• Tidak ada hasil yang ditemukan

Pengaruh Kehadiran Jantan dan Umur Induk Terhadap Aktivitas dan Penampilan Reproduksi Kambing Kacang Betina

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Pengaruh Kehadiran Jantan dan Umur Induk Terhadap Aktivitas dan Penampilan Reproduksi Kambing Kacang Betina"

Copied!
238
0
0

Teks penuh

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(73)
(74)
(75)
(76)
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
(90)
(91)
(92)
(93)
(94)
(95)
(96)
(97)
(98)
(99)
(100)
(101)
(102)
(103)
(104)
(105)
(106)
(107)
(108)
(109)
(110)
(111)
(112)
(113)
(114)
(115)
(116)
(117)
(118)
(119)
(120)
(121)
(122)
(123)
(124)
(125)

I PENDAHULUAN

Oewasa i n i permi n t aan konsumen akan bahan-bahan yang b e r a s a l d a r i t e r n a k makin besar. Hal i n i disebabkan o l e h pendapat an p e r k a p i t a per t ahun dan pendi d i kan masyarakat makin meningkat, sehingga t e r j a d i peningkatan sadar g i z i .

O i ant a r a daging t e r n a k , daging kambing banyak' dikonsumsi o l e h masyarakat.

(126)

Pada h a r i - h a r i b i a s a p e n j u a l a n k a m b i n g d i s e b a b k a n o l e h penawaran harga yang d i a j u k a n t e n g k u l a k l e b i h t i n g g i . K e a d a a n s e p e r t i i n i , y a n g t e r u s m e n e r u s d a p a t mengakibatkan pengurasan t e r n a k .

Pengurasan i n i 1 e b i h cepat pada kambing-kambing muda dan kebanyakan j a n t a n .

Kambing j a n t a n s e l a i n yang muda, yang tuapun d i j u a l karena pet a n i menganggap bahwa j a n t an kurang produkt i f

,

h a r g a j u a l l e b i h m a h a l d i b a n d i n g k a n d e n g a n b e t i n a ( A b d u l g a n i , 1982) dan p e t a n i menganggap bahwa b e t i n a dapat bunt i ng t anpa adanya j ant an (Nat asasmi t a, 1979). A k i b a t d a r i k o n d i s i i n i t e r j a d i 1ah k e t i d a k s e i m b a n g a n a n t a r a

j u m l a h b e t i n a d a n j u m l a h j a n t a n u n t u k k e b e r h a s i l a n r e p r o d u k s i dan p r o d u k s i , yang mengakibatkan perpanjangan i n t e r v a l beranak dan menyebabkan penurunan p r o d u k s i anak p e r t ahun. Soehad j i ( 1984) menyat akan bahwa s e l m a kurun w a k t u t a h u n 1 9 8 4 s a m p a i t a h u n 1 9 8 7 t e r n a k k a m b i n g mengal ami penurunan popul a s i sebesar 4,63 % s e t i ap t ahun. S e l a i n d a r i i t u disebabkan p u l a o l e h s t r u k t u r pemi 1 i kan, s k a l a usaha dan manajemen t e r n a k kambing t i d a k berubah, sement a r a permintaan pasar semaki n meningkat ( D j a r s a n t o , 1988), sehingga p o p u l a s i dan p r o d u k s i cenderung menurun.

(127)

p e n g e l o l a a n r e p r o d u k s i dengan membuat imbangan a n t a r a j a n t a n dan b e t i n a yang cocok u n t u k memperoleh i n t e r v a l beranak yang 1 e b i h b a i k. Untuk memperlakukan t a t a l a k s a n a r e p r o d u k s i l e b i h b a i k, harus l e b i h mengert i dan memahami k e l a k u a n r e p r o d u k s i s e c a r a a l a m i d a r i hewan b e t i n a . F a k t o r - f a k t o r yang mungkin berpengaruh terhadap a k t i v i ta s dan penampilan r e p r o d u k s i b e t i n a adalah umur induk a t a u kehadi r a n j a n t an. Dengan k a t a 1 a i n d a l am menanggul angi masalah r e p r o d u k s i harus d i f a h a m i a k t i v i t a s dan penampilan t e r u t ama r e p r o d u k s i bet i n a .

K e h a d i r a n j a n t a n a k a n m e r a n g s a n g a k t i v i t a s d a n penampi l a n r e p r o d u k s i b e t i n a s e c a r a f i s i o l o g i s dengan k o n t a k l a n g s u n g , m e l a l u i i n d r a - i n d r a penciuman ( b a u k e l e n j a r j a n t a n ) , pengl i h a t a n (me1 i h a t adanya j a n t a n ) dan pendengaran (mendengar s u a r a j a n t a n ) . K e t i d a k h a d i r a n

j ant an d a l

am

kelompok bet i na a t au d i s e k i t arnya yang mudah d i j a n g k a u b e t i n a , s e l a i n t i d a k menyebabkan perkawinan dan t e r j a d i k e b u n t i n g a n , j u g a akan mempengaruhi a k t i v i t a s r e p r o d u k s i yang s e l a n j u t n y a mempengaruhi p e n a m p i l a n r e p r o d u k s i .
(128)

b e t i n a yang b e r h a s i l d i b u a h i ( c o n c e p t i o n r a t e ) , ( 3 ) jumlah anak p e r k e l a h i r a n ( l i t t e r s i z e ) , ( 4 ) prosentase anak yang l a h i r a t a u k i d d i n g percentage (Devendra dan McLeroy,l982).

Secara f i s i o l o g i s organ r e p r o d u k s i berkembang s e j a l a n dengan p e r t ambahan umur dan pertumbuhan, d i pengaruhi 01 eh g e n e t i k dan l i n g k u n g a n . Dalam pertumbuhan perkembangan o r g a n r e p r o d u k s i d i p e n g a r u h i o l e h hormon-hormon p i t u i t a r y dan hormon-hormon gonad. Dengan b e r f u n g s i n y a h i pot a1 amus d a n a d e n o h i p o f i s i s s e c a r a f i s i o l o g i s , t e r b e n t u k l a h

(129)

o v u l a s i (pecahnya f o l i k e l ) dan k e l u a r t e l u r yang matang yang s e l a n j u t n y a d i t a n g k a p o l e h infundibulum ( f i m b r i a e ) dan masuk ke dalam s a l u r a n o v i d u c t t e m p a t t e r j a d i n y a pembuahan. J i k a p e r t emuan dan p e l e b u r a n ovum dengan s p e r m a t o z o a ( f e r t i l i s a s i ) g a g a l , k e b u n t i n g a n t i d a k t e r j a d i .

A p a b i l a t e r j a d i perkembangan, b e k a s f o l i k e l yang pecah pada ovarium, tumbuh dan berkembang men j a d i matang yang d i sebut corpus luteum (CL) yang menghasi 1 kan hormon p r o g e s t e r o n . Sel a i n FSH dan e s t r o g e n hormon progesteron b e r f u n g s i dalam penyempurnaan p e r s i a p a n s a l u r a n r e p r o d u k s i dan mempe-rtahankan k e b u n t i n g a n . J i k a f e r t i l i s a s i dan kebunt i n g a n pada s i k l u s yang bersangkutan t i d a k t e r j a d i

,

maka CL r e g r e s i dan l i s i s , sehingga CL f u n g s i n y a h i l a n g a k i b a t adanya p r o s t a l g l a n d i n yang d i h a s i l k a n u t e r u s .

D a r i u r a i a n d i a t a s d i a j u k a n . h i p o t e s i s y a i t u k e t i d a k h a d i r a n j a n t a n dan umur induk akan menyebabkan t e r j a d i n y a ( 1 ) k e t i d a k t e r a t u r a n s i k l u s b e r a h i ( 2 ) m e n u r u n n y a j u m l ah o v u l a s i d a n m e n i n g k a t k a n h o r m o n

p r o g e s t e r o n s i k l u s b e r a h i

.

U n t u k membukt i kan h a l - h a 1 y a n g d i u r a i k a n d i a t a s , d i l a k s a n a k a n p e n e l i t i a n mengenai " P e n g a r u h k e h a d i r a n j a n t an dan umur induk t erhadap a k t i v i t a s dan penampi 1 an r e p r o d u k s i kambing Kacang b e t i n a " .

