ADEGAN WACANA RUBRIK BALÉ BANDUNG DINA MAJALAH MANGLÉ (Analisis Wacana Kritis Modél Teun A. van Dijk).

(1)

ADEGAN WACANA RUBRIK BALÉ BANDUNG DINA MAJALAH MANGLÉ

(Analisis Wacana Kritis Modél Teun A. van Dijk)

TÉSIS

diajukeun pikeun nyumponan sabagian tina sarat nyangking Gelar Magister Pendidikan Program Studi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda

ku

IRPAN MAULANA

1103674

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN BUDAYA SUNDA SEKOLAH PASCASARJANA

(2)

ADEGAN WACANA RUBRIK BALÉ BANDUNG DINA MAJALAH MANGLÉ

oleh Irpan Maulana S.Pd. UPI Bandung, 2004

Sebuah Tesis yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Magister Pendidikan (M.Pd.) pada Program Studi Pendidikan Bahasa

dan Budaya Sunda

Desember 2013

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

Tesis ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,

(3)

Irpan Maulana, 2014

Adegan wacana rubrik balé bandung dina majalah manglé (Analisis Wacana Kritis Modél Teun A. van Dijk)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu iii

iii

ADEGAN WACANA RUBRIK BALÉ BANDUNG DINA MAJALAH MANGLÉ

Irpan Maulana ABSTRAK

Penelitian ini bertujuan untuk menemukan dan membahas struktur makro, superstruktur, struktur mikro dan karakteristik wacana kritis yang ada pada rubrik

“Balé Bandung”. Dalam penelitian ini digunakan metode deskriptif. Melalui teknik studi pustaka, diambil data secara purposif sebanyak 6 wacana dari rubrik

“Balé Bandung”. Data tersebut diolah menggunakan analisis wacana kritis model

Teun A. van Dijk dilihat dari segi (1) struktur makro yang membahas tema pokok, (2) superstruktur yang membahas skema, dan (3) struktur mikro yang membahas semantik, sintaksis, stilistik, dan retoris. Dari hasil analisis, ditemukan bahwa

tema pokok dalam wacana rubrik “Balé Bandung” merupakan gambaran dari

kejadian yang dialami oleh masyarakat pada saat ini, biasanya tema tersebut merupakan kritik sosial dari masyarakat yang ditujukan kepada pemerintah yang sedang berkuasa. Skema yang disampaikan dalam wacana tersebut sudah sistematis, hal ini disebabkan adanya dukungan summary dan story. Pada bagian

summary, judul yang ditampilkan diperkuat dengan adanya kalimat yang menjadi leadnya, sedangkan pada bagian story terlihat adanya situasi dan komentar yang

disampaikan oleh Karno sebagai penulis wacana tersebut. Dilihat dari segi struktur mikro, terbukti bahwa wacana tersebut disebut bagus setelah dianalisis melalui unsur semantik, sintaksis, stilistik, dan retorisnya. Berdasarkan hasil deskripsi dan analisis data, terlihat karakteristik wacana kritis bahasa Sunda dalam

rubrik “Balé Bandung” yang sudah terwakili semua unsurnya ketika wacana

tersebut dianalisis menggunakan analisis wacana kritis dengan pendekatan Teun A. van Dijk.

(4)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu iv

iv

ADEGAN WACANA RUBRIK BALÉ BANDUNG DINA MAJALAH MANGLÉ

Irpan Maulana ABSTRAK

Ieu panalungtikan miboga tujuan pikeun manggihan jeung medar struktur makro, superstruktur, struktur mikro, jeung karakteristik wacana kritis nu aya dina

rubrik “Balé Bandung”. Dina ieu panalungtikan digunakeun métode déskriptif. Ku cara téknik studi pustaka, dicokot data sacara purposif nu jumlahna 6 wacana tina

rubrik “Balé Bandung”. Éta data téh diolah ngagunakeun analisis wacana kritis model Teun A. van Dijk tina segi (1) struktur makro nu medar téma puseur, (2) superstruktur nu medar skéma, jeung (3) struktur mikro nu medar semantik, sintaksis, stilistik, jeung rétoris. Tina hasil analisis, katitén yén téma puseur dina

wacana rubrik “Balé Bandung” mangrupa gambaran kajadian nu karandapan ku

masarakat dina jaman kiwari, biasana témana téh mangrupa kritik sosial ti masarakat ka pamaréntahan nu keur kumawasa. Skéma nu ditepikeun dina éta wacana ditulisna ngaguluyur, lantaran dirojong ayana tingkesan jeung lalakon. Dina bagian tingkesan, judul nu dipidangkeun dikukuhan ku ayana kalimah pangukuh, sedengkeun dina bagian lalakon katémbong ayana situasi jeung koméntar ti Karno salaku nu nulisna. Ari tina segi struktur mikro mah, kapanggih réhna ieu wacana dianggap hadé disawang tina unsur semantikna, sintaksisna, stilistikna, jeung rétorisna. Dumasar hasil déskripsi jeung analisis data gé, katitén ayana karakteristik wacana kritis basa Sunda dina rubrik “Balé Bandung” nu geus ngawakilan sakabéh unsurna nalika disurahan ngagunakeun analisis wacana kritis model Teun A. van Dijk.

