10/06/15 KISB 1
ASAS ELEKTRIK
ASAS ELEKTRIK
Institut Latihan dan Pembangunan Infrastruktur Ikram (ITiDi)
10/06/15 KISB 2
ISTILAH-ISTILAH PENTING
Voltan – beza upaya elektrik (volt -V)
Arus – jumlah elektron mengalir (ampiar -
A)
Kuasa – hasil dharab voltan dengan arus
dan faktur kuasa (watt-W, kW)
Tenaga – penggunaan kuasa per unit masa
(Wh, kWh), 1kWh = 1 unit
Ulangan – Hz (cycle/second), bekalan AC
Litar pintas – persentuhan diantara dua
10/06/15 KISB 3
ISTILAH-ISTILAH PENTING
Rintangan – sifat sesuatu pengalir menghalang
pengaliran arus elektrik.
Regangan – sifat sesuatu gelong atau kapasitor
menghalang pengaliran arus ulangalik
Galangan – jumlah rintangan dan regangan secara
vektor
Faktur kuasa – nisbah diantara kuasa sebenar (kW)
10/06/15 KISB 4
FORMULA
Hukum Ohm:
V = I x R
dimana, V = voltan, I = arus,10/06/15 KISB 5
FORMULA KUASA
Formula Kuasa (P):
Satu fasaP = V
phx I
phx Faktur Kuasa
Tiga fasaP =
3 x V
Lx I
Lx Faktur Kuasa
10/06/15 KISB 6
LITAR SELARI
Litar selari akan membekalkan voltan yang sama kepada setiap beban tetapi arusnya berbeza-beza disetiap litar. Setiap peralatan elektrik perlu mendapat bekalan voltan yang sama dan mencukupi, oleh itu beban-beban elektrik hendaklah disambungkan secara selari.
10/06/15 KISB 7
LITAR SIRI
Litar siri akan menjadikan voltan disetiap beban yang disambung secara bersiri menerima voltan yang berbeza-beza tetapi akan menerima arus yang sama. Oleh itu sambungan siri tidak sesuai untuk beban-beban elektrik. Ia sesuai untuk menambahkan rintangan atau untuk tujuan kawalan didalam sesuatu litar
10/06/15 KISB 8
RINTANGAN DISAMBUNG
BERSIRI
Jumlah rintangan akan bertambah
Jika R1, R2 dan R3 disambung bersiri maka jumlah
rintangan ialah R1+R2+R3
Jika rintangan 5 ohm, 10 ohm dan 20 ohm disambung
10/06/15 KISB 9
RINTANGAN SELARI
Jumlah rintangan yang disambung selari ialah:
1 = 1 + 1 + 1 Rj R1 R2 R3
10/06/15 KISB 10
VOLTAN BEKALAN A.C
Voltan tinggi 33kV, 11kV
Voltan rendah 3 fasa, 3 wayer (Red,Yellow, Blue),
sambungan Delta
Voltan rendah 3 fasa, 4 wayer (Red, Yellow, Blue,
Neutral), sambungan Star
Voltan rendah 1 fasa, 2 wayer (Live, Neutral) Ulangan : 50Hz (50 cycles/second)
10/06/15 KISB 11
KUASA
Hasil dharab arus dengan voltan (DC)
Arus x voltan x faktur kuasa (1 fasa)
√3 x voltan x arus x faktur kuasa (3 fasa)
10/06/15 KISB 12
PAPAN AGIHAN (DB)
Papan terakhir sebelum bekalan
disambung ke beban-beban
Tiga fasa atau satu fasa
10/06/15 KISB 13
KOMPONEN DB
Suis utama / Isolator (63A)
Fius utama / MCB utama (63A)
RCCB (63A, 1 atau 3 fasa), 30mA,
100mA, 2 Poles, 4 Poles
Terminal live
Terminal neutral Terminal bumi
10/06/15 KISB 14
PEMBUMIAN
Mengalirkan arus bocor ke bumi
Mendapatkan rujukan voltan kosong
untuk neutral point
Mendapatkan voltan sama upaya
(equipotential voltage) untuk mengelakkan step voltage
Menyalurkan cas elektrik panahan kilat
10/06/15 KISB 15
SAIZ KABEL BUMI
Sama dengan saiz kabel fasa sehingga
16mm persegi
16mm persegi jika kabel fasa dari
16mm hingga 35mm persegi
Separuh dari saiz kabel fasa jika saiz
kabel fasa melebihi 35mm persegi
Copper tape (3mmx25mm) untuk saiz
10/06/15 KISB 16
JENIS ELEKTROD BUMI
Standard Earth Electrode 6 kaki panjang