(130)
(131)

I 1 TINJAUAN PUSTAKA

2.1. Kambing

K a m b i n g t e r m a s u k , f a m i 1 i B o v i d a e ,

.

sub O r d e R u m i n a n s i a . Dua g e n u s y a n g d i k e n a l a d a l a h g e n u s

Hematrigus dan genus Capra. Genus Hematrigus t e r d a p a t d i

Oman Timur, Himalaya Tengah dan I n d i a S e l a t a n . Kambing genus i n i m e m i l i k i tanduk pendek dan kuat s e r t a t i d a k b e r j a n g g u t . Genus Capra ada 1 ima s p e s i e s y a i t u C a p r a i b e k s , Capra pyrena i c a , Capra c a u c a c i a , Capra h i r c u s dan C a p r a f a l c o n e r i (Mason, 1 9 8 1 ) . B i l a m a n a , d i mana dan bagaimana proses berlangsungnya d o m e s t i k a s i kambing t i d a k d i k e t ahui secara past i

.

C i r i - c i r i kambing secara umum dikemukakan o l e h Rumi ch ( 1967), Mason ( 1 981 )

,

Devendra dan McLeroy ( 1 9821, y a i t u b e r j anggut

,

ekor mengarah ke a t as, k e l en j a r yang d i h a s i l k a n k a k i b e l a k a n g s e d i k i t dan t i d a k m e m i l i k i k e l e n j a r a i r mata.
(132)

b e r a d a p t a s i t e r h a d a p p e n g e l o l a a n y a n g s a n g a t b e r b e d a .

J a n t an dan b e t i na b e r t a n d u k pendek mengarah ke be1 akang, p r o f i l h i d u n g l u r u s , l e h e r p e n d e k d a n t e b a l . J a n g g u t

t umbuh subur pada j ant an, pada b e t i na kadang-kadang ada. Ekor melengkung ke a t a s , t e l i n g a l u r u s dan t e g a k . Warna

b u l u b e r v a r i a s i

,

h i tam, p u t i h, c o k l a t a t a u k o m b i n a s i n y a (Rumich, 1967; N a t a s a s m i t a , 1979; Obst dan Chaniago, 1980;

Mason, 1981; Devendra dan McLeroy, 1982).

Devendra ( 1 9 8 2 ) mengemukakan bahwa p o p u l a s i kambing

d i s e l u r u h d u n i a pada t a h u n 1 9 7 9 a d a 447 j u t a e k o r ,

sebanyak 70 % p o p u l a s i ( 3 5 0 j u t a e k o r ) t e r d a p a t d i daerah t r o p i s dan s u b t r o p i s ( T a b e l 1 ) .

Tabel 1. P o p u l a s i dan penyebaran kambing d i daerah t r o p i s dan s u b t r o p i s t a h u n 1979 (Devendra, 1982)

Popu 1 as i W i 1 ayah

( J u t a )

( % I

A f r i k a 144,7 41,3

I n d i a , P a k i s t a n dan Bangladesh 109,8 31,3

Timur Jauh 52,7 15,1

Amerika L a t i n . 18,4 5,3

A s i a Tenggara 13,7 3,9

I n d o n e s i a 8 0 2.3.)

Ameri k a U t a r a dan Tengah 10,9 3,1

--- -

[image:132.566.43.502.31.773.2]
(133)

P o p u l a s i k a m b i n g d i Jawa t a h u n 1 9 8 6 m e n c a p a i 6 , 6 6

j u t a e k o r ( D i t . Jen. Peternakan, 1987) a t a u l e b i h d a r i 70

% d a r i p o p u l a s i k a m b i n g n a s i o n a l , y a n g p e r k e m b a n g a n n y a cenderung s e j a l a n dengan pertambahan penduduk. Penyebaran

kambing d i s e l u r u h Jawa pada b e r b a g a i a g r o e k o s i s t e m , i k l i m

dan e l e v a s i t e r l i h a t pada Tabel 2.

Tabel 2. P o p u l a s i kambing d i Jawa t a h u n 1986 ( D i r e k t o r a t J e n d e r a l Pet ernakan, 1987 )

Daerah

Popu 1 as i

( j u t a e k o r )

( % I

Jawa B a r a t 1,785 26,80

Jawa Tengah 2,575 38,66

Jawa Timur 2,022 30,36

DKI J a k a r t a 0,018 0,27

D I Yogyakart a 0,260 3,91

Juml ah 6,660 100

Fungsi kambi ng d i masyarakat p e t a n i sebagai t e r n a k

p o t o n g , t abungan a t a u tambahan p e n d a p a t an p e t a n i d a n

sebagai penggunaan t e n a g a k e r j a k e l u a r g a . Menurut l a p o r a n

D i r e k t o r a t J e n d e r a l P e t e r n a k a n ( 1 9 8 7 ) p e r o d u k s i d a g i n g

[image:133.564.47.499.46.761.2]
(134)

p r o d u k s i n a s i o n a l

.

Obst e t a l . ( 1980) mengemukakan bahwa b e r a t kambing yang d i p e l i h a r a d i Bogor r a t a - r a t a 11,79 kg.

Dar i p e r h i tungan pada t ahun t ersebut t ernak kambi ng yang d i p o t o n g sebanyak 4,09 j u t a ekor untuk t i n g k a t n a s i o n a l

.

Namun pemotongan yang t e r c a t a t kurang d a r i s a t u j u t a ekor ( D i t . J e n . Peternakan, 1987). D a r i h a s i l p e n e l i t i a n o b s t e t a l . (1980) t e r c a t a t 41 % yang d i p o t o n g d i rumah potong hewan (RPH) Bogor adalah kambing muda ( g i g i t e t a p 0 , yang j a n t a n 2 5 % ) , s e l a n j u t n y a k a m b i n g b e t i n a dewasa ( g i g i t e t a p 4 pasang). P e t a n i p e m i l i k menjual kambingnya karena t e r d o r o n g o l e h kebutuhan yang t i d a k d a p a t d i t u n d a dan sebagian l a g i t e r g i u r o l e h tawaran yang menarik. Hal i n i merupakan m o t i f pada p e n j u a l a n h a r i - h a r i b i a s a . P e n j u a l a n pada m e n j e l a n g h a r i Raya H a j i , dengan s y a r a t - s y a r a t t e r t e n t u (umur, kondi s i

,

harga b a i k )

,

maka banyak j a n t a n yang penampi l a n n y a b a i k m e n j a d i s a r a n a r i t u a l d i s e r t a i harga yang mahal (Sudjana e t a l . , 1983).
(135)

kadang d i b a n t u o l e h i s t e r i ( T h a h a r , 1 9 8 5 ) .

~ e m e ' l i h a r a a n k a m b i n g d i Jawa b e r s i f a t t r a d i s i o n a l dengan c i r i p r o d u k t i v i ta s rendah, s t a t i s dengan o r i e n t a s i p a s a r sangat k e c i l (Conway, 1 9 8 3 ) .

S a l a h s a t u j e n i s kambing d i I n d o n e s i a a d a l a h kambing Kacang yang t i d a k j e l a s a s a l u s u l n y a , t e r m a s u k b a n g s a t e r s e n d i r i , merupakan k a m b i n g a s l i I n d o n e s i a ( R u m i c h , 1 9 6 7 ; N a t a s a s m i t a , 1979; Devendra dan McLeroy, 1 9 8 2 ) .

2 . 2 . A k t i v i t a s Reproduksi

I n t e r a k s i f a k t o r genet i k dan 1 ingkungan menentukan kemampuan r e p r o d u k s i , yang berbeda a n t a r bangsa, l o k a s i dan manajemen a t a u gabungan semuanya (Doney e t

a l . ,

1 9 8 2 ) . S e l a n j u t n y a dikemukakan bahwa pemberian pakan b e r k u a l i t a s b a i k a k a n mempercepat k e d e w a s a a n r e p r o d u k s i d a n d a p a t memperpanjang r e n t a n g w a k t u kemampuan r e p r o d u k s i .
(136)

dapat b e r l a n g s u n g ( Z o r r o w , 1968; C o l e dan Cupps, 1969;

Elmer, 1981; Tomaszewska, Chaniago dan Sutama, 1988).

D i kemukakan 01 eh Toe1 i h e r e ( 1981 ) , bahwa p u b e r t as d i p e n g a r u h i o l e h f a k t o r h e r e d i t d s dan 1 ingkungan. Umur p u b e r t a s pada kambing merupakan k a r a k t e r i s t i k d a r i s p e s i e s

masing-masing. Hewan k e c i 1 mencapai p u b e r t as 1 e b i h cepat d i b a n d i n g k a n dengan hewan besar (Ramirez, 1 9 7 3 ) .