(5)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu v

v

DISCOURSE STRUCTURE OF BALÉ BANDUNG RUBRIC IN SUNDANESE MANGLÉ MAGAZINE

(Critical Discourse Analysis using Teun A. van Dijk Model)

Irpan Maulana ABSTRACT

The purpose of this study is to identify and discuss the macrostructure,

superstructure, microstructures and critical discourse features of “Balé Bandung” rubric. This study has used descriptive method. Through a literary

review technique, 6 sample discourses are purposely selected from “Balé

Bandung” rubric. The samples are then analyzed by Teun A. van Dijk model of

critical discourse analysis. The focuses on (1) macrostructure; discussing the theme, (2) superstructure; examining the scheme, and (3) microstructure; studying semantic, syntactic, stylistic, and rhetoric quality of the discourses. The

analysis finds that “Balé Bandung” rubric portrays the current social events in

the society. The theme is usually social critique towards the ruling government. The discourses have deployed a systematic scheme supported by summary and story. In the summary, the titles have powerful sentences as their lead. In the story, circumstances and comments are presented by Karno, the text author. The discourses are considered good by their microstructures. The fact is verified after their semantic, syntactic, stylistic, and rhetoric elements being analyzed. Based on data description and analysis using Teun A. van Dijk approach, it is shown that the element of critical discourse characteristics of Sundanese Language have been existing in “Balé Bandung” rubric.

(6)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu vi

(7)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu ix

DAPTAR EUSI

kaca

LEMBAR PENGESAHAN ...i

LEMBAR PERNYATAAN ...ii

ABSTRAK (BASA INDONESIA) ...iii

ABSTRAK (BASA SUNDA) ...iv

ABSTRACT ...v

PANGJAJAP ...vi

TAWIS NUHUN ...vii

DAPTAR EUSI ...ix

DAPTAR SINGGETAN ...xii

DAPTAR TABÉL ...xiii

DAPTAR GAMBAR ...xiv

DAPTAR LAMPIRAN ...xv

BAB I BUBUKA ...1

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan ...1

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ...4

1.2.1 Watesan Masalah ...4

1.2.2 Rumusan Masalah ...5

1.3 Tujuan Panalungtikan ...5

1.4 Mangpaat Panalungtikan ...5

1.4.1 Mangpaat Tioritis ...6

1.4.2 Mangpaat Praktis ...6

1.5 Raraga Tulisan ...6

BAB II ULIKAN TIORI, ANGGAPAN DASAR, JEUNG RARAGA MIKIR ...8

2.1 Ulikan Tiori ...8

2.1.1 Wacana ...8

2.1.1.1Wangenan Wacana ...8

2.1.1.2Ragam Wacana...10

2.1.1.3Wacana Rubrik ...13

2.1.1.4Adegan Wacana ...15

2.1.1.4.1 Kohési ...15

2.1.1.4.2 Kohérénsi ...18

2.1.2 Analisis Wacana Kritis ...20

2.1.2.1Wangenan Analisis Wacana ...20

2.1.2.2Karakteristik Analisis Wacana Kritis ...22

2.1.2.3Pamarekan Utama dina Analisis Wacana Kritis ...24

2.1.3 Analisis Wacana Kritis Modél Teun A. van Dijk ...25

2.1.3.1Analisis Sosial ...26

(8)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu x

2.1.3.3Kognisi Sosial ...35

2.2 Anggapan Dasar ...35

2.3 Raraga Mikir ...35

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ...37

3.1 Data jeung Sumber Data Panalungtikan ...37

3.2 Désain Panalungtikan ...49

3.3 Metode Panalungtikan ...50

3.4 Wangenan Operasional ...51

3.5 Instrumen Panalungtikan ...52

3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data ...53

3.7 Téhnik Ngolah Data ...54

BAB IV ANALISIS JEUNG PEDARAN ...55

4.1 Data ...55

4.2 Analisis jeung Déskripsi Wacana “Balé Bandung” ...57

4.2.1 Analisis jeung Déskripsi Wacana “Aya Kénéh Harepan” ...57

4.2.1.1Struktur Makro ...57

4.2.1.2Superstruktur ...60

4.2.1.3Struktur Mikro ...61

4.2.2 Analisis jeung Déskripsi Wacana “Cai Walungan Canémbrang Hérang” ...68

4.2.3 Analisis jeung Déskripsi Wacana “Gebragan Buyung” ...77

4.2.4 Analisis jeung Déskripsi Wacana “Héroy ku Kakawasaan” ...88

4.2.5 Analisis jeung Déskripsi Wacana “Kakuciwa ka Partéy Pulitik” ...99

4.2.6 Analisis jeung Déskripsi Wacana “Mundur tina Jabatan” ...112

4.2.7 Analisis jeung Déskripsi Wacana “Nu Kaliwat tur Kapopohokeun”...126

(9)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu xi

4.3 Pedaran ...139

4.3.1 Struktur Makro dina Wacana “Balé Bandung” ...139

4.3.2 Superstruktur dina Wacana “Balé Bandung” ...142

4.3.3 Struktur Mikro dina Wacana “Balé Bandung”...143

4.3.4 Karakteristik Wacana Kritis Basa Sunda dina Rubrik “Balé Bandung” ...153

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN ...157

5.1 Kacindekan ...157

5.2 Saran ...158

DAPTAR PUSTAKA ...160

DAPTAR SUMBER DATA ...162

(10)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu xii

DAPTAR SINGGETAN

AKH CWCH GB HK Kat. KKP MJ NKK

: : : : : : : :

Aya Kénéh Harepan

Cai Walungan Canémbrang Hérang Gebragan Buyung

Héroy ku Kakawasaan

Katerangan

Kakuciwa ka Partéy Pulitik Mundur tina Jabatan

(11)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu xiii

DAPTAR TABÉL

Tabél Kaca

2.1 Ma’na Kecap Gaganti Jalma ...32

3.1 Sumber Data ...37

3.2 Wacana nu Témana Kritik ka Pamaréntahan ...45

3.3 Wacana nu Témana Kritik kana Kapamingpinan ...47

3.4 Wacana nu Témana Kritik ka Déwan Législatif ...47

3.5 Wacana nu Témana Kritik Teu Dipaliréna Lingkungan ...48

3.6 Wacana nu Témana ngeunaan Tokoh ...48

3.7 Wacana nu Témana ngeunaan Rahayat jeung Pamingpin nu Poho kana Sajarah ...48

3.8 Instrumén Pangolah Data ...53

4.1 Struktur Makro dina Rubrik “Balé Bandung” ...140

4.2 Analisis Latar dina Rubrik “Balé Bandung” ...144

4.3 Analisis Maksud dina Rubrik “Balé Bandung” ...146

4.4 Analisis Kohérénsi dina Wacana “Aya Kénéh Harepan” ...149

4.5 Analisis Kohérénsi dina Wacana “Cai Walungan Canémbrang Hérang” ...149

4.6 Analisis Kohérénsi dina Wacana “Gebragan Buyung” ...149

4.7 Analisis Kohérénsi dina Wacana “Héroy ku Kakawasaan” ...149

4.8 Analisis Kohérénsi dina Wacana “Kakuciwa ka Partéy Pulitik” ...150

4.9 Analisis Kohérénsi dina Wacana “Mundur tina Jabatan” ...150

4.10 Analisis Kohérénsi dina Wacana “Nu Kaliwat tur Kapopohokeun” ...150

4.11 Analisis Kohérénsi dina Rubrik “Balé Bandung” ...150

(12)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu xiv

DAPTAR GAMBAR

Gambar Kaca

2.1 Wanda Wacana ...11

2.2 Wanda Kohési ...16

2.3 Modél Analisis van Dijk ...26

2.4 Élemén Wacaa Modél Teun A. van Dijk ...27

2.5 Raraga Mikir ...36

3.1 Désain Panalungtikan ...50

(13)

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu xv

DAPTAR LAMPIRAN

Lampiran 1 Sumber Data ...163

Lampiran 2 (Kartu Data) ...170

Lampiran 3 (SK Pengangkatan Pembimbing Tésis) ...171

(14)

1

Irpan Maulana, 2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1

BAB I BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan

Basa mangrupa alat komunikasi nu dipaké ku manusa pikeun ngayakeun

interaksi atawa hubungan jeung papada jalma. Ku cara maham tur ngawasa

sawatara basa, tangtu manusa bisa meunangkeun sawatara informasi jeung

meunangkeun pangalaman nu saméméhna can pernah kapikiran tur karandapan

ku manéhna. Ngaliwatan basa ogé, manusa bisa ngébréhkeun sagala ide

pikiranana boh dina wangun lisan boh dina wangun tulisan. Dina prosésna

ngedalkeun pikiranana, manusa tangtu kudu ngaronjatkeun kaparigelan makéna

basa, salah sahijina kaparigelan nulis.

Kagiatan nulis diwujudkeun ku mé_{dia basa tulis, anu ngajangg}é_lé_{k jadi t}é_ks

atawa wacana tulis. Palebah dieu, wacana mangrupa media prosés tina

mekarkeun komunikasi kalawan ngagunakeun simbol-simbol sarta

kajadian-kajadian nu lumangsung dina sistem kamasarakatan. Ngaliwatan wacana, sagala

hal nu hayang ditepikeun ngaliwatan komunikasi, contona dina wangun kecap,

tulisan, gambar, sarta nu lianna, baris ditangtukeun ku jalma-jalma nu makéna.

Ieu hal luyu jeung pamadegan Sudaryat (2007:284), nu nétélakeun yén wacana

téh nyaéta wangun basa pangjembarna anu disusun tina runtuyan

kalimah-kalimah anu sambung-sinambung, tatali unsurna ngéntép seureuh tur tatali

ma’nana dalit luyu jeung kontéks situasi.

Dumasar kana médium anu dipakéna, wacana bisa dibédakeun jadi dua

wanda, nyaéta wacana lisan jeung wacana tulis. Ieu dua rupa wacana téh aya

sasaruaan jeung aya bédana. Sasaruaan wacana lisan jeung wacana tulis nyaéta

(15)

2

Irpan Maulana, 2014

Ari bédana nyaéta lebah médiumna, wacana lisan patali jeung ucapan atawa

omongan (fonologis), wacana tulis patali jeung aksara katut éjahan (grafologis).

Wacana bisa dianalisis tina rupa-rupa aspé_{k, boh nu sipatna internal boh nu}

sipatna é_{ksternal. Analisis wacana internal museurkeun paniténna kana struktur}

basa kayaning frasa, klausa, kalimah, kohési, kohérénsi, jeung sajabana.

Sedengkeun analisis wacana éksternal museurkeun paniténna kana hal nu aya di

saluareun téks saperti kumaha situasi sosial politik nalika téks dijieun, kumaha

éta téks mangaruhan ka masarakat nu macana, jeung sajabana.

Pamahaman dasar ngeunaan analisis wacana nyaéta wacana teu bisa

dicangkem ku nu maca, ngan ukur jadi objék dina studi basa wungkul. Basa

tangtu dipaké pikeun nganalisis téks, tapi basa nu dipaké teu ukur disawang tina

sisi linguistik tradisional. Basa dina analisis wacana kritis, salian tina téks ogé

disawang tina kontéks basa minangka alat nu dipaké pikeun tujuan sarta prakték

nu tangtu kaasup prakték idéologi. Idéologi pangarang nu diébréhkeun dina

wangun wacana can tangtu bisa kacangkem tur dipikaharti ku nu macana, sabab

dina ngedalkeun pamanggihna loba pangarang nu nyamunikeun maksud anu

sabenerna, komo lamun anu diébréhkeunana téh patali jeung ideologi pulitikna.

Ieu hal biasana mah disababkeun lantaran pangarang niténan kaayaan sosial nu

aya di sabudeureun masarakat.

Analisis wacana anu maluruh adeganana dipatalikeun kana widang sosial

pulitik ilaharna aya dina wengkuan analisis wacana kritis. Ulikan wacana kritis

kana téks basa Sunda anu sumebar dina koran atawa majalah langka

dilaksanakeun, komo anu eusina ulikan ngeunaan patalina wacana jeung pasualan

sosial pulitik mah. Upamana waé, kumaha ciri-ciri wacana pulitik kasundaan dina

(16)

3

Irpan Maulana, 2014

Di nagara deungeun mah ulikan analisis wacana kritis téh geus kaitung lila.

Salasahiji inohong analisis wacana kritis anu kawéntar nyaéta Teun Adrianus van

Dijk. Inyana kagolong salah saurang sarjana dina widang linguistik téks, analisis

wacana, jeung analisis wacana kritis. Van Dijk mah niténan hiji téks téh

diwangun ku sababaraha struktur/tingkatan anu unggal-unggal bagianana

silirojong. Dina nganalisis hiji téks, van Dijk ngabagi jadi tilu tingkatan. Kahiji

struktur makro, nu mangrupa ma’na sacara umum tina hiji téks, nu bisa disurahan

kalawan ningali topik atawa téma nu diasongkeun dina hiji wacana. Tingkatan nu

kadua nyaéta superstruktur, mangrupa struktur wacana nu aya patalina jeung

rangka hiji téks, kumaha bagian-bagian téks ngajanggélék jadi hiji wacana sacara

gembleng. Tingkatan katilu struktur mikro, nyaéta ma’na tina wacana nu bisa

dititénan tina sababaraha bagian nu ngarojong kana téks saperti kecap, kalimah,

proposisi, anak kalimah, paraprase, jeung gambar.

Nurutkeun van Dijk, najan hiji wacana téh diwangun ku sababaraha bagian,

tapi éta bagian-bagian téh tetep mangrupa hiji beungkeutan nu silih deudeul.

Ma’na global tina hiji téks (téma) dirojong ku ayana rangkay téks, nu ahirna mah

éta rangkay téh baris dimekarkeun jadi hiji wacana anu gembleng ngaliwatan

pilihan kecap sarta kalimah nu dipaké ku pangarang.

Makéna runtuyan kecap, kalimah, proposisi sarta rétorika nu tangtu ku

média citak disurahan ku van Dijk mah mangrupa bagian tina stratégi wartawan.

Maké_{na kecap-kecap, kalimah, gaya nu tangtu lain ukur disawang minangka alat}

komunikasi, tapi disawang ogé_{minangka pulitik dina komunikasi. Ieu hal}

mangrupa salah sahiji cara pikeun mangaruhan pamadegan masarakat,

nyiptakeun pangrojong masarakat, nguatkeun légitimasi, atawa ngabeubeutkeun

sarta nyingkirkeun lawan pulitikna. Struktur tina wacana mangrupa cara nu

éféktif pikeun niténan prosés rétorika jeung persuasi nu dipigawé waktu

(17)

4

Irpan Maulana, 2014

Sakumaha nu geus ditétélakeun yén analisis wacana kritis nu objékna

wacana basa Sunda mah kaitung langka, boa teu aya. Upama macaan daptar hasil

panalungtikan boh nu mangrupa skripsi atawa tésis, ulikan kana analisis wacana

kritis nu objékna wacana basa Sunda teu kapaluruh ayana. Ku kituna panalungtik

nyobaan nyurahan wacana ngagunakeun analisis wacana kritis dumasar modél

Teun A. van Dijk dina rubrik “Balé Bandung” nu aya dina majalah Manglé. Ieu

rubrik mangrupa salah sahiji conto tina wacana tulis. Dina ieu rubrik, nu biasa

diluluguan ku Karno Kartadibrata, dipedar sawatara pamadegan ti pangarang nu

biasana patali jeung kajadian-kajadian ahéng di masarakat sarta karandapan ogé

ku pangarangna. Karno salaku panulis dina ieu rubrik, remen ngébréhkeun

pamadegan-pamadegan pulitikna ngaliwatan wacana anu ditulisna.

Dumasar kana kasang tukang di luhur, karasa perluna diayakeun

panalungtikan ngeunaan analisis wacana nu aya dina rubrik “Balé Bandung”. Ku

kituna ieu panalungtikan téh dijudulan “Adegan Wacana Rubrik Balé Bandung

dina Majalah Manglé (Analisis Wacana Kritis Modél Teun A. van Dijk)”

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah

Dumasar kana kasang tukang masalah di luhur, ieu di handap dijelaskeun

ngeunaan watesan jeung rumusan masalah panalungtikan.

1.2.1 Watesan Masalah

Analisis kana téks “Balé Bandung” dina majalah Manglé sabenerna kaitung

loba, di antarana aya nu medar perkara analisis eusi, analisis wacana kritis,

analisis semiotik jeung analisis Framing. Tiap-tiap analisis mibanda

kapunjulanana sorangan-sorangan. Sangkan panalungtikan bisa leuwih museur,

nya dipilih analisis wacana kritis dumasar kana téks nu aya dina rubrik “Balé

(18)

5

Irpan Maulana, 2014

téks nyaéta analisis wacana kritis modél Teun A. van Dijk. Ieu pamarekan

nekenkeun kana tilu unsur panalungtikan, nyaéta: (1) struktur makro nu

ngawengku tématik; (2) superstruktur nu ngawengku skématis; jeung (3) struktur

mikro nu ngawengku semantik, sintaksis, stilistik, jeung rétoris. Ari wacana nu

dijadikeun bahan analisis nyaéta rubrik “Balé Bandung” nu aya dina majalah

Manglé taun 2012. Rubrik nu dijadikeun bahan gé henteu dianalisis sadayana, tina

rubrik nu medal dina taun 2012 téh ditalungtik tujuh wacana rubrik “Balé

Bandung” nu saméméhna geus dipasing-pasing heula dumasar kana témana

séwang-séwangan. Éta sakabéh wacana téh dianggap bisa ngagambarkeun idé-idé

pulitik ti Karno salaku nu nulisna. Ieu hal diluyukeun jeung analisis wacana kritis

Teun A. van Dijk nu mémang leuwih museurkeun panalungtikanana tina segi

pulitik.

1.2.2 Rumusan Masalah

Sangkan dina maluruh masalah-masalah dina ieu panalungtikan leuwih

gampang dilakukeunana, dirumuskeun dina kalimah pananya saperti ieu di

handap.

a. Kumaha struktur makro nu aya dina rubrik “Balé Bandung” disawang tina

téma puseurna?

b. Kumaha superstuktur nu aya dina rubrik “Balé Bandung” disawang tina

skématisna?

c. Kumaha struktur mikro nu aya dina rubrik “Balé Bandung” disawang tina

semantik, sintaksis, stilistik, jeung rétorisna?

d. Kumaha karakteristik wacana kritis basa Sunda nu aya dina rubrik “Balé

Bandung” majalah Manglé?

(19)

6

Irpan Maulana, 2014

Tujuan nu hayang dihontal tina ieu panalungtikan nyaéta pikeun manggihan

jeung medar wacana rubrik “Balé Bandung” dina majalah Manglé. Ari pedaran

atawa déskripsina nyoko kana widang:

a. struktur makro nu ngawengku unsur téma puseur;

b. superstruktur nu ngawengku unsur skématis;

c. struktur mikro nu ngawengku unsur semantik, sintaksis, stilistik, jeung

rétoris; jeung

d. karakteristik wacana kritis basa Sunda nu aya dina rubrik “Balé Bandung”

majalah Manglé.

1.4 Mangpaat Panalungtikan

Mangpaat ieu panalungtikan dijembarkeun kana dua bagian, nyaéta mangpaat

tioritis jeung mangpaat praktis.

1.4.1 Mangpaat Tioritis

Mangpaat tioritis dina ieu panalungtikan nyaéta pikeun nambahan

kabeungharan élmu wacana tina segi analisis wacana kritis. Salian ti éta, tina ieu

panalungtikan ogé bisa manggihan alternatif anyar dina nganalisis wacana. Mun

biasana mah nu dianalisis wacana téh ukur unsur kabasaanana hungkul, saterusna

mah bisa ngagunakeun rupa-rupa analisis wacana salah sahijina analisis wacana

kritis dumasar pamarekan Teun A. van Dijk.

1.4.2Mangpaat Praktis

Tina jihat praktis, ieu panalungtikan téh gedé mangpaatna, di antarana:

a. Pikeun mahasiswa, ieu panalungtikan téh bisa dijadikeun référénsi dina

(20)

7

Irpan Maulana, 2014

b. Pikeun panalungtik, hasil panalungtikan bisa méré gambaran ngeunaan

kumaha sawangan idéologi pulitik pangarang nu nyangkaruk dina rubrik

“Balé Bandung”.

c. Pikeun guru, hasil panalungtikan bisa dipaké salasahiji sumber bahan ajar

kaparigelan basa di sakola, utamana tahapan atikan menengah kayaning

SMA.

1.5 Ragaga Tulisan

Eusi ieu tésis téh kabéhanana ngawengku lima bab, anu eusina ngébréhkeun

ngeunaan sistematika raraga tulisan dumasar kana maksud judul bab nu

dipedarna.

Bab I Bubuka, medar ngeunaan kasang tukang panalungtikan, idéntifikasi

jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan (tujuan umum jeung tujuan husus),

mangpaat panalungtikan (mangpaat tioritis jeung mangpaat praktis), jeung raraga

tulisan.

Bab II Ulikan Tiori, Raraga Mikir, jeung Anggapan Dasar, medar ngeunaan

(1) ulikan tiori (wacana, analisis wacana kritis, jeung analisis wacana kritis model

Teun A. van Dijk), (2) raraga mikir panalungtikan, jeung (3) anggapan dasar

panalungtikan.

Bab III Métode Panalungtikan, medar ngeunaan (1) data jeung sumber data

panalungtikan, (2) desain panalungtikan, (3) métode panalungtikan, (4) wangenan

operasional, (5) instrumén panalungtikan, (6) téhnik ngumpulkeun data, jeung (7)

téhnik ngolah data.

Bab IV Analisis jeung Pedaran, medar ngeunaan data wacana “Balé

Bandung”, analisis jeung déskripsi wacana “Balé Bandung”, struktur makro nu

(21)

8

Irpan Maulana, 2014

Bandung”, analisis struktur mikro nu aya dina rubrik “Balé Bandung”, jeung

analisis karakteristik wacana kritis basa Sunda dina rubrik “Balé Bandung”.

Ari dina Bab V Kacindekan jeung Saran, dipedar perkara kacindekan sarta

saran pikeun individu/lembaga anu aya patalina jeung eusi panalungtikan tina ieu

(22)

Irpan Maulana, 2014

Adegan wacana rubrik balé bandung dina majalah manglé (Analisis Wacana Kritis Modél Teun A. van Dijk)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

37

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

Dina ieu bab dipedar tujuh hal nu aya patalina jeung métode panalungtikan.

Hal-hal anu dipedar téh, nyaéta: (1) data jeung sumber data panalungtikan; (2) desain

panalungtikan; (3) métode panalungtikan; (4) wangenan operasional; (5) instrumén

panalungtikan; (6) téhnik panalungtikan; jeung (7) téhnik ngolah data.

3.1. Data jeung Sumber Data Panalungtikan

Data ieu panalungtikan nyaéta wacana (téks) “Balé Bandung” nu dianalisis tina

segi struktur makro nu ngawengku téma puseur, superstruktur nu ngawengku skématis,

jeung struktur mikro nu ngawengku semantik, sintaksis, stilistik, jeung rétoris.

Ari nu jadi sumber data dina ieu panalungtikan téh nyaéta rubrik “Balé Bandung”

dina majalah Manglé nu medal dina taun 2012. Manglé mangrupa majalah Sunda nu

medal mingguan. Dina taun 2012, Majalah Manglé medal 51 nomer, nyaéta ti mimiti

nomer 2355 édisi tanggal 5 – 11 Januari 2012 nepi ka Manglé nomer 2405 édisi tanggal

27 Désémber 2012 – 2 Januari 2013. Tina 51 nomer Manglé nu medal, teu sakabéhna aya wacana “Balé Bandung”. Sumber data ieu panalungtikan bisa dititénan dina tabél di handap.

Tabél 3.1 Sumber Data

No Nomer Medal

Terbit Tanggal

Judul Téma Katerangan

1 2355 5 – 11

Januari 2012

Ngurus Vila Waé Teu Bisa

(23)

38

Irpan Maulana, 2014

38 No Nomer

Medal

Terbit Tanggal

2 2356 12 – 18

Januari 2012

- Teu ayaan

Balé Bandungna

3 2357 19 – 25

Januari 2012

Sawangan Hirup Urang Sunda

Pamadegan

ngeunaan sawangan hirup urang Sunda utamana nu patali jeung

kapamingpinan sarta pamaréntahan 4 2358 26 Januari –

1 Pebruari 2012

Ti Dwifungsi ABRI ka Partéy Pulitik

Gambaran kumaha lalampahan para pamingpin, utamana nu cicing di korsi déwan législatif, ti mimiti jaman Orde Baru nepi ka kiwari

5 2359 2 – 8

Pebruari 2012

Taun 2020-an Harepan kana

pamaréntahan nu beresih tur bener dina sagala widang, utamana nu bisa ngaraharjakeun rahayatna

6 2360 9 – 15

Pebruari 2012

Ulubiung Gambaran sikep

kritis tur partisipasi rahayat dina niténan tur méré kritik ka pamaréntahan kiwari

7 2361 16 – 21

Pebruari 2012

Sakola Runtuh Gambaran kakuciwa ka pamaréntahan nu

loba korupsi,

utamana dina

widang pendidikan, nu digambarakeun nalika aya sakola nu runtuh

8 2362 22 – 28

Pebruari

(24)

39

Irpan Maulana, 2014

39 No Nomer

Medal

Terbit Tanggal

2012 konférénsi pers ti

SBY dina

ngaréngsékeun pasualan KPK 9 2363 1 – 7 Maret

2012

Kakuciwa ka Partéy Pulitik

Gambaran kakuciwa masarakat ku polah partéy pulitik dina jaman kiwari nu leuwih mentingkeun pisan kapentingan pribadina bari teu

maliré kana

kapentingan rahayatna

10 2364 8 – 14

Maret 2012

Saban 21 Pébruari Harepan ka

masarakat sangkan bisa ngamumulé basa jeung budaya Sunda

11 2365 15 – 21

Maret 2012

Nu Jadi Panyileukan Kahayang pikeun néangan

pamaréntahan nu teu mopohokeun kana sajarahna tur teu ngagul-ngagul hal-hal nu datangna ti nagara deungeun

12 2366 22 – 28

Maret 2012

Wawaran ka Publik Harepan rahayat nu hayang

pamaréntahan wani

dina nepikeun

sagala hasil gawéna dina nyangking pamaréntahan 13 2367 29 Maret –

4 April

2012

Poténsi Harepan sangkan

pamaréntah bisa

ngagali tur

(25)

40

Irpan Maulana, 2014

40 No Nomer

Medal

Terbit Tanggal

2012 Gerakan Mahasiswa

jeung Buruh

sikep kritis

paramahasiswa nalika niténan pamaréntahan kiwari

15 2369 12 – 18

April 2012

Aspirasi Kahayang ti rahayat

sangka pamaréntah tetep ngadéngé tur maliré kana sagala aspirasi ti rahayatna

16 2370 19 – 25

April 2012

Musawarah Gambaran

kontribusi ti tiap séké sélér bangsa pikeun

ngamajukeun nagarana 17 2371 26 April – 2

Mei 2012

Getih Indonésia Harepan sangkan sikep rahayat nu kudu terus diguar sangkan nyaah ka lemah caina

18 2372 3 – 9 Mei 2012

Integrasi Bangsa Gambaran kasus nu tumiba di Indonésia, utamana

pacéngkadan nu lumangsung di tiap daérah nu bakal ngaruksak kana persatuan bangsa 19 2373 10 – 16 Mei

2012

Teu Ditawarkeun ti Awalna

Gambaran ngeunaan runtuhna

pamaréntahan di tiap jaman alatan pamingpin keukeuh

pageuh nyekel

jabatanana 20 2374 17 – 23 Mei

2012

Nu Kaliwat tur Kapopohokeun

Sikep masarakat

Indonésia nu

(26)

41

Irpan Maulana, 2014

41 No Nomer

Medal

Terbit Tanggal

pamaréntahan jaman baheula goréng, boh jaman Walanda boh jaman Orde Baru, nepi ka sagala kahadéanana

dianggap teu aya gunana

21 2375 24 – 30 Mei 2012

Sumanget Koréa Harepan ti Karno sangkan

paragenerasi ngora boga sumanget siga bangsa Koréa dina ngamajukeun

bangsana 22 2376 31 Mei – 6

Juni 2012

Di Ahir Jabatan Gambaran ngeunaan pamingpin bangsa nu keur kumawasa di pamaréntahan nalika geus wancina marén

23 2377 7 – 13 Juni 2012

Gebragan Buyung Nyaritakeun

ngeunaan hiji tokoh nasional nu boga tanggung jawab nalika nyekel hiji jabatan tur wani ngedalkeun

pamadeganana pikeun nanjeurkeun bebeneran

24 2378 14 – 20 Juni 2012

Pancasila Harepan ka

pamaréntah sangkan Pancasila minangka idéologi bangsa dilarapkeun

sakumaha mistina 25 2379 21 – 27 Juni

2012

Cai Walungan

Canémbrang Hérang

Gambaran rahayat nu mikahayang aya

(27)

42

Irpan Maulana, 2014

42 No Nomer

Medal

Terbit Tanggal

leuwih pro dina miara

lingkunganana, utamana pamingpin di Jawa Barat. 26 2380 28 Juni – 4

Juli 2012

Héroy ku

Kakawasaan

Nyaritakeun

ngeunaan partéy pulitik nu leuwih mentingkeun

kumaha carana

meunangkeun kakawasaan bari teu didukung ku SDM nu hadé

27 2381 5 – 11 Juli 2012

Geus Opat Belas Taun

Kritik ka

pamaréntahan nalika

réformasi nu

digembor-gemborkeun teu jalan sakumaha mistina

28 2382 12 – 18 Juli 2012

Mangkeluk Partéy Pulitik (Parpul)

Kakuciwa ka partéy

pulitik nu

ngusulkeun sangkan Undang-undang KPK dirévisi 29 2383 19 – 25 Juli

2012

Aya Kénéh Harepan Harepan anu gedé ti masarakat kana munculna

pamingpin nagara nu beresih tina korupsi, euyeub ku préstasi, sarta

mibanda ajén

kapamingpinan anu luhur

30 2384 26 Juli – 1 Agustus 2012

Ngahéjolémbokkeun Kota

(28)

43

Irpan Maulana, 2014

43 No Nomer

Medal

Terbit Tanggal

poho dina miara lingkungan

31 2385 2 – 8

Agustus 2012

Ngalegaan Cakrawala

Sawangan jeung Pamikiran

Sajarah kamekaran

idéologi nu

dipatalikeun jeung kahirupan kiwari

32 2386 9 – 15

Agustus 2012

Idéologi jeung Program

Idéologi jeung

program urang

Sunda dina

nyanghareupan pamaréntahan kiwari

33 2387 16 – 22

Agustus 2012

- Teu Ayaan

Balé Bandung

34 2388 23 – 29

Agustus 2012

Mundur tina Jabatan Sikep

parapamingpin di nagara Indonésia nu

nganggap yén

jabatan téh sagala-sagalana, nepi ka teu daék ngencagkeun kalungguhanna saupama kabaud ku kasus korupsi atawa kasus kajahatan séjénna.

35 2389 6 – 12

Séptémber 2012

Sabada Lebaran Harepan sangkan pamaréntah bisa ngaévaluasi tur ngaréngsékeun kinerjana, utamana dina birokrasi

36 2390 13 – 19

Séptémber 2012

Ahir Pamaréntahan SBY

Gambaran raport pamaréntahan SBY nu kakawasaanana téréh réngsé

37 2391 20 – 26

Séptémber 2012

- Teu Ayaan

(29)

44

Irpan Maulana, 2014

44 No Nomer

Medal

Terbit Tanggal

38 2392 27

Séptémber – 3 Oktober 2012

Héngkérna Kapamingpinan Nasional

Kurangna karakter parapamingpin di pamaréntahan dina ngajalankeun

jabatanana

39 2393 4 – 10

Oktober 2012

Keurseus Kasundaan Urang Sunda nu kudu mikaweruh kana sajarahna

40 2394 11 – 17

Oktober 2012

Saha Mangkelukna? Kritik ka lembaga législatif nu hayang ngalemahkeun KPK

41 2395 18 – 24

Oktober 2012

Satutas Pidato SBY, Tuluy Kumaha?

Harepan sangkan pamaréntahan bisa ngaréngsékeun pacéngkadan KPK sabada pidato ti SBY

42 2396 25 – 31

Oktober 2012

Kaom Jurnalis

Sunda, Usik!

Sikep kritis ti parajurnalis jeung média massa nu

kudu terus

dironjatkeun pikeun ngamajukeun nagara

43 2397 1 – 7

Novémber 2012

- Teu Ayaan

Balé Bandung

44 2398 8 – 14

Novémber 2012

Pacéngkadan di Lampung

Kakuciwa rahayat nalika

ngabandungan sikep pamaréntah dina ngaréngsékeun pacéngkadan nu

lumangsung di

Lampung

45 2399 15 – 21

Novémber 2012

Kapamingpinan Anyar

Harepan rahayat

sangkan aya

pamingpin nu bisa mawa karaharjaan ka rahayatna

(30)

45

Irpan Maulana, 2014

45 No Nomer

Medal

Terbit Tanggal

Novémber 2012

harepan masarakat

Sunda kana

kapamingpinan Gubernur anyar ka hareupna

47 2401 29

Novémber – 5 Désémber 2012

Camat jeung Lurah Ujung tombak

pamaréntahan nu mingpin rahayat nu can bisa ngariksa rahayatna

48 2402 6 – 12

Désémber 2012

Rieke Diah Pitaloka – Teten Masduki

Tokoh nu bakal jadi calon pamingpin Jawa Barat ka hareupna

49 2403 13 – 19

Désémber 2012

Milih Langsung jeung Teu Langsung

Gambaran ngeunaan kahéngkéran jeung kapunjulan sistem

pemilukada di

Indonésia

50 2404 20 – 26

Désémber 2012

Pasaratan Harepan rahayat ka

pamingpin nu bakal

manggung ka

hareupna ngaliwatan pasaratan-pasaratan nu geus tangtu 51 2405 27

Désémber

2012- 2

Januari 2013

- Kandaga

Carpon

Artikel nu jadi sampel dina ieu panalungtikan dipilih sacara purposip

(purposive sample), dumasar kana pamarekan Fraenkel & Wallen (1993:87-88), nu

nétélakeun:

“…. Based on previous knowledge of a population and the specific purpose of

(31)

46

Irpan Maulana, 2014

46

is different from convenience sampling in that researchers do not simply study whoever is available, but use their judgement to select a sample which they

believe, based on prior information, will provide the data they need.”

(“…dumasar kana pangaweruh saméméhna yén dina hiji populasi jeung tujuan anu husus dina panalungtikan, nu ngagunakeun pamadeganana sorangan pikeun milih hiji sampel. