IS LM MODELININ INCELENMESI 1

(1)

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

İKTİSADİ ve İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ

İKTİSAT BÖLÜMÜ

IS-LM MODELİNİN

İNCELENMESİ

Hazırlayan

Nurullah Cemil ERCİYAS

3. Şube/130710750

(2)

JOHN HİCKS’İN İKTİSATA KATKILARI

 Genel denge kuramına ve genel denge sisteminin istikrarı konusuna yaptığı katkılarla tanınmıştır.

 Genel denge kuramına, özellikle de dışardan gelen şoklar karşısında genel denge sisteminin istikrarı konusuna yaptığı katkılar, refah iktisadında “indeks sayıları” sorunu üzerine yaptığı çalışmalar ve tüketici artığı kavramına getirdiği yeni yorum sayesinde Nobel İktisat Ödülü’nü kazandı.

 Theory of Wages adlı yapıtında klasik marjinal verimlilik kuramını geliştirmiş, konjonktür kuramına yeni bir yaklaşım sağlamış, yatırım-tasarruf ve para talebi-para arzı eğrileriyle Keynes sistemine belirlilik getirmiştir.

 Kardinal Yaklaşım’a karşın, Antonelli, Slutsky, Walras, Fisher gibi iktisatçılar tüketici seçimiyle ilgili akılcı ilkelere varmak için Ordinal Yaklaşım’ın yeterli olduğunu gösterdilerse de, görüşleri yeteri kadar dikkati çekmedi. Hicks, R.D.G. Allen ile birlikte 1934’te Economica’da yayımladığı bir makalede kayıtsızlık eğrilerinden, Ordinal fayda temelinde, tüketici davranışını çözümlemekte nasıl faydalanılabileceğini gösterdi. Hicks, aynı yaklaşımı refah iktisadında da uyguladı.

 Pareto’nun refah ölçütüne karşı, Kaldor ile birlikte, iyi duruma geçenin, kötü duruma düşene onu eski durumuna getirecek varsayımsal bir tazminat ödemesi durumunda bile eskisine oranla daha iyi bir durumda bulunuyorsa, bu iktisat politikasının kabul edilmesi gerektiği ölçütünü getirdi (Kaldor-Hicks ölçütü)

 Yine, tüketici artığının ölçüsü olarak, fiyattaki düşüşün yol açtığı refah artışını tam telafi edecek gelir azalışından faydalandı.

 Konjonktür dalgalanmalarını açıklamak için, Keynes’in çarpan sürecini, tüketici ve yatırımcıların davranışsal zaman gecikmelerini, hızlandıran sürecini, Harrod’un büyüme ve istikrarsızlık modelini fark denklemleri içinde birleştirdi.

IS-LM MODELİNE GİRİŞ

Modelin amacı, veri bir fiyat düzeyinde ulusal geliri neyin belirlediğini göstermektir. Genel olarak, toplam talep eğrisini kaydıran şeyin ne olduğunu gösteren bir model olarak görebiliriz. Modelin iki bölümü, IS eğrisi ve LM eğrisi şeklindedir:

 IS, “yatırım” (investment) ve “tasarruf” (saving) anlamına gelir ve IS eğrisi mal ve hizmet piyasasındaki durumları analiz etmektedir.

 LM, “likidite” ve “para” anlamına gelir. LM eğrisi para arz ve talebinin nasıl geliştiğini gösterir.

Faiz oranı hem yatırımı hem de para talebini etkilediği için modelin iki bölümünü birleştiren değişken, faiz oranıdır.

(3)

DENGE GELİR

IS EĞRİSİNİN TÜRETİLMESİ

IS eğrisi, ürün piyasasında ortaya çıkan faiz oranı ile gelir düzeyi arasındaki ilişkiyi gösterir. Bu noktada Keynesyen Gelir-Harcama Modelini kullanarak IS eğrisine temel oluşturalım:

Grafik 1’deki modele göre, eğer firmalar Y1 düzeyinde üretiyorsa planlanan harcama (E1)

üretimin altında kalır ve firmaların stokları artar. Bu stok artışı firmaların üretimi kısmalarıyla sonuçlanır. Benzer şekilde, firmalar Y2 düzeyinde üretim yapıyorsa planlanan harcama (E2)

üretimden fazla demektir ve firmaların stokları azalır. Stoklardaki bu düşüş firmaların üretimi arttırmalarına neden olur. Her iki durumda da firmaların kararı ekonomiyi denge noktasına taşır. Gelir Harcama Modeli; hane halklarının, firmaların ve hükümetin satın almalarının ekonominin gelirini nasıl belirlediğini gösterir. Bu hususta yatırım I’nın düzeyinin sabit olduğu varsayılır.

Faiz, borçlanmanın maliyeti olduğu için; yatırım, reel faiz oranına bağlıdır. Faiz oranı ile yatırım arasındaki bu ilişkiyi modelimize eklemek için planlanan yatırımı şu şekilde yazıyoruz:

I=I(

r

)

Faiz oranı, yatırım projelerini finanse etmek için ödünç para almanın maliyeti olduğu için faiz oranındaki bir artış planlanan yatırımı azaltacaktır. Sonuç olarak yatırım fonksiyonunun grafiği aşağıya doğru bir eğime sahiptir.

Cari Harcama

Planlanan Harcama

Planlanan Harcama, E

Gelir, Çıktı, Y Y2

Y2

E2

E1

Y1

Stoklardaki planlanmamış artış, gelirin düşmesine neden olur.

Stoklardaki planlanmamış düşüş, gelirin artmasına neden olur.

(4)

IS EĞRİSİNİN EĞİMİNİ NE BELİRLER?

Yatırımların faize duyarlılığı IS eğrisinin eğimini belirler. Yatırımların faize duyarlılığı yükseldikçe, IS eğrisinin eğimi azalacaktır. Aynı şekilde yatırımların faize duyarlılığı azaldıkça da IS eğrisinin eğimi artacaktır. Bunun sebebi; faizde meydana gelen değişim karşısında yatırımın faizdeki değişmeye görece farklı oranlarda değişmesi, planlanan harcama fonksiyonunun konumunu değiştireceğinden IS eğrisinin eğimini de etkileyecektir.

Cari Harcama

GRAFİK 2: Gelir Harcama Modeli

r2

GRAFİK 3: IS Eğrisi GRAFİK 4: Yatırım Fonksiyonu

Faiz oranında r1’den r2’ye bir artış, planlanan yatırımı I(r1)’den I(r2)’ye düşürür. (GRAFİK 4)

Planlanan yatırımdaki bu düşüş planlanan harcama işlevini aşağıya doğru sürükleyecektir ve böylece gelir, Y1’den Y2’ye inecektir. (GRAFİK 2)

(5)

IS EĞRİSİNİN KONUMUNU NE BELİRLER?

Faiz dışında planlanan harcama fonksiyonunda meydana gelen değişiklikler IS eğrisinin konumunu değiştirir.

Cari Harcama

Planlanan Harcama AE1

Planlanan Harcama, E

Gelir, Çıktı, Y

Y1 Y2

r1

Y1 Y2

Faiz Oranı, r

Gelir, Çıktı, Y

IS

1

GRAFİK 6: IS Eğrisi

Planlanan harcama

fonksiyonunda, faiz dışında,

meydana gelen değişimler

harcama düzeyini

etkileyeceğinden fonksiyonun

konumunu değiştirir. Örneğin GRAFİK 5’te AE1 düzeyinde faiz

dışında meydana gelen bir artış,

fonksiyonu AE2 düzeyine

taşıyacaktır. Bu durumda GRAFİK 6’da IS eğrisi; planlanan

harcamadaki bu değişim

karşısında, aynı faiz düzeyinde kalındığı için sağa doğru kayacaktır.