Pencapaian p u b e r t a s l e b i h e r a t k a i t a n n y a dengan b e r a t

badan d a r i p a d a dengan

u m u r

( H a f e z , 1 9 8 0 ) . Pada umumnya kambing mencapai p u b e r t a s pada umur yang r e l a t i f muda wal aupun banyak s e k a l i perbedaan a n t a r s p e s i e s ( S h a l t o n ,

1 9 7 8 ) . D a r i l a p o r a n D e v e n d r a ( 1 9 7 2 ) , b e t i n a k a m b i n g

Kacang termasuk hewan masak d i n i ( 4 - 6 b u l a n ) , b e t i n a

kambing p e r a h termasuk hewan masak sedang ( 6

-

8 b u l a n ) ,

sedangkan masak k e l a m i n kambi n g j a n t a n s e d i k i t 1 e b i h lambat (8-10 b u l a n ) d a r i kambing b e t i n a .

Umur i n d u k pada p e r k a w i n a n pertama sangat mempengaruhi

s i f a t r e p r o d u k s i dan p r o d u k s i anak yang d i l a h i r k a n , d i

d a e r a h t r o p i k t i d a k j a r a n g t e r n a k kambing yang m e l a h i r k a n

pada umur 12 sampai 15 b u l a n walaupun k o n d i s i makanannya

j e l e k ( L o o s l i , 1 9 8 4 ) . Pada umumnya kawin pertama h a r u s

d i t angguhkan sampai b e r a t badan mencapai 60% a t au 1 e b i h

d a r i b e r a t badan dewasa, s e h i n g g a perkawinan pertama h n t u k

kambing t i p e k e c i 1 mencapai umur 1 1 b u l a n (Obst e t

a l . ,

(137)

d a r i h a s i 1 pengamatan b e b e r a p a p e n e l i t i y a n g d a p a t d i l i h a t pada Tabel 3.

T a b e l 3 . Umur p u b e r t a s kambing menurut beberapa p e n e l i t i

No. Nama P e n e l i t i Bangsa Umur P u b e r t a s

Kambi ng ( b u l a n )

Rumich ( 1 9 7 7 ) S h e l t o n ( 1 9 7 8 ) N a t a s a s m i t a ( 1 9 7 9 ) Hafez ( 1 9 8 0 )

H u l e t dan S h e l t o n ( 1 9 8 0 ) Mary ( 1 9 8 0 )

Edey ( 1981 )

A b d u l g a n i ( 1 9 8 2 ) Doney e t a 7 . ( 1 9 8 2 ) H e i l e i n ( 1 9 8 4 )

A r t h u r e t a7. ( 1 9 8 9 )

6

Angora 6 - 8

Kambing I n d o n e s i a 8

-

12

7

Kambing t i p e k e c i l 3

-

4 6 - 8 6

6,5 6 - 8 6

4 - 8 Kambing l o k a l

D a r i Tabel 3 d i a t a s t e r l i h a t bahwa k i s a r a n umur p u b e r t a s d a r i b e r b a g a i j e n i s kambing 3

-

12 b u l a n , t i n g g i rendahnya umur p u b e r t as t e r g a n t ung pada b e s a r k e c i 1 n y a j e n i s kambing dan b a i k b u r u k n y a makanan yang d i p e r o l e h . [image:137.564.48.506.123.761.2]
(138)

(McDonald, 1977; Thomson, Abrams dan M i l l e r , 1983). Untuk menjelaskan saat p u b e r t a s dan e s t r u s pada bet i n a , F o s t e r e t a 7 . ( 1985) mengemukakan h i pot e s i s bahwa bet i na-bet i na yang belum dewasa dan t i d a k adanya rangsangan l u a r yang d i t e r i m a , f r e k u e n s i rangsangan LH rendah dan f o l i k e l t i d a k tumbuh dalam keadaan i n i . Dalam p e r a l i h a n dewasa dan men j e l ang fase e s t r u s f r e k u e n s i rangsangan LH meningkat dan mendorong f o l i k e l berkembang menghasi 1 k a n hormon e s t r a d i o l yang makin lama makin meningkat s e j a l a n dengan pertumbuhan f o l i k e l t e r s e b u t . Keadaan i n i menyebabkan t i m b u l n y a t i n g k a h l a k u k e l a m i n ( o e s t r u s ) dan k e m u d i a n t e r j a d i o v u l a s i . S e l a n j u t n y a F o s t e r e t a l . (1985) menge- mukakan bahwa pusat h i pot e t i s adal ah get aran g e n e r a t o r Gn-RH, y a i t u p e n g g e t a r s y a r a f yang a k h i r n y a m e r a n g s a n g p o l a - p o l a s e k r e s i LH d a r i k e l e n j a r a d e n o h i p o f i s i s . Pertumbuhan dan rangsangan l u a r l a i n n y a memegang peranan dalam mengatur a k t i v i t a s h i p o t a l a m u s dalam menghasi 1 kan Gn-RH. B i l a ukuran tubuh yang o p t i m a l d i c a p a i dan/atau

rangsangan l u a r i n t e n s i f , maka f r e k u e n s i r a n g s a n g a n L H meningkat

,

o l e h pengaruh a k t i v i t a s umpan b a l i k hambatan
(139)

Rangsangan-rangsangan yang d i t e r i m a m i s a l n y a h a r i - h a r i panjang pada musim panas dan h a r i - h a r i pendek pada musim gugur, h a d i r t i d a k n y a j a n t a n d i lingkungannya (Thomson e t a l . , 1 9 8 3 ; F o s t e r e t a l . , 1 9 8 5 ) . D i t e r a n g k a n s e l a n j u t n y a , bahwa i s y a r a t f o t o p e r i o d i k yang d i t e r i m a d i u b a h o l e h c o r v u s p i n e a 7 e ke dalam s u a t u i s y a r a t h u m o r a l yang merupakan peningkatan m e l a t o n i n pada malam h a r i

.

K o n d i s i p r e p u b e r a l " u n o v u l a t o r y " t e r j a d i b i l a t e r d a p a t gangguan pertumbuhan a t a u gangguan t e r h a d a p kemampuan m e n e r i m a f o t o p e r i o d i k dan rangsangan l u a r . Hal i n i menyebabkan f r e k u e n s i rangsangan Gn-RH'rendah. Suatu h i p o t e t i s untuk k o n t r o l n e u r o e n d o k r i n pada domba/kambing b e t i n a tampak pada Gambar 1 .

Pada domba b e t i n a " p o s t p u b e r t a l " a t a u dewasa, dalam f a s e f o l i k u l e r d a r i s i k l u s oest r u s f r e k y e n s i rangsangan g e n e r a t o r Gn-RH r e l a t i f t i n g g i dan rangsangan LH d i h a s i l - k a n p a d a i n t e r v a l k u r a n g d a r i s a t u jam. F r e k u e n s i rangsangan LH yang t i n g g i i n i mendorong f o l i k e l meningkat- kan s e k r e s i e s t r a d i o 1 pada t i n g k a t yang dapat merangsang u n t u k me1 epaskan g o n a d o t r o p i n (LH-RH) yang d i butuhkan

a u n t u k o v u l a s i .

(140)

Ovar i urn

[image:140.561.44.506.53.756.2]
(141)

Keadaan i n i s e b a g i a n b e s a r d i t e n t u k a n o l e h keadaan hormon

e s t r o g e n d i dalam s i r k u l a s i d a r a h (Svendsen, 1974). J i k a b e t i n a menolak u n t u k k o p u l a s i menandakan b e t i n a

t e r s e b u t m a s i h dalam keadaan awal b e r a h i ( p r o e s t r u s )

a t au b e r a h i t e l ah l e w a t ( m e t e s t r u s ) , meski pun t a n d a - t a n d a

b e r a h i s e c a r a k l i n i s a l a t k e l a m i n m a s i h j e l a s t e r l i h a t

( P a r t o d i h a r d jo , 1 9 8 0 ) . B e r a h i d i n y a t a k a n p u l a sebagai

p e r i o d e penerimaan s e k s u a l d i m u l a i d a r i awal penerimaan

j a n t a n sampai awal p e n o l a k a n j a n t a n ( l a m a p e r i o d e b e r a h i ) .

Pada kebanyakan s p e s i e s p e n o l a k a n j a n t a n t e r j a d i s e t e l a h

o v u l a s i , yang kemudian t e r j a d i pembentukan CL (McDonald,

1977; R o b e r t s o n , 1 9 7 7 ) .

S i k l u s b e r a h i a d a l a h r i t m e p o l a t i n g k a h l a k u s e k s u a l

y a n g t e r j a d i pada hewan-hewan b e t i n a s e t e l a h m e n g a l ami p u b e r t a s dan b e r l a n g s u n g d a r i awal p e r i o d e b e r a h i sampai

awal p e r i o d e b e r a h i b e r i k u t n y a , yang d i sebut pan ja n g

s i k l u s b e r a h i ( M c D o n a l d , 1 9 7 7 ) . J i k a p u b e r t a s t e l a h

d i c a p a i dan m u l a i musim k a w i n ( d a e r a h s u b t r o p i s ) , maka

a k a n t e r j a d i b e r a h i pada hewan-hewan t i d a k b u n t i n g .

P a n j a n g s i k l u s b e r a h i dan lama p e r i o d e b e r a h i d i p e n g a r u h i

o l e h bangsa, g e n e t i k dan l i n g k u n g a n ( H a f e z , 1 9 8 0 ) .

Pengamatan b e r a h i d i l a k u k a n b e r d a s a r k a n b e r b a g a i

f a k t o r , a n t a r a l a i n dengan m e l i h a t t i n g k a h l a k u b e t i n a

(142)

l a m a n y a b e t i n a m e n e r i m a j a n t a n . P e r k a w i n a n p a d a a w a l

b e r a h i akan memperpendek lama p e r i o d e b e r a h i (McDonald,

1977; L a v a s s e u r , 1 9 8 0 ) . Pada T a b e l 4 dapat d i l i h a t lama

p e r i o d e b e r a h i dan p a n j a n g s i k l u s b e r a h i menurut b e r b e r a p a

p e n e l i t i . D a r i Tabel 4 t e r l i h a t bahwa k i s a r a n a n t a r a lama

p e r i o d e b e r a h i 12-56 jam dengan r a t a - r a t a 31 jam, p a n j a n g

s i k l u s b e r a h i 18-24 h a r i dengan r a t a - r a t a 20 h a r i . H a l

i n i b e r g a n t u n g pada b e s a r k e c i l n y a s p e s i e s k a m b i n g ,

s i t u a s i dan k o n d i s i tempat p e n e l i t i a n .

S i k l u s b e r a h i d i d a e r a h t r o p i s s e c a r a l e n g k a p

me1 i p u t i empat f a s e , y a i t u p r o e s t r u s , e s t r u s , m e t e s t r u s dan d i e s t r u s , yang b e r l angsung s e c a r a b e r u r u t an

(McDonald, 1975; A r t h u r e t a l . , 1 9 8 9 ) . Hofman e t

a l .

( 1 9 7 3 )

membagi p a n j a n g s i k l u s b e r a h i m e n j a d i t i g a f a s e , p e r t a m a

f a s e pertumbuhan f o l i ke1 d i s e r t a i dengan p a n g e l u a r a n hormon e s t r o g e n , kedua f a s e o v u l a s i yang merupakan a k h i r

d a r i pematangan s e l t e l u r d a l a m o v a r i u m d a n k e t i g a

f a s e perkembangan CL yang d i b a r e n g i dengan p e n g e l u a r a n

hormon p r o g e s t e r o n . F a s e p r o e s t r u s d a n f a s e e s t r u s

d i s e b u t f a s e f o l i k u l e r sedangkan f a s e m e t e s t r u s dan f a s e

d i e s t r u s d i s e b u t f a s e l u t e a l . D i daerah bermusim a t a u

s u b t r o p i s d i a n t a r a musim a k t i v i t a s r e p r o d u k s i t e r d a p a t

musim i s t i r a h a t k e l a m i n , pada s a a t i n i a l a t k e l a m i n t i d a k

(143)

Tabel 4. Lama p e r i o d e dan p a n j a n g s i k l u s b e r a h i kambing menurut beberapa p e n e l i t i

No. Nama P e n e l i t i

Lama P e r i o d e Pan j ang S i k l u s B e r a h i B e r a h i

(Jam) (Jam)

1 . Hansel dan Kenneth (1974) 24 - 36

-

2. S h e l t o n (1978) 36

-

3. N a t a s a s m i t a (1979) 24 - 36 18 - 24

4. H u l e t dan S h e l t o n (1980) 26 - 42 18 - 21

5 . Mary (1980) 12 - 24 -

6. S u r y a n t o r o (1980) 16 - 20 -

7. A1 exander, S i g n o r e t

dan Hafez ( 1 980) 33 19

-

21

8. A t m a m i h a r d j a ( 1 9 8 2 ) ~ ) 32 - 56

-

9. B e n e r j e e (1982) 24 - 48 19 - 21

10. Devendra dan McLeroy (1982) 24 - 36

-

1 1 . H e i l e i n (1984)

-

2 1

12. A r t h u r

et

a 1 . (1989) 30 - 40 20

-

21

Keteranagan : * ) Kambing Kacang.

S i k l u s b e r a h i kambing m i r i p dengan s i k l u s b e r a h i

domba, namun pada kambing l e b i h p a n j a n g . Fase f o l i k e l

pada domba 3

-

4 h a r i dan f a s e l u t e a l s e k i t a r 14 h a r i

( H a n s e l dan K e n n e t h , 1974). H a l i n i s e j a l a n d e n g a n

[image:143.561.42.501.78.762.2]
(144)

mengungkapkan bahwa s i k l u s b e r a h i dan s i k l u s p e r k a w i n a n pada domba dan kambing hampir sama, k e c u l a i f a s e d i e s t r u s pada kambing l e b i h lama 3

-

4 h a r i . Tahap-tahap s i k l u s b e r a h i dan s i k l u s perkawinan pada kambing dapat d i l i h a t pada Gambar 2 .

a n e s t r u s 3 0 - 6 0 h a r i

Seasonal anest r u s

P r o e s t r u s

Kebunt i ngan 150- h a r i

E s t r u s ( o v u l a s i )

1-2 h a r i

[image:144.564.45.512.44.771.2]

Met e s t r u s 2 h a r i

(145)

D a r i pengamat an A1 exander e t a 1. ( 1 9 8 0 ) t e r n y a t a bahwa p a d a k e b a n y a k a n s p e s i e s , b e t i n a b e r a h i m e m p e r l i h a t k a n a k t i v i t a s m o t o r i k , men j a d i g e l i s a h dan b e r g e r a k ke a r a h k e r i b u t a n , b e t i n a - b e t i n a b e r a h i menai k i a t a u membiarkan d i n a i k i b e t i n a l a i n . Pada k e h a d i r a n j a n t a n , b e t i n a - b e t i n a mengendus p e r i n e u m a t au d a e r a h s c r o t u m . Kedua hewan,

j a n t a n d a n b e t i n a s a l i n g m e n g e n d u s d a n k e a d a a n i n i rnenirnbulkan kedua hewan b e r g e r a k m e l i n g k a r , dalam g e r a k b a l i k m e n c a p a i p o s i s i p a r a l e l

.

B i l a d i d e k a t i d a n d i rangsang o l e h j a n t a n b e t i n a - b e t i n a b e r a h i s i a p b e r d i r i u n t u k k a w i n . K e s i a p a n i n i t a n p a b e r g e r a k s e r i n g d i s e r t a i dengan m e l i p a t e k o r k e p i n g g i r k i r i a t a u k a n a n , k a m b i n g b e t i n a memal i n g k a n k e p a l a k e be1 akang

.

S e l e s a i bercumbu, b e t i n a b e r d i r i diam dan membiarkan j a n t a n menai k i n y a u n t u k k o p u l a s i dan e j a k u l a s i . K e j a d i a n e j a k u l a s i i n i s a n g a t c e p a t s e k i t a r s a t u d e t i k a t a u k u r a n g .

O v u l a s i a d a l a h p e r i s t i w a pecahnya f o l i k e l de G r a a f dan k e l u a r n y a ovum d a r i o v a r i u m ( M c D o n a l , 1 9 7 7 ; H a f e z , 1 9 8 0 ; T o e l i h e r e , 1 9 8 1 ) .

F o l i k e l m e n j e l a n g . o v u l a s i mengalami pematangan s i t o - 1 asma dan i n t i o o s i t

,

pemecahan kumul u s yang berhubungan
(146)

Perubahan-perubahan t e r s e b u t d i s e b a b k a n o l e h adanya meta- b o l i sme g o n a d o t r o p i n . S e t e l a h t i m b u l g o n a d o t r o p i n a1 i r a n d a r a h k e semua f o l i k e l m e n i n g k a t . Keadaan i n i mempercepat r e s p o n o v a r i u m t e r h a d a p LH dan p e n i n g k a t a n metabol isme dalam f o l i k e l . Adanya k e r j a LH t e r h a d a p f o l i k e l menyebab- kan pecahnya d i n d i n g f o l i k e l dan k e l u a r l a h ovum bersama dengan pembungkusnya. P e r i s t i w a i n i d i s e b u t o v u l a s i

( R o b e r t s o n , 1977; Hafez e t a l . , 1980; Edey e t a l . , 1 9 8 1 ) . Perkembangan f o l i k e l d a r i a w a l s a m p a i t e r j a d i n y a o v u l a s i d i p e n g a r u h i a t a u d i k o n t r o l o l e h k e r j a b e r b a g a i hormon r e p r o d u k s i (Edey e t a l . , 1981). S e l a n j u t n y a p r o s e s p e l e p a s a n hormon-hormon r e p r o d u k s i d i a w a l i dengan t e r j a d i - n y a s e k r e s i Gn-RH, kemudian merangsang p e l e p a s a n FSH dan LH o l e h a d e n o h i p o f i s i s .

.

Kedua hormon t e r s e b u t mengendali- kan perkembangan f o l i k e l - f o l i k e l dan CL. F o l i k e l dan CL. m a s i n g - m a s i n g m e n g h a s i l k a n h o r m o n - h o r m o n e s t r o g e n d a n

p r o g e s t e r o n yang kemudian mempengaruhi p r o d u k s i Gn-RH, FSH dan LH dalam p r o s e s umpan b a l i k .

(147)

P r o s e s i n i d i a t u r o l e h hormon-hormon a d e n o h i p o f i s i s s e p e r t i FSH, LH, dan l u t e o t r o p i c hormon (LTH) dan hormon- hormon gonad s e p e r t i o e s t rogen, p r o g e s t e r o n , dan r e l a x in. Pada domba dan kambing f o l i k e l - f o l i k e l b e s a r b e r a d a selama s t a d i a s i k l u s b e r a h i kemudian segera d i o v u l a s i kan a t a u m e n j a d i f o l i k e l a t r e t i k ( H a r e s i g n , F o x c r a f t and Tamming, 1983). S e t e l a h t e r j a d i o v u l a s i , CL tumbuh dan b e r f u n g s i menghasilkan p r o g e s t e r o n yang menimbulkan umpan b a l i k n e g a t i f t e r h a d a p hormon-hormon r e p r o d u k s i (FSH, LH). Saat t e r s e b u t d i s e b u t f a s e l u t e a l . Proses umpan b a l i k t ersebut t e r l i hat pada Gambar 3.

O v u l a s i yang normal bergantung pada keseimbangan

a n t a r a pengaruh rangsangan g o n a d o t r o p i n k e l en j a r a d e n o h i p o f i s i s terhadap perkembangan f o l i k e l dan umpan b a l i k hormon s t e r o i d f o l i k e l yang menekan pembebasan g o n a d o t r o p i n (Land dan Scaramuzzi, 1979). Perkembangan o o s i t yang dirangsang o l e h g o n a d o t r o p i n b e r a k h i r dengan t e r b e n t u k n y a f o l i k e l de Graaf yang secara a k t i f menghasil- k a n o e s t r o g e n (Cumming d a n L a r s o n , 1 9 7 0 ) . M e n u r u t Svendsen ( 1 9 7 4 ) dan Elmer ( 1 9 8 1 ) pembesaran f o l i k e l d i s e b a b k a n o l e h m e n i n g k a t n y a c a i r a n yang mengandung o e s t rogen.

(148)

y a i t u makanan, umur dan h e r e d i t a s .

S e l a i n d a r i i t u jumlah o v u l a s i d i p e n g a r u h i j u g a o l e h k a d a r g o n a d o t r o p i n d i d a l a m s i r k u l a s i d a r a h , k a r e n a b a n y a k t e l u r y a n g d i h a s i l k a n s e t e l a h p e n y u n t i k a n g o n a d o t r o p i n s e b e l u m o e s t r u s . L a j u o v u l a s i a t a u " o v u l a t i o n r a t e " a d a l a h banyaknya t e l u r yang d i o v u l a s i k a n o l e h kedua o v a r i a pada s a t u s i k l u s e s t r u s ( T o e l i h e r e , 1981 ) .

S e k r e s i

FSH dan LH

st r a d i o 1

1

F O - l i k e 1

Ant

rum

[image:148.564.40.497.51.735.2]

t o 1 i k u l i

(149)

O v u l a s i p a d a k a m b i n g t e r j a d i a n t a r a 7

-

1 1 j a m

m e n j e l a n g a k h i r b e r a h i ( H a f e z , 1 9 8 0 ) , 27 jam d a r i awal

b e r a h i ( C o l e dan Cupps, 1 9 6 9 ) , 24-36 jam s e t e l a h m u l a i

t e r l i h a t t a n d a - t a n d a b e r a h i ( D e v e n d r a d a n M c L e r o y , 1 9 8 2 ) . S e t e l a h t e r j a d i o v u l a s i , tempat bekas f o l i k e l

pecah, tumbuh dan berkembang m e n j a d i c o r p u s l u t e u m (CL)

y a n g b e r f u n g s i s e b a g a i p e n g h a s i l h o r m o n p r o g e s t e r o n .

Selama CL a k t i f , t i d a k akan t e r j a d i b e r a h i ( L a n d dan

Scaramuzzi

,

1 9 7 9 ) . O v u l a s i p e r t a m a s e r i n g d i s e r t a i dengan

b e r a h i t e n a n g a t a u " s i l e n t e s t r u s " (McDonald, 1977).

2.4. Pengaruh K e h a d i r a n J a n t a n t e r h a d a ~ Lama P e r i o d e

B e r a h i , P a n i a n g S i k l u s B e r a h i dan Jumlah O v u l a s i

K e h a d i r a n j a n t a n d a p a t m e m p e n g a r u h i k e a d a a n f i s i o l o g i s

b e t i n a p a d a w a k t u b e r a h i . K e h a d i r a n j a n t a n p a d a m u s i m

k a w i n mengurangi lama p e n e r i m a a n s e k s u a l d a r i domba sampai

50% ( A l e x a n d e r e t a l . , 1 9 8 0 ) . Pengaruh i n i t i d a k menyebab-

k a n p e r u b a h a n o v u l a s i a t a u s e k r e s i s t e r o i d p a d a b e t i n a

yang d i o v a r i e c t o m i , j u g a pada b e t i n a yang d i b e r i p e r l a k u a n

p r o g e s t e r o n maupun o e s t r o g e n . Pemasukan j a n t an k e d a l am

(150)

pemasukan j a n t a n , t i m b u l b e r a h i y a n g n y a t a p a d a b e r a h i b e r i k u t n y a dan menghasi 1 kan pembuahan yang normal ( F o s t e r e t a l . , 1 9 8 5 ) .

Camp, W i I d , Howard, S t u a r t , dan C h a k r a b o t y ( 1 9 8 3 ) mengemukakan bahwa 97 % d a r i domba c r e o l t i p e p e d a g i n g , o v u l a s i n y a t e r j a d i 2-8 h a r i s e t e l a h pemasukan j a n t a n k e dalam kelompok b e t i n a .

S u a t u k e t e r g a n t u n g a n t erhadap androgen f eromon d a r i j a n t an mengaki b a t kan keseragaman b e r a h i pada menci t dan mungkin pada domba dan kambing. Rangsangan t e r h a d a p i n d e r a p e n g l i h a t a n ( a d a j a n t a n ) , pendengaran ( s u a r a j a n t a n ) , pen- c i uman ( b a u k e l e n j a r j a n t a n ) b e t i n a m a u p u n k o n t a k l a n g s u n g , d i p e r l u k a n u n t u k keseragaman b e r a h i pada musim k a w i n . K e h a d i r a n j a n t a n m e n i m b u l k a n b e r a h i s e s u d a h m e l a h i r k a n l e b i h c e p a t d a r i p a d a b e t i n a - b e t i n a y a n g menyusui, menimbulkan b e r a h i seragam s e t e l a h m e l a h i r k a n pada b e t i n a - b e t i n a k e r i n g dan l a k t a s i . Pemasukan j a n t a n s e s a a t sebelum t e r ja d i n y a p u b e r t a s yang s p o n t a n d a l am s u a t u kelompok b e t i n a yang d i i s o l a s i , menimbulkan b e r a h i l e b i h c e p a t ( A l e x a n d e r

e t

a l . , 1980; Hafez e t a1. ,1980; F o s t e r e t a7.,1985).
(151)

Domba-domba mencapai p r o l i f i k maksimal pada umur 4

-

6 t a h u n dan mampu menghasi 1 kan s a t u anak t a h a n sampai t a h u n k e d e l a p a n b e l a s ( H a r e s i g n e t a l . , 1 9 8 3 ) . O v u l a s i yang t e r j a d i pada k o n d i s i t u b u h rendah a k i b a t k o n d i s i makanan yang rendah, s e r i ng t i dak menghasi 1 kan C L yang b e r f u n g s i dan sebelum o v u l a s i t i d a k m e m p e r l i h a t k a n t i n g k a h l a k u s e k s u a l (Thomson e t a l . , 1 9 8 3 ; F o s t e r e t a l . , 1 9 8 5 ) .

2 . 5 . P r o f i l Hormon R e ~ r o d u k s i Dada Waktu S i k l u s B e r a h i

Secara normal k o n s e n t r a s i hormon-hormon r e p r o d u k s i d a l a m d a r a h b e r g a n t u n g pada f a s e - f a s e s i k l u s b e r a h i

,

y a i t u p r o e s t r u s , e s t r u s , m e t e s t r u s dan d i e s t r u s . P r o e s t r u s m e r u p a k a n a w a l s i k l u s b e r a h i b a g i hewan-hewan b e t i n a dewasa d i d a e r a h t r o p i s dan d i e s t r u s m e r u p a k a n a k h i r s i k l u s b e r a h i b i l a t i d a k t e r j a d i k e b u n t i n g a n . Pada f a s e p r o e s t r u s ' i n i m u l a i t e r j a d i adanya rangsangan t e r h a d a p h i p o t a lamus yang merupakan h a s i 1 umpan b a l i k d a r i menurun- n y a k o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n k a r e n a C L r e g r e s i

( R o b e r t s o n , 1980; Edey e t a l . , 1981; F o s t e r e t a l . , 1 9 8 5 ) . D e n g a n a d a n y a r a n g s a n g a n i n i h i p o t a l a m u s menghasi 1 kan FSH-RH yang kemudi an d i a1 i r k a n me1 a l u i s y a r a f

(152)

merangsang s e l - s e l g r a n u l o s a dan s e l t e c a f o l i k e l dalam

-

ovarium u n t u k tumbuh dan berkembang, s e l a n j u t n y a mengha- s i 1 k a n hormon o e s t r o g e n ( M c D o n a l d , 1 9 7 7 ) . T i m b u l n y a hormon o e s t r o g e n i n i merangsang t i n g k a h l a k u k e l a m i n hewan b e t i n a yang menunjukkan penerimaan s e k s u a l . Pada s a a t t e r s e b u t hormon oestrogen menunjukkan k o n s e n t r a s i maksimal dan pada s a a t i n i p u l a hormon LH meningkat dalam d a r a h dengan w a k t u y a n g s i n g k a t m e n c a p a i p u n c a k m e n j e l a n g o v u l a s i (Thomson e t a l . , 1 9 8 3 ; F o s t e r e t a 7 . , 1 9 8 5 ) . Men j e l ang a k h i r b e r a h i

,

konsent r a s i hormon e s t r o g e n dan LH m e n u r u n d a n b e b e r a p a jam k e m u d i a n p a d a domba d a n kambing t e r j a d i o v u l a s i (McDonald, 1977).

S e t e l a h o v u l a s i b i d a n g - b i d a n g r e c e p t o r LH pada s e l - s e l g r a n u l o s a d i tempat i o l e h LH, t e r j a d i pembentukan dan pemat angan s e l - s e l 1 u t e i n dan s e k r e s i hormon progesteron d i m u l a i b i l a LH i n i m e r a n g s a n g a d e n i l s i k l a s e . S u p l a i d a r a h p a d a e s e l - s e l g r a n u 7 o s a m e n i n g k a t d a n s e l - s e l i n i t umbuh dan membel ah membent u k b a h a n p a d a t p a d a o v a r ium d i s e b u t C o r p u s l u t e u m ( C L ) m e n c a p a i m o r f o l o g i y a n g maksimum dengan a k t i f i t a s f u n g s i o n a l pada k i r a - k i r a h a r i k e t u j u h s e t e l a h t e r j a d i n y a o v u l a s i

.

T r a n s f o r m a s i a t a u l u t e i n i s a s i s e l - s e l g r a n u l o s a i n i d i b a r e n g i d e n g a n t e r ja d i n y a s i n t esa dan s e k r e s i hormon progesteron. D a r i s u a t u konsent r a s i b a s a l 0 , 2 ng p e r m l p e n i n g k a t a n hormon
(153)

keempat dan mencapai p u n c a k / p l a t e a u 2

-

4 ng p e r m l pada h a r i k e t u j u h s e t e l a h o v u l a s i ; cepat menurun pada h a r i k e l imabelas s e k i t a r 36jam sebelum m u l a i p e r i o d e penerimaan seksual b e r i k u t n y a (Robert son, 1977).

Peningkat an hormon p r o g e s t e r o n plasma yang t e r j a d i pada h a r i keempat menahan t i n g k a h l a k u k e l a m i n , dan kemudi an b e r h e n t i s e s u a i dengan m e n i n g k a t n y a hormon t e r s e b u t

.

Suat u rangsangan godanot r o p i n adenohi p o f i s i s menyebabkan o v u l a s i sebagai respon t erha.dap umpan b a l i k hormon o e s t r o g e n yang d i s e k r e s i k a n o l e h f o l i k e l de G r a a f (Sherwood dan McShan, 1977; Robertson, 1977; Hafez e t a l . , 198.0). Diagram p r o f i 1 hormon r e p r o d u k s i p a d a s i k l u s h e r a h i t e r l i h a t pada Gambar 4.

0

2 4 6. 8 1'0 12 14 1 6

0

S - i k l u s b e r a h i ( h a r l ) Fase Fo1 i k u l e r

(154)

2.6. P r o f i l Hormon R e ~ r o d u k s i Dada Masa Kebuntinnan

M e n j e l a n g o v u l a s i h o r m o n o e s t r o g e n d a n LH k o n s e n t r a s i n y a t u r u n d r a s t i s , sedangkan hormon p r o g e s t e r o n dan FSH rendah k e c u a l i a p a b i l a t e r j a d i b e r a h i pada awal kebuntingan. Pada saat i t u hormon oestrogen t i n g g i dengan t e r l i h a t n y a g e j a l a - g e j a l a b e r a h i . S e t e l a h o v u l a s i , hormon p r o g e s t e r o n t e r u s meningkat sesuai dengan matangnya CL. Pada domba, dalam s i k l u s b e r a h i , hormon p r o g e s t e r o n mencapai puncaknya mu1 a i pada h a r i kesembi I a n sampai ke

(155)

1 9 8 3 ) . Untuk mengetahui p r o f i l hormon r e p r o d u k s i p a d a awal kebuntingan, dapat d i p e r h a t i k a n Gambar 5, 6 dan 7.

T h o r b u r n dan S c h n e i d e r ( 1 9 7 2 ) mengungkapkan bahwa d a r i h a s i 1 u j i plasma kambing Saanen dengan " p r o t e i n b i n d i n g assay" konsent r a s i hormon

progesteron

pada h a r i b e r a h i sangat rendah ( 0 , 2 ng/ml

1 .

K o n s e n t r a s i hormon

p r o g e s t e r o n

i n i meningkat ( 4 n g / m l ) s e k i t a r h a r i k e 10 d a r i s i k l u s b e r a h i 21 h a r i dan menurun l a g i secara cepat selama t i g a h a r i a k h i r masa s i k l u s b e r a h i .

D i kemukakan p u l a bahwa konsent r a s i hormon

progesteron

pada awal k e b u n t i n g a n (2,5-3,5 n g / m l ) k e a d a a n n y a sama dengan pada f ase 1 u t e a l dan konsent r a s i nya t e t ap d a r i har i ke delapan sampai h a r i ke 60 kebuntingan. A n t a r a h a r i ke 60 dan ke 70 t e r j a d i peningkatan k o n s e n t r a s i yang kedua (4,5-5,5 ng/ml) sampai pada waktu sabelum k e l a h i r a n .

Konsent r a s i menurun dengan cepat dalam waktu 1-2 h a r i menjelang k e l a h i r a n , t e t a p i t e t a p dengan k o n s e n t r a s i

1,25 ng/ml pada h a r i k e l a h i r a n .

(156)

Masa kebuntingan ( h a r i ?

L a h i r

Gambar 5 . T i n g k a t k o n s e n t r a s i hormon kebuntingan pada domba ( C a t c h p o l e , 1 9 7 7 ) . I

O N D J F M A M J J A S O

[image:156.561.39.494.16.735.2]

Masa bunt i ng ( b u l a n ) Menyusui

(157)

10 ng/ml pada h a r i ke 24 s e t e l a h I B sampai pemeriksaan p a l p a s i r e k t a l

.

Konsent r a s i hormon p r o g e s t e r o n s a p i - s a p i t i d a k b u n t i n g pada h a r i k e 24 sampai h a r i k e 26 l e b i h rendah d a r i s a p i - s a p i b u n t i n g , maka s a p i - s a p i t e r s e b u t mengalami kematian embrional ( " e a r l y embryonic m o r t a l i t y " ) s e t e l a h h a r i ke 16 d a r i pelaksanaan I B . Keadaan t e r s e b u t d i a t as dapat d i 1 i hat pada Gambar 8.

81

k l u a

b e r a h i

( h a r i

)
(158)

-d

Grup 2

//

Grup

Grup

i Grup

Gambar 8. K o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n pada s a p i s e t e l a h i n s e m i n a s i (Humbolt e t a l . , 1988). Grup 1,3, dan 4 t i d a k b u n t i n g . Grup 2 b u n t i n g sampai h a r i ke 70 s e t e l a h

18.

2.7. Pengaruh Jumlah Anak Kanduna t e r h a d a ~ K o n s e n t r a s i Hormon P r o s e s t e r o n Plasma

Penel i t i an Humphreys a t a I., ( 1985) menun j ukkan bahwa r a t a - r a t a k o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n p l a s m a i n d u k t i k u s beranak t u n g g a l berbeda n y a t a l e b i h k e c i 1 (PC 0.05) d a r i hormon p r o g e s t e r o n plasma induk yang beranak 2-5 ekor dan 9-14 e k o r , masing-masing 127,9

2

7,02 n m o l / l , 164,4

2

[image:158.559.41.490.27.729.2]
(159)

K e l a h i r a n ~ a d a Kambing

Kambi ng t ermasuk golongan mamma1 i a eut h e r i an y a i t u f u n g s i CL memegang peranan p e n t i n g d a l a m m e m e l i h a r a k e b u n t i n g a n ( T h o r b u r n , N i c o l

,

B a s s e t , S h u t h dan Cox, 1972). Dikemukakan p u l a bahwa d a r i h a s i l o b s e r v a s i mereka pada kambi ng yang d i ovariectomy a t au hypoph isectomy pada s e t i a p s a a t masa k e b u n t i n g a n , m e n y e b a b k a n a b o r t u s . Kebuntingan s e t e l a h d i ovariectomy dapat d i p e l i h a r a dengan pemberi an p r o g e s t e r o n . Penurunan k o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n pada s i r k u l a s i darah merupakan penyebab u t ama

d a l a m r a n g s a n g a n k e l a h i r a n p a d a k a m b i n g . T u r u n n y a konsent r a s i hormon p r o g e s t e r o n pada p l asma per i f e r t e r j a d i dua h a r i sebelum k e l a h i r a n (Thorburn dan Schneider, 1972). S e l a n j u t n y a d i kemukakan bahwa d a e r a h u t ama p e n g h a s i 1 p r o g e s t e r o n pada kambing b u n t i n g adalah CL.

S e l a i n d a r i i t u m e n j e l a n g k e l a h i r a n t e r j a d i p e n i n g k a t a n k o n s e n t r a s i c o r t i c o s t e r o i d f o e t u s pada kambing dan domba. Peningkatan c o r t i c o s t e r o i d f o e t u s i n i d i d a h u l u i o l e h penurunan k o n s e n t r a s i p r o g e s t e r o n induk. K e l a h i r a n normal pada kambing dan domba d i p i c u o l e h a k t i v i t a s d a r i " P i t u i t a r y - a d r e n a l a x i s " f o e t u s . Konsentrasi c o r t i c o s t e r o i d

(160)

vena u t e r i n e . M e l a l u i t r a n s f e r " C o u n t e r - c u r r e n t " masuk ke d a l am a r t e r i a o v a r i c a dan s e l a n j u t n y a menyebabkan r e g r e s i dan l i s i s corpus luteum (CL) (McCracken, Carlson, Glew, Goding, B a i r d , Green dan Samuelson, 1972).

Menurut Thorburn dan Schnei der ( 1972) t erdapat suat u l u t e o t r o p i n p l a s e n t a pada kambing, zat i n i memel i h a r a CL k e b u n t i n g a n . Penurunan k o n s e n t r a s i l u t e o t r o p i n d a l am darah menyebabkan r e g r e s i CL.

Konsep k e l a h i r a n secara k l a s i k pada kambi ng menurut T h o r b u r n dan S c h n e i d e r ( 1 9 7 2 ) d i m u l a i dengan p e n u r u n a n konsent r a s i progesteron plasma induk, keadaan i n i menye-

babkan t imbulnya a k t i v i t a s u t e r u s secara spontan, mungkin disebabkan o l e h k e r j a p r o s t a g l a n d i n . Konsentrasi hormon o e s t r o g e n dalam s i r k u l a s i d a r a h i n d u k m e n i n g k a t 2 4 jam men j e l ang k e l a h i ran. Sel an j u t nya keadaan i n i merangsang t e r j a d i n y a s i n t esa p r o s t a g l a n d i n dan meni ngkat kan s e n s i t i- v i ta s myometrium terhadap o x y t o c i n . A k i bat d a r i pening- k a t a n a k t i v i ta s u t e r u s t e r j a d i r e f l e x C e r v i c a l Ferguson, sehingga t e r j a d i pengeluaran o x y t o c i n d a r i neurohipophysis. K e m u d i a n o x y t o c i n b e k e r j a b e r s a m a - s a m a d e n g a n p r o s t a g l a n d i n pada awal k e r j a o e s t r o g e n t e r h a d a p

(161)

2 . 9 . Pensaruh Ranssangan Jantan t e r h a d a ~ Jumlah B e t i n a yann O v u l a s i dan Prosentase Kebuntinsan.

H a s i l p e n e l i t i a n S h e l t o n ( 1 9 6 0 ) t e n t a n g p e n g a r u h k e h a d i r a n j a n t a n t e r h a d a p j u m l a h k a m b i n g yang o v u l a s i

t e r l i h a t pada Tabel 5.

D a r i t a b e l t e r s e b u t t e r l i hat bahwa adanya kebebasan d a r i b e t i n a mendekat i j a n t a n , rangsangan t e r d i r i d a r i bau, suara, pandangan dan berhubungan memberi kan respon bet i na u n t u k o v u l a s i p a l i n g t i n g g i .

C a r r e r a dan Hernandez ( 1 9 7 1 ) mengemukakan bahwa lamanya b e t i n a berhubungan dengan j a n t a n m e m b e r i k a n pengaruh t e r h a d a p jumlah b e t i n a yang b u n t i n g (Tabel 6 ) .

(162)

T a b e l 5 . R a t a - r a t a j u m l a h k a m b i n g A n g o r a b e t i n a y a n g o v u l a s i sebagai respon t erhadap h a d i r n y a j ant an

( S h e l t o n , 1960)

No. Per1 akuan R a t a - r a t a Karnbing Bet i n a

yang O v u l a s i ( X )

1

.

T i dak ada rangsangan j a n t a n

( k o n t r o l ) 18,8

2 . Ada bau j a n t a n 26,3

3 . Ada bau dan s u a r a j a n t a n 18,7

4 . Adanya bau, s u a r a dan t e r l i h a t n y a

j a n t an 49,2

5. Bet i n a bebas mendekat i j a n t a n 90,2

T a b e l 6. R a t a - r a t a p r o s e n t a s e k e b u n t i n g a n kambing h a s i l berhubungan dengan j a n t a n dalam b e r b a g a i lamanya waktu ( C a r r e r a d a n Hernandez, 1971)

Lamanya

No. J a n t a n Berhubungan dengan Bet i n a ( h a r i )

[image:162.561.46.507.26.669.2]
(163)

I 1 1 BAHAN DAN METODE PENELITIAN

3 . 1 . Bahan P e n e l i t i a n

Ternak kambing. P e n e l i t i a n i n i rnenggunakan 24 ekor kambing Kacang b e t i n a dengan dua t a r a f umur, y a i t u 12 e k o r berumur s e k i t a r s a t u tahun dan 12 ekor berumur s e k i t a r t i g a t a h u n . S e l a i n d a r i i t u d i g u n a k a n p u l a seekor j a n t a n berumur s e k i t a r dua tahun. Kambing-kambing t e r s e b u t d i p e r o l e h d a r i UP3J Fapet IPB ( U n i t Pendidikan dan P e n e l i t i a n P e t e r n a k a n J o n g g o l F a p e t I P B ) dan d a r i pasar s e k i t a r l o k a s i p e n e l i t i a n .

(164)

A1 a t -a1 a t

.

A1 a t -a1 a t yang d i gunakan me1 i put i t imbangan baskul k a p a s i t a s 50 kg, bak " d i p p i n g " d a r i seng, " s p r a y e r " " d i s p o s a b l e s y r i n g e " volume 5 m l

,

celemek, thermometer maksimum-minimum, h i g r o m e t e r dan sebuah l e m a r i p e n d i n g i n

( " f r e e z e r " - 2 0 ' ~ ) . U n t u k m e n g u j i h o r m o n d i g u n a k a n perlengkapan "radioimmunoassay" ( R I A ) .

O b a t - o b a t a n . O b a t - o b a t a n y a n g d i g u n a k a n s e b a g a i pembasmi p a r a s i t b a i k e k t o - maupun e n d o - p a r a s i t , a n t i b i o t i k a , o b a t c a c i n g dan pembasmi s c a b i e s t e r d a p a t pada Lampiran 2.

(165)

Susunan konsent r a t t erdapat d a l am Lampi r a n 4. A i r m i num d i b e r i kan a d 7 i b i t u m .

3.2. Metode P e n e l i t i a n

P e n e l i t i a n d i l a k u k a n selama 12 b u l a n d a r i t a n g g a l 1 September 1990 sampai dengan 3 1 A g u s t u s 1991 d i dua t e m p a t . ( 1 ) U n i t P e n d i d i k a n dan P e n e l i t i a n P e t e r n a k a n Jonggol (UP 3 J ) F a k u l t a s Peternakan, I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor d i Desa S i n g o s a r i Kecamatan J o n g g o l K a b u p a t e n D a e r a h T i n g k a t

I 1

B o g o r . Tempat i n i m e r u p a k a n l a b o r a t o r i u m d i lapangan untuk mengumpul kan d a t a a k t i v i t a s dan penampilan r e p r o d u k s i dan plasma sebagai bahan u n t u k memperoleh d a t a konsent r a s i hormon p r o g e s t e r o n p l a s m a .

( 2 ) D e p a r t emen F i s i o l o g i d a n F a r m a k o l o g i F a k u l t a s K e d o k t e r a n Hewan, I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r , t e m p a t m e n g a n a l i s i s hormon progesteron (Radioimmunoassay).

P e r s i apan. Sebelum d i 1 akukan pengamatan terhadap peubah- peubah yang diamat i

,

t e r l e b i h dahulu d i lakukan p e r s i a p a n s e b a g a i b e r i k u t : ( 1 ) Pengadaan hewan u j i , p e r s i a p a n

kandang dengan perlengkapannya dan pengadaan obat-obatan,

( 2 ) P e n g h a p u s - h a m a a n k a n d a n g d a n hewan u j i , ( 3 )

Penimbangan, penomoran, pengelompokan secara acak d a r i

(166)

1 i n g k u n g a n t e m p a t p e n e l i t i a n d a n t e r h a d a p p a k a n y a n g d i b e r i k a n , ( 5 ) L a t i h a n pengamatan.

Penempat an kambi ng sebagai hewan u j i

,

b a i k kelompok maupun i n d i v i d u d i l a k u k a n dengan acak. Dua kelompok kandang pertama ( l o k a s i pertama) t i d a k ada j a n t a n , dan dua kelompok kandang kedua ( l o k a s i kedua) ada j a n t a n . J a r a k kedua l o k a s i kandang.

+

1 km. J a n t a n d i i k a t d i a n t a r a k e d u a kelompok kandang i n d i v i d u ( l o k a s i k e d u a ) d e n g a n p o s i s i j a r a k n y a sama d a r i kedua kelompok kandang t e r s e b u t d i a t a s , yang masing-masing t e r d i r i d a r i enam kandang i n d i v i d u , dan kambing j a n t a n dapat b e r g e r a k bebas ke a r a h l e b a r dan p a n j a n g kandang, dapat d i l i h a t bebas o l e h semua b e t i n a d a l am kandang

.

D a t a k l i m a t o l o g i daerah p e n e l i t i a n dapat d i l i h a t dalam L a m p i r a n 5 .

P e l a k s a n a a n P e n e l i t i a n . S e t e l a h p e r s i a p a n s e l e s a i d a n semua hewan u j i b e r a d a p t a s i dengan 1 i ngkungan dan makanan ( k u r a n g l e b i h t i g a b u l a n ) , d e n g a n r a t a a n b e r a t b a d a n 1 3 , 8 4 k g , K o e f i s i e n keragaman ( K K ) = 6 , 0 7 % ( T a b e l 6 d a n Tabel 7 ) b a r u d i l a k u k a n pengamatan u n t u k pengumpulan d a t a d a r i peubah-peubah yang diamat i

,

y a i t u : ( 1 ) t i n g k a h 1 aku b e r a h i u n t u k mengukur lama p e r i o d e b e r a h i , p a n j a n g s i k l u s b e r a h i dan k e t e r a t u r a n s i k l u s b e r a h i ; ( 2 ) jumlah

o v u l a s i

[image:166.556.43.499.60.735.2]
(167)

p o s t c o i t u s dan s e l a m a k e b u n t i n g a n s a m p a i m e l a h i r k a n u n t u k mengukur k o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n . Peubah- peubah yang dimaksudkan d i a t a s d i u r a i k a n sebagai b e r i k u t : ( 1 ) Lama p e r i o d e b e r a h i , d i u k u r m u l a i d a r i awal t e r l i h a t - n y a t anda-tanda b e r a h i a t au awal penerimaan j a n t an sampai a k h i r t e r l i h a t n y a tanda-tanda b e r a h i a t au awal pen01 akan j a n t a n .

(168)
(169)

d i a r a h k a n ke permukaan o v a r ium yang d i f i k s a s i dengan batang m a n i p u l a t o r .

Dengan memperhat i kan b i d a n g permukaan o v a r i u m me1 a1 u i endoskop akan t e r l i h a t CL yang muncul d i permukaan dengan warna p u t i h kemerah-merahan. Proses i n i d i l a k u k a n pada

o v a r i u m kanan dan k i r i sebanyak dua k a l i pengamatan.

( 4 ) Contoh plasma merupakan bahan untuk menghitung konsen- t r a s i hormon p r o g e s t e r o n . Untuk memperoleh contoh plasma, d i l a k u k a n pengambilan darah selama dua s i k l u s dua k a l i s e h a r i pada saat b e r a h i dan dua k a l i seminggu pada saat t i d a k b e r a h i

.

Darah sumber p l a s m a d i ambi 1 d a r i v e n a

j u g u l a r i s sebanyak 2,5 sampai 3,O m l set i a p pengambi 1 an. Darah dimasukkan ke dalam tabung s e n t r i f u s e yang b e r i s i e t h y l d i a m i n t e t r a a c e t i c a c i d (EDTA) s e b a g a i a n t i k o a g u l a s i sebanyak 1 mg/ml darah segar ( B e l l , Davidson and Scarborough, 1968). Darah d i p u s i n g selama 10 m e n i t dengan kecepatan 2500 rpm. Plasma yang d i p e r o l e h dimasuk- kan ke dalam tabu

Gambar

Tabel 1. Populasi dan penyebaran kambing d i  daerah t r o p i s
Tabel 2. Populasi
Tabel 3. Umur pubertas kambing menurut beberapa p e n e l i t i
Gambar 1 .
+7

Referensi

Dokumen terkait

Kesimpulan dari penelitian ini adalah adanya hubungan positif antara social support dan resilience of efficacy pada remaja atlet bulutangkis di Surabaya

Hal ini terjadi terkait dengan konsumsi bahan kering dan pertambahan bobot hidup harian yang juga tidak dipengaruhi oleh substitusi rumput dengan Indigofera sp., karena

 Kartu ini harap dikembalikan ke Departemen Matematika bila bimbingan telah selesai.. Ketua Prog.Studi D3Teknik Informatika,

Pada Undang-Undang Nomor 1 Tahun 2009 tentang Penerbangan juga terdapat ketentuan mengenai open skies yakni terdapat dalam pasal 90 yang menetapkan bahwa pembukaan

Untuk mata pelajaran bahasa indonesia, didapatkan hasil penelitian untuk pemahaman guru terhadap kurikulum mendapat rata-rata skor sebesar 3,7 (kriteria baik), pemahaman

- Babak final diikuti oleh 10 (sepuluh) grup terbaik dengan membawakan lagu wajib dan 1 (satu) lagu pilihan yang berbeda dari yang telah dibawakan pada

Melakukan penggantian segera bantalan-bantalan yang sudah tidak laik (lapuk) dengan mempergunakan bantalan beton dengan pendroll (terlampir D.63 usulan bantalan bantalan

Setelah melihat hasil penelitian yang telah dipaparkan, dapat ditarik kesimpulan bahwa peran kepala sekolah sebagai pendidik dalam meningkatkan kompetensi pedagogik