I PENDAHULUAN
Oewasa i n i permi n t aan konsumen akan bahan-bahan yang b e r a s a l d a r i t e r n a k makin besar. Hal i n i disebabkan o l e h pendapat an p e r k a p i t a per t ahun dan pendi d i kan masyarakat makin meningkat, sehingga t e r j a d i peningkatan sadar g i z i .
O i ant a r a daging t e r n a k , daging kambing banyak' dikonsumsi o l e h masyarakat.
Pada h a r i - h a r i b i a s a p e n j u a l a n k a m b i n g d i s e b a b k a n o l e h penawaran harga yang d i a j u k a n t e n g k u l a k l e b i h t i n g g i . K e a d a a n s e p e r t i i n i , y a n g t e r u s m e n e r u s d a p a t mengakibatkan pengurasan t e r n a k .
Pengurasan i n i 1 e b i h cepat pada kambing-kambing muda dan kebanyakan j a n t a n .
Kambing j a n t a n s e l a i n yang muda, yang tuapun d i j u a l karena pet a n i menganggap bahwa j a n t an kurang produkt i f
,
h a r g a j u a l l e b i h m a h a l d i b a n d i n g k a n d e n g a n b e t i n a ( A b d u l g a n i , 1982) dan p e t a n i menganggap bahwa b e t i n a dapat bunt i ng t anpa adanya j ant an (Nat asasmi t a, 1979). A k i b a t d a r i k o n d i s i i n i t e r j a d i 1ah k e t i d a k s e i m b a n g a n a n t a r aj u m l a h b e t i n a d a n j u m l a h j a n t a n u n t u k k e b e r h a s i l a n r e p r o d u k s i dan p r o d u k s i , yang mengakibatkan perpanjangan i n t e r v a l beranak dan menyebabkan penurunan p r o d u k s i anak p e r t ahun. Soehad j i ( 1984) menyat akan bahwa s e l m a kurun w a k t u t a h u n 1 9 8 4 s a m p a i t a h u n 1 9 8 7 t e r n a k k a m b i n g mengal ami penurunan popul a s i sebesar 4,63 % s e t i ap t ahun. S e l a i n d a r i i t u disebabkan p u l a o l e h s t r u k t u r pemi 1 i kan, s k a l a usaha dan manajemen t e r n a k kambing t i d a k berubah, sement a r a permintaan pasar semaki n meningkat ( D j a r s a n t o , 1988), sehingga p o p u l a s i dan p r o d u k s i cenderung menurun.
p e n g e l o l a a n r e p r o d u k s i dengan membuat imbangan a n t a r a j a n t a n dan b e t i n a yang cocok u n t u k memperoleh i n t e r v a l beranak yang 1 e b i h b a i k. Untuk memperlakukan t a t a l a k s a n a r e p r o d u k s i l e b i h b a i k, harus l e b i h mengert i dan memahami k e l a k u a n r e p r o d u k s i s e c a r a a l a m i d a r i hewan b e t i n a . F a k t o r - f a k t o r yang mungkin berpengaruh terhadap a k t i v i ta s dan penampilan r e p r o d u k s i b e t i n a adalah umur induk a t a u kehadi r a n j a n t an. Dengan k a t a 1 a i n d a l am menanggul angi masalah r e p r o d u k s i harus d i f a h a m i a k t i v i t a s dan penampilan t e r u t ama r e p r o d u k s i bet i n a .
K e h a d i r a n j a n t a n a k a n m e r a n g s a n g a k t i v i t a s d a n penampi l a n r e p r o d u k s i b e t i n a s e c a r a f i s i o l o g i s dengan k o n t a k l a n g s u n g , m e l a l u i i n d r a - i n d r a penciuman ( b a u k e l e n j a r j a n t a n ) , pengl i h a t a n (me1 i h a t adanya j a n t a n ) dan pendengaran (mendengar s u a r a j a n t a n ) . K e t i d a k h a d i r a n
j ant an d a l
am
kelompok bet i na a t au d i s e k i t arnya yang mudah d i j a n g k a u b e t i n a , s e l a i n t i d a k menyebabkan perkawinan dan t e r j a d i k e b u n t i n g a n , j u g a akan mempengaruhi a k t i v i t a s r e p r o d u k s i yang s e l a n j u t n y a mempengaruhi p e n a m p i l a n r e p r o d u k s i .b e t i n a yang b e r h a s i l d i b u a h i ( c o n c e p t i o n r a t e ) , ( 3 ) jumlah anak p e r k e l a h i r a n ( l i t t e r s i z e ) , ( 4 ) prosentase anak yang l a h i r a t a u k i d d i n g percentage (Devendra dan McLeroy,l982).
Secara f i s i o l o g i s organ r e p r o d u k s i berkembang s e j a l a n dengan p e r t ambahan umur dan pertumbuhan, d i pengaruhi 01 eh g e n e t i k dan l i n g k u n g a n . Dalam pertumbuhan perkembangan o r g a n r e p r o d u k s i d i p e n g a r u h i o l e h hormon-hormon p i t u i t a r y dan hormon-hormon gonad. Dengan b e r f u n g s i n y a h i pot a1 amus d a n a d e n o h i p o f i s i s s e c a r a f i s i o l o g i s , t e r b e n t u k l a h
o v u l a s i (pecahnya f o l i k e l ) dan k e l u a r t e l u r yang matang yang s e l a n j u t n y a d i t a n g k a p o l e h infundibulum ( f i m b r i a e ) dan masuk ke dalam s a l u r a n o v i d u c t t e m p a t t e r j a d i n y a pembuahan. J i k a p e r t emuan dan p e l e b u r a n ovum dengan s p e r m a t o z o a ( f e r t i l i s a s i ) g a g a l , k e b u n t i n g a n t i d a k t e r j a d i .
A p a b i l a t e r j a d i perkembangan, b e k a s f o l i k e l yang pecah pada ovarium, tumbuh dan berkembang men j a d i matang yang d i sebut corpus luteum (CL) yang menghasi 1 kan hormon p r o g e s t e r o n . Sel a i n FSH dan e s t r o g e n hormon progesteron b e r f u n g s i dalam penyempurnaan p e r s i a p a n s a l u r a n r e p r o d u k s i dan mempe-rtahankan k e b u n t i n g a n . J i k a f e r t i l i s a s i dan kebunt i n g a n pada s i k l u s yang bersangkutan t i d a k t e r j a d i
,
maka CL r e g r e s i dan l i s i s , sehingga CL f u n g s i n y a h i l a n g a k i b a t adanya p r o s t a l g l a n d i n yang d i h a s i l k a n u t e r u s .D a r i u r a i a n d i a t a s d i a j u k a n . h i p o t e s i s y a i t u k e t i d a k h a d i r a n j a n t a n dan umur induk akan menyebabkan t e r j a d i n y a ( 1 ) k e t i d a k t e r a t u r a n s i k l u s b e r a h i ( 2 ) m e n u r u n n y a j u m l ah o v u l a s i d a n m e n i n g k a t k a n h o r m o n
p r o g e s t e r o n s i k l u s b e r a h i
.
U n t u k membukt i kan h a l - h a 1 y a n g d i u r a i k a n d i a t a s , d i l a k s a n a k a n p e n e l i t i a n mengenai " P e n g a r u h k e h a d i r a n j a n t an dan umur induk t erhadap a k t i v i t a s dan penampi 1 an r e p r o d u k s i kambing Kacang b e t i n a " .
I 1 TINJAUAN PUSTAKA
2.1. Kambing
K a m b i n g t e r m a s u k , f a m i 1 i B o v i d a e ,
.
sub O r d e R u m i n a n s i a . Dua g e n u s y a n g d i k e n a l a d a l a h g e n u sHematrigus dan genus Capra. Genus Hematrigus t e r d a p a t d i
Oman Timur, Himalaya Tengah dan I n d i a S e l a t a n . Kambing genus i n i m e m i l i k i tanduk pendek dan kuat s e r t a t i d a k b e r j a n g g u t . Genus Capra ada 1 ima s p e s i e s y a i t u C a p r a i b e k s , Capra pyrena i c a , Capra c a u c a c i a , Capra h i r c u s dan C a p r a f a l c o n e r i (Mason, 1 9 8 1 ) . B i l a m a n a , d i mana dan bagaimana proses berlangsungnya d o m e s t i k a s i kambing t i d a k d i k e t ahui secara past i
.
C i r i - c i r i kambing secara umum dikemukakan o l e h Rumi ch ( 1967), Mason ( 1 981 )
,
Devendra dan McLeroy ( 1 9821, y a i t u b e r j anggut,
ekor mengarah ke a t as, k e l en j a r yang d i h a s i l k a n k a k i b e l a k a n g s e d i k i t dan t i d a k m e m i l i k i k e l e n j a r a i r mata.b e r a d a p t a s i t e r h a d a p p e n g e l o l a a n y a n g s a n g a t b e r b e d a .
J a n t an dan b e t i na b e r t a n d u k pendek mengarah ke be1 akang, p r o f i l h i d u n g l u r u s , l e h e r p e n d e k d a n t e b a l . J a n g g u t
t umbuh subur pada j ant an, pada b e t i na kadang-kadang ada. Ekor melengkung ke a t a s , t e l i n g a l u r u s dan t e g a k . Warna
b u l u b e r v a r i a s i
,
h i tam, p u t i h, c o k l a t a t a u k o m b i n a s i n y a (Rumich, 1967; N a t a s a s m i t a , 1979; Obst dan Chaniago, 1980;Mason, 1981; Devendra dan McLeroy, 1982).
Devendra ( 1 9 8 2 ) mengemukakan bahwa p o p u l a s i kambing
d i s e l u r u h d u n i a pada t a h u n 1 9 7 9 a d a 447 j u t a e k o r ,
sebanyak 70 % p o p u l a s i ( 3 5 0 j u t a e k o r ) t e r d a p a t d i daerah t r o p i s dan s u b t r o p i s ( T a b e l 1 ) .
Tabel 1. P o p u l a s i dan penyebaran kambing d i daerah t r o p i s dan s u b t r o p i s t a h u n 1979 (Devendra, 1982)
Popu 1 as i W i 1 ayah
( J u t a )
( % I
A f r i k a 144,7 41,3
I n d i a , P a k i s t a n dan Bangladesh 109,8 31,3
Timur Jauh 52,7 15,1
Amerika L a t i n . 18,4 5,3
A s i a Tenggara 13,7 3,9
I n d o n e s i a 8 0 2.3.)
Ameri k a U t a r a dan Tengah 10,9 3,1
--- -
[image:132.566.43.502.31.773.2]P o p u l a s i k a m b i n g d i Jawa t a h u n 1 9 8 6 m e n c a p a i 6 , 6 6
j u t a e k o r ( D i t . Jen. Peternakan, 1987) a t a u l e b i h d a r i 70
% d a r i p o p u l a s i k a m b i n g n a s i o n a l , y a n g p e r k e m b a n g a n n y a cenderung s e j a l a n dengan pertambahan penduduk. Penyebaran
kambing d i s e l u r u h Jawa pada b e r b a g a i a g r o e k o s i s t e m , i k l i m
dan e l e v a s i t e r l i h a t pada Tabel 2.
Tabel 2. P o p u l a s i kambing d i Jawa t a h u n 1986 ( D i r e k t o r a t J e n d e r a l Pet ernakan, 1987 )
Daerah
Popu 1 as i
( j u t a e k o r )
( % I
Jawa B a r a t 1,785 26,80
Jawa Tengah 2,575 38,66
Jawa Timur 2,022 30,36
DKI J a k a r t a 0,018 0,27
D I Yogyakart a 0,260 3,91
Juml ah 6,660 100
Fungsi kambi ng d i masyarakat p e t a n i sebagai t e r n a k
p o t o n g , t abungan a t a u tambahan p e n d a p a t an p e t a n i d a n
sebagai penggunaan t e n a g a k e r j a k e l u a r g a . Menurut l a p o r a n
D i r e k t o r a t J e n d e r a l P e t e r n a k a n ( 1 9 8 7 ) p e r o d u k s i d a g i n g
[image:133.564.47.499.46.761.2]p r o d u k s i n a s i o n a l
.
Obst e t a l . ( 1980) mengemukakan bahwa b e r a t kambing yang d i p e l i h a r a d i Bogor r a t a - r a t a 11,79 kg.Dar i p e r h i tungan pada t ahun t ersebut t ernak kambi ng yang d i p o t o n g sebanyak 4,09 j u t a ekor untuk t i n g k a t n a s i o n a l
.
Namun pemotongan yang t e r c a t a t kurang d a r i s a t u j u t a ekor ( D i t . J e n . Peternakan, 1987). D a r i h a s i l p e n e l i t i a n o b s t e t a l . (1980) t e r c a t a t 41 % yang d i p o t o n g d i rumah potong hewan (RPH) Bogor adalah kambing muda ( g i g i t e t a p 0 , yang j a n t a n 2 5 % ) , s e l a n j u t n y a k a m b i n g b e t i n a dewasa ( g i g i t e t a p 4 pasang). P e t a n i p e m i l i k menjual kambingnya karena t e r d o r o n g o l e h kebutuhan yang t i d a k d a p a t d i t u n d a dan sebagian l a g i t e r g i u r o l e h tawaran yang menarik. Hal i n i merupakan m o t i f pada p e n j u a l a n h a r i - h a r i b i a s a . P e n j u a l a n pada m e n j e l a n g h a r i Raya H a j i , dengan s y a r a t - s y a r a t t e r t e n t u (umur, kondi s i,
harga b a i k ),
maka banyak j a n t a n yang penampi l a n n y a b a i k m e n j a d i s a r a n a r i t u a l d i s e r t a i harga yang mahal (Sudjana e t a l . , 1983).kadang d i b a n t u o l e h i s t e r i ( T h a h a r , 1 9 8 5 ) .
~ e m e ' l i h a r a a n k a m b i n g d i Jawa b e r s i f a t t r a d i s i o n a l dengan c i r i p r o d u k t i v i ta s rendah, s t a t i s dengan o r i e n t a s i p a s a r sangat k e c i l (Conway, 1 9 8 3 ) .
S a l a h s a t u j e n i s kambing d i I n d o n e s i a a d a l a h kambing Kacang yang t i d a k j e l a s a s a l u s u l n y a , t e r m a s u k b a n g s a t e r s e n d i r i , merupakan k a m b i n g a s l i I n d o n e s i a ( R u m i c h , 1 9 6 7 ; N a t a s a s m i t a , 1979; Devendra dan McLeroy, 1 9 8 2 ) .
2 . 2 . A k t i v i t a s Reproduksi
I n t e r a k s i f a k t o r genet i k dan 1 ingkungan menentukan kemampuan r e p r o d u k s i , yang berbeda a n t a r bangsa, l o k a s i dan manajemen a t a u gabungan semuanya (Doney e t
a l . ,
1 9 8 2 ) . S e l a n j u t n y a dikemukakan bahwa pemberian pakan b e r k u a l i t a s b a i k a k a n mempercepat k e d e w a s a a n r e p r o d u k s i d a n d a p a t memperpanjang r e n t a n g w a k t u kemampuan r e p r o d u k s i .dapat b e r l a n g s u n g ( Z o r r o w , 1968; C o l e dan Cupps, 1969;
Elmer, 1981; Tomaszewska, Chaniago dan Sutama, 1988).
D i kemukakan 01 eh Toe1 i h e r e ( 1981 ) , bahwa p u b e r t as d i p e n g a r u h i o l e h f a k t o r h e r e d i t d s dan 1 ingkungan. Umur p u b e r t a s pada kambing merupakan k a r a k t e r i s t i k d a r i s p e s i e s
masing-masing. Hewan k e c i 1 mencapai p u b e r t as 1 e b i h cepat d i b a n d i n g k a n dengan hewan besar (Ramirez, 1 9 7 3 ) .
Pencapaian p u b e r t a s l e b i h e r a t k a i t a n n y a dengan b e r a t
badan d a r i p a d a dengan
u m u r
( H a f e z , 1 9 8 0 ) . Pada umumnya kambing mencapai p u b e r t a s pada umur yang r e l a t i f muda wal aupun banyak s e k a l i perbedaan a n t a r s p e s i e s ( S h a l t o n ,1 9 7 8 ) . D a r i l a p o r a n D e v e n d r a ( 1 9 7 2 ) , b e t i n a k a m b i n g
Kacang termasuk hewan masak d i n i ( 4 - 6 b u l a n ) , b e t i n a
kambing p e r a h termasuk hewan masak sedang ( 6
-
8 b u l a n ) ,sedangkan masak k e l a m i n kambi n g j a n t a n s e d i k i t 1 e b i h lambat (8-10 b u l a n ) d a r i kambing b e t i n a .
Umur i n d u k pada p e r k a w i n a n pertama sangat mempengaruhi
s i f a t r e p r o d u k s i dan p r o d u k s i anak yang d i l a h i r k a n , d i
d a e r a h t r o p i k t i d a k j a r a n g t e r n a k kambing yang m e l a h i r k a n
pada umur 12 sampai 15 b u l a n walaupun k o n d i s i makanannya
j e l e k ( L o o s l i , 1 9 8 4 ) . Pada umumnya kawin pertama h a r u s
d i t angguhkan sampai b e r a t badan mencapai 60% a t au 1 e b i h
d a r i b e r a t badan dewasa, s e h i n g g a perkawinan pertama h n t u k
kambing t i p e k e c i 1 mencapai umur 1 1 b u l a n (Obst e t
a l . ,
d a r i h a s i 1 pengamatan b e b e r a p a p e n e l i t i y a n g d a p a t d i l i h a t pada Tabel 3.
T a b e l 3 . Umur p u b e r t a s kambing menurut beberapa p e n e l i t i
No. Nama P e n e l i t i Bangsa Umur P u b e r t a s
Kambi ng ( b u l a n )
Rumich ( 1 9 7 7 ) S h e l t o n ( 1 9 7 8 ) N a t a s a s m i t a ( 1 9 7 9 ) Hafez ( 1 9 8 0 )
H u l e t dan S h e l t o n ( 1 9 8 0 ) Mary ( 1 9 8 0 )
Edey ( 1981 )
A b d u l g a n i ( 1 9 8 2 ) Doney e t a 7 . ( 1 9 8 2 ) H e i l e i n ( 1 9 8 4 )
A r t h u r e t a7. ( 1 9 8 9 )
6
Angora 6 - 8
Kambing I n d o n e s i a 8
-
127
Kambing t i p e k e c i l 3
-
4 6 - 8 66,5 6 - 8 6
4 - 8 Kambing l o k a l
D a r i Tabel 3 d i a t a s t e r l i h a t bahwa k i s a r a n umur p u b e r t a s d a r i b e r b a g a i j e n i s kambing 3
-
12 b u l a n , t i n g g i rendahnya umur p u b e r t as t e r g a n t ung pada b e s a r k e c i 1 n y a j e n i s kambing dan b a i k b u r u k n y a makanan yang d i p e r o l e h . [image:137.564.48.506.123.761.2](McDonald, 1977; Thomson, Abrams dan M i l l e r , 1983). Untuk menjelaskan saat p u b e r t a s dan e s t r u s pada bet i n a , F o s t e r e t a 7 . ( 1985) mengemukakan h i pot e s i s bahwa bet i na-bet i na yang belum dewasa dan t i d a k adanya rangsangan l u a r yang d i t e r i m a , f r e k u e n s i rangsangan LH rendah dan f o l i k e l t i d a k tumbuh dalam keadaan i n i . Dalam p e r a l i h a n dewasa dan men j e l ang fase e s t r u s f r e k u e n s i rangsangan LH meningkat dan mendorong f o l i k e l berkembang menghasi 1 k a n hormon e s t r a d i o l yang makin lama makin meningkat s e j a l a n dengan pertumbuhan f o l i k e l t e r s e b u t . Keadaan i n i menyebabkan t i m b u l n y a t i n g k a h l a k u k e l a m i n ( o e s t r u s ) dan k e m u d i a n t e r j a d i o v u l a s i . S e l a n j u t n y a F o s t e r e t a l . (1985) menge- mukakan bahwa pusat h i pot e t i s adal ah get aran g e n e r a t o r Gn-RH, y a i t u p e n g g e t a r s y a r a f yang a k h i r n y a m e r a n g s a n g p o l a - p o l a s e k r e s i LH d a r i k e l e n j a r a d e n o h i p o f i s i s . Pertumbuhan dan rangsangan l u a r l a i n n y a memegang peranan dalam mengatur a k t i v i t a s h i p o t a l a m u s dalam menghasi 1 kan Gn-RH. B i l a ukuran tubuh yang o p t i m a l d i c a p a i dan/atau
rangsangan l u a r i n t e n s i f , maka f r e k u e n s i r a n g s a n g a n L H meningkat
,
o l e h pengaruh a k t i v i t a s umpan b a l i k hambatanRangsangan-rangsangan yang d i t e r i m a m i s a l n y a h a r i - h a r i panjang pada musim panas dan h a r i - h a r i pendek pada musim gugur, h a d i r t i d a k n y a j a n t a n d i lingkungannya (Thomson e t a l . , 1 9 8 3 ; F o s t e r e t a l . , 1 9 8 5 ) . D i t e r a n g k a n s e l a n j u t n y a , bahwa i s y a r a t f o t o p e r i o d i k yang d i t e r i m a d i u b a h o l e h c o r v u s p i n e a 7 e ke dalam s u a t u i s y a r a t h u m o r a l yang merupakan peningkatan m e l a t o n i n pada malam h a r i
.
K o n d i s i p r e p u b e r a l " u n o v u l a t o r y " t e r j a d i b i l a t e r d a p a t gangguan pertumbuhan a t a u gangguan t e r h a d a p kemampuan m e n e r i m a f o t o p e r i o d i k dan rangsangan l u a r . Hal i n i menyebabkan f r e k u e n s i rangsangan Gn-RH'rendah. Suatu h i p o t e t i s untuk k o n t r o l n e u r o e n d o k r i n pada domba/kambing b e t i n a tampak pada Gambar 1 .Pada domba b e t i n a " p o s t p u b e r t a l " a t a u dewasa, dalam f a s e f o l i k u l e r d a r i s i k l u s oest r u s f r e k y e n s i rangsangan g e n e r a t o r Gn-RH r e l a t i f t i n g g i dan rangsangan LH d i h a s i l - k a n p a d a i n t e r v a l k u r a n g d a r i s a t u jam. F r e k u e n s i rangsangan LH yang t i n g g i i n i mendorong f o l i k e l meningkat- kan s e k r e s i e s t r a d i o 1 pada t i n g k a t yang dapat merangsang u n t u k me1 epaskan g o n a d o t r o p i n (LH-RH) yang d i butuhkan
a u n t u k o v u l a s i .
Ovar i urn
[image:140.561.44.506.53.756.2]Keadaan i n i s e b a g i a n b e s a r d i t e n t u k a n o l e h keadaan hormon
e s t r o g e n d i dalam s i r k u l a s i d a r a h (Svendsen, 1974). J i k a b e t i n a menolak u n t u k k o p u l a s i menandakan b e t i n a
t e r s e b u t m a s i h dalam keadaan awal b e r a h i ( p r o e s t r u s )
a t au b e r a h i t e l ah l e w a t ( m e t e s t r u s ) , meski pun t a n d a - t a n d a
b e r a h i s e c a r a k l i n i s a l a t k e l a m i n m a s i h j e l a s t e r l i h a t
( P a r t o d i h a r d jo , 1 9 8 0 ) . B e r a h i d i n y a t a k a n p u l a sebagai
p e r i o d e penerimaan s e k s u a l d i m u l a i d a r i awal penerimaan
j a n t a n sampai awal p e n o l a k a n j a n t a n ( l a m a p e r i o d e b e r a h i ) .
Pada kebanyakan s p e s i e s p e n o l a k a n j a n t a n t e r j a d i s e t e l a h
o v u l a s i , yang kemudian t e r j a d i pembentukan CL (McDonald,
1977; R o b e r t s o n , 1 9 7 7 ) .
S i k l u s b e r a h i a d a l a h r i t m e p o l a t i n g k a h l a k u s e k s u a l
y a n g t e r j a d i pada hewan-hewan b e t i n a s e t e l a h m e n g a l ami p u b e r t a s dan b e r l a n g s u n g d a r i awal p e r i o d e b e r a h i sampai
awal p e r i o d e b e r a h i b e r i k u t n y a , yang d i sebut pan ja n g
s i k l u s b e r a h i ( M c D o n a l d , 1 9 7 7 ) . J i k a p u b e r t a s t e l a h
d i c a p a i dan m u l a i musim k a w i n ( d a e r a h s u b t r o p i s ) , maka
a k a n t e r j a d i b e r a h i pada hewan-hewan t i d a k b u n t i n g .
P a n j a n g s i k l u s b e r a h i dan lama p e r i o d e b e r a h i d i p e n g a r u h i
o l e h bangsa, g e n e t i k dan l i n g k u n g a n ( H a f e z , 1 9 8 0 ) .
Pengamatan b e r a h i d i l a k u k a n b e r d a s a r k a n b e r b a g a i
f a k t o r , a n t a r a l a i n dengan m e l i h a t t i n g k a h l a k u b e t i n a
l a m a n y a b e t i n a m e n e r i m a j a n t a n . P e r k a w i n a n p a d a a w a l
b e r a h i akan memperpendek lama p e r i o d e b e r a h i (McDonald,
1977; L a v a s s e u r , 1 9 8 0 ) . Pada T a b e l 4 dapat d i l i h a t lama
p e r i o d e b e r a h i dan p a n j a n g s i k l u s b e r a h i menurut b e r b e r a p a
p e n e l i t i . D a r i Tabel 4 t e r l i h a t bahwa k i s a r a n a n t a r a lama
p e r i o d e b e r a h i 12-56 jam dengan r a t a - r a t a 31 jam, p a n j a n g
s i k l u s b e r a h i 18-24 h a r i dengan r a t a - r a t a 20 h a r i . H a l
i n i b e r g a n t u n g pada b e s a r k e c i l n y a s p e s i e s k a m b i n g ,
s i t u a s i dan k o n d i s i tempat p e n e l i t i a n .
S i k l u s b e r a h i d i d a e r a h t r o p i s s e c a r a l e n g k a p
me1 i p u t i empat f a s e , y a i t u p r o e s t r u s , e s t r u s , m e t e s t r u s dan d i e s t r u s , yang b e r l angsung s e c a r a b e r u r u t an
(McDonald, 1975; A r t h u r e t a l . , 1 9 8 9 ) . Hofman e t
a l .
( 1 9 7 3 )membagi p a n j a n g s i k l u s b e r a h i m e n j a d i t i g a f a s e , p e r t a m a
f a s e pertumbuhan f o l i ke1 d i s e r t a i dengan p a n g e l u a r a n hormon e s t r o g e n , kedua f a s e o v u l a s i yang merupakan a k h i r
d a r i pematangan s e l t e l u r d a l a m o v a r i u m d a n k e t i g a
f a s e perkembangan CL yang d i b a r e n g i dengan p e n g e l u a r a n
hormon p r o g e s t e r o n . F a s e p r o e s t r u s d a n f a s e e s t r u s
d i s e b u t f a s e f o l i k u l e r sedangkan f a s e m e t e s t r u s dan f a s e
d i e s t r u s d i s e b u t f a s e l u t e a l . D i daerah bermusim a t a u
s u b t r o p i s d i a n t a r a musim a k t i v i t a s r e p r o d u k s i t e r d a p a t
musim i s t i r a h a t k e l a m i n , pada s a a t i n i a l a t k e l a m i n t i d a k
Tabel 4. Lama p e r i o d e dan p a n j a n g s i k l u s b e r a h i kambing menurut beberapa p e n e l i t i
No. Nama P e n e l i t i
Lama P e r i o d e Pan j ang S i k l u s B e r a h i B e r a h i
(Jam) (Jam)
1 . Hansel dan Kenneth (1974) 24 - 36
-
2. S h e l t o n (1978) 36
-
3. N a t a s a s m i t a (1979) 24 - 36 18 - 24
4. H u l e t dan S h e l t o n (1980) 26 - 42 18 - 21
5 . Mary (1980) 12 - 24 -
6. S u r y a n t o r o (1980) 16 - 20 -
7. A1 exander, S i g n o r e t
dan Hafez ( 1 980) 33 19
-
218. A t m a m i h a r d j a ( 1 9 8 2 ) ~ ) 32 - 56
-
9. B e n e r j e e (1982) 24 - 48 19 - 21
10. Devendra dan McLeroy (1982) 24 - 36
-
1 1 . H e i l e i n (1984)
-
2 112. A r t h u r
et
a 1 . (1989) 30 - 40 20-
21Keteranagan : * ) Kambing Kacang.
S i k l u s b e r a h i kambing m i r i p dengan s i k l u s b e r a h i
domba, namun pada kambing l e b i h p a n j a n g . Fase f o l i k e l
pada domba 3
-
4 h a r i dan f a s e l u t e a l s e k i t a r 14 h a r i( H a n s e l dan K e n n e t h , 1974). H a l i n i s e j a l a n d e n g a n
[image:143.561.42.501.78.762.2]mengungkapkan bahwa s i k l u s b e r a h i dan s i k l u s p e r k a w i n a n pada domba dan kambing hampir sama, k e c u l a i f a s e d i e s t r u s pada kambing l e b i h lama 3
-
4 h a r i . Tahap-tahap s i k l u s b e r a h i dan s i k l u s perkawinan pada kambing dapat d i l i h a t pada Gambar 2 .a n e s t r u s 3 0 - 6 0 h a r i
Seasonal anest r u s
P r o e s t r u s
Kebunt i ngan 150- h a r i
E s t r u s ( o v u l a s i )
1-2 h a r i
[image:144.564.45.512.44.771.2]Met e s t r u s 2 h a r i
D a r i pengamat an A1 exander e t a 1. ( 1 9 8 0 ) t e r n y a t a bahwa p a d a k e b a n y a k a n s p e s i e s , b e t i n a b e r a h i m e m p e r l i h a t k a n a k t i v i t a s m o t o r i k , men j a d i g e l i s a h dan b e r g e r a k ke a r a h k e r i b u t a n , b e t i n a - b e t i n a b e r a h i menai k i a t a u membiarkan d i n a i k i b e t i n a l a i n . Pada k e h a d i r a n j a n t a n , b e t i n a - b e t i n a mengendus p e r i n e u m a t au d a e r a h s c r o t u m . Kedua hewan,
j a n t a n d a n b e t i n a s a l i n g m e n g e n d u s d a n k e a d a a n i n i rnenirnbulkan kedua hewan b e r g e r a k m e l i n g k a r , dalam g e r a k b a l i k m e n c a p a i p o s i s i p a r a l e l
.
B i l a d i d e k a t i d a n d i rangsang o l e h j a n t a n b e t i n a - b e t i n a b e r a h i s i a p b e r d i r i u n t u k k a w i n . K e s i a p a n i n i t a n p a b e r g e r a k s e r i n g d i s e r t a i dengan m e l i p a t e k o r k e p i n g g i r k i r i a t a u k a n a n , k a m b i n g b e t i n a memal i n g k a n k e p a l a k e be1 akang.
S e l e s a i bercumbu, b e t i n a b e r d i r i diam dan membiarkan j a n t a n menai k i n y a u n t u k k o p u l a s i dan e j a k u l a s i . K e j a d i a n e j a k u l a s i i n i s a n g a t c e p a t s e k i t a r s a t u d e t i k a t a u k u r a n g .O v u l a s i a d a l a h p e r i s t i w a pecahnya f o l i k e l de G r a a f dan k e l u a r n y a ovum d a r i o v a r i u m ( M c D o n a l , 1 9 7 7 ; H a f e z , 1 9 8 0 ; T o e l i h e r e , 1 9 8 1 ) .
F o l i k e l m e n j e l a n g . o v u l a s i mengalami pematangan s i t o - 1 asma dan i n t i o o s i t
,
pemecahan kumul u s yang berhubunganPerubahan-perubahan t e r s e b u t d i s e b a b k a n o l e h adanya meta- b o l i sme g o n a d o t r o p i n . S e t e l a h t i m b u l g o n a d o t r o p i n a1 i r a n d a r a h k e semua f o l i k e l m e n i n g k a t . Keadaan i n i mempercepat r e s p o n o v a r i u m t e r h a d a p LH dan p e n i n g k a t a n metabol isme dalam f o l i k e l . Adanya k e r j a LH t e r h a d a p f o l i k e l menyebab- kan pecahnya d i n d i n g f o l i k e l dan k e l u a r l a h ovum bersama dengan pembungkusnya. P e r i s t i w a i n i d i s e b u t o v u l a s i
( R o b e r t s o n , 1977; Hafez e t a l . , 1980; Edey e t a l . , 1 9 8 1 ) . Perkembangan f o l i k e l d a r i a w a l s a m p a i t e r j a d i n y a o v u l a s i d i p e n g a r u h i a t a u d i k o n t r o l o l e h k e r j a b e r b a g a i hormon r e p r o d u k s i (Edey e t a l . , 1981). S e l a n j u t n y a p r o s e s p e l e p a s a n hormon-hormon r e p r o d u k s i d i a w a l i dengan t e r j a d i - n y a s e k r e s i Gn-RH, kemudian merangsang p e l e p a s a n FSH dan LH o l e h a d e n o h i p o f i s i s .
.
Kedua hormon t e r s e b u t mengendali- kan perkembangan f o l i k e l - f o l i k e l dan CL. F o l i k e l dan CL. m a s i n g - m a s i n g m e n g h a s i l k a n h o r m o n - h o r m o n e s t r o g e n d a np r o g e s t e r o n yang kemudian mempengaruhi p r o d u k s i Gn-RH, FSH dan LH dalam p r o s e s umpan b a l i k .
P r o s e s i n i d i a t u r o l e h hormon-hormon a d e n o h i p o f i s i s s e p e r t i FSH, LH, dan l u t e o t r o p i c hormon (LTH) dan hormon- hormon gonad s e p e r t i o e s t rogen, p r o g e s t e r o n , dan r e l a x in. Pada domba dan kambing f o l i k e l - f o l i k e l b e s a r b e r a d a selama s t a d i a s i k l u s b e r a h i kemudian segera d i o v u l a s i kan a t a u m e n j a d i f o l i k e l a t r e t i k ( H a r e s i g n , F o x c r a f t and Tamming, 1983). S e t e l a h t e r j a d i o v u l a s i , CL tumbuh dan b e r f u n g s i menghasilkan p r o g e s t e r o n yang menimbulkan umpan b a l i k n e g a t i f t e r h a d a p hormon-hormon r e p r o d u k s i (FSH, LH). Saat t e r s e b u t d i s e b u t f a s e l u t e a l . Proses umpan b a l i k t ersebut t e r l i hat pada Gambar 3.
O v u l a s i yang normal bergantung pada keseimbangan
a n t a r a pengaruh rangsangan g o n a d o t r o p i n k e l en j a r a d e n o h i p o f i s i s terhadap perkembangan f o l i k e l dan umpan b a l i k hormon s t e r o i d f o l i k e l yang menekan pembebasan g o n a d o t r o p i n (Land dan Scaramuzzi, 1979). Perkembangan o o s i t yang dirangsang o l e h g o n a d o t r o p i n b e r a k h i r dengan t e r b e n t u k n y a f o l i k e l de Graaf yang secara a k t i f menghasil- k a n o e s t r o g e n (Cumming d a n L a r s o n , 1 9 7 0 ) . M e n u r u t Svendsen ( 1 9 7 4 ) dan Elmer ( 1 9 8 1 ) pembesaran f o l i k e l d i s e b a b k a n o l e h m e n i n g k a t n y a c a i r a n yang mengandung o e s t rogen.
y a i t u makanan, umur dan h e r e d i t a s .
S e l a i n d a r i i t u jumlah o v u l a s i d i p e n g a r u h i j u g a o l e h k a d a r g o n a d o t r o p i n d i d a l a m s i r k u l a s i d a r a h , k a r e n a b a n y a k t e l u r y a n g d i h a s i l k a n s e t e l a h p e n y u n t i k a n g o n a d o t r o p i n s e b e l u m o e s t r u s . L a j u o v u l a s i a t a u " o v u l a t i o n r a t e " a d a l a h banyaknya t e l u r yang d i o v u l a s i k a n o l e h kedua o v a r i a pada s a t u s i k l u s e s t r u s ( T o e l i h e r e , 1981 ) .
S e k r e s i
FSH dan LH
st r a d i o 1
1
F O - l i k e 1Ant
rum
[image:148.564.40.497.51.735.2]t o 1 i k u l i
O v u l a s i p a d a k a m b i n g t e r j a d i a n t a r a 7
-
1 1 j a mm e n j e l a n g a k h i r b e r a h i ( H a f e z , 1 9 8 0 ) , 27 jam d a r i awal
b e r a h i ( C o l e dan Cupps, 1 9 6 9 ) , 24-36 jam s e t e l a h m u l a i
t e r l i h a t t a n d a - t a n d a b e r a h i ( D e v e n d r a d a n M c L e r o y , 1 9 8 2 ) . S e t e l a h t e r j a d i o v u l a s i , tempat bekas f o l i k e l
pecah, tumbuh dan berkembang m e n j a d i c o r p u s l u t e u m (CL)
y a n g b e r f u n g s i s e b a g a i p e n g h a s i l h o r m o n p r o g e s t e r o n .
Selama CL a k t i f , t i d a k akan t e r j a d i b e r a h i ( L a n d dan
Scaramuzzi
,
1 9 7 9 ) . O v u l a s i p e r t a m a s e r i n g d i s e r t a i denganb e r a h i t e n a n g a t a u " s i l e n t e s t r u s " (McDonald, 1977).
2.4. Pengaruh K e h a d i r a n J a n t a n t e r h a d a ~ Lama P e r i o d e
B e r a h i , P a n i a n g S i k l u s B e r a h i dan Jumlah O v u l a s i
K e h a d i r a n j a n t a n d a p a t m e m p e n g a r u h i k e a d a a n f i s i o l o g i s
b e t i n a p a d a w a k t u b e r a h i . K e h a d i r a n j a n t a n p a d a m u s i m
k a w i n mengurangi lama p e n e r i m a a n s e k s u a l d a r i domba sampai
50% ( A l e x a n d e r e t a l . , 1 9 8 0 ) . Pengaruh i n i t i d a k menyebab-
k a n p e r u b a h a n o v u l a s i a t a u s e k r e s i s t e r o i d p a d a b e t i n a
yang d i o v a r i e c t o m i , j u g a pada b e t i n a yang d i b e r i p e r l a k u a n
p r o g e s t e r o n maupun o e s t r o g e n . Pemasukan j a n t an k e d a l am
pemasukan j a n t a n , t i m b u l b e r a h i y a n g n y a t a p a d a b e r a h i b e r i k u t n y a dan menghasi 1 kan pembuahan yang normal ( F o s t e r e t a l . , 1 9 8 5 ) .
Camp, W i I d , Howard, S t u a r t , dan C h a k r a b o t y ( 1 9 8 3 ) mengemukakan bahwa 97 % d a r i domba c r e o l t i p e p e d a g i n g , o v u l a s i n y a t e r j a d i 2-8 h a r i s e t e l a h pemasukan j a n t a n k e dalam kelompok b e t i n a .
S u a t u k e t e r g a n t u n g a n t erhadap androgen f eromon d a r i j a n t an mengaki b a t kan keseragaman b e r a h i pada menci t dan mungkin pada domba dan kambing. Rangsangan t e r h a d a p i n d e r a p e n g l i h a t a n ( a d a j a n t a n ) , pendengaran ( s u a r a j a n t a n ) , pen- c i uman ( b a u k e l e n j a r j a n t a n ) b e t i n a m a u p u n k o n t a k l a n g s u n g , d i p e r l u k a n u n t u k keseragaman b e r a h i pada musim k a w i n . K e h a d i r a n j a n t a n m e n i m b u l k a n b e r a h i s e s u d a h m e l a h i r k a n l e b i h c e p a t d a r i p a d a b e t i n a - b e t i n a y a n g menyusui, menimbulkan b e r a h i seragam s e t e l a h m e l a h i r k a n pada b e t i n a - b e t i n a k e r i n g dan l a k t a s i . Pemasukan j a n t a n s e s a a t sebelum t e r ja d i n y a p u b e r t a s yang s p o n t a n d a l am s u a t u kelompok b e t i n a yang d i i s o l a s i , menimbulkan b e r a h i l e b i h c e p a t ( A l e x a n d e r
e t
a l . , 1980; Hafez e t a1. ,1980; F o s t e r e t a7.,1985).Domba-domba mencapai p r o l i f i k maksimal pada umur 4
-
6 t a h u n dan mampu menghasi 1 kan s a t u anak t a h a n sampai t a h u n k e d e l a p a n b e l a s ( H a r e s i g n e t a l . , 1 9 8 3 ) . O v u l a s i yang t e r j a d i pada k o n d i s i t u b u h rendah a k i b a t k o n d i s i makanan yang rendah, s e r i ng t i dak menghasi 1 kan C L yang b e r f u n g s i dan sebelum o v u l a s i t i d a k m e m p e r l i h a t k a n t i n g k a h l a k u s e k s u a l (Thomson e t a l . , 1 9 8 3 ; F o s t e r e t a l . , 1 9 8 5 ) .2 . 5 . P r o f i l Hormon R e ~ r o d u k s i Dada Waktu S i k l u s B e r a h i
Secara normal k o n s e n t r a s i hormon-hormon r e p r o d u k s i d a l a m d a r a h b e r g a n t u n g pada f a s e - f a s e s i k l u s b e r a h i
,
y a i t u p r o e s t r u s , e s t r u s , m e t e s t r u s dan d i e s t r u s . P r o e s t r u s m e r u p a k a n a w a l s i k l u s b e r a h i b a g i hewan-hewan b e t i n a dewasa d i d a e r a h t r o p i s dan d i e s t r u s m e r u p a k a n a k h i r s i k l u s b e r a h i b i l a t i d a k t e r j a d i k e b u n t i n g a n . Pada f a s e p r o e s t r u s ' i n i m u l a i t e r j a d i adanya rangsangan t e r h a d a p h i p o t a lamus yang merupakan h a s i 1 umpan b a l i k d a r i menurun- n y a k o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n k a r e n a C L r e g r e s i( R o b e r t s o n , 1980; Edey e t a l . , 1981; F o s t e r e t a l . , 1 9 8 5 ) . D e n g a n a d a n y a r a n g s a n g a n i n i h i p o t a l a m u s menghasi 1 kan FSH-RH yang kemudi an d i a1 i r k a n me1 a l u i s y a r a f
merangsang s e l - s e l g r a n u l o s a dan s e l t e c a f o l i k e l dalam
-
ovarium u n t u k tumbuh dan berkembang, s e l a n j u t n y a mengha- s i 1 k a n hormon o e s t r o g e n ( M c D o n a l d , 1 9 7 7 ) . T i m b u l n y a hormon o e s t r o g e n i n i merangsang t i n g k a h l a k u k e l a m i n hewan b e t i n a yang menunjukkan penerimaan s e k s u a l . Pada s a a t t e r s e b u t hormon oestrogen menunjukkan k o n s e n t r a s i maksimal dan pada s a a t i n i p u l a hormon LH meningkat dalam d a r a h dengan w a k t u y a n g s i n g k a t m e n c a p a i p u n c a k m e n j e l a n g o v u l a s i (Thomson e t a l . , 1 9 8 3 ; F o s t e r e t a 7 . , 1 9 8 5 ) . Men j e l ang a k h i r b e r a h i
,
konsent r a s i hormon e s t r o g e n dan LH m e n u r u n d a n b e b e r a p a jam k e m u d i a n p a d a domba d a n kambing t e r j a d i o v u l a s i (McDonald, 1977).S e t e l a h o v u l a s i b i d a n g - b i d a n g r e c e p t o r LH pada s e l - s e l g r a n u l o s a d i tempat i o l e h LH, t e r j a d i pembentukan dan pemat angan s e l - s e l 1 u t e i n dan s e k r e s i hormon progesteron d i m u l a i b i l a LH i n i m e r a n g s a n g a d e n i l s i k l a s e . S u p l a i d a r a h p a d a e s e l - s e l g r a n u 7 o s a m e n i n g k a t d a n s e l - s e l i n i t umbuh dan membel ah membent u k b a h a n p a d a t p a d a o v a r ium d i s e b u t C o r p u s l u t e u m ( C L ) m e n c a p a i m o r f o l o g i y a n g maksimum dengan a k t i f i t a s f u n g s i o n a l pada k i r a - k i r a h a r i k e t u j u h s e t e l a h t e r j a d i n y a o v u l a s i
.
T r a n s f o r m a s i a t a u l u t e i n i s a s i s e l - s e l g r a n u l o s a i n i d i b a r e n g i d e n g a n t e r ja d i n y a s i n t esa dan s e k r e s i hormon progesteron. D a r i s u a t u konsent r a s i b a s a l 0 , 2 ng p e r m l p e n i n g k a t a n hormonkeempat dan mencapai p u n c a k / p l a t e a u 2
-
4 ng p e r m l pada h a r i k e t u j u h s e t e l a h o v u l a s i ; cepat menurun pada h a r i k e l imabelas s e k i t a r 36jam sebelum m u l a i p e r i o d e penerimaan seksual b e r i k u t n y a (Robert son, 1977).Peningkat an hormon p r o g e s t e r o n plasma yang t e r j a d i pada h a r i keempat menahan t i n g k a h l a k u k e l a m i n , dan kemudi an b e r h e n t i s e s u a i dengan m e n i n g k a t n y a hormon t e r s e b u t
.
Suat u rangsangan godanot r o p i n adenohi p o f i s i s menyebabkan o v u l a s i sebagai respon t erha.dap umpan b a l i k hormon o e s t r o g e n yang d i s e k r e s i k a n o l e h f o l i k e l de G r a a f (Sherwood dan McShan, 1977; Robertson, 1977; Hafez e t a l . , 198.0). Diagram p r o f i 1 hormon r e p r o d u k s i p a d a s i k l u s h e r a h i t e r l i h a t pada Gambar 4.0
2 4 6. 8 1'0 12 14 1 60
S - i k l u s b e r a h i ( h a r l ) Fase Fo1 i k u l e r
2.6. P r o f i l Hormon R e ~ r o d u k s i Dada Masa Kebuntinnan
M e n j e l a n g o v u l a s i h o r m o n o e s t r o g e n d a n LH k o n s e n t r a s i n y a t u r u n d r a s t i s , sedangkan hormon p r o g e s t e r o n dan FSH rendah k e c u a l i a p a b i l a t e r j a d i b e r a h i pada awal kebuntingan. Pada saat i t u hormon oestrogen t i n g g i dengan t e r l i h a t n y a g e j a l a - g e j a l a b e r a h i . S e t e l a h o v u l a s i , hormon p r o g e s t e r o n t e r u s meningkat sesuai dengan matangnya CL. Pada domba, dalam s i k l u s b e r a h i , hormon p r o g e s t e r o n mencapai puncaknya mu1 a i pada h a r i kesembi I a n sampai ke
1 9 8 3 ) . Untuk mengetahui p r o f i l hormon r e p r o d u k s i p a d a awal kebuntingan, dapat d i p e r h a t i k a n Gambar 5, 6 dan 7.
T h o r b u r n dan S c h n e i d e r ( 1 9 7 2 ) mengungkapkan bahwa d a r i h a s i 1 u j i plasma kambing Saanen dengan " p r o t e i n b i n d i n g assay" konsent r a s i hormon
progesteron
pada h a r i b e r a h i sangat rendah ( 0 , 2 ng/ml1 .
K o n s e n t r a s i hormonp r o g e s t e r o n
i n i meningkat ( 4 n g / m l ) s e k i t a r h a r i k e 10 d a r i s i k l u s b e r a h i 21 h a r i dan menurun l a g i secara cepat selama t i g a h a r i a k h i r masa s i k l u s b e r a h i .D i kemukakan p u l a bahwa konsent r a s i hormon
progesteron
pada awal k e b u n t i n g a n (2,5-3,5 n g / m l ) k e a d a a n n y a sama dengan pada f ase 1 u t e a l dan konsent r a s i nya t e t ap d a r i har i ke delapan sampai h a r i ke 60 kebuntingan. A n t a r a h a r i ke 60 dan ke 70 t e r j a d i peningkatan k o n s e n t r a s i yang kedua (4,5-5,5 ng/ml) sampai pada waktu sabelum k e l a h i r a n .
Konsent r a s i menurun dengan cepat dalam waktu 1-2 h a r i menjelang k e l a h i r a n , t e t a p i t e t a p dengan k o n s e n t r a s i
1,25 ng/ml pada h a r i k e l a h i r a n .
Masa kebuntingan ( h a r i ?
L a h i rGambar 5 . T i n g k a t k o n s e n t r a s i hormon kebuntingan pada domba ( C a t c h p o l e , 1 9 7 7 ) . I
O N D J F M A M J J A S O
[image:156.561.39.494.16.735.2]Masa bunt i ng ( b u l a n ) Menyusui
10 ng/ml pada h a r i ke 24 s e t e l a h I B sampai pemeriksaan p a l p a s i r e k t a l
.
Konsent r a s i hormon p r o g e s t e r o n s a p i - s a p i t i d a k b u n t i n g pada h a r i k e 24 sampai h a r i k e 26 l e b i h rendah d a r i s a p i - s a p i b u n t i n g , maka s a p i - s a p i t e r s e b u t mengalami kematian embrional ( " e a r l y embryonic m o r t a l i t y " ) s e t e l a h h a r i ke 16 d a r i pelaksanaan I B . Keadaan t e r s e b u t d i a t as dapat d i 1 i hat pada Gambar 8.81
k l u a
b e r a h i( h a r i
)-d
Grup 2
//
Grup
Grup
i Grup
Gambar 8. K o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n pada s a p i s e t e l a h i n s e m i n a s i (Humbolt e t a l . , 1988). Grup 1,3, dan 4 t i d a k b u n t i n g . Grup 2 b u n t i n g sampai h a r i ke 70 s e t e l a h
18.
2.7. Pengaruh Jumlah Anak Kanduna t e r h a d a ~ K o n s e n t r a s i Hormon P r o s e s t e r o n Plasma
Penel i t i an Humphreys a t a I., ( 1985) menun j ukkan bahwa r a t a - r a t a k o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n p l a s m a i n d u k t i k u s beranak t u n g g a l berbeda n y a t a l e b i h k e c i 1 (PC 0.05) d a r i hormon p r o g e s t e r o n plasma induk yang beranak 2-5 ekor dan 9-14 e k o r , masing-masing 127,9
2
7,02 n m o l / l , 164,42
[image:158.559.41.490.27.729.2]K e l a h i r a n ~ a d a Kambing
Kambi ng t ermasuk golongan mamma1 i a eut h e r i an y a i t u f u n g s i CL memegang peranan p e n t i n g d a l a m m e m e l i h a r a k e b u n t i n g a n ( T h o r b u r n , N i c o l
,
B a s s e t , S h u t h dan Cox, 1972). Dikemukakan p u l a bahwa d a r i h a s i l o b s e r v a s i mereka pada kambi ng yang d i ovariectomy a t au hypoph isectomy pada s e t i a p s a a t masa k e b u n t i n g a n , m e n y e b a b k a n a b o r t u s . Kebuntingan s e t e l a h d i ovariectomy dapat d i p e l i h a r a dengan pemberi an p r o g e s t e r o n . Penurunan k o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n pada s i r k u l a s i darah merupakan penyebab u t amad a l a m r a n g s a n g a n k e l a h i r a n p a d a k a m b i n g . T u r u n n y a konsent r a s i hormon p r o g e s t e r o n pada p l asma per i f e r t e r j a d i dua h a r i sebelum k e l a h i r a n (Thorburn dan Schneider, 1972). S e l a n j u t n y a d i kemukakan bahwa d a e r a h u t ama p e n g h a s i 1 p r o g e s t e r o n pada kambing b u n t i n g adalah CL.
S e l a i n d a r i i t u m e n j e l a n g k e l a h i r a n t e r j a d i p e n i n g k a t a n k o n s e n t r a s i c o r t i c o s t e r o i d f o e t u s pada kambing dan domba. Peningkatan c o r t i c o s t e r o i d f o e t u s i n i d i d a h u l u i o l e h penurunan k o n s e n t r a s i p r o g e s t e r o n induk. K e l a h i r a n normal pada kambing dan domba d i p i c u o l e h a k t i v i t a s d a r i " P i t u i t a r y - a d r e n a l a x i s " f o e t u s . Konsentrasi c o r t i c o s t e r o i d
vena u t e r i n e . M e l a l u i t r a n s f e r " C o u n t e r - c u r r e n t " masuk ke d a l am a r t e r i a o v a r i c a dan s e l a n j u t n y a menyebabkan r e g r e s i dan l i s i s corpus luteum (CL) (McCracken, Carlson, Glew, Goding, B a i r d , Green dan Samuelson, 1972).
Menurut Thorburn dan Schnei der ( 1972) t erdapat suat u l u t e o t r o p i n p l a s e n t a pada kambing, zat i n i memel i h a r a CL k e b u n t i n g a n . Penurunan k o n s e n t r a s i l u t e o t r o p i n d a l am darah menyebabkan r e g r e s i CL.
Konsep k e l a h i r a n secara k l a s i k pada kambi ng menurut T h o r b u r n dan S c h n e i d e r ( 1 9 7 2 ) d i m u l a i dengan p e n u r u n a n konsent r a s i progesteron plasma induk, keadaan i n i menye-
babkan t imbulnya a k t i v i t a s u t e r u s secara spontan, mungkin disebabkan o l e h k e r j a p r o s t a g l a n d i n . Konsentrasi hormon o e s t r o g e n dalam s i r k u l a s i d a r a h i n d u k m e n i n g k a t 2 4 jam men j e l ang k e l a h i ran. Sel an j u t nya keadaan i n i merangsang t e r j a d i n y a s i n t esa p r o s t a g l a n d i n dan meni ngkat kan s e n s i t i- v i ta s myometrium terhadap o x y t o c i n . A k i bat d a r i pening- k a t a n a k t i v i ta s u t e r u s t e r j a d i r e f l e x C e r v i c a l Ferguson, sehingga t e r j a d i pengeluaran o x y t o c i n d a r i neurohipophysis. K e m u d i a n o x y t o c i n b e k e r j a b e r s a m a - s a m a d e n g a n p r o s t a g l a n d i n pada awal k e r j a o e s t r o g e n t e r h a d a p
2 . 9 . Pensaruh Ranssangan Jantan t e r h a d a ~ Jumlah B e t i n a yann O v u l a s i dan Prosentase Kebuntinsan.
H a s i l p e n e l i t i a n S h e l t o n ( 1 9 6 0 ) t e n t a n g p e n g a r u h k e h a d i r a n j a n t a n t e r h a d a p j u m l a h k a m b i n g yang o v u l a s i
t e r l i h a t pada Tabel 5.
D a r i t a b e l t e r s e b u t t e r l i hat bahwa adanya kebebasan d a r i b e t i n a mendekat i j a n t a n , rangsangan t e r d i r i d a r i bau, suara, pandangan dan berhubungan memberi kan respon bet i na u n t u k o v u l a s i p a l i n g t i n g g i .
C a r r e r a dan Hernandez ( 1 9 7 1 ) mengemukakan bahwa lamanya b e t i n a berhubungan dengan j a n t a n m e m b e r i k a n pengaruh t e r h a d a p jumlah b e t i n a yang b u n t i n g (Tabel 6 ) .
T a b e l 5 . R a t a - r a t a j u m l a h k a m b i n g A n g o r a b e t i n a y a n g o v u l a s i sebagai respon t erhadap h a d i r n y a j ant an
( S h e l t o n , 1960)
No. Per1 akuan R a t a - r a t a Karnbing Bet i n a
yang O v u l a s i ( X )
1
.
T i dak ada rangsangan j a n t a n( k o n t r o l ) 18,8
2 . Ada bau j a n t a n 26,3
3 . Ada bau dan s u a r a j a n t a n 18,7
4 . Adanya bau, s u a r a dan t e r l i h a t n y a
j a n t an 49,2
5. Bet i n a bebas mendekat i j a n t a n 90,2
T a b e l 6. R a t a - r a t a p r o s e n t a s e k e b u n t i n g a n kambing h a s i l berhubungan dengan j a n t a n dalam b e r b a g a i lamanya waktu ( C a r r e r a d a n Hernandez, 1971)
Lamanya
No. J a n t a n Berhubungan dengan Bet i n a ( h a r i )
[image:162.561.46.507.26.669.2]I 1 1 BAHAN DAN METODE PENELITIAN
3 . 1 . Bahan P e n e l i t i a n
Ternak kambing. P e n e l i t i a n i n i rnenggunakan 24 ekor kambing Kacang b e t i n a dengan dua t a r a f umur, y a i t u 12 e k o r berumur s e k i t a r s a t u tahun dan 12 ekor berumur s e k i t a r t i g a t a h u n . S e l a i n d a r i i t u d i g u n a k a n p u l a seekor j a n t a n berumur s e k i t a r dua tahun. Kambing-kambing t e r s e b u t d i p e r o l e h d a r i UP3J Fapet IPB ( U n i t Pendidikan dan P e n e l i t i a n P e t e r n a k a n J o n g g o l F a p e t I P B ) dan d a r i pasar s e k i t a r l o k a s i p e n e l i t i a n .
A1 a t -a1 a t
.
A1 a t -a1 a t yang d i gunakan me1 i put i t imbangan baskul k a p a s i t a s 50 kg, bak " d i p p i n g " d a r i seng, " s p r a y e r " " d i s p o s a b l e s y r i n g e " volume 5 m l,
celemek, thermometer maksimum-minimum, h i g r o m e t e r dan sebuah l e m a r i p e n d i n g i n( " f r e e z e r " - 2 0 ' ~ ) . U n t u k m e n g u j i h o r m o n d i g u n a k a n perlengkapan "radioimmunoassay" ( R I A ) .
O b a t - o b a t a n . O b a t - o b a t a n y a n g d i g u n a k a n s e b a g a i pembasmi p a r a s i t b a i k e k t o - maupun e n d o - p a r a s i t , a n t i b i o t i k a , o b a t c a c i n g dan pembasmi s c a b i e s t e r d a p a t pada Lampiran 2.
Susunan konsent r a t t erdapat d a l am Lampi r a n 4. A i r m i num d i b e r i kan a d 7 i b i t u m .
3.2. Metode P e n e l i t i a n
P e n e l i t i a n d i l a k u k a n selama 12 b u l a n d a r i t a n g g a l 1 September 1990 sampai dengan 3 1 A g u s t u s 1991 d i dua t e m p a t . ( 1 ) U n i t P e n d i d i k a n dan P e n e l i t i a n P e t e r n a k a n Jonggol (UP 3 J ) F a k u l t a s Peternakan, I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor d i Desa S i n g o s a r i Kecamatan J o n g g o l K a b u p a t e n D a e r a h T i n g k a t
I 1
B o g o r . Tempat i n i m e r u p a k a n l a b o r a t o r i u m d i lapangan untuk mengumpul kan d a t a a k t i v i t a s dan penampilan r e p r o d u k s i dan plasma sebagai bahan u n t u k memperoleh d a t a konsent r a s i hormon p r o g e s t e r o n p l a s m a .( 2 ) D e p a r t emen F i s i o l o g i d a n F a r m a k o l o g i F a k u l t a s K e d o k t e r a n Hewan, I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r , t e m p a t m e n g a n a l i s i s hormon progesteron (Radioimmunoassay).
P e r s i apan. Sebelum d i 1 akukan pengamatan terhadap peubah- peubah yang diamat i
,
t e r l e b i h dahulu d i lakukan p e r s i a p a n s e b a g a i b e r i k u t : ( 1 ) Pengadaan hewan u j i , p e r s i a p a nkandang dengan perlengkapannya dan pengadaan obat-obatan,
( 2 ) P e n g h a p u s - h a m a a n k a n d a n g d a n hewan u j i , ( 3 )
Penimbangan, penomoran, pengelompokan secara acak d a r i
1 i n g k u n g a n t e m p a t p e n e l i t i a n d a n t e r h a d a p p a k a n y a n g d i b e r i k a n , ( 5 ) L a t i h a n pengamatan.
Penempat an kambi ng sebagai hewan u j i
,
b a i k kelompok maupun i n d i v i d u d i l a k u k a n dengan acak. Dua kelompok kandang pertama ( l o k a s i pertama) t i d a k ada j a n t a n , dan dua kelompok kandang kedua ( l o k a s i kedua) ada j a n t a n . J a r a k kedua l o k a s i kandang.+
1 km. J a n t a n d i i k a t d i a n t a r a k e d u a kelompok kandang i n d i v i d u ( l o k a s i k e d u a ) d e n g a n p o s i s i j a r a k n y a sama d a r i kedua kelompok kandang t e r s e b u t d i a t a s , yang masing-masing t e r d i r i d a r i enam kandang i n d i v i d u , dan kambing j a n t a n dapat b e r g e r a k bebas ke a r a h l e b a r dan p a n j a n g kandang, dapat d i l i h a t bebas o l e h semua b e t i n a d a l am kandang.
D a t a k l i m a t o l o g i daerah p e n e l i t i a n dapat d i l i h a t dalam L a m p i r a n 5 .
P e l a k s a n a a n P e n e l i t i a n . S e t e l a h p e r s i a p a n s e l e s a i d a n semua hewan u j i b e r a d a p t a s i dengan 1 i ngkungan dan makanan ( k u r a n g l e b i h t i g a b u l a n ) , d e n g a n r a t a a n b e r a t b a d a n 1 3 , 8 4 k g , K o e f i s i e n keragaman ( K K ) = 6 , 0 7 % ( T a b e l 6 d a n Tabel 7 ) b a r u d i l a k u k a n pengamatan u n t u k pengumpulan d a t a d a r i peubah-peubah yang diamat i
,
y a i t u : ( 1 ) t i n g k a h 1 aku b e r a h i u n t u k mengukur lama p e r i o d e b e r a h i , p a n j a n g s i k l u s b e r a h i dan k e t e r a t u r a n s i k l u s b e r a h i ; ( 2 ) jumlaho v u l a s i
[image:166.556.43.499.60.735.2]p o s t c o i t u s dan s e l a m a k e b u n t i n g a n s a m p a i m e l a h i r k a n u n t u k mengukur k o n s e n t r a s i hormon p r o g e s t e r o n . Peubah- peubah yang dimaksudkan d i a t a s d i u r a i k a n sebagai b e r i k u t : ( 1 ) Lama p e r i o d e b e r a h i , d i u k u r m u l a i d a r i awal t e r l i h a t - n y a t anda-tanda b e r a h i a t au awal penerimaan j a n t an sampai a k h i r t e r l i h a t n y a tanda-tanda b e r a h i a t au awal pen01 akan j a n t a n .
d i a r a h k a n ke permukaan o v a r ium yang d i f i k s a s i dengan batang m a n i p u l a t o r .
Dengan memperhat i kan b i d a n g permukaan o v a r i u m me1 a1 u i endoskop akan t e r l i h a t CL yang muncul d i permukaan dengan warna p u t i h kemerah-merahan. Proses i n i d i l a k u k a n pada
o v a r i u m kanan dan k i r i sebanyak dua k a l i pengamatan.
( 4 ) Contoh plasma merupakan bahan untuk menghitung konsen- t r a s i hormon p r o g e s t e r o n . Untuk memperoleh contoh plasma, d i l a k u k a n pengambilan darah selama dua s i k l u s dua k a l i s e h a r i pada saat b e r a h i dan dua k a l i seminggu pada saat t i d a k b e r a h i
.
Darah sumber p l a s m a d i ambi 1 d a r i v e n aj u g u l a r i s sebanyak 2,5 sampai 3,O m l set i a p pengambi 1 an. Darah dimasukkan ke dalam tabung s e n t r i f u s e yang b e r i s i e t h y l d i a m i n t e t r a a c e t i c a c i d (EDTA) s e b a g a i a n t i k o a g u l a s i sebanyak 1 mg/ml darah segar ( B e l l , Davidson and Scarborough, 1968). Darah d i p u s i n g selama 10 m e n i t dengan kecepatan 2500 rpm. Plasma yang d i p e r o l e h dimasuk- kan ke dalam tabu