IS

2

(6)

IS EĞRİSİNDE DENGE DIŞI DURUMLAR

Cari Harcama

artış, planlanan harcamaları artıracaktır. Ancak bu artışın karşılanabilmesi için, GRAFİK 8’de E2 düzeyinde görüldüğü gibi,

Y1’deki denge koşuluna görece

düşük bir faiz düzeyi gereklidir. Bu durumda yatırım talebi düşük olacağı için tasarruf arzı yüksek olacak dolayısıyla bu noktada arz fazlası oluşacaktır.

B(r2, Y1) noktası için; gelir

değişmeksizin faiz düzeyinde meydana gelen bir düşüş yatırım talebini arttıracak fakat gelir değişmediği için tasarruf arzı yetersiz kalacaktır. Bu durumda B

noktasında talep fazlası

(7)

LM eğrisi, faiz oranı ile gelir düzeyi arasındaki para piyasasında ortaya çıkan ilişkiyi gösterir.

Gelir yüksek iken harcama da yüksektir ve insanlar para kullanımını gerektiren işlemleri daha çok yaparlar. Bu da gelir arttıkça para talebinin artacağı anlamına gelir. Buna göre para talebi:

(M/P)

d

_=L(r,Y)

Talep edilen reel para balansları faiz miktarı ile ters orantılı, gelir ile doğru orantılıdır. Reel para balansları arzı değiştirmeden kalırsa, para piyasasını dengeye kavuşturmak için faiz oranı yükselmelidir. Bu şekilde Keynes’in Likidite Tercihi Teorisine göre yüksek gelirin yüksek faiz oranına yol açtığı görülmektedir.

GRAFİK 9’da gelirin Y1’den Y2’ye çıkması para talebini arttırır, bu da faiz oranını r1’den

r2’ye çıkartır. GRAFİK 10’da görüldüğü üzere gelir düzeyi yükseldikçe faiz oranı da yükselir.

LM EĞRİSİNİN EĞİMİNİ NE BELİRLER?

Para talebinin faiz esnekliği arttıkça LM eğrisinin eğimi azalır, para talebi faiz değişmelerine duyarlılığı azaldıkça eğri dikleşir.

r2

M/P Faiz Oranı, r

Reel Para Balansları, M/P

L(r, Y

1

)

r1

GRAFİK 9: Reel Para Balansları Piyasası

L(r, Y

2

)

Faiz Oranı, r

r2

r1

Gelir, Çıktı, Y Y2

Y1

LM

(8)

LM EĞRİSİNİN KONUMUNU NE BELİRLER?

LM eğrisini sağa kaydıran etmenler şunlardır:

 Genişletici para politikası sonucu Merkez Bankasının nominal para arzını arttırması.

 Reel para arzında artışa neden olacak şekilde genel fiyat düzeyinin düşmesi.

 Beklenen enflasyon oranındaki artışın para talebini azaltması.

 Para ikamesinin yaygınlaşması ile para talebinin azalması.

 Kredi kartı kullanımının yaygınlaşmasına bağlı olarak para talebinin azalması.

 Elde para tutmaya oranla alternatif varlıkların ( hazine bonosu, hisse senedi ve tahvil gibi) risklerinde önemli ölçüde azalma olması sonucunda paraya olan talebin azalması.

 Servetin azalmasından dolayı para talebinin azalması.

Yukardaki etmenleri aksi yönde incelediğimizde LM eğrisinin sola kaymasına neden olan etkenleri elde etmiş oluruz.

LM EĞRİSİNDE DENGE DIŞI DURUMLAR

A noktasında E1 denge düzeyine göre aynı gelir düzeyine karşın artan bir faiz oranı

bulunmakta. Dolayısıyla gelir değişmediğinden planlanan harcamalar da değişmeyeceğine göre piyasada nakit fazlası oluşacaktır. B noktasında ise E2 denge düzeyine göre aynı gelir düzeyine

karşın düşük bir faiz oranı bulunmakta. Dolayısıyla gelir değişmediğinden planlanan harcamalar da değişmeyeceğine göre piyasada nakit azlığına neden olacaktır.

r2