﻘﻟا
ﺤ ﻟا ﺔ ﻮ ﺧﺪﻤﻟﺎﺑ ﻻا
ﺼﺗ ﺎﻟ ﻓ ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺔ ﻮﻧﺎﺜﻟا
ﺔﻴﻣﻮﻜﺤﻟا
10
ﺟ ﺎ ﺎﺗﺮآ
."
ﻧﺎﺜﻟا
بﺎﺒﻟا
يﺮﻈ ﻟا
رﺎﻃﻹا
أ
.
ﺪ اﻮﻗ
ﺔﻐ ﻟا
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا
1
(
مﻮﻬ ﻣ
ﺪ اﻮﻗ
ﺔﻐ ﻟا
ا ﺪܲاﻮ݆ܿ ݊
دﺮܻ ﺎه ةﺪܲﺎﻗ ، ﺎهﺎݏܳ݊و ﺔﻐ݆
سﺎܚﻷا ،
ﺎ܊ﻼﻄܢإو ،
݉ﻜ܊ ﻰ݇آ ܩݏۿﺴݚ
ﻦ݊ جدﺎݎ ةﺮﻴﺜآ
ﻦ݊ مﻼآ بﺮ݆ܳا ﻰﻜ݆
ܽ۹ﻄݚ ﻰ݇ܲ ݅آ ﺎ݊ ݅܂ﺎݚ ݐﺬه جذﺎݏ݆ا ﻦ݊
ݏ݊ﻼآ ﺎ
1
.
ﺎ݊أو ﺪܲاﻮ݆ܿا ﻲﻓ
ݢا حﻼﻄܢ ܹ݇ۿﺨﻴﻓ
ﺎﻬ݊ﻮﻬܻ݊ ﺑﺎ
فﻼۿ مﻮ݆݇ܳا
، ﺪܳۿݚو وا
ﺤ݆ا ݅
.
ﺪݏܳﻓ ﻦﻴﻴ݆ﻮܢﻷا ةﺎﺤݏ݆او
:
݉ﻜ܊ ﻰ݇آ ܽ۹ﻄݚ ﻰ݇ܲ ܱﻴ܆ ﺎﻴﺋﺮ܆ فﺮܳۿ݆ ﺎﻬﻜ܊أ
ﻪݏ݊ ݅ﺜ݊ لﻮﻗ ﻦﻴﻴ݆ﻮܢﻷا
:
ﺮ݊ﻷا اذإ دﺮ܆ ﻦܲ ﻦﺋاﺮ݆ܿا دﺎﻓا
دﻮ܆ﻮ݆ا ݅ﺜ݊و
لﻮﻗ ةﺎﺤݏ݆ا
"
݅ܲﺎܻ݆ا عﻮﻓﺮ݊
لﻮܻ݆ܳاو ﻪﺑ
بﻮﺼݏ݊
.
ةرﻮﻬﺸ݊ ﻲه ﺔﻐ݆݇ا ﺪܲاﻮﻗ نأ ﺎݏﻓﺮܲ ﺎآ ﻦ݊ ﺎܿۿﺸ݊ ﺪﺼ݆ܿا ﺔﻐ݆ ﻮﺤݏ݆او ﻮﺤݏ݆ﺎﺑ
ﺎﺤݎ ﺎﻬݏ݊ ﻰݎﺎܳ݊ ﻪ݆ ݐﺎﺤݎا ﻪܳ܆ يﺬ݆ا ﺎﺤݎ ﻦ݊ وأ اﻮﺤݎ ﻮﺤݏݚ
"
۷ݎﺎ܇݆ا
"
دﺎﺼ݆ܿاو
"
ﺔﻬ܇݆او
"
راﺪ݆ܿاو
"
لﺎﺜ݆او
"
ﻪ۹ﺸ݆او
"
2
.
او ﺪܲاﻮ݆ܿ ،رﻮۿܚﺪ݆او نﻮݎﺎ݆ܿا ﻲه ﺔﻐ݆
وا ﻼﻄܢ ݉ﻬ۹ۿآﻲﻓ ﺎهﻮﻓﺮܲﺪﻗ ﻦݚﺬ݆ا ةﺎﺤݏ݆اﻦ݊ ةﺮﻴﺜﻜﻓ ﺎ܊ ﺎﻬݏ݊ ،
:
1
.
ﺪ۹ܲ ﺰݚﺰ݆ܳا ﺪ۹ܲ ﺮآذ قﺮﻃو ﺮﻴﺴܻۿ݆ا ﺎﻬ݆ﻮܢأ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا بﺎۿآ ﻲﻓ ﺪﻴ܇݆ا
ﺎﻬﺴݚرﺪ۾
:
ﺬ݆ا ݆݉ﺎ݆ܳا ﻮه ﻮﺤݏ݆ا ءﺎݏﺑو ﺎﺑاﺮܲإ تﺎ݇ﻜ݆ا ﺮا وأ لاﻮ܊أ ﻪﺑ ܹݚﺮܳ۾ ي
.
ﺔ݇܇݆ا ﻲﻓﺎﻬܳﻗﻮ݊ ﻰ݇ܲفﺮܳۿ݆ا ﺪܳﺑ تﺎ݇ﻜ݆ا ﺮا وأ ܩ۹ﺿ ﻮه ﻮﺤݏ݆او
.
2
.
،ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ قﺮﻃ ﺔﺑﺎۿآ ﻲﻓ ﺪ܊أ ردﺎ݆ܿا ﺪ۹ܲ ﺪﺤ݊ رﻮۿآﺪ݆ا لﺎﻗو نإ
ﻲﻓ تﺎ݇ﻜ݆ا ﺮأ وأ باﺮܲإ ﺮﻴܶ ىﺮأ ۷ݎاﻮ܆ ݅ﺸﻓ ܱﺴ۾او اﺪۿ݊ا ﻮﺤݏ݆ا مﻮﻬܻ݊ ﺔﻗﻼ݆ܳاو ﻰݏ݆ܳا ﻰ݇ܲ ﺔ݆ݢﺬ݆ا تﺎ݇ﻜ݆ا ﺮأ وأ ﻦﻴﺑ
ﻰݏܳ݊ ﻦ݊ ﻪﻴ݇ܲ لﺪ۾ﺎ݊ ﻦﻴﺑو
1
ﺪﻴﺴ݆اﻲ݇ܲ ݊أ
،ﻦﻴ
ﻮﺤ ﻟا ﻓ
،
)
ةﺮهﺎ݆ܿا
:
فرﺎ݆ܳاراد
:
1977
(
، ط 4 ج، 1
ص،
.
14
.
2
،فﻮ݇ܳ݊سﻮ݆
ﺪ ﻤﻟا
مﻼ ﻹوﺔﻐ ﻟا ﻓ
،
)
توﺮﻴﺑ
:
،ﺔﻴﻗﺮﺸ݆اﺔ۹ۿﻜ݆أ 1982
(
، ص
.
795
.
ܽﻓاﻮݚو ﺎﻗ ﺎ݊ ܹݚﺮܳۿ݆ا اﺬه
ل ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا سورﺪ݆ا ܱ݊ﺎ܆ ﺔﺑﺎۿآ ﻲﻓ ﻦﻴݚﻼﻐ݆ا ﻰܻﻄﺼ݊
݉݇ܲ ﻮﺤݏ݆ا نإ
باﺮܲﻹا ﺚﻴ܊ ﻦ݊ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا تﺎ݇ﻜ݆ا لاﻮ܊أ ﺎﻬﺑ ܹݚﺮܳ۾ لﻮܢﺎﺑ
ءﺎݏ۹݆او
4
.
باﺮܲﻹا لﻮ܊ ﺰآﺮݚ صﺎ مﻮﻬܻﺑ ﻮﺤݏ݆ا مﻮﻬܻ݊ ءﺎ݊ﺪ݆ܿا ﻮﺤݏ݆ا ءﺎ݇ܲ ﺬأ
݇ܲ ﻪݎأ ﻰ݇ܲ ﻪݎﻮﻓﺮܳݚ اﻮݎﺎآو ءﺎݏﺑو ﺎﺑاﺮܲإ تﺎ݇ﻜ݆ا ﺮاوأ لاﻮ܊أ ﻪﺑ فﺮܳ۾ ݉
5
.
لﺎﻗو
فﺮܳﻴﻓﻚ݆ﺬﺑو ﺔ݆ݢﺪ݆ﺎﺑ ﺪܢﺎ݆ܿالﻮܢأ ﻦﻴ۹ۿ۾ نأ ﻲه ﻮﺤݏ݆ا ﻰݏܳ݊ ةرﻮﻗ نﺎﻴ݇ܚ ﻦﻴﺴ܊ ﻦ݊ ﺔﻴ݇ﺴ݆ا ݉ﻴهﺎܻ݆ا ﻰ݆إ يﺪﻬۿ݆ا ﺎݎإو ﺮ۹ﺨ݆ا ﻦ݊ ءاﺪۿ۹݆او لﻮܻ݆ܳا ﻦ݊ ݅ܲﺎܻ݆ا تارﺎ۹݆ܳا
6
.
تاودأ ﻦ݊ ةادأ ﺪܲاﻮ݆ܿا ،݉ﻴهاﺮﺑإ ݉ﻴ݆݇ܳا ﺪ۹ܲ لﺎﻗو ماﺪﺨۿܚا ݅ﻴﻬﺴ۾
ﺔ݆ܳ݇ا
ﺔﻴ۹ݏ܆ﻷا
7
.
ﺪܲاﻮ݆ܿا نأ ܽﺑﺎﺴ݆ا ܹݚﺮܳۿ݆ا ﻰ݆إ ﺎݎﺮﻈݎ اذإ ܽﻄݏ݆ا ﺔﺤܢو مﻼﻜ݆ا ܩ۹ܧ݆ ﺔ݇ﻴܚو
ﺔݚﺎܶ ۽ﺴﻴ݆و ﺔﺑﺎۿﻜ݆او ﺎﻬ۾اﺬ݆ ةدﻮﺼܿ݊
.
݉هﺬﻴ݊ﻼ۾ اﻮ݇ܳݚ نأ ﻦﻴ݆݇ܳ݇ ﺪﺑݢ ﻚ݆اﺬ݆و
ةرﺎﻬ݊ ﻲݏܳݚ ܱﺑرﻷا ﺔݚﻮﻐ݆݇ا تارﺎﻬ݆ا ﺔﻴﻗﺮ۾ ﻲﻓ ﺔ܆ﺮۿ݆ا ﺎﻴܚ ݢو ݉هﺪܲﺎﺴۿ݆ ﺪܲاﻮ݆ܿا ݢا يﺮݚﺮﺤ݆ا ﺮﻴ۹ܳۿ݆ا ةرﺎﻬ݊و ،ةءاﺮ݆ܿا ،يﻮܻﺸ݆ا ﺮﻴ۹ܳۿ݆ا،عﺎۿܚ
.
2
(
قﺮﻃ
ﻴ ﻌﺗ
ﺔ ﻮﻐ ﻟا
ﺪ اﻮﻘﻟا
݆ ﺔ݆ﺎܻ݆ܳا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا نأ ﻰ݇ܲ ﻦﻴܚرﺪ݆ا ﺔﻴ۹݇ܶأ ܱ܆أ ﺪﻗ ݉ﻴ݇ܳۿ
ﺪܲﻮ݆ܿا نأ ﻦﻜݚ ݢ
۷ﺴ܊ ىﺮأ ﻰ݆إ ﺔܿݚﺮﻃ ﻦ݊ لﺎܿۿݎݢا ﻰ݆إ جﺎۿﺤݚ ﺎݎإو ةﺪ܊او ﺔܿݚﺮﻃ ﻰ݇ܲ ܹﻗﻮۿݚ ﻐ݆او ݉ﻴ݇ܳۿ݆ا ݅܊اﺮ݊
ﻪݏ݊ ضﺮ
.
݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔܿݚﺮﻃ نإ ﺪܲﻮ݆ܿا
قﺮﻃ ﻦ݊ ءﺰ܆ ﺔܿﻴܿﺤ݆ا ﻲﻓ ݉ﻴ݇ܳ۾
ﺔܻﺼﺑ ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ﺔﻐ݆݇ا
كﺎݏهو ،ﺔ݊ﺎܲ ݉ﻴ݇ܳ۾
ﺪܲﻮ݆ܿا ﺎﻬݏ݊ ،
:
أ
.
ﺔﻤﺟﺮ ﻟاو ﺪ ﻮﻘﻟاﺔﻘ ﺮﻃ
(The Grammar-Translation Method)
ﻲ݇۾ ﺎآ ﺎﻬﺤ݊ﻼ݊ ݉هأ ﻦ݊و
:
1
(
ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬه ݉ۿﻬ۾ ۾ ݢو ،ﺔ܆ﺮۿ݆او ،ﺔﺑﺎۿﻜ݆او ،ةءاﺮ݆ܿا ةرﺎﻬﺑ
مﺎۿهݢا ﻲﻄܳ
مﻼﻜ݆ا ةرﺎﻬﺑ مزﻼ݆ا
.
3
ﺤ݊ ،ﺪ܊أ،ردﺎ݆ܿاﺪ۹ܲﺪ
ﻴﺑﺮﻌﻟاﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗقﺮﻃ
ﺔ
،
)
ةﺮهﺎ݆ܿا
:
ﺔܧﻬݏ݆اﺔ۹ۿﻜ݊
(
ط، 1
ص،
.
166
.
4
،ﻦﻴݚﻼﻐ݆اﻰܻﻄﺼ݊
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟاسورﺪﻟاﻊﻣﺎﺟ
،
)
توﺮﻴﺑ
:
،ﺔݚﺮﺼ݆ܳاﺔ۹ۿﻜ݆ا 1979
(
ط، 21
ص،
.
9
.
5
،ﺮﺷمﺎﻬ݆اﺪ܊أ
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟاﺔﻐ ﻟﺔﻴﺳﺎﺳﻷاﺪ اﻮﻘﻟا
،
)
توﺮﻴﺑ
:
د،ﺔﻴ݆݇ܳا۷ۿﻜ݆اراد
.
ت
(
ص،
.
16
6
ﻴﺴ܊ ،ةرﻮﻗنﺎﻴ݇ܚﻦ
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟاﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗ
ﻪﻘﻴﺒﻄﺗ ﻗاﻮﻣوﺔﻴ ﻴ ﺤﺗﺔﺳارد
،
)
ةﺮهﺎ݆ܿا
:
،فرﺎ݆ܳاراد
1977
(
ط، 3
ص،
.
249
.
7
،݉ﻴ݆݇ܳاﺪ۹ܲ،݉ﻴهاﺮﺑإ
ﺳرﺪﻤﻟ ﻟاﻪﺟﻮﻤﻟا
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟاﺔﻐ ﻟا
،
)
ةﺮهﺎ݆ܿا
:
د،فرﺎ݆ܳاراد
.
،ط 1961
(
،
ص
.
203
10
2
(
ݐﺬه مﺪﺨۿﺴ۾ ،ةدﻮﺸݏ݆ا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳۿ݆ ﺔﻴﺴﻴﺋر ﺔ݇ﻴܚﻮآ ݆݉݇ܳ݇ مﻷا ﺔﻐ݆݇ا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا
݉ﻴ݇ܳۿ݆ا ﻲﻓ ݉ﻬ݊ﺮ݊أ ﺔ܆ﺮۿ݆او
.
3
(
ﺔﻴ۹ݏ܆ﻷا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳۿ݆ ﺔ݇ﻴܚﻮآ تﺎﻴܳۿ݆ا يأ ﺔݚﻮﺤݏ݆ا مﺎﻜ܊ﻷﺎﺑ ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬه ݉ۿﻬ۾
ﺎﻬۿﺤܢ ܩ۹ﺿو
8
.
ب
.
ةﺮﺷﺎﺒﻤﻟا ﺔﻘ ﺮﻄﻟا
)
Direct Method
(
ﻲ۾ﺄ۾ ﺔܿݚﺮﻃ ﻰ݇ܲ ادر ةﺮﺷﺎ۹݆ا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ﺪܲﻮ݆ܿا
مﺪﺨۿﺴ۾ ﻲۿ݆ا ﺔ܆ﺮۿ݆او مݢا
ﺔﻴ۹ݏ܆ﻷا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻲﻓ
.
ݐﺬه ܉݊ﻼ݊ﺎ݊أو ﺔܿݚﺮﻄ݆ا
ﻲ݇ݚ ﺎآ ﻲه
:
1
(
ﻲﻄܳ۾ ݢﺪﺑ مﻼﻜ݆ا ةرﺎﻬ݆ ﺔݚﻮ݆وﻷا ةﺮﺷﺎ۹݆ا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا
ﻦ݊ ﻰ݇ܲ ةءاﺮ݆ܿا ةرﺎﻬ݊
ﺔﺑﺎۿﻜ݆او ﻰ݇ܲ ﺔ܆ﺮۿ݆او
ﻲه ﺔﻐ݆݇ا نأ سﺎܚأ ܙﻴﺋر ݅ﻜﺸﺑ مﻼﻜ݆ا
.
2
(
ماﺪﺨۿܚا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬه ۷ݏ܇ۿ۾ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻲﻓ
ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ݅ﺑ ىوﺪ܇݆ا ﺔﻴﻈܲ ﺎهﺮ۹ۿܳ۾و
ﻰ݇ܲ رﺮܧ݆ا ةﺪݚﺪﺷ ﺎﻬ݇ܳ۾و ةدﻮﺸݏ݆ا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾
.
3
(
۷܆ﻮﺑ ﺎﻬ݆ﺔݎﺎﻜ݊ ݢ مﻷا ﺔﻐ݆݇ا نﺈﻓ ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬه
ﺔﻴ۹ݏ܆ﻷا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻲﻓ
.
4
(
مﺪﺨۿﺴ۾ ناﺮۿﻗﻹا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬه
ﺎآ ﺎﻬﻴ݇ܲ لﺪݚ ﺎ݊و تﺎ݇ﻜ݆ا ﻦﻴﺑ ةﺮﺷﺎ۹݆ا مﺪﺨۿﺴ۾
ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬه ۽ﻴܚ اﺬﻬ݆،ﻪﻴﻓ ةﺮﺷﺎ۹݊ ﺔܿݚﺮﻄﺑ
9
.
3
(
ﻴﻟﺎﺳأ
ﺔ ﻮﻐ ﻟا
ﺪ اﻮﻘﻟا
ﻴ ﻌﺗ
݅ﻴݏ݆ ةﺪܲﺎﺴ݊ ﻲه ﺪܲاﻮ݆ܿا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔܻﻴﻇو ۽ݎﺎآ ﺚݚﺪﺤ݆ا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﺔܿݚﺮﻃ ﻲﻓو
ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ةرﺎﻬ݆ا
.
و اﺮﻓﻷا ﻦﻴﻜۿ݆ ﺔ݇ﻴܚو ﻪݏﻜ݆و ،ﺎﻓﺪه ۽ﺴﻴ݆ ﺪܲاﻮ݆ܿا ﻲﻓ ﻦﻴ݇ܳۿ݆ا ة د
ﻲ݊ﻮﻴ݆الﺎﺼ۾ݢا ﺔﻐ݆݇ا لﺎܳۿܚا
10
.
ﺔܿﻴܿﺤ݆ا ﻲﻓو ﻲﻓ ݅܊اﺮ݆ا ۽ݎﺎآ
ﺪܲاﻮ݆ܿا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻦﻴﺴﻗ ﻰ݇ܲ ݅ۿﺸ۾ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا
ܹݚﺮܳ۾ ﺎهو ﺪܲاﻮ݆ܿا
تﺎ۹ݚﺮ܇ۿ݆او تﺎ۹ݚرﺪۿ݆ا ءﺎﻄܲإو فﺮﺼ݆او ﻮﺤݏ݆ا ﻦ݊ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا
.
أ
.
ﺳﺎﻴﻘﻟا بﻮ ﺳﻷا
(Metode Deduktif)
ﺪۿﺑا ءا ݢ ﻲۿ݆ا ﺪܲاﻮ݆ܿا ءﺎﻄܲﺈﺑ ،ﺔ݇ﺜ݊ﻷا ﻰﻄܳ۾ ﺎهﺪܳﺑو ،ﻆܻﺤ۾ نأو ݉ﻬܻ۾ نأ ﺪﺑ
ﻚ݆ذ ﺪܳﺑو ﺪﻗ ﻲۿ݆ا زﻮ݊ﺮ݆ا وأ ﺪܲاﻮ݆ܿا لﺎܳۿܚ ݢ تﺎ۹ݚرﺪۿ݆ﺎﺑ ﺬﻴ݊ﻼۿ݆݇ صﺮܻ݆ا ﻰﻄܳ۾
نﻮܚرﺪ݆ا ﺎهﺎﻄܲأ
.
۽ﻗو ﻰﻓ ﻰ݆إ ﺪݚﺰݚ ݢ نﻷ نﻮﻐ݆ﺎ۹݆ا نﻮ݇ܳۿ݆ا ݅ܧܻݚ نأ ﻦﻜݚ ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬهو
نﻮܳﻄۿܚا ﺔ݇ﻴ݇ﻗ ﻴﻜܻۿ݆ا ﻰ݇ܲ ݉ﻬ۾رﺪܿﺑو ﺪܲاﻮ݆ܿا ﺔﻓﺮܳ݊ ﻰ݇ܲ
ﻰ݇ܲ نﻮܳﻴﻄۿﺴݚ ﺮ
ﺎﻬﻴ݆إ ﺔ܆ﺎۿﺤ݆ا تݢﺎﺤ݆ا ﻲﻓ ﺎﻬ݊اﺪﺨۿܚا
.
8
،ﻰ݆ﻮﺨ݆اﻰ݇ܲﺪﺤ݊
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟاﺔﻐ ﻟاﺲ رﺪﺗ ﻴﻟﺎﺳأ
،
)
ضﺎݚﺮ݆ا
:
،قدزﺮ݆ܿاﺔ۹ۿﻜ݊ 1982
(
، ط 2
ص،
.
20
.
9
،ﺔﻴܳﻃ
ﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗ
...
، ص
. 24 .
10
ﻦܲ ﺚﺤ۹݆ا ﻲﻓ ۽ﻗﻮ݆ا ܱﻴܧ۾ ﻰ݆إ ݅ﻴ۾ ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬه ۽ݎﺎآ ܱﻗاﻮ݆ا ﻲﻓ ﻪݏﻜ݆و
݅ﺼܻ݆ا ﻲﻓ تﺎﻃﺎﺸݏ݆ا نﻮﻜ۾ ﺚﻴ܊ ﺎﻬ݆ﺎܳۿܚا ﻰ݇ܲ ۷ݚرﺪۿ݆ا ﻰ݇ܲ نﻮﺑﺮ܇ۿݚ ݢو ﺪܲاﻮ݆ܿا ﺎݚﻮﻐ݆ ﺎﻃﺎﺸݎ ۽ﺴﻴ݆و ﺔﻐ݆݇ ݅ﻴ݇ﺤۿ݆ا ﻰ݆إ ﺪݚﺰݚ ݢ
.
݆ا ﻰ݇ܲ ةرﺪ݆ܿا ܙﻜܳݏ۾و ﺪܲاﻮܿ
ﺪݚﺰ۾ ݢ
ﺎﻬ݆ ﺔﻓﺮܳ݊ ﻰ݆إ
.
ب
.
ﻹا بﻮ ﺳﻷا ﺋاﺮﻘ ﺳ
(Metode Induktif)
ﺔܿݚﺮﻄ݆ﺎﺑ بﻮ݇ܚﻷا اﺬه يﺮ܇ݚو
:
ݢ ݢوأ ݉݇ܳ۾ نأ ﺪܳﺑو ،ﺔ݇ﺜ݊ﻷا سرﺪ݆ا ﻰﻄܳݚ
ﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا لﻮ܊ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺪܲاﻮ݆ܿا ܡﻴ݇ﺨۿ݆ سرﺪ݆ا ݉هﺪﺷﺮݚ ﺔ݇ﺜ݊ﻷا
ﺔﻴﻄ݆ܳا ﺔ݇ﺜ݊ﻷا
݉ﻬﻴ݆إ
.
بﻮ݇ܚﻷا اﺬﻬﺑو ،
ّﺪ܇ݚ ﺬﻴ݊ﻼۿ݆ا نﺎآ ﻲﻓ ﻲهو ﺔﻴﻴ݇ܳۿ݆ا تﺎﻃﺎﺸݏ݆ا ﻲﻓ نو
ﺪܲاﻮ݆ܿا ܡﻴ݇ﺨ۾
.
ﻲﻓ ﺔﻴﻓﺎﻜ݆ا تﺎ۹ݚرﺪۿ݆ا سرﺪ݆ا ﻲﻄܳݚ نأ ﺪܳﺑ ىﺮ܇ݚ ܡﻴ݇ﺨۿ݆ا نﻷ
ةﺪܲﺎﺴ݆݇ نﻮﻜ۾ ﺪܲاﻮ݆ܿا ﻰ݇ܲ ݉ﻬۿﻓﺮܳﻓ ،݅܇݆ا ﻲﻓﺪܲاﻮ݆ܿا لﺎܳۿܚا
.
ب
.
ﺔﻴ ﻌ ﻟا
ﺔ ﻤ ﻟا
1
.
ﺔﻴ ﻌ ﻟا
ﺔ ﻤ ﻟا
مﻮﻬ ﻣ
ܳ۾ ﻦܲ مﻼﻜ݆ا ݅۹ﻗ ﺔﻐ݆ ﺔ݇܇݆ا مﻮﻬܻ݊ ﻦﻴ۹۾ نأ ﺔﺜ܊ﺎ۹݆ا تدارأ ،ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا تﺎܻݚﺮ
ﺎ܊ﻼﻄܢاو
.
ﺔ݇آ ﻦ݊ ﻲه ﺔﻐ݆ ﺔ݇܇݆ا
)
݅܇ݚ ݅܆
(
ءﻲﺸ݆ا
–
ﻦܲ ﺔܳ܆ ﻰݏܳﺑ ﻼ܆
ﺔ݇܇݆او قﺮܻ۾
-ﺔ݇܆ ۱ﻴﺸ݆ا ﺬأ لﺎܿݚو ءﻲﺷ ݅آ ﺔܲﺎ܆ ﻲه
11
.
تﺎܻݚﺮܳ۾ كﺎݏهو
ﺔ݇܇݆ا ﺎ܊ﻼﻄܢا
، ﺎﻬݏ݊
:
˺
.
ﻲه أو ﺮﺜآأ وأ ﻦﻴۿ݇آ ﻦ݊ ۷آﺮ۾ ﺎ݊ ݅آ ﺎ݊ﺎ۾ ﻰݏܳ݊ دﺎﻓ
12
.
˻
.
لﻮܻ݆ܳﺎآتﻼ݊ﺎﻜ۾ ﻦ݊ ﻪﻴ݆إ فﺎܧݚ ﺪﻗﺎ݊و ݅ܲﺎﻓو ݅ܳﻓ ﻦ݊ ܹ݆ﺆ݊ لﻮﻗ ﻲه ﺔ݇܇݆ا ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا ﻰﺴ۾وݐﺮﻴܶو ﻪﺑ
13
.
˼
.
ﺪݚز ݅ﺜ݊ دﺎﻓأ ءاﻮܚ ىﺮﻷا ﻰ݆إ ﺎهاﺪ܊إ تﺪݏܚأ ﻦﻴۿ݇آ ﻦ݊ ۷آﺮ݊ ﻦܲ ةرﺎ۹ܲ ،ﻪﺑاﻮ܆ ۱ﻴ܇݊ ﺪܳﺑ ﻰ݆إ ﺪﻴܻ۾ݢ ﺔ݇܆ نﺈﻓ ،ﻲݏ݊ﺮﻜ۾ نإ ݅ﺜ݊ ،ﺪܻݚ ݆݉وأ ݉ﺋﺎﻗ نﻮﻜۿﻓ
ﺎܿ݇ﻄ݊ مﻼﻜ݆ا ﻦ݊ ݉ܲأ ﺔ݇܇݆ا
14
.
11
،نوﺮﺁوܙݎأ݉ﻴهاﺮﺑإ
ﻴﺳﻮﻟا ﻌﻤﻟا
،
)
ةﺮهﺎ݆ܿا
:
فرﺎ݆ܳاراد 1982
(
ط، 2 ج 1
ص،
.
136
.
12
ﻓ ،ﺔܳݎداﺆ
ﺔﻐ ﻟاﺪ اﻮﻗﺺﺨ ﻣ
ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا
،
)
ܽﺸ݊د
:
سد،ﺔﻜﺤ݆اراد
(
، ط 9 ، ج 1
ص،
.
19
.
13
،ﺎﺿر ﻲ݇ܲ
ﺎﻬﻓﺮﺻوﺎهﻮﺤﻧ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟاﺔﻐ ﻟا ﻓ ﻊﺟﺮﻤﻟا
،
)
توﺮﻴﺑ
:
سد ،ﺮﻜܻ݆ا راد
(
ج ، 3
ص ،
.
153
.
14
،ﻲݎﺎ܆ﺮ܇݆ا ﺪﺤ݊ ﻦﺑﻲ݇ܲ
تﺎ ﺮﻌ ﻟا بﺎ آ
،
)
توﺮﻴﺑ
:
،ﺔﻴ݆݇ܳا ۷ۿﻜ݆ا راد 1988
(
ط ، 3
ص ،
.
78
3
.
ﺔﻴ ﻌ ﻟا
ﺔ ﻤ ﻟا
لﺎﻤﻌ ﺳا
ﻓ ﺎﻬﺑ ݉ۿﻬݎ نأ ﻦ݊ ﺎݏ݆ ﺪﺑݢ ﻰۿ݆ا ﺔﻴܻ݆݇ܳا ﺔ݇܇݆ا لﺎܳۿܚاو ﻲ݇ݚ ﺎآ ﺎﻬݏݚﻮﻜ۾ ﻲ
19
:
لوﻻا
:
نﻮﻜݚ ݅ܲﺎܻ݆ا
:
˺
.
لﺎﺜ݊ ،ﺎﺑﺮܳ݊ ﺎܚاﺎ݊إ
:
݅܆ﺮ݆امﺎﻗ
˻
.
،ﺎﻴݏ۹݊ ﺎܚا ﺎ݊إ
)
ﺎܚا وأ ،ةرﺎﺷإ ﺎܚا وأ ،اﺮۿۿﺴ݊ وأ ،اﺮهﺎﻇ اﺮﻴﺿ
ݢﻮܢﻮ݊
(
لﺎﺜ݊
:
۽ﺴ݇܆
)
݅ܲﺎﻓ ܱﻓر لﺎﺤ݊ ﻲﻓ ﻲݏ۹݊ ﺮﻴﺿ ءﺎۿ݆ا
(
݅܆ﺮ݆ا
ﺮܧ܊
)
ﻮه ݐﺮݚﺪܿ۾ ﺮۿۿﺴ݊ ﺮﻴﺿ ݅ܲﺎܻ݆او ضﺎ݊ ݅ܳﻓ ﺮܧ܊
(
ﺬه ܉܇ݎ ، ا
۷݆ﺎﻄ݆ا
)
݅ܲﺎﻓ ܱﻓر لﺎﺤ݊ ﻲﻓ ﻲݏ۹݊ ةرﺎﺷإ ݉ܚا اﺬه
(
۷ۿآ يﺬ݆ا ءﺎ܆ ،
)
݅ܲﺎﻓܱﻓر لﺎﺤ݊ ﻲﻓ ﻲݏ۹݊ لﻮܢﻮ݊ ݉ܚايﺬ݆ا
(
.
˼
.
ﻦ݊ ݢوﺆ݊ ارﺪﺼ݊ وأ
)
ܻ݆݅ܳاو نأ
(
ﻦ݊ وأ
)
ﺎهﺮ۹و ﺎﻬܚاو نأ
(
݅ﺜ݊
:
زﻮܻ۾ نأ ﻲﻐ۹ݏݚ
)
كزﻮﻓ ﻲﻐ۹ݏݚ يأ
(
يأ ܻ݆݅ܳاو نأ لوﺆ݆ا رﺪﺼ݆ا ،
)
كزﻮﻓ
(
ﻲﻐ۹ݏݚ ݅ܲﺎܻ݆݇ ݅ܲﺎﻓ
.
ﻧﺎﺜﻟا
:
ﺎܳ܆ وأ ﻰݏﺜ݊ ݅ܲﺎܻ݆ا نﺎآ ﻮ݆و ܻ݆݅ܳاداﺮﻓإ
:
݅ﺜ݊
:
سرﺪ݆اﺮܧ܊
نﺎܚرﺪ݆ا ﺮܧ܊
ﻮܚرﺪ݆ا ﺮܧ܊
ن
ﺚﻟﺎﺜﻟا
:
ﺚﻴݎﺄۿ݆او ﺮﻴآﺬۿ݆ا ﻲﻓ݅ܲﺎܻ݆݇ ܻ݆݅ܳا ﺔܿﺑﺎﻄ݊
.
لوﺪ܇݆ا لوﻷا
ﻲﻓ ݅ܲﺎܻ݆اوܻ݆݅ܳا ﻦﻴﺑ ﺔܿﺑﺎﻄ݊ ﺚﻴݎﺄۿ݆او ﺮﻴآﺬۿ݆ا
.
ﺔﻴ ﻌ ﻟا ﺔ ﻤ ﻟا
)
ﻌﻓ
+
ﺎﻓ
(
݆ﺎﻄ݆ا ۷ۿآ ۷
نﺎ۹݆ﺎﻄ݆ا ۷ۿآ نﻮ۹݆ﺎﻄ݆ا ۷ۿآ ﺔ۹݆ﺎﻄ݆ ۽۹ۿآ نﺎۿ۹݆ﺎﻄ݆ا ۽۹ۿآ تﺎ۹݆ﺎﻄ݆ا ۽۹ۿآ
ﻊﺑاﺮﻟا
:
ܻ݆݅ܳا ﺚﻴݎﺄ۾ ۷܇ݚ
.
19
،ﺔܳݎداﺆﻓ
ﺺﺨ ﻣ
...
ص،
.
43
14
˺
.
ܻ݆݅ܳا ﻦܲ ݅ﺼܻݏ݊ ﺮﻴܶ ﺎﻴܿﻴܿ܊ ﺎﺜݎﺆ݊ اﺮهﺎﻇ ﺎܚا ݅ܲﺎܻ݆ا نﺎآ اذإ
.
)
ﻮه ﻲܿﻴܿﺤ݆ا ﺚݎﺆ݆او ݅آ
ܥﻴ۹ݚ وأ ﺪ݇ݚ ناﻮﻴ܊ وأ نﺎﺴݎإ ﻰ݇ܲ لد ݉ܚا
(
݅ﺜ݊
:
ﺔ݊ﺎﻴ݆ا ﺮﻴﻄ۾ ،ﺔﻃﺎﻓ تﺮﻓﺎܚ
.
2
.
إ يزﺎ܇݊ وأ ﻲܿﻴܿ܊ ﺮﻴܶ ﺚݎﺆ݊ ﻰ݇ܲ دﻮܳݚ اﺮۿۿﺴ݊ ﺮﻴﺿ ݅ܲﺎܻ݆ا نﺎآ اذ
.
)
يزﺎ܇݆ا ﺚݎﺆ݆ا
ﻮﺤݎ ،ﻲܿﻴܿ܊ ﺮﻴܶ ﺚݎﺆ݊ ﻰ݇ܲ لﺪݚ ݉ܚا ݅آ ﻮه
:
ܙﺸ݆ا ،ةﺪﺼݏ݆ا
(
݅ﺜ݊
:
تﺮܧ܊ ۷ݏݚز
)
ﻲܿﻴܿ܊ ﺚݎﺆ݊ ݅ܲﺎܻ݆ا
(
ܙﺸ݆ا
۽ܳ݇ﻃ
)
݅ܲﺎܻ݆ا
:
يوﺎ܇݊ ﺚݎﺆ݊
(
.
ﺲﻣﺎﺨﻟا
:
ﺚﻴݎﺄ۾ زﻮ܇ݚ ݅ܲﺎܻ݆ا ܱ݊ ܻ݆݅ܳا
˺
.
ܿﻴܿ܊ ݅ܲﺎܻ݆ا نﺎآ اذإ ݅ﺜ݊ ،ﻪ݇ܳﻓ ﻦܲ ݢﻮﺼܻ݊ ﺚﻴݎﺄۿ݆ا ﻲ
:
ܙ݊أ تﺮﻓﺎܚ
ﺔﻃﺎﻓ ܙ݊أ ﺮﻓﺎܚ وأ ﺔﻃﺎﻓ
.
˻
.
݅ﺜ݊ ،ﺚﻴݎﺄۿ݆ا يزﺎ܇݊ اﺮهﺎﻇ ﺎܚا ݅ܲﺎܻ݆ا نﺎآ اذإ
:
وأ ܙﺸ݆ا ܱ݆ﺎﻄݚ
ܙﺸ݆ا ܱ݇ﻄ۾
.
˼
.
݅ﺜ݊ ،ﺮﻴﺜﻜۿ݆ا ܱ܆ ݅ܲﺎܻ݆ا نﺎآ اذإ
:
ةﺎܧ݆ܿا ﺮܧ܊ وأ ةﺎܧ݆ܿا تﺮܧ܊
.
سدﺎﺴﻟا
:
ةﺮﺷﺎ۹݊ ܻ݆݅ܳا ﺪܳﺑ ݅ܲﺎܻ݆ا ﻲ۾ﺄݚ نأ طﺮۿﺸݚ ݢ ﺎﻬݏﻴﺑ ݅ﺼܻݚ نأ زﻮ܇ݚ ݅ﺑ
݅ﺜ݊ ،ﺮﺜآأ وأ ݅ܢﺎﻓ
:
ﺎهرﺎهزأ ﺔܿݚﺪﺤ݆ا ﻲﻓ ﻲݏ۹܇ܲأ
)
ﺎهرﺎهزأ
:
ܻ݆݅ܳ݇ ݅ܲﺎﻓ
ﺔܧ݆ﺎﺑ عﻮﻓﺮ݊ ۷܇ܲأ
(
.
ﻊﺑﺎﺴﻟا
:
݅ﺜ݊ ،݅ܲﺎܻ݆ا ﻰܿ۹ݚو ܻ݆݅ܳا فﺬﺨݚ ﺪﻗ
:
݅آ ﺮﻴﺨﺑ ݉ۿݎاو مﺎܲ
)
ﺮݚﺪܿۿ݆ا
:
݅آ ݅۹ܿݚ
ﺮﻴﺨﺑ ݉ۿݎاو مﺎܲ
-݅آ
:
݅۹ܿݚ ݐﺮݚﺪܿ۾ فوﺬﺨ݊ ݅ܲﺎﻓ
(
.
ﻣﺎﺜﻟا
:
݅ܲﺎﻓ دﻮ܆و ﻲݏܳ۾ مﻮ݆݇ܳ݇ ﻲݏ۹݊ ݅ܳﻓ مﻼﻜ݆ا ﻲﻓ ܱﻗو ﺎݏݚأ ﻪݎأ ﺔﻈ܊ﻼ݆ا ﺮ܇۾ اﺬﻬ݆ مﺎﻬܻۿܚﻹا ݉ܚا ܱﺿﻮﺑ ݅ܲﺎܻ݆ا ﻰ݇ܲ فﺮܳۿ݆ا ﻦﻜݚو ܻ݆݅ܳا
"
ﻦ݊
"
݅ﻗﺎ݆ܳ݇
(
،
اذﺎ݊ وأ )
݅ﻗﺎ݆ܳا ﺮﻴﻐ݆
(
باﻮ܇݆ا نﻮﻜﻴﻓ ،دﺮܻ݆ا ۷ﺋﺎﻐ݆ا ﺔﻐﻴܢ ﻲﻓ ܻ݆݅ܳا ݅۹ﻗ
݅ﺜ݊ ،݅ܲﺎܻ݆ا ﻮه
:
ﺔܲﺎ܇ﺸﺑ ۷ﻴﻄﺨ݆ا ݉݇ﻜ۾
)
ﻮ܇݆ا ؟݉݇ﻜ۾ ﻦ݊ با
:
اذإ ،۷ﻴﻄﺨ݆ا
۷ﻴﻄﺨ݆ا
:
݅ܲﺎܻ݆ا
(
.
ﻊﺳﺎ ﻟا
:
وأ ݅ܲﺎܻ݆ا ݉ܚا وأ رﺪﺼ݆ا ﻦ݊ ݅آ نأ ݢإ ،݅ܳﻓ ﺪܳﺑ ݅ܲﺎܻ݆ا ܱܿݚ نأ ݅ܢﻷا ݅ﺜ݊ ،ﻼܲﺎﻓ ܱﻓﺮﻴﻓ ܻ݆݅ܳا ݅ܲ ݅ܳݚ ﺪﻗ ﺔ۹ﺸ݆ا ﺔܻﺼ݆ا
:
ءﺎ܆ ݅ﺿﺎܻ݆ا ݅܆ﺮ݆ا
ݐﻮأ
)
ݐﻮأ
:
݅ܲﺎܻ݆ا ݉ܚﻹ ݅ܲﺎﻓ
:
݅ﺿﺎܻ݆ا
(
.
ج
.
ﻟﺎﺼﺗﻻا
ﺧﺪﻤﻟا
1
(
ﻟﺎﺼﺗﻻا
ﺧﺪﻤﻟا
ﺮﻌﺗ
ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا و ݅ﺪ݆ا ﺎه ﻦﻴۿ݇آ ﻦ݊ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ۷آﺮۿݚ
.
ﻦﻴ۹ݚ روﺪݚأ
ﻲݎﻮﻄݎا
ﻮه ݅ﺪ݆ا مﻮﻬܻ݊ ﻲﻓ
"
ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳۿﺑ ܽ݇ܳۿ۾ تﺎﺿاﺮۿﻓا ﺔܲﻮ܇݊
ﺎﻬّ݇ܳ۾و
"
20
.
ﺎ݊أو لﺎﺼ۾ݢا ﻮه
"
ﺎﻬܿݚﺮﻃ ﻦܲ ݉ۿݚ ﻰۿ݆ا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا وأ ﺔﻴ݆݇ܳا
20
Comm
.
ضاﺮܶﻷ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ نأ ﻰ݇ܲ نﻮܳ܇ݚ نﻮﻴܿﻴ۹ﻄۿ݆ا نﻮݚﻮﻐ݆݇ا دﺎﻜݚ
أ ݅ﺪ݊ ﺎﻴ݆ﺎﺼ۾ا ﺔܿݚﺮﻃ ܙﻴ݆و ۷هﺬ݊ و
.
رودﻮﻴ܂ ﻪ݇ﻴ݊زو زدرﺎﺸ۾ر كﺎ܆ ݅ܿݎ ﺪܿﻓ
،ﺔܿݚﺮﻃ ܙﻴ݆و ݅݊ﺎﺷ ۷هﺬ݊ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ نأ ﻰ݇ܲ عﺎ܆ﻹا زﺮ܆ور لﻮﺸ݆ا اﺬهو
-ﺎهﺮﻈݎ ﻲﻓ
–
ﻲﻓ ۷هﺬ݆ا ﺮﺋﺎܚ ﻦܲ ﺎܻ݇ۿﺨ݊ ۷هﺬ݆ا اﺬه ݅ܳ܇ݚ
ﺔﻴﻴ݇ܳۿ݆ا ﺎهداﻮ݊وﺎﻬ۾اءاﺮ܆إو ܙݚرﺪۿ݆ا ﺔܿݚﺮﻃ
23
.
ﻴ۹ܿﻴ۹ﻄۿ݆ا ﻦﻴݚﻮﻐ݆݇ا ﻦ݊ نإ݅ﺑ ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ا ضاﺮܶﻷ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ نأىﺮݚ ﻦ݊ ﻦ
ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا ۷هاﺬ݆ا ﻦ݊ ﺔܲﻮ܇݊ ﻮه ﺎݎإو اﺪ܊او ﺎ۹هﺬ݊ ܙﻴ݆
Communicative
Approaches
ܙݚرﺪۿ݆ا ۷هاﺬ݊ ﻦ݊ دﺪܲ ﻦ݊ ﻦ݊ﺰ݆ا روﺮﺑ ۽ܳ܇۾ ﻲۿ݆ا ،
و ﻰۿ܊ ﻪܿﺋاﺮﻃو نݜا ﻪﻴ݇ܲ ﻲه يﺬ݆ا ݅ﻜﺸ݆ا ىاإ ۽݇ܢ
.
ﻪݏܲ ﻲܻݏݚ ﻦ݊ ݉ﻬݏ݊و
݇ﻄﺼ݊ ﻪﻴ݇ܲ ܽ݇ﻄݚو ،۷هﺬ݆ا ﺔܻܢ
܉
:
ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا ܽﺋاﺮﻄ݆ا
Communicative
Methods
۷ﻴ݆ﺎܚأ ﻦ݊ ﺎﻄﻴ݇ ݐﺪܳݚ ݅ﺑ ﺔܿݚﺮﻃݢو ﺎ۹هﺬ݊ ݐﺪܳݚ ݢ ﻦ݊ ݉ﻬݏ݊و ،
ﻮﺴݚرﺪۿ݆ا ﻰ݇ܲ ۷݆ﺎﻄ݆ا ۷ݚرﺪ۾ ﻮه ﻦﻴܳ݊ فﺪه ﺪݏܲ ﻪܳﻴ܆ ﻲܿ݇۾ ﻲۿ݆ا ﻪ۾اءاﺮ܆إ
ﺔﻐ݆݇ ﻲܲاﺪﺑݢا ﻲﺋﺎܿ݇ۿ݆ا لﺎܳۿܚݢا
24
.
݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ﻲ
(The Communicative Approach)
ﺮﻴﻐ۾ ﻲﻬﻓ
ﻲ܇ﻴ۾اﻮۿܚا ،
ﺮﻴ۹ܳۿ݆ا زﺎ܆ اذإ ،
و ﺎﻬ۾اذ ﺔﻐ݆݇ا ﻰ݆إ ةﺮﻈݏ݆ا ﻲﻓ ﺔܿݚﺮﻄ݆ا
ﻰۿ݆ا ﺎﻬܻﺼݎ
ﺎﻬﺑ أ ݢو ، و سﺎܚﻷاو ݉ﻴ݇ܳۿ݆او ݉݇ܳۿ݆ا ۷ﻴ݆ﺎܚأ ﻰ݆إ ةﺮﻈݏ݆ا ﻲﻓ ﻰۿ݆ا
ﺎﻬﻜﺤ۾ ﺎﻴݎﺎ܂
،
و ﻲﻓ ىﻮۿﺤ݆ا ﺎﺜ݆ﺎ܂ ݉ﻴ݇ܳۿ݆او݉݇ܳۿ݆ا
.
ا ةﺮ܇܊ ݅اد ﺎﻬﻴ݇ܲ فﺮﺸݚو ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا ﺔﻄﺸݎﻷأ ﺪ܆ﻮݚ نأ ݆݉݇ܳ݇ ﻲﻐۿﺑ
،سرﺪ݆ا دوﻮ݇ۿ݆ مﺎﻴ݆و نأ ﺪﻴﺑ ،ﺔܲﻮݏۿ݊ ةﺮﻴﺜآ ﺔﻄﺸݎﻷا ݐﺬهو
William Littlewood
ﺔﺑﺎۿآ ﻲﻓ ﺎﻬﺴﻗ
Communicative Language Teaching
)
ﺎﻴ݆ﺎﺼ۾ا ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾
(
ﻦﻴﺴﻴﺋر ﻦﻴﺴﻗ
:
ﺔܻﻴﻇﻮ݆ا لﺎﺼ۾ݢاﺔﻄﺸݎأ
CommunicationActivities Functional
، ﺔﻴܲﺎۿ܆ݢا لﺎﺼ۾ݢا ܩﺸݎاو
Communication Activities Social
݅آ ۽ﺤ۾و
ﻲﻓ ةﺰ܆ﻮ݊ ﺎﻬ݊ﺪܿݎ ،ﺔ݇ﺜ݊ﻷا ﻦ݊دﺪܲ طﺎﺸݎ ݅ﻜ݆و ،ﺔﻄﺸݎﻷا ﻦ݊ ﺔܲﻮ܇݊ ݉ﺴﻗ ﺔﻴ݆ﺎۿ݆ا ﺮﻄܚﻷا
:
21
،ﺔﻴܳﻃ
ﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗ
...
، ص
. 13 .
22
،ﺔﻴܳﻃ
ﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗ
...
ص
. 119 .
23
،ﺰݚﺰ݆ܳاﺪ۹ܲ
ﻘﻃﺎ ﻟﺔﻴﺑﺮﻌﻟاﺔﻐ ﻟاﺲ رﺪﺗﻖﺋاﺮﻃ
ىﺮﺧأتﺎﻐ ﺑ ﻴ
،
)
ضﺎݚﺮ݆ا
:
ﺔﻴݏܿۿ݆اܱﺑﺎﻄ݊ 1423
ـه
-2003 م
(
، ص
.
152
.
24
،ﺔﻴܳﻃﺪ܊أيﺪﺷر
ﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗ ﻓ ﻟﺎﺼﺗﻻا ﺧﺪﻤﻟا
،
ءاﺮ۹ﺨ݆اةوﺪݎ مﺪﻗﻰ݆إ ﺚ܇ﺑ
ﻲﻓ ﺔﻐ݆݇ا݉ﻴ݇ܳ۾
ىﺮأتﺎﻐ݇ﺑﻦﻴܿﻃﺎݏ݆݇ﺔﻴﺑﺮ݆ܳا ،ﺔﻗرﺎﺸ݆اﻲﻓةﺪܿܳݏ݆ا
1418 ـه
ص،
.
17
16
أ
(
ﻄﺸﻧأ ﺔ ﺔ ﻴ ﻮﻟا لﺎﺼﺗﻻا
Communication Activities Functional
ﻲݏܳ۾و ،
لﻼ ﻦ݊ ،ܱ݊ﺎﺴ݆ا ﻰ݆إ ﻪݏهذ ﻲﻓ يﺬ݆ا ﻰݏ݆ܳا ݅ﻴܢﻮ۾ ﻲﻓ ثﺪﺤۿ݆ا حﺎ܇ݎ
تﺎ݊ﻮ݇ܳ݊ ﻦ݊ ﻪ݇ܳ۾ ﺎ݊ ܹﻴﻇﻮ۾
وأ تﻼﻜﺸ݆ا ﻦ݊ ﺔ݇ﻜﺸ݊ ݅܊ ﻲﻓ ﺔݚﻮﻐ݆
ܹﻗاﻮ݆ا ﻦ݊ ܹﻗﻮ݊ ﻲﻓ فﺮﺼۿ݆ا
.
݉݇ܳۿ݆ا ۷ݚرﺪ۾ ﺔﻄﺸݎﻷا ݐﺬه ﻦ݊ فﺪﻬ݆او
،ﻲݎﺎ݆ܳا ݅ﻴܢﻮ۾ ﻰ݇ܲ ةرﺪ݆ܿا ءﺎݏﺑو ،ﺎﻴܻﻴﻇو لﺎܳۿܚا ﺔﻐ݆݇ا لﺎܳۿܚا ﻰ݇ܲ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺔﺤﺼ݆ا ﻦܲ ﺮﻈݏ݆ا فﺮﺼﺑ
.
݅ﺼܻ݆ا ﻲﻓ ﻪﺑﻼﻃ ۷ݚرﺪۿﺑ ݆݉݇ܳا مﻮܿݚو
ﺎﺼ۾ݢا ܩﺸݎﻷا ﻦ݊ ܩݏ݆ا اﺬه ﻰ݇ܲ
۷݇ﻄۿݚ تﻼﻜﺸ݊ وأ ܹﻗﻮ݊ لﻼ ﻦ݊ ﺔﻴ݆
ﺔﺤﺼ݆او ﻲ݇ﻜﺸ݆ا ءﺎݏ۹݆ا ﻲﻓ ﺮﻴﻜܻ۾ ﺮﻴܶ ﻦ݊ ،ﺔܲﺮﺴﺑ ﺔﻐ݆݇ا لﺎܳۿܚا ﺎﻬ݇܊ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا
.
ب
(
ﻄﺸﻧأ ﺔ ﺔﻴ ﺎﻤ ﺟﻻا لﺎﺼﺗﻻا
Activities Social Communication
ﺔﻄﺸݎﻷاﻲهو ،
ﺎݎإو ،ﻦݚﺮݜا ﻰ݆إ ﻰݏ݆ܳا ݅ﻴܢﻮ۾ ﻲﻓ حﺎ܇ݏ݆ا ﻰ݇ܲ ﺎهرود ﺮﺼۿܿݚ ݢ ﻲۿ݆ا ۾ ﻰ݆إ ݐاﺪܳۿݚ
لﻮ۹ܿ݊و ﺎݚﻮﻐ݆ ݉ﻴ݇ܚ قﺎﻴܚ لﻼ ﻦ݊ ﻰݏ݆ܳا اﺬه ݅ﻴܢﻮ
ﺎﻴܲﺎۿ܆ا 25
.
تﺮﻬﻇ ،ﺔﻴ݇ܢاﻮۿ݆ا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ﺎﻬݏ݊ اﺪ܆ ةﺮﻴﺜﻜ݆ ﺔﻐّ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ قﺮﻃ ۽ݎﺎآ
نﺎﺼܿݏ݆او بﻮﻴ݆ܳا ﻦ݊ ﺎﻬﻴﻓ ﺎ݆ ﻮﺤݏ݆او ﺔ܆ﺮۿ݆ا ﺔܿݚﺮﻃ ﻰ݇ܲ ادد ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬه
.
،ﺔﻐ݆݇ا ﻚ݇۾ ܡﺋﺎﺼ ﻰ݇ܲ ﺮﻴﺴ۾ ﺎﻬݎﺄﺑ ﺔﻴ۹ݏ܆ﻷا ﺔﻐ݆݇ا ݉݇ܳ۾ ّ݅ﻬﺴ۾ ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ݐﺬﻬﻓ ﺎﻬﺑ ﻦﻴܿﻴﻃﺎݏ݆ا ﺮﻴܶو ﻦﻴܿﻃﺎݏ݆݇ ﺔﺋﻼ݆ا ﺔﻄﻴܚﻮ݆ا ﻲﻬﻓ
.
݅ﺪ݆ا ءﻮﺿ ﻲﻓ و
݆ﺎܚأو ،ﺎﻬﻬﻴهﺎܻ݊ بﺎﺴۿآا ﺔﻐ݆݇ا ݉݇ܳ۾ ﻲݏܳݚ ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ﺎﻬﻴﻓ ﺮﻴ۹ܳۿ݆ا ۷ﻴ
.
ءادأ ﻦ݊
ܹﺋﺎﻇﻮ݆اﻦ݊ ﺔܲﻮݏۿ݊ ﺔܲﻮ܇݊
.
ﻲه ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا تﺎݚﺎܻﻜ݆اﻦ݊ عاﻮݎأ ﺔܳﺑرأ ﻦﻴﺑ ﻦݚﻮܚو لﺎݎﺎآ ﺰﻴݚو
:
˺ (
ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ﺔݚﺎܻﻜ݆ا
grammatical competence
ݐﺪﺼܿݚ ﺎ݊ ﻰ݆إ ﺮﻴﺸ۾و
ﺔݚﺎܻﻜ݆ا ﻦ݊ ﻲﻜﺴ݊ﻮﺸ۾ ﻰ݇ܲ ﺔﻴﻓﺎﻜ݆ا ةرﺪ݆ܿاو ﺔﻐ݆݇ا مﺎﻈݎ ﺔﻓﺮܳ݊ يأ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا
ﺎﻬ݊اﺪﺨۿܚا
.
˻ (
ا ﺔﻴܲﺎۿ܆ݢا ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺔݚﺎܻﻜ݆
sociolinguistic competence
ةرﺪﻗ ﻰ݆إ ﺮﻴﺸ۾و
ﻚ݆ذ ﻲﻓ ݉ﺑ لﺎﺼ۾ݢا ﻪ݆ﻼ ﻦ݊ ݉ۿݚ يﺬ݆ا ﻲܲﺎۿ܆ݢا قﺎﻴﺴ݆ا ݉ﻬﻓ ﻰ݇ܲ دﺮܻ݆ا لدﺎ۹۾ ﻰ݇ܲ ةرﺪ݆ܿاو ﺔܻ݇ۿﺨ݆ا ﺔﻴܲﺎۿ܆ݢا تاودﻷا ﻦﻴﺑ ܩﺑﺮ۾ ﻲۿ݆ا تﺎﻗﻼ݆ܳا ﻦݚﺮݜاو دﺮܻ݆ا ﻦﻴﺑ ﺔﻴܲﺎۿ܆ݢا ﺔآرﺎﺸ݆او تﺎ݊ﻮ݆݇ܳا
.
3
(
بﺎﻄﺨ݆ا ݅ﻴ݇ﺤ۾ ﺔݚﺎܻآ
discourse competence
ﻰ݇ܲ دﺮܻ݆ا ةرﺪﻗ ﻰ݆إ ﺮﻴﺸ۾و
كاردإو مﻼﻜ݆ا ﺔﻴݏﺑ ݉ﻬﻓ لﻼ ﻦ݊ ۷ﻃﺎﺨۿ݆او ﺚݚﺪﺤ݆ا لﺎﻜﺷأ ݅ﻴ݇ﺤ۾ ݅ﻜآ ܡݏ݆ا اﺬه ﺔﻗﻼܲو ﻰݏ݆ܳا ﻦܲ ﺮﻴ۹ܳۿ݆ا قﺮﻃو ݐﺮܢﺎݏܲ ﻦﻴﺑ ﺔﻗﻼ݆ܳا
.
4
(
ﺔﻴ܇ﻴ۾اﺮۿܚݢا ﺔݚﺎܻﻜ݆ا
strategic competence
دﺮܻ݆ا ةر ﺪﻗ ﻰ݆إ ﺮﻴﺸݚو
ﻰ݇ܲ
،ﻪ݊ﺎۿو ﺚݚﺪﺤ݆ﺎﺑ ءﺪ۹݆݇ ﺔ۹ܚﺎݏ݆ا تﺎﻴ܇ﻴ۾اﺮۿܚݢاو ۷ﻴ݆ﺎܚﻷا رﺎ۹ۿا
25
،ﺰݚﺰ݆ܳا
ﺲ رﺪﺗﻖﺋاﺮﻃ
...
ص،
.
157
-158
ﺚﻴ܊ ﻦ݊ ﻲ݆ﺎﺼ۾ﻹا ݅ﺪ݆ا ܡﺋﺎﺼ زﺮ܆دورو زدرﺎﺸۿݚر ܡﺨ݇ݚو اﺬه تݜﺎآ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ݉ﻴهﺎܻ݆ا
27
:
_
إ ن ﻰݏ݆ܳاﻦܲ ﺮﻴ۹ܳۿ݆݇مﺎﻈݎ ﺔﻐ݆݇ا
_
إ لﺎﺼ۾ݢاو ݅ܲﺎܻۿ݆ا ܽﻴܿﺤ۾ ﻲه ﺔﻐ݆݇ا ﻰ݆وﻷا ﺔܻﻴﻇﻮ݆ا ن
نﺎܲﻮݎ ،ﻲﻜﺴ݊ﻮﺸ۾ ﺪݏܲ ،ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ةرﺪ݆ܿا ݐﺬه
:
ﺔﻜ݆݇اوأ ةرﺪ݆ܿا ءﺎܚﺎ݊ لوﻷا
ﺔݚﻮﻐ݆݇ا
(competence)
ﺎݏ݊ ݅آ ݅ܿܲ ﻲﻓ ﺔݏ݊ﺎﻜ݆ا ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺔﻓﺮ݆ܳاوأ ،
.
ﻮه ﻲݎﺎﺜ݆او
ﻲܻ݆݇ܳا مﻼﻜ݆ا وأ ءادﻷا
(performance)
،
ﻲﻓ ﺎݚﻮﻐ݆ ﺮﻴ۹ܳۿ݆ا ﻰ݇ܲ ةرﺪ݆ܿا ﻮهو
ﺔܻ݇ۿﺨ݆ا ܹﻗاﻮ݆ا
28
.
٢
(
ﻟﺎﺼﺗﻻا
ﺧﺪﻤﻟا
رﺎﺗ
ﺬݏ݊ ﻲ݆ﺎﺼ۾ا رﻮﻈݏ݊ ﻦ݊ تﺎﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻰ݆إ ةﻮܲﺪ݆ا تأﺪﺑ بﺮﻐ݆ا دﻼﺑ ﻲﻓو
كﻮ݆ نﻮ܆ ﺮآذ ﺪܿﻓ ،يدﻼﻴ݆ا ﺮﺸܲ ܱﺑﺎﺴ݆ا نﺮ݆ܿا
John Lock
سﺎݏ݆ا نأ
ܿﺤ۾و ܱۿ܇݆ا ܱ݊ ݅݊ﺎܳۿ݆ا ݅܆أ ﻦ݊ ﺔﻐ݆݇ا نﻮ݇ܳۿݚ
لﺎﺼ۾ݢا ܽﻴ
29
. )
ﺮآذ ﺎݏهو
ﺎﻬﺴܻݎ لﺎﺼ۾ݢا ﺔ݇آ كﻮ݆ نﻮ܆
(
،ܩﻴﻄﺨ۾ نوﺪﺑ ﺔݚدﺎ݆ܳا ةﺎﻴﺤ݆ا ﻲﻓ رﺎﻜﻓﻷا ﻦﻴﺑ
ﺔﻐ݆݇ ݉ﻬ݊اﺪﺨۿܚا ﻲﻓ ܽ۹ﺴ݊ دﻮﺼܿ݊ ݉ﻴﻈݏ۾ وأ
.
نﺈﻓ ۷۹ﺴ݆ا اﺬه ݅܆أ ﻦ݊و
ﻲ݇ܢﻷا وأ ﻲܿﻴܿﺤ݆ا بﻮ݇ܚﻷا
)
݉ۿݚ ﺎݎﺈﻓ ،ﺔﻐ݆݇ا ݉݇ܳۿ݆ ﻲ݇ܢأ ﺔ݇آ ﺎݏه مﺪﺨۿﺴݚو
ﺔ܂دﺎﺤ݆ﺎﺑ
.
ܿﺤۿ݆ ﻰܲدأݐﺪ܊و اﺬهو ﻲܳﻴ۹ﻃو،۷ܚﺎݏ݊ ݅܇ܱܳ݊ݚﺮܚ ݉݇ܳ۾ ܽﻴ
.
ثﻮﺤ۹݆ا ﻦ݊و ﺪ݇ﻴܻ݊ﻮ݇ﺑ درﺎݎﻮﻴ݆ مﺪܿݎ نأ ىﺮݚ ﻦ݊
Leonardo Bloomfield
نﺎآﻦݚﺮﺸ݆ܳا نﺮ݆ܿا ﻦ۾ﺎﻴݏﻴܳﺑرﻷا ﻲﻓﺎﻜݚﺮ݊أ ﻲﻓ ﺔﻴ۹ݏ܆ﻷا تﺎﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ۷ﻴ݆ﺎܚﻷ يﻮﻴݏ۹݆ا ﻲآﻮ݇ﺴ݆ا مﻮﻬܻ݆ﺎﺑ ﻲ݆ﺎﺼ۾ا ݅ﻜﺸﺑ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻰ݆إ ﺔ܇ݚﺮܢ ةﻮܲد 30
.
و ﺬ܇۾ ءﺎݏ܂ﻷا ݐﺬه ﻲﻓ ݐﺎ۹ۿݎا ﻲ݆ﺎﺼ۾ا بﻮ݇ܚﺄﺑ تﺎﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ قﺮﻃ ب
تاوﻮه رﺮܿݚ ﺎآ ،قﺮﻄ݆ا ݐﺬه تﺬﺨ۾ا ﺪﻗو ،ﺎﻜݚﺮ݊أ ﻰ݆إ ﻦݚﺮ܆ﺎﻬ݆ا ﻦﻴ݆݇ܳا ݅ﺜ݊ ءﺎܚأ ةﺪܲ
:
ﺮﻃو ،ﺔﻴܳﻴ۹ﻄ݆ا قﺮﻄ݆ا ةﺮﺷﺎ۹݆ا ﺔܿݚﺮﻄ݆او ،ﺔ܂دﺎﺤ݆ا ﺔܿݚ
،
،ﺎﻬ۹ﻴ݆ﺎܚأ فﻼۿا ܱ݊و ،قﺮﻄ݆ا ݐﺬه ءﺎܚأ دﺪܳ۾ ܱ݊ ﻪݎأ ݢإ ،ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆او ا تاءاﺮ܆إو ﻲهو ،ةﺪ܊او نﻮﻜ۾ دﺎﻜ۾ ﺎهءارو ﺔݏ݊ﺎﻜ݆ا ﺔܻﺴܻ݆݇ا نﺈﻓ ،ﺎﻬﻴﻓ ܙݚرﺪۿ݆
ﻲ݆ﺎﺼ۾ا ݅ﻜﺸﺑ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾
.
26
ﺔﻴܳﻃ ﺪ܊أيﺪﺷر ،ﻦ݊ﺔﻗﺎݏ݆ا݅݊ﺎآ دﻮﺤ݊و
"
تﺎﻴ ﻧاﺮ ﺳﻻاوﺞهﺎ ﻤﻟا ﻴﺑﺎﻴﻟﺎﺼﺗاﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗ
"
،
ﻦ݊
ma . org . Isesco . www 1 ﺮﺑﻮۿآوا 2009
.
27
ﺔﻴܳﻃ
ﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗ ،
...
، ص
.
121
28
،جﺎ܇هﻰ݇ܲوܹݚﺎݎﺎ݊ﺮ
ﺔﻴﺒ ﺟﻷا ﺔﻐ ﻟا
:
ﺎﻬﻤﻴ ﻌﺗ
ﺎﻬﻤ ﻌﺗ و
) :
۽ݚﻮﻜ݆ا
:
݆ا ﺔﻓﺎܿﺜ݆݇ﻲݏﻃﻮ݆اܙﻴ݇܇
ݜاونﻮݏܻ݆او باد
:
˺̂́́
(
29
ﺔﻴܳﻃ ،
ﻟﺎﺼﺗﻻا ﺧﺪﻤﻟا
...
ص،
.
12
.
30
ﺔﻴܳﻃ ،
ﻟﺎﺼﺗﻻا ﺧﺪﻤﻟا
...
ص،
.
13
18
݅ﺜ۾ ﻲۿ݆ا ﺔܻﺴܻ݆݇ا ݐﺬه ﺎهﺎ܇۾ا
۷۹ﺴ݆ا ۽ݎﺎآ ،ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ بﻮ݇ܚﻷ
ﺪ݇ﻴܻ݊ﻮ݇ﺑ ﺪܿݎ ﻲﻓ ﻲﺴﻴﺋﺮ݆ا
1942
ݏ܆ﻷا تﺎﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ بﻮ݇ܚﻷ ذإ ،ﺎﻜݚﺮ݊أ ﻲﻓ ﺔﻴ۹
اﺪܲﺎﺴ݊ ﻦﻜݚ ݆݉ ﻐ݆݇ﺎﺑ ݅ﺼۿݚ نأ ﻰ݇ܲ سراﺪ݆݇
ﺪ݇ﻴܻ݊ﻮ݇ﺑ لﻮܿݚ ﺔ
:
݆ ۷ۿﻜ݆ا ﻦﻜ۾ ݉
۷݆ﺎﻄ݆ا نﺎآو ،ﺎﻬ۾اذ ﺔﻴ۹ݏ܆ﻷا تﺎﻐ݆݇ا تارﺎﻬ݊ ﻦﻴﻜ݇ۿ݊ نﻮ݆݇ܳا ﻦﻜݚ ݆݉و ،ةﺪﻴ܆ ﻰ݇ܲ ردﺎﻗ ﺮﻴܶ ﺔﻴ۹ݏ܆ﻷا ﺔﻐ݆݇ ﻪۿܚارد ﻦ݊ تاﻮݏܚ ܱﺑرأ وأ ثﻼ܂ وأ ﻦﻴۿݏܚ ﺪܳﺑ ﻪ݇ܳ۾ﺎ݊ ܹﻴﻇﻮ۾ وأ ،ﺎﻬ݊اﺪﺨۿܚا
.
ۿ݆ا ،لﺎﺼ۾ݢا ݅ﺜ݊ تﺎﺤ݇ﻄﺼ݊ ددﺮ۾ ﻦ݊ ݉ܶﺮ݆ا ﻰ݇ܲ ﻪݎأ ﻆ܊ﻼ݆او ݉݇ܳ
،ةﺮﺷﺎ۹݆ا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ،ﻲܿﻴܿﺤ݆ا وأ ﻲ݇ܢﻷا بﻮ݇ܚﻷا ،ﺔﻴܳﻴ۹ﻄ݆ا ﺔܿݚﺮﻄ݆ا ،ﻲܻﻴﻇﻮ݆ا ݅ﺪ݆ا ۷݇ܢ ݅ﺜ۾ ﻲۿ݆ا ݉ﻴهﺎܻ݆ا ݐﺬه ددﺮ۾ ﻦ݊ ݉ܶﺮ݆ا ﻰ݇ܲ ﻪݎإ لﻮܿݎ ،ﺔ܂دﺎﺤ݆ا ﻲ݇ܲ بﻮ݇ܚﺄﺑ ﻪ݆وﺎݏ۾و ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا لﻮ܊ ﻲ܇ﻬݏ݆ا ﺮﻴﻜܻۿ݆ا نﺈﻓ،ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ءاﺮ܆إ ﻪ݆ ﺬﺨۿݚو ،ﺔݏﻴܳ݊ تﺎܿ݇ﻄݏ݊ ﻰ݇ܲ ﺪۿܳݚ ݢإ أﺪ۹ݚ ݆݉ ،݅ﺼܻ݆ا ﻲﻓ ةدﺪﺤ݊ تا
ﺪܿݎ ﻲﻓ نﻮﻴݎﺎﻄݚﺮ۹݆ا ﺔﻐ݆݇ا ءﺎ݇ܲ أﺪﺑ ﻦﻴ܊ ﻲﺿﺎ݆ا نﺮ݆ܿا ﻦ݊ تﺎﻴݏﻴۿﺴ݆ا ﺬݏ݊ ݏ܆ﻷا تﺎﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ بﻮ݇ܚأ ݉هﺪݏܲ ﺔﻴ۹
.
ﺎܚﺎܚأ ﺪܿݏ݆ا اﺬه ﻪ܆وو ݉ﻴ݇ܳ۾ بﻮ݇ܚﻷ
ﺎﻐ݆݇ا نﺎآ ﻪݎأ ݢإ ﺎﻜݚﺮ݊أ ﻲﻓ ﻼ܂ﺎ݊ اﺪܿݎ اﺬه فدﺎܢو ܹﻗاﻮ݆ا ءﻮﺿ ﻲﻓ ت
ﺎﻬ܆ﻮ݊ ﺔﻴܳﺴ݆ا ﺔܿݚﺮﻄ݆݇
ﺔݚﻮܻﺸ݆ا
.
ةﺮﻜﻓ نﻮﻴݎﺎﻄݚﺮ۹݆ا ﺔﻐ݆݇ا ءﺎ݇ܲ حﺮﻃ ﺎݏه ﻦ݊
اوزﺮﺑأو ﺔﻐ݆݇ ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢاو ﺔﻴܻﻴﻇﻮ݆ا تﺎﻴݎﺎﻜ݊ﻹا ةدﺎ܆ﻹا ﻰ݆إ ﺔ܆ﺎﺤ݆ا
ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا 31
.
زﺮ܆وروز درﺎﺸۿݚر ﺮآﺬݚ ﺎآ ،ﻚ݆ذ ﺪܳﺑ تزﺮﺑ
(Ricard Rodgers)
،ﺔآﺮۿﺸ݆ا ﺔﻴﺑروﻷا قﻮﺴ݆ا ﻰ݆إ ﺔܧݏ݆ا بﻮܳﺸ݆ا تﺎﻐ݆ ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻰ݆إ ﺔ܆ﺎﺤ݆ا ݆ا ﻚ݆ﺬآو
ﻲﻓو ،ﻲﺑروﻷا ܙ݇܇
1971
ﻲﻓ ﺮﻈݏ݆݇ ءاﺮ۹ﺨ݆ا ﻦ݊ ܽݚﺮﻓ ܱۿ܆ا
ﻲﻓو ،ةﺪۿ݆ܳا تﺎܲﺎﺴ݆ا مﺎﻈݎ ءﻮﺿ ﻲﻓ تﺎﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳۿ݆ تارﺮܿ݊ ݉ﻴﻈݏ۾ ﺔﻴݎﺎﻜ݊إ ﺎﻬ݊ﺪﻗ ﺔﻴﺋﺪ۹݊ ﺔܚارد ﻰ݇ܲ ﺪۿܲا ﺎآ ،ﻦﻴܚراﺪ݆ا تﺎ܆ﺎ܊ ﻰܲاﺮ۾ مﺎﻈݏ݆ا اﺬه ﺰݏﻜ݆و
Wilkins
ﺎهﺮﺸݎ ﻲۿ݆ا ﺔܚارﺪ݆ا ﻲﻓو ،
1972
۾او ﺎﻴܻﻴﻇو ﺎܻݚﺮܳ۾ مﺪﻗ ، ﺎﻴ݆ﺎﺼ
تﺎﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳۿ݆ ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا ܅هﺎݏ݆ا داﺪܲﻹ سﺎܚﻷا نﺎآ ܹݚﺮܳۿ݆ا اﺬهو ،ﺔﻐ݆݇
.
ﺚﻴ܊ ﻦ݊ ءاﻮܚ يﺪﻴ݇ܿ۾ بﻮـ݇ܚﺄﺑ ﺔﻐ݆݇ا روﺎﺤ݆ ﺎܻܢو ﺰݏﻜ݆و مﺪܿݚ نأ ﻦ݊ ݢﺪﺑو ݆ا ارﻮﺼ۾ ﺰݏﻜ݆و مﺪﻗ،ﻮﺤݏ݆ا وأ تادﺮܻ ﻲݎﺎ݆ܳا ﻦ݊ ﻦﻴﻄݏ݆اﺪݚﺪ܆
:
لوﻷا
:
رﺎﻜﻓﻷا تﺎ۳ﻓ ﻰﺴݚو
)
،ﻲ݆اﻮۿ݆او ،ﻦـ݊ﺰ݆ا ݅ﺜ݊ ﻚ݆او
،نﺎﻜ݆او ،ﺔﻴ݊
راﺮﻜۿ݆او
.(
ﻧﺎﺜﻟا
:
ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا ܹﺋﺎﻇﻮ݆ا تﺎ۳ﻓ ﻰﺴݚو
)
ﺎﻜݎﻹاو ،۷݇ﻄ݆ا ݅ﺜ݊ ر
݉ݚﺪܿ۾و ،
ىﻮﻜﺸ݆او ،ءﺎﻴﺷﻷا
.(
،ﺔ݊ﺎ݆ܳا ةﺮﻜܻ݆ا ﻦﻴﺑ قﺮܻ݆ا ܉ﻴﺿﻮۿ݆و ﻦﻴﺑو
31
،ﻲݎﻼﻴ܆رﺎهزأ
"
تﺎﻴ ﻧاﺮ ﺳﻻاوﺞهﺎ ﻤﻟا ﻴﺑﺎﻴﻟﺎﺼﺗاﺔﻐ ﻟا ﻴ ﻌﺗ
"
ﻦ݊،
www.
Isesco.org.ma/arabe/publications/taalim logha/p.14. php 8
ﺮ۹ﺴݚد 2009
3
(
سﺎﺳأ
و
ﻟﺎﺼﺗﻻا
ﺧﺪﻤﻟا
ﺺﺋﺎﺼﺧ
ݐﺬه ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا ܽݚﺮﻃﻦܲ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳۿﺑ
ﻼﺜ݊ ܹﻗاﻮ݆ا
"
ﻲﻓ ܹﻗﻮ݊
رﺎﻄ݆ا
. "..
ܹﻗاﻮﺑ ﺮݚ ۷݆ﺎﻄ݆ا نأ نوﺮݚ ﺎﻬﺑﺎﺤܢأ نإ ﺚﻴ܊ ﺔﻬﺑﺎﺸۿ݊
. ..
ﺎﻴ݆ﺎﺼ۾ا ﺎ݇ܳ۾ ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ فﺪﻬﺑ
.
أﺪ۹݆او بﻮ݇ܚﻷا اﺬه ܽﻴ۹ﻄ۾ ﺪܳﺑو
"
ܹﻗاﻮ݆ا
"
ﻓ لﻮ݊ﺄ݆ا حﺎ܇ݏ݆ا ܽܿﺤ۾ݢ ﺎﻬݎأ ﻦﻴ۹۾ لﺎﺼ۾ݢا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻲ
، ܹﻗاﻮ݆ا ﻦ݊ اﺮﻴﺜآ نﻷ
ﺔﻴܳﻗاو ۽ﺴﻴ݆و ﺔܳݏﻄﺼ݊ ۽ݎﺎآ
.
فاﺪهأو ﻲ݆ﺎﺼ۾ݢا ݅ﺪ݆ا
:
فاﺪهأ ﺎﻬ۹ݎاﻮ܇ﺑ ݉݇ܳۿ݆ا ىﺪ݆ ﺔﻴ݆ﺎﺼ۾ݢا ﺔݚﺎܻﻜ݆ا ءﺎݏﺑ ﻮه ﺔﻐ݆݇ا ݉ﻴ݇ܳ۾ ﻦ݊
ﺔܳﺑرﻷا
:
،ﺔﻴܲﺎۿ܆ݢا ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺔݚﺎܻﻜ݆ا ،بﺎﻄﺨ݆ا ﺔݚﺎܻﻜ݆ا ،ﺔݚﻮﺤݏ݆ا ﺔݚﺎܻﻜ݆ا ﺔݚﺎܻﻜ݆ا
ﺔﻴ܇ﻴ۾اﺮۿܚݢا
ءﻮﺿ ﻲﻓ ،
كﻮ݇ܚ ﺔﻈ܊ﻼ݊ نأو ،لﺎﺼ۾ﻼ݆ ݅݊ﺎﺸ݆ا مﻮﻬܻ݆ا
ﻦﻴ݇ܳ݊و ﺔ۳ﻴﺑ ﻦ݊ ،ﻪﺑ ﺔﻄﻴﺤ݆ا ﺔﻴ܆رﺎﺨ݆ا ݅݊اﻮ݆ܳا ﻲﻓ ݉ﻜﺤۿ݆ا وأ ،݉݇ܳۿ݆ا ﺔﻴﻴ݇ܳ۾ ܅هﺎݏ݊و
...
ﺔݚﺎܻﻜ݆ا ݐﺬه ءﺎݏ۹݆ ﺎهﺪ܊و ﻲܻﻜ۾ݢ ،
33
.
݅ﻜﺸ݆ا ﻰ݇ܲ ﺰﻴآﺮۿ݆ا ﻦ݊ ݢﺪﺑ ﺔݚﻮﻐ݆݇ا ﺔܻﻴﻇﻮ݆او ﻰݏ݆ܳﺎﺑ مﺎۿهݢا كﻮ݇ﺴ݆او
ﺔܿݚﺮﻄ݆݇ ﺎﻓﻼ ﺔﻐ݆݇ ﻲ݆ݜا ﺔﻴﻬܻﺸ݆ا ﺔﻴܳﺴ݆ا
.
1
.
نود ﻼ݊ﺎﻜۿ݊ اﺰﻴآﺮ۾ ܱﺑرﻷا تارﺎﻬ݆ا ﻰ݇ܲ ﺰﻴآﺮۿ݆ا ܹ݇ۿﺨݚ ﻮهو ،ܽݚﺮܻ۾
܅݊ﺎݎﺮ۹݆ا فاﺪهأ ۷ﺴﺤﺑ
.