bersalut tembaga dibahagian luarnya
Galvanised Iron (G.I) hollow pipe
bergarispusat 2 inci
Besi cerucuk bangunan Wire mesh
10/06/15 KISB 17
BACAAN ELEKTROD BUMI
Nilai rintangan maksima elektrod bumi untuk
pemasangan elektrik ialah 1 ohm
Nilai rintangan maksima elektrod bumi sistem
10/06/15 KISB 18
PERLINDUNGAN
Arus lebih (litar pintas) Beban lebih
Rosak ke bumi Bocor ke bumi Kilat
Lampau panas
Fasa tak seimbang Turutan fasa terbalik
Arus/voltan pusuan (surge
10/06/15 KISB 19
LITAR PINTAS
Persentuhan secara terus diantara dua atau lebih
pengalir berlainan kutub
Rintangan diantara pengalir terlalu rendah
Nilai arus kerosakan terlalu tinggi, dalam
kiloampiar (kA)
Mengakibatkan letupan seterusnya kemusnahan
kepada pepasangan dan peralatan
10/06/15 KISB 20
BEBAN LEBIH
Beban (kilowatt atau arus) yang melebihi dari yang
dihadkan atau yang direkabentuk bagi sesuatu pemasangan atau litar
Ia tidak begitu membahayakan, bergantung kepada
magnitude beban lebih tersebut
Jika magnitudenya kecil dan tidak memudaratkan ia
boleh dibiarkan berlaku untuk beberapa ketika
10/06/15 KISB 21
ROSAK / BOCOR KE BUMI
Persentuhan diantara pengalir hidup atau neutral
dengan wayer bumi atau bahagian-bahagian logam yang dibumikan.
Rintangan kerosakan mungkin rendah dan mungkin
tinggi.
Ujud voltan yang membahayakan pada rangka logam
alatan atau mesen jika bekalan tidak dipotong dengan segera.
10/06/15 KISB 22
ALAT-ALAT PERLINDUNGAN
FIUS
MCB (miniature circuit breaker) MCCB (moulded case c. breaker) ACB (air circuit breaker)
RCCB/ELCB (residual current c.b) Geganti (relay)
Lightning arrestor
10/06/15 KISB 23
FIUS DAWAI
Rewireable – Fius dawai standad dengan kadaran
5A, 10A, 15A. Ia dalam bentuk gelong wayer
Ia tidak mempunyai titik lebur yang tertentu,
boleh lebur dimana-mana
Meninggalkan kesan hitam terbakar apabila ianya
lebur
Digunakan pada tempat tidak mudah berlaku
10/06/15 KISB 24
FIUS KATRIJ
Elemen fius didalam sarung kaca dengan cap di
kedua-dua hujung
Terdapat melting point dan apabila terbakar
dapat dilihat dengan jelas
Kadaran kA (arus kerosakan) tidak tinggi
Selalu digunakan didalam peralatan elektrik dan
10/06/15 KISB 25
FIUS HRC/HBC
Fius yang paling baik sebab kadaran kA tinggi
sehingga 100 kA
Elemen fius terdapat melting point
Elemen fius didalam quenching powder untuk
menyerap arka
Binaan luar dari bahan ceramic (porcelain) yang
kukuh dan terdapat end cap logam di kedua-dua hujungnya
Tidak meninggalkan kesan karbon hitam apabila
10/06/15 KISB 26
PRINSIP OPERASI
Haba (fius) – perlahan, untuk
lebih beban
Magnetik (MCB, MCCB, RCCB)
– pantas, untuk litar pintas
Haba dan Magnetik (kombinasi
10/06/15 KISB 27
RESIDUAL CURRENT CIRCUIT
BREAKER (RCCB)
Pemutus litar otomatik apabila berlaku arus
bocor ke bumi
Untuk kegunaan domestik atau blok kediaman
serta papan agihan akhir (DB)
Terdapat jenis satu fasa dan tiga fasa Kadaran arus 40A dan 60/63A
Kepekaan arus bocor 10mA, 30mA, 100mA,
10/06/15 KISB 28
JENIS PENDAWAIAN
Permukaan (rumah kayu)
Terbenam (permukaan simen) Konduit permukaan (G.I / PVC) Konduit terbenam
Sesalur (trunking) Salur (duct)
10/06/15 KISB 29
BINAAN ASAS KABEL
Terdiri dari lembar-lembar kecil (lazimnya satu, tiga
atau tujuh lembar)
Himpunan beberapa lembar menjadi teras
Himpunan beberapa teras menjadi kabel berbilang teras Setiap teras mesti dibalut dengan bahan penebat
(polyvinyl chloride atau PVC) atau bahan lain
10/06/15 KISB 30
SAIZ-SAIZ KABEL
1.25 / 1.5 mm persegi (litar lampu/kipas) 2.5 mm persegi (soket 13A, gelang)
4.0 mm persegi (soket 13A, jejari) 6.0 mm persegi (soket 13A, jejari) 10.0 mm persegi (kabel utama) 16.0 mm persegi (kabel utama) 25 mm persegi (kabel utama) 35 mm persegi (kabel utama) 50 mm persegi (kabel utama) 70 mm persegi (kabel utama)
10/06/15 KISB 31
SAIZ KABEL/ARUS
mm persegi Arus (ampere)
1 13.5 1.5 17.5 2.5 24 4 32 6 41 10 57 16 76 25 101 35 125 50 151 70 192 95 232 120 269 150 300
10/06/15 KISB 32
JENIS KABEL PENDAWAIAN
PVC
(single
PVC)
–
untuk
pendawaian terbenam, konduit dan
trunking
PVC/PVC (double PVC) – PVC
insulated and PVC sheated, untuk
pendawaian permukaan
10/06/15 KISB 33
LITAR AKHIR
Fius/MCB (Amp) Sais kabel (mm²) Had kuasa (watt)
5/6 1.5 1000/1200
15 2.5 1 x 13A s/s/o
20 2.5 2 x 13A s/s/o
30 (gelang) 2.5 10 x 13A s/s/o
30 (jejari) 4.0 6 X 13A s/s/o
15 2.5 1 x cooker 3 kW
30 4.0 1 x cooker 8 kW
15 4.0 1 x heater 1.5kW
15 4.0 1 x 1.5 HP air cond
30 6.0 1 x 2.5 HP air cond
10/06/15 KISB 34
RESIDUAL CURRENT CIRCUIT
BREAKER (RCCB)
RCCB hendaklah dipasang pada setiap papan agihan
(DB) untuk perlindungan daripada kejutan elektrik (electrical shock)
Kadaran RCCB yang boleh digunakan ialah 40A dan
63A, satu fasa atau tiga fasa
Kepekaan yang terdapat ialah 10mA, 30mA, 100mA,
300mA
Litar soket alir keluar 13A hendaklah dilindungi oleh
RCCB 30mA, yang lainnya 100mA (satu fasa), 300mA (tiga fasa)
10/06/15 KISB 49
PENGUJIAN
Ujian Penebatan (menentukan nilai rintangan
bahan penebat adalah mengikut tahap selamat), menggunakan alatuji rintangan penebatan, mesti dalam keadaan tiada bekalan.
Ujian Keselanjaran (memastikan tiada konduktor
terputus sambungan), menggunakan multimeter, locing, dsb.
Ujian Kekutuban (menentukan wayer hidup,
neutral dan bumi berada pada kedudukan yang betul), menggunakan multimeter, locing, dsb.
10/06/15 KISB 50
PENGUJIAN
Ujian Pembumian (menentukan rintangan bumi
adalah rendah dan sambungan bumi adalah baik), menggunakan alatuji elektrod bumi.
Ujian RCCB (menentukan RCCB terpelantik
mengikut kepekaannya), menggunakan alatuji RCCB
10/06/15 KISB 51
PERATURAN IEE
Peraturan IEE ke 16 (Institution of Electrical
Engineers) yang terpakai pada masa ini adalah peraturan yang terpakai dinegara-negara commonwealth berkaitan dengan aktiviti elektrik.
Ia hendaklah dipatuhi sejauh yang praktikal supaya
tahap keselamatan dapat dipenuhi dan aspek perundangan dipenuhi
10/06/15 KISB 52
AKTA BEKALAN ELEKTRIK 1990
Akta yang berkaitan dengan penjanaan,
pengawalan, penggunaan, perkhidmatan,
penguatkuasaan, perlesenan, pengendalian,
pengeluaran, pengimportan dan segala hal
berkaitan elektrik
10/06/15 KISB 53
PERATURAN-PERATURAN
ELEKTRIK 1994
Peraturan yang bertujuan menjelaskan lagi
bagaimana aktiviti-aktiviti berkaitan penjanaan, penghantaran, pengagihan, penggunaan, penyeliaan, pengendalian, perlesenan, orang kompeten, pengimportan, pembuatan, pembaikan dan sebagainya dilaksanakan
