• Tidak ada hasil yang ditemukan

Piwulang Agama Sajrone Naskah Kitab Thareq

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "Piwulang Agama Sajrone Naskah Kitab Thareq"

Copied!
10
0
0

Teks penuh

(1)

Piwulang Agama Sajrone Naskah Kitab Thareq (Kajian Intertekstual)

Reni Leiliawati

Pendidikan Bahasa Daerah, FBS, UNESA (renileiliawati@ymail.com)

Abstrak

Naskah minangka salah sawijining wujud kasusastran tradisional kang arupa tulisan tangan lan nyimpen maneka werna panemu, sarta menehi gegambaran tumrap panguripan lan kahanan masyarakat jaman biyen. Naskah Kitab Thareq minangka salah sawijine kasusastran kang kagolong sastra Jawa Pesisiran. Laras kaya irah-irahan Naskah Kitab Thareq utawa thareqat iki nduweni teges panyucene ati saka sakabehe ikatan donya yang digayuh lumantar pitung tataran ningkatake suasana batin kang sinebut maqam. Maqam iku ing antarane yaiku taubat, wara, zuhud, fakir, sabar, tawakal, lan rela.

Gayut karo andharan sadurunge, mula bisa dirumusake underane panliten iki yaiku (1) kepriye deskripsi Naskah Kitab Thareq ? (2) kepriye suntingan teks Naskah Kitab Thareq ? (3) kepriye piwulang agama sajrone Naskah Kitab Thareq lan sesambungan intertekstual karo Al Quran ? Gegayutan karo underane panliten kang wis dirumusake mau, panliten iki nduweni tujuwan supaya bisa menehi sumbangan tumrap pangrembakaning sastra Jawa lan bisa nggampangake pamaos mangerteni piwulang agama apa wae kang kinandhut sajrone Naskah Kitab Thareq sarta supaya bisa nambahi kaimanan masyarakat tumrap Gusti Allah.

Landhesan teori sajrone panliten iki nggunakake teori intertekstual kang diandharake dening Julia Kristeva (1988). Kanggo nganalisis kahanan fisik lan kritik teks naskah, panliti nggunakake teori filologi modern kang diandharake dening Purnomo (2007) tujuan panliten filologi sajrone panliten iki adhedhasar teori Baried (1994) dene kanggo nganalisis isi lan kahanan fisik naskah nggunakake metodhe hermeneutika Ratna (2011). Tintingan tumrap Naskah Kitab Thareq nggunakake metode deskriptif kualitatif kanthi pamarekan filologi modern. Sumber data kang digunakake ing panliten iki yaiku awujud foto kopian naskah kang asale saka perpustakaan Balai Pelestarian Peninggalan Purbakala (BP3) Trowulan. Dene sumber data sabanjure yaiku Al Quran digital lan Fiqh Islam. Data primer kang digunakake yaiku tembung, frase, klausa, lan ukara kang asale saka Naskah Kitab Thareq lan buku agama liyane kang bisa nguwatake panemu sajrone panliten iki. Metode analisis data kang digunakake sajrone panliten iki yaiku metode deskriptif analisis komparatif.

Tata cara kang digunakake kanggo nintingi data yaiku (a) nindakake panliten filologi kang diwiwiti saka nemtokake naskah, deskripsi naskah, transliterasi naskah, lan nindakake kritik teks. Sawise iku, isi naskah banjur ditafsirake nggunakake metode hermeneutik (b) nintingi data-data intertekstual kang ana ing Naskah Kitab Thareq (c) nintingi data-data intertekstual kang ana ing naskah utawa kitab liya, mligine Al Quran (d) nandhingake data-data intertekstual sajrone naskah (e) njlentrehake piwulang kang kinandhut sajroning naskah (f) menehi dudutan saka asiling tintingan data.

Saka asiling panliten ngenani deskripsi lan suntingan teks Naskah Kitab Thareq bisa diwenehi dudutan yen kahanan naskah isih apik amarga wis awujud foto kopian, samake isih ana nanging ora tinulis irah-irahane naskah. Naskah iki dumadi saka 119 kaca saka 60 lembar, awujud gancaran lan gambar. Tulisane naskah awujud tulisan tangan. Wujud tulisane nggunakake aksara Arab basa Jawa (arab pegon). Ing perangan ngarep, tulisan naskah katon apik, nanging ing perangan mburi katon ora apik lan ora rapi amarga tulisane madhep mendhuwur lan uga ana sing miring. Saliyane iku tulisan ing perangan mburi luwih cilik tinimbang perangan ngarep amarga perangan mburi diwenehi gambar, mula pamaos kudu tlaten anggone maca. Basa kang digunakake

(2)

Dene asiling panliten ngenani Naskah Kitab Thareq bisa dingerteni ana saperangan piwulang agama Islam kang diandharake sajrone naskah kayata bab sembahyang, dzikir, tafakur, tawakal, lan sapanunggalane. Saka kene banjur bisa dimangerteni yen ana sesambungan antarane Naskah Kitab Thareq karo Al Quran. Bab kasebut bisa diwawas saka piwulang-piwulang sajrone naskah kang padha karo apa kang diandharake ing Al Quran. Senajan isih ana uga saperangan bab kang ora padha karo Al Quran, nanging yen ditliti luwih jero pranyata kekarone nduweni maksud kang padha. Piwulang agama kang diandharake sajrone Naskah Kitab Thareq intine yaiku piwulang agama Islam, mung ing kene piwulang Islam iku akeh pikantuk pangaribawa saka unsur kejawen. Daya pangaribawa saka unsur iki mau sing pungkasane nuwuhake sawijining ajaran anyar kang sinebut tasawuf. Mula kanthi kajian intertekstual, panliten iki diajab bisa ngrembag pepadhan lan bebeda sarta mbuktekake yen piwulang sajrone Naskah Kitab Thareq iki sumbere saka Al Quran.

(3)

Abstrak

Naskah merupakan salah satu wujud karya sastra tradisional yang berupa tulisan tangan dan menyimpan banyak pendapat, serta memberikan gambaran terhadap kehidupan dan kedaan masyarakat jaman dahulu. Naskah Kitab Thareq merupakan salah satu karya sastra yang tergolong sastra Jawa Pesisiran. Sesuai dengan judul Naskah Kitab Thareq atau thareqat ini memiliki arti penyucian hati dari segala bentuk ikatan keduniawian yang dicapai melalui tujuh taraf peningkatan suasana batin yang disebut maqam. Maqam itu diantaranya yaiku taubat, wara, zuhud, fakir, sabar, tawakal, lan rela.

Sehubungan dengan penjelasan sebelumnya, jadi bisa dirumuskan rumusan masalah ini yaitu (1) bagaimana deskripsi Naskah Kitab Thareq?(2) bagaimana suntingan teks Naskah Kitab Thareq? (3) bagaimana pelajaran agama didalam Naskah Kitab Thareq dan hubungan interteksual dengan Al Quran? Sehubungan dengan rumusan masalah yang telah dirumuskan tadi, penelitian ini memiliki tujuan supaya bisa memberikan sumbangan terhadap perkembangan sastra Jawa dan bisa memudahkan pembaca mengerti pelajaran agama apa saja yang terkandung didalam Naskah Kitab Thareq serta supaya bisa menambah keimanan masyarakat terhadap Allah.

Landasan teori didalam penelitian ini menggunakan teori intertekstual yang dijelaskan oleh Julia Kristeva (1988). Untuk menganalisis keadaan fisik dan kritik teks naskah, peneliti menggunakan teori filologi modern yang dijelaskan oleh Purnomo (2007) tujuan penelitian filologi didalam penelitian ini berdasarkan teori Baried (1994) sedangkan untuk menganalisis isi dan keadaan fisik naskah menggunakan metodhe hermeneutika Ratna (2011). Analisis terhadap Naskah Kitab Thareq menggunakan metode deskriptif kualitatif dengan pengembangan filologi modern. Sumber data yang digunakan pada penelitian ini yaitu berupa foto kopi naskah yang berasal dari perpustakaan Balai Pelestarian Peninggalan Purbakala (BP3) Trowulan. Sedangkan sumber data selanjutnya yaitu Al Quran digital dan Fiqh Islam. Data primer yang digunakan adalah kata, frase, klausa, dan kalimat yang asalnya dari Naskah Kitab Thareq dan buku agama lain yang bisa menguwatkan pendapat di dalam penelitian ini. Metode analisis data yang digunakan didalam penelitian ini adalah metode deskriptif analisis komparatif.

Tata cara yang digunakan untuk menganalisis data yaitu (a) melakukan penelitian filologi yang dimulai dari menentukan naskah, deskripsi naskah, transliterasi naskah, dan melakukan kritik teks. Setelah itu, isi naskah kemudian ditafsirkan menggunakan metode hermeneutik (b) menganalisis data-data intertekstual yang ada di Naskah Kitab Thareq (c) menganalisis data-data intertekstual yang ada di naskah atau kitab lain, khususnya Al Quran (d) membandingkan data-data intertekstual didalam naskah (e) menjelaskan pelajaran yang terkandung didalam naskah (f) memberikan kesimpulan dari hasil analisis data.

Dari hasil penelitian tentang deskripsi dan suntingan teks Naskah Kitab Thareq bisa diberikan kesimpulan bahwa keadaan naskah masih bagus karena sudah berwujud foto kopi, sampulnya masih ada tetapi tidak tertulis judul naskah. Naskah ini terdiri dari 119 halaman dari 60 lembar, berwujud prosa dan gambar. Tulisan naskah berwujud tulisan tangan.Wujud tulisan menggunakan huruf Arab yang berbahasa Jawa (Arab Pegon). Di bagian depan, tulisan naskah terlihat bagus, tetapi di bagian belakang terlihat tidak bagus dan tidak rapi karena tulisan menghadap keatas dan juga ada yang miring karena dibagian belakang diberi gambar, jadi pembaca harus teliti dalam membaca. Bahasa yang digunakan didalam naskah yaitu bahasa Jawa, bahasa Arab, bahasa Kawi, dan bahasa Melayu.

Dari hasil penelitian tentang Naskah Kitab Thareq bisa diketahui bahwa ada beberapa pelajaran agama Islam yang dijelaskan didalam naskah seperti bab shalat, dzikir, tafakur, tawakal, dan sebagainya. Dari sinilah kemudian bisa diketahui bahwa ada hubungan antara Naskah Kitab Thareq dengan Al Quran. Meskipun ada juga beberapa bagian yang tidak sama dengan Al Quran, tapi jika diulas lebih dalam ternyata keduanya memiliki maksud yang sama. Pelajaran agama yang dijelaskan dalam Naskah Kitab Thareq pada dasarnya adalah pelajaran agama Islam, hanya saja disini pelajaran agama Islam banyak mendapatkan pengaruh dari unsur kejawen. Pengaruh unsur inilah yang pada akhirnya memunculkan sebuah ajaran baru yang disebut dengan tasawuf. Oleh karena itu dengan kajian intertekstual, penelitian ini diharapkan bisa mengulas persamaan dan perbedaan serta membuktikan bahwa ajaran dalam Naskah Kitab Thareq ini bersumber dari Al

(4)

A.PURWAKA

Karya sastra mujudake gegambaran utawa kaca benggala saka kedadeyan nyata kang ana ing sajrone uripe manungsa. Karya sastra uga minangka wujud saka komunikasi antarane karya, pangripta lan pamaos (Ratna, 2011 : 297). Mula antarane karya sastra, pangripta, lan pamaos (masyarakat) kuwi nduweni sesambungan kang raket nganti ora bias dipisahake. Lumantar karya sastra, panulis bias nulis sawijining karya kanggo medharake apa kang dirasakake lan apa kang dipikirake. Saka rasa pangrasa lan pamikire pangripta kuwi mau banjur bisa ngasilake panemu lan imajinasi kanggo nulis sawijining karya sastra. Senadyan karya sastra kuwi mung asil saka imajinasine pangripta, nanging ing njerone ngandhut nilai-nilai kaya nilai moral, nilai agama, nilai sosial, lan nilai budaya kang bisa didadekake pedhoman ing uripe manungsa.

Manungsa nduweni daya pikir kang saya suwe saya ngrembaka. Bab iki uga sing njalari pangrembakane kasusastran, mligine kasusastran Jawa. Jinise kasusastran Jawa ana maneka werna lan salah sijine yaiku Sastra Jawa Pesisiran. Sastra Jawa Pesisiran mujudake ekspresi sastra kang asale saka masyarakat pesisir (mligine pesisir sisih lor Pulo Jawa) kang nduweni fungsi tartamtu kanggo masyarakat panyengkuyunge (Purnomo, 2011:22). Jinise karya sastra Jawa Pesisiran diperang dadi loro yaiku reriptan kang awujud etik (asipat religious lan didaktis kang awujud karya dongeng lan suluk) lan reriptan epik (asipat kepahlawanan kang asale saka sanjabane utawa asli saka Jawa) (Purnomo, 2011:25)

Karya sastra Jawa anyar kalebu sastra Jawa Pesisiran akeh-akehe awujud naskah. Naskah minangka salah sawijining wujud karya sastra tradisional. Naskah yaiku tulisan tangan kang nyimpen maneka werna panemu lan pangrasa minangka salah sawijining asiling budaya jaman biyen. Naskah-naskah iku mujudake salah sawijine sumber informasi kang wigati, amarga sajrone naskah sumimpen arsip kang ngrekam asiling kabudayan, andharan, lan katrangan kang ngandhut sejarah ing masyarakat jaman biyen (Baried, 1994:55). Naskah-naskah kuna biyasane ditulis nganggo tulisan tangan nggunakake aksara Jawa lan Arab Pegon. Nanging saiki wis ora akeh pawongan sing bisa maca tulisan Jawa utawa

Arab Pegon, upama bisa iku mung ana ing golongan tartamtu wae.

Naskah-naskah jaman biyen, mligine kang kalebu ing kasusastran pesisiran nduweni genre sastra yaiku awujud tembang lan gancaran. Karya sastra pesisiran kang nggunakake genre tembang kayata : Suluk Sukarsa, Suluk Wujil lan liya-liyane. Dene karya sastra kang nggunakake genre gancaran kuwi kayata Sulam Taufiq. Kekarone genre sastra kuwi padha-padha nggunakake basa kanggo medharake isi, nanging kekarone isih nduweni prabeda. Yen karya sastra awujud tembang panulisane kaiket dening guru gatra, guru swara, lan guru wilangan, mula isi kang diwedharake bisa luwih cekak. Nanging yen karya sastra kang awujud gancaran ora kaiket kaya dene tembang, mula isi kang diwedharake luwih dawa amarga ditulis nganggo basa carita.

Salah sawijine jinis karya sastra Jawa Pesisiran kang wujude gancaranyaiku Naskah Kitab Thareq. Naskah iki saka perpustakaan BP3 (Balai Pelestarian Peninggalan Purbakala) Trowulan Jawa Timur. Naskah iki dening BP3 Trowulan diwenehi nomer inventarisasi K. 090 No. 8923 N. BP3 Trowulan menehi irah-irahan naskah arab, amarga tulisan kang digunakake sajrone naskah iki yaiku tulisan Arab Pegon. Banjur dening panliti diowahi dadi Naskah Kitab Thareq. Tetembungan iki dijupuk saka pethikan naskah kang ngandharake yen naskah kuwi arane kitab Thareq lan isine naskah kang ngandharake babagan tasawuf kang gegayutan karo manungsa lan Gusti Allah.

Naskah Kitab Thareq iki isine ngenani piwulang lan tuntunan agama, mligine agama Islam. Mula bisa dipesthekake yen naskah iki nduweni sesambungan karo naskah-naskah utawa kitab-kitab agama Islam liyane. Piwulang agama iku pokok-pokok piwulange kudu laras karo kitab sucine, amarga yen ora laras bakal nuwuhake penyimpangan-penyimpangan agama, mula naskah iki bakal ditintingi nggunakake prinsip intertekstual.

Interteks bisa ditegesi minangka sesambungan antarane teks siji lan sijine. Ing panliten iki nggayutake sesambungan kang nduweni makna antarane rong teks utawa luwih. Sesambungane ora mung ngenani dasanama nanging uga kosok balen. Nurgiyantoro (2009:50) ngandharake yen kajian interteks minangka tetandhingan saperangan teks sastra kang dinuga nduweni

(5)

wujud-wujud sesambungan tartamtu. Nanging ing kene ora ateges nandhingake isine naskah karo isine Al Quran, amarga nandhingake antarane isi naskah karo isi Al Quran kuwi ora sebandhing. Mula ing panliten iki prinsip intertekstual digunakake kanggo mbuktekake yen isi sajrone Naskah Kitab Thareq iki sumbere saka Al Quran.

Saka andharan kasebut, banjur bisa dimangerteni alasan migunakake objek panliten iki. Sepisan, durung ana sing nliti bab intertekstual sajrone Naskah Kitab Thareq, kamangka isi naskah iki narik kawigaten banget yen digayutake karo bab intertekstualitas. Kaping pindho, naskah iki ngandhut piwulang-piwulang agama kang bisa didadekake tuntunan tumrap manungsa sajrone ngibadah marang Gusti Allah.

Panliten kanthi objek Naskah Kitab Thareq iki nggunakake tintingan filologi lan bakal dianalisis sarta diandharake kanthi cara deskriptif. Saliyane iku, ing panliten iki uga nggunakake kritik teks supaya bisa ngasilake edhisi ilmiah teks. Kritik teks ing panliten iki nggunakake prinsip filologi modern supaya bisa ngasilake teks kang murni lan ora ngowahi naskah asline, sarta bisa diwaca dening pamaos modern. Teori kang digunakake sajrone panliten iki yaiku teori hermeneutika kang cocok kanggo lelandhesan nintingi karya sastra kalebu Naskah Kitab Thareq, jalaran luwih nengenake penafsiran saka panliten supaya bisa dimangerteni isi kang kinandhut ing sajrone naskah.Adhedhasar andharan kasebut Naskah Kitab Thareq banjur ditintingi kanthi irah-irahan ³3LZXODQJ $JDPD Sajrone Naskah Kitab Thareq (Kajian Intertekstual ´

B. METODHE

Jinis panliten kualitatif sajroning panliten iki asipat deskriptif kualitatif analitik. Metode iki dipilih amarga trep kanggo panliten filologi. Metode iki diwiwiti kanthi cara ndeskripsikake data kanggo nemtokake unsur-unsure, banjur dianalisis utawa dibandingake. Kanthi ancangan deskriptif kualitatif analitik, panliten iki diajab ngasilake gegambaran kang cetha lan objektif ngenani suntingan teks, piwulang agama sajrone Naskah Kitab Thareq, sarta sesambungan intertekstual karo Al Quran.

Ing sajrone panliten iki tata cara

ukara kang ana sesambungane karo intertekstual sajrone naskah lan sumber data liyane ing kene diwaca kanthi tliti lan diwenehi tandha, banjur ditulis utawa dicathet ing kartu data.

C. ANDHARAN

1. Aspek Intertekstual Naskah Kitab Thareq karo Al Quran

Ing panliten iki nggunakake prinsip intertekstual. Prinsip intertekstual nduweni teges sambungan antarane teks siji lan teks liyane. Prinsip dhasar intertekstualitas yaiku karya mung bisa dipahami maknane kanthi wutuh sajrone sambungan marang teks liya kang dadi hipogram (Pradopo sajrone Endraswara, (2011:133). Hipogram yaiku karya sastra kawiwitan kang didadekake lelandhesan kanggo nyiptakake karya sastra anyar utawa karya sastra sabanjure (Endraswara, 2011:132). Nanging kang paling wigati yaiku yen saben sastrawan mesthi nyiptakake karya kang asli, amarga sajroning nyiptakake mesthi diolah dhisik kanthi nggunakake pandhangane dhewe, kanthi horison utawa kekarepane dhewe.

Sajroning Naskah Kitab Thareq iki ngandhut maneka werna piwulang agama Islam, apa maneh ing babagan tasawuf. Tasawuf minangka sawijining kawruh kang nyinaoni tata cara lan trap-trapan kepriye wong muslim bisa tansah cedhak marang Gusti Allah (Nasution sajrone Purnomo, 2011:50). Tasawuf iki uga linandhesan saka Al Quran. Nanging ora bisa ditampik yen sajrone pangrembakan tasawuf pikantuk daya pangaribawa saka ajaran-ajaran mistik kang sadurunge ora ana sajrone tasawuf Islam kang murni (Purnomo, 2011:53).

Panliten iki bakal dijlentrehake ngenani piwulang agama apa wae kang kinandhut ing sajrone naskah lan sambungane karo Al Quran, bisa awujud pepadhan utawa bebeda. Piwulang agama kang ana ing kene yaiku ngenani iman marang Gusti Allah lan sifat wajib Gusti Allah. Andharan kang luwih cetha bakal diandharake ing ngisor iki

(6)

Piwulang agama ana sing awujud prentah sing bakal ndadekake manungsa bisa mlebu suwarga. Bab-bab sing bisa ndadekake manungsa mlebu suwarga akeh banget, kayata nindakake ibadah lan amalan-amalan sing becik, tansah tumindak becik marang sapa wae, lan nduweni sipat-sipat sing becik. Ing sajrone Naskah Kitab Thareq iki ngandhut maneka werna prentah supaya manungsa bisa mlebu suwarga, nanging kang bakal diandharake ing kene yaiku mung prentah sing nduweni sambungan intertekstual karo Al Quran. Piwulang kang bakal diandharake yaiku iman marang Gusti Allah kayata sembahyang, dzikir, tawakal, lan sapanunggalane sarta ngenani sipat wajib Gusti Allah.

1) Iman

Tembung iman asale saka basa Arab kang nduweni teges percaya. Dene miturut istilah nduweni teges mbenerake kanthi ati, diucapake kanthi lisan, lan diamalake kanthi tumindak. Iman marang Gusti Allah nduweni teges mbenerake kanthi ati yen Gusti Allah pancen ana sarta nduweni sipat-sipat kang agung lan sampurna, banjur diomongake kanthi lisan sarta dibuktekake kanthi tumindak kang becik. Saliyane iman marang Gusti Allah, kita uga kudu nduweni iman marang Malaikat, Nabi, Kitab, lan liya-liyane. Saka pethikan Naskah Kitab Thareq karo Al Quran iki pancen ora saemper, nanging yen digatekake sejatine pethikan iki nduweni karep kang padha karo apa kang diandharake sajrone Al Quran. (1)Syahadat

Kanthi etimologi syahadat asale saka basa

$UDE ³V\DKLGD´ kang nduweni teges wis

nyekseni. Ukara iku sajrone syariat Islam minangka sawijining bukti kapercayan marang Allah yen Allah kuwi Esa lan Nabi Muhammad minangka rasul utusan Allah. Syahadat uga asring sinebut syahadatain amarga dumadi saka rong ukara yaiku asyhadu allaa ialaha illallah lan wa asyhadu anna Muhammadar rasuulullah.

Adhedhasar pethikan naskah lan pethikan Al Quran, bisa diwawas yen kekarone nduweni bebeda. Ing sajrone naskah, syahadat diperang-perang nganti njlimet lan nduweni

cara kang beda-beda kanggo ngucapake. Ana kang mung diucapake kanthi lisan, ana kang nganggo ati, lan uga ana kang nggunakake tarikane napas mlebu lan metu. Saliyane carane beda, apa kang diucapake uga beda antarane syahadat siji lan sijine. Dene pethikan sajrone Al Quran, mung ngandharake yen Gusti Allah kang nduweni alam donya iki, ora ana Pengeran kang wajib disembah kajaba Gusti Allah. Saliyane iku, ing kene uga bisa diwawas bedane kaya ing sajrone naskah ngucapake syahadat nduweni tataran tartamtu

\DLNX GLZLZLWL VDND V\DKDGDW VDUH¶DW WKDUHTDW KDTHTDW ODQ PD¶ULIDW 1DQJLQJ LQJ VDMURQH $O

Quran mung ngandharake yen manungsa iku kudu percaya marang Gusti Allah, wajib nyembah Gusti Allah, lan percaya marang nabi lan rasul sarta kitab Allah. Pethikan loro iku ora saemper amarga syahadat kang diandharake iku beda. Nanging yen digatekake tenan, sejatine pethikan naskah iki nduweni makna lan tujuwan kang padha karo Al Quran yaiku nyekseni anane Gusti Allah.

(2)Sembahyang

Kanthi etimologi sembahyang iku tegese donga. Dene kanthi epistimologi sembahyang yaiku ibadah kang disusun saka saperangan tembung lan tumindak kang diwiwiti takbir, dipungkasi kanthi salam, lan ditindakake miturut sarat kang ditemtokake (Rasjid, 2010:53)

Adhedhasar andharan iki bisa ditegesi yen pethikan Naskah Kitab Thareq kaca 46 laras karo pethikan Al Quran Surat Al-µ$QNDEXW

ayat 45, dene pethikan naskah kaca 57 selaras karo Al Quran Surat An Nisa ayat 103. Ing naskah kaca 46 entuk daya pangaribawa saka Al Quran yen dideleng saka maknane kang padha, dene naskah kaca 57 minangka panjangkep saka pethikan sajroning Al Quran kang ngandharake wetune sembahyang. Mula bisa didudut yen rong pethikan naskah lan Al Quran iki nduweni sambungan kang asipat ngganepi.

(3) Dzikir

Dzikir miturut basa asale saka tembung ³G]DNDUR´kang nduweni teges eling. Miturut Imam an-Nawawi, dzikir yaiku sawijining amalan kang disyareatake sajroning agama

(7)

Islam. Dzikir bisa ditindakake kanthi nggunakake ati utawa lisan. Nanging luwih afdhale ditindakake bebarengan.Manungsa kang tansah eling marang Gusti Allah lumantar dzikir, bakal diadohake saka tumindak sing ala.

Pethikan saka Al Quran Surat Al-µ$K]DE

ayat 41 iki minangka panjangkep saka pamawas kang ana ing sajrone pethikan Naskah Kitab Thareq kaca 111. Bab iki kabukten saka pethikan Al Quran kang ngandharake ngenani prentah dzikir, banjur dijangkepi karo pethikan naskah kang ngandharake paedahe dzikir.

(4) Tawakal

Tawakal mujudake salah sawijining sipat kang becik lan kalebu sipate wong kang tansah iman marang Gusti Allah. Tawakal yaiku masrahake dhiri marang Gusti Allah lan

PDVUDKDNH PDUDQJ TDGD¶ ODQ TDGDU $OODK

sawise ngupaya kanthi maksimal.

Pethikan loro kasebut bisa ditegesi yen nduweni sambungan. Bab iki bisa diwawas saka pethikan naskah kang ngandharake tegese tawakal, banjur dijangkepi dening pethikan saka Al Quran kang ngandharake walesan saka pawongan kang gelem tumindak tawakal. Dadi bisa didudut yen rong pethikan iki asipat ngganepi, senajan basa lan cara ngandharake beda nanging isi kang kinandhut sajrone rong pethikan iki laras. Apa kang ana ing pethikan Naskah Kitab Thareq kaca 40 iki kanggo ngandharake isi pethikan Al Quran

6XUDW $O µ$QNDEXW D\DW -59 kasebut.

(5) Mati

Apa wae ing donya iki sing nduweni nyawa mesthi bakale mati. Semana uga manungsa, mesthi bakal ngalami mati. Tegese mati kanthi umum yaiku metune ruh saka jasad. Miturut Al Quran, tegese urip yaiku ketemune ruh karo jasad, dene tegese mati yaiku pisahe ruh saka jasad.

Adhedhasar pethikan naskah lan Al Quran iki bisa didudut yen pethikan iki nduweni sesambungan. Ing sajrone naskah ngandharake apa kang sejatine diarani mati iku. Dene sajrone Al Quran ngandharake kapan

Andharan ing ndhuwur bisa ditegesi yen pethikan Naskah Kitab Thareq kaca 37 iki laras karo pethikan Al Quran Surat An-1LVD¶

ayat 78 amargaisi kang diandharake sajrone Naskah Kitab Thareq iki adhedhasar Al Quran digatekake saka isi lan tegese kang laras.

(6) Sembahyang Jumat

Sembahyang jumat yaiku sawijining ibadah sembahyang kang dilakoni ing dina jumat. Sembahyang jumat dilakoni ing wayah sembahyang dhuhur lan sawise rong khotbah saka khatib sarta kudu dilakoni kanthi jamaah. Sembahyang jumat iki mung ana rong rakaat lan nduweni hukum wajib ditindakake sakabehe wong lanang muslim kang wis dewasa (baligh), mardika, lan kang manggon ing njero negarane (Rasjid, 2010:123). Cacahe jamaah kang ngleksanakake sembahyang jumat kudu luwih saka 40 wong.

Adhedhasar rong pethikan ing ndhuwur bisa diwawas yen pethikan naskah lan Al Quran iki nduweni sesambungan. Sajrone naskah ngandharake gambarane wong kang ora nindakake sembahyang jumat kaya-kaya awak kang wis mati. Dene sajrone Al Quran ngandharake prentah supaya nindakake sembahyang jumat lan ninggalake pakaryane sedhela. Bab iki nduweni tujuwan supaya manungsa luwih ndisikake kepentingan akhirate tinimbang kepentingan donyane. Adhedhasar pethikan loro ing ndhuwur iki, bisa didudut yen rong pethuikan iki larassenajan nduweni basa lan cara ngandharake kang beda, nanging makna kang kinandhut ing njerone pethikan iki padha, yaiku mrentah manungsa kanggo sembahyang jumat.

2)Sipat Wajib Allah

Gusti Allah minangka siji-sijine Dzat kang Maha Agung lan Maha Sampurna. Sakabehe alam donya lan isine iki minangka ciptaan Gusti Allah. Gusti Allah saliyane nduweni nama-nama kang apik (asmaul husna), uga nduweni sipat-sipat kang agung. Sipat-sipat Allah iki minangka sipat kang sampurna kang ora winates. Sipat-sipat wajib kang diduweni dening Gusti Allah iki wajib

(8)

cacahe ana 20 banjur diringkes dadi 4 yaiku nafsiyah mung ana siji yaiku sipat wujud, sipat salbiyah diperang dadi lima yaiku qidam, baqa, mukhalafatu lil hawaditsi, qiyamuhu binafsihi,

ODQ ZDKGDQL\DK VLSDW PD¶DQL GLSHUDQJ GDGL SLWX \DLNX TXGUDW LUDGDW µLOPX KD\DW VDPD¶

bashaU ODQ NDODP VLSDW PD¶QDZL\DK GLSHUDQJ GDGL SLWX \DLNX TDGLUDQ PXULGDQ µDOLPDQ KD\\DQ VDPL¶DQ EDVKLUDQ ODQ PXWDNDOLPDQ

Saliyane pamerange sipat wajib ing ndhuwur, pranyata ing sajrone Naskah Kitab Thareq iki uga merang sipat wajib Allah dadi papat, nanging kanthi jeneng sing beda. Yen ing tabel diperang dadi sipat nafsiyah, salbiyah,

PD¶DQL ODQ PD¶QDZL\DK LQJ QJLVRU LNL EDNDO

diandharake ngenani pamerange sipat wajib Allah sing diperang dadi sipat jalal, jamal, kamal, lan qohar.

D. PANUTUP 1. Dudutan

Adhedhasar panliten kang wis ditindakake tumrap Naskah Kitab Thareq, bisa didudut yen naskah kang kasimpen ing Perpustakaan Balai Pelestarian Peninggalan Purbakala (BP3) Trowulan, Mojokerto iki ora ana asline, nanging mung awujud foto kopian. Dening pihak museum naskah iki diwenehi irah-irahan Naskah Arab, amarga tulisan kang digunakake sajrone naskah awujud tulisan Arab.Irah-irahan naskah banjur diowahi dening panliti dadi Naskah Kitab Thareq amarga ing njerone naskah sinurat jeneng Kitab Thareq. Bab ngenani pengripta lan wektu panulisane naskah bisa dideleng ing perangan mburi naskah.

Naskah Kitab Thareq mujudake sawijining karya sastra kang kalebu karya sastra Jawa Pesisiran. Bab kasebut bisa diwawas saka tulisan kang nggunakake tulisan Arab Pegon (aksara Arab basane Jawa) lan basa kang digunakake yaiku basa Jawa, basa Kawi, basa Arab, lan basa Melayu. Adhedhasar isine, naskah iki luwih didominasi karo piwulang agama Islam.

Kanggo mangerteni yen ana kaluputan Naskah Kitab Thareq, panliti banjur nindakake suntingan teks. Saka asiling suntingan teks banjur bisa dingerteni yen akeh kaluputan kang ditindakake dening pangripta. Kaluputan kasebut bisa jalaran kawruhe pangripta kang kurang utawa kaluputan kang

ora disengaja. Kaluputan kasebut bisa dideleng saka anggone ngripta tembung-tembung.

Adhedhasar asiling panliten Naskah Kitab Thareq bisa diweruhi yen karya sastra iki isine ngenani piwulang agama Islam, luwih-luwih ing babagan tasawuf. Ibadah kang ditindakake dening manungsa nduweni ancas supaya manungsa bisa nggayuh kasampurnan sajrone uripe saengga bisa ndadekake dheweke mlebu ing njero suwarga.

Piwulang kang ana sajrone Naskah Kitab Thareq iki sumbere saka Al Quran. Bab iki bisa diwawas saka piwulang kang ana sajrone naskah nduweni kalarasan isi karo Al Quran. Mula saka iki, bisa didudut yen Al Quran iku hipogram saka Naskah Kitab Thareq. Tegese piwulang kang ana sajrone Naskah Kitab Thareq iki asale saka Al Quran. Piwulang kang wigati sajrone Al Quran dijupuk, banjur karo pangripta diolah adhedhasar panampane dadi karyane yaiku Naskah Kitab Thareq.

Adhedhasar andharan kasebut uga bisa dingerteni endi wae piwulang sajroning naskah kang arupa afirmasi saka piwulang sajrone Al Quran lan endi wae piwulang sajrone naskah kang arupa negasi saka piwulang Al Quran. Saperangan gedhe piwulang kang ana sajrone naskah iki arupa afirmasi, tegese piwulang kang ana sajrone naskah iku akeh sing laras karo piwulang sajrone Al Quran. Dene negasi kang ana sajrone naskah iki dudu samubarang kang asipat kosok balen. Negasi ing kene tegese ana piwulang sajrone naskah kang ora saemper karo piwulang ing Al Quran, nanging yen digatekake sejatine piwulang iki nduweni karep kang padha karo piwulang sajrone Al Quran.

Saka kene banjur bisa dimangerteni yen ana sesambungan antarane Naskah Kitab Thareq karo Al Quran. Bab kasebut bisa diwawas saka piwulang-piwulang sajrone naskah kang padha karo apa kang diandharake ing Al Quran. Piwulang agama kang diandharake sajrone Naskah Kitab Thareq intine yaiku piwulang agama Islam, mung ing kene piwulang Islam iku akeh pikantuk pangaribawa saka unsur kejawen. Daya pangaribawa saka unsur iki mau sing pungkasane nuwuhake sawijining ajaran anyar kang sinebut tasawuf. Mula kanthi kajian intertekstual, panliten iki diajab bisa ngrembag

(9)

pepadhan lan bebeda sarta mbuktekake yen piwulang sajrone Naskah Kitab Thareq iki sumbere saka Al Quran.

Piwulang sajrone Naskah Kitab Thareq nduweni guna utawa fungsi kanggo masyarakat. Guna piwulang kasebut yaiku nuwuhake nilai agama supaya manungsa bisa tumindak kanthi becik lan tansah ngibadah marang Gusti Allah saengga mbesuk bisa mlebu suwarga.

2. Pamrayoga

Tumindak nandhingake naskah karo Al Quran iku mujudake panliten kang ora gampang, amarga mbutuhake akeh banget reverensi lan maneka pamawas. Mula panliti kudu ngati-ngati anggone nliti lan mawas bab kasebut. Sejatine panliten iki isih adoh saka kasampurnan, amarga isih akeh bab sajrone naskah kang durung bisa diwiyak lan mung nandhingake isi naskah karo Al Quran kanthi cara umum, durung nganti mligi lan luwih jero. Senajan mengkono, panliten iki diajab supaya bisa nambahi khasanah kasusastran Jawa mligine kasusastran tradhisi.

Saliyane iku, para pamaos uga diajab supaya bisa paring pamikiran anyar marang kasusastran Jawa, mligine sastra tradhisi. Jalaran sajrone sastra tradhisi kayata naskah, ngemu saperangan piwulang-piwulang urip ing bebrayan. Saliyane iku, nliti karya sastra tradhisi minangka sawijining tumindak aknggo nguri-uri kabudayan Jawa, mligine naskah-naskah lawas supaya ora muspra.

KAPUSTAKAN

Baried, Siti Baroroh, dkk. 1983. Pengantar Teori Filologi. Jakarta: Departemen Pendidikan Nasional Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa

---. 1994.

Pengantar Teori Filologi. Yogyakarta: Badan Penelitian dan Publikasi Fakultas Seksi Filologi, Fakultas Sastra

Universitas Gadjah Mada Bungin, Burhan. 2006.

Metodologi Penelitian Kualitatif (Aktualisasi Metodologis ke arah Raga

Endraswara, Suwardi. 2008. Metode Penelitian Sastra: Epistemologi, Model, Teori dan Aplikasi. Yogyakarta: Media Pressindo

---. 2006. Mistik Kejawen [ Sinkretisme, Simbolisme, dan Sufisme Dalam Budaya Spiritual Jawa]. Yogyakarta: Narasi

Ghafur, Waryono Abdul. 2004. Strategi 4XU¶DQL 0HQJHQDOL 'LUL 6HQGLUL GDQ Meraih Kebahagiaan Hidup. Yogyakarta: Belukar

Hisbullah. 2005. Dasar-Dasar Pendidikan. Jakarta: Rajagrafindo Persada H. Aboebakar. 1956. 6HGMDUDK $O 4XU¶DQ.

Surabaya Malang : Sinar Bupemi Hutomo, Suripan Sadi, lkk. 1993. Merambah

Matahari Sastra alam Perbandingan. Surabaya: Gaya Masa

Moleong, Lexy. 2010. Metodologi Penelitian Kualitatif. Bandung: PT. Remaja Rosdakarya

Nata, Abuddin. 1993. $O 4XU¶DQ GDQ +DGLWV Jakarta: Pt. Raja Grafindo Persada Nurgiyantoro, Burhan. 2009. Teori Pengkajian

Fiksi. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press

Pradopo, Rachmat Djoko. 1995. Beberapa Teori Sastra, Metode Kritis, dan Penerapannya. Yogyakarta: Pustaka Pelajar

Purnomo, S. Bambang. 2007. Filologi dan Studi Sastra Lama. Surabaya: PenerbitBintang Surabaya ---. 2011. Kasusastran Jawa

Pesisiran. Surabaya: Bintang

Rasjid, H. Sulaiman.2010. Fiqh Islam. Bnadung: Sinar Baru Algesindo Ratna, Nyoman Kutha. 2011. Teori, Metode

dan Teknik Penelitian Sastra. Yogyakarta : Pustaka Belajar

(10)

Prinsip-prinsip Filologi Indonesia.Jakarta: RUL

Salam, Aprinus. 2004.

Oposisi Sastra Sufi. Yogyakarta : LkiS Pelangi Aksara

Soeseno, Slamet. 1989. Teknik Penulisan Ilmiah Populer. Jakarta: PT. Gramedia

Sudardi, Bani. 2003. Sastra Sufistik : Internalisasi Ajaran-ajaran Sufi dalam Sastra Indonesia. Solo: Tiga Serangkai Pustaka Mandiri

Sudaryanto, dkk. 2001. Kamus Pepak Basa Jawa. Yogyakarta: Badan Pekerja Kongres Bahasa Jawa

Zed, Mestika. 2008. Metode Penelitian Kepustakan. Jakarta :Yayasan Obor Indonesia

Referensi

Dokumen terkait

Langkah ke tujuh, disebut stirring the pot (mengaduk panci). Latihan ini banyak menggunakan berbagai otot-otot di waktu yang bersamaan. Satukan tangan atau

6. Segenap Warga Binaan Pemasyarakatandan khusunya bagi subjek penelitian yang telah bersedia memberikan kepercayaan kepada penulis untuk mendengarkan cerita-cerita kalian,

1) Hasil regresi menunjukkan nilai signifikansi t = 0,039 < α = 0,05 dengan koefisien regresi 0,330 sehingga H1 yang menyebutkan struktur audit berpengaruh

Sehingga dalam pengajuan beasiswa dikatakan kurang efektif dan efesien, jika mahasiswa yang studi diluar kota harus datang langsung ke Kantor Walikota Bagian

Metode yang digunakan dalam melakukan pengembangan perangkat lunak adalah metode atau model waterfall. Berikut adalah tahapan- tahapan yang dilakukan oleh penulis

Pada dasarnya sistem manual dalam mengolah data memiliki kemampuan untuk melaksanakan pengolahan data perhitungan tapi tidak dapat diandalkan untuk mengolah data yang

WO yang diterima oleh ADMSR adalah WO yang dibuat oleh Stock Kepper yang kemudian ditandatangani oleh ADMSR, Administration Head (ADH), Bagian Pool dan Supplier itu sendiri.

Hasil analisis secara kualitatif penggunaan antibiotik menunjukan bahwa kategori IVA (antibiotik tidak efektif) memiliki presentase terbesar yaitu 62,96 dan tidak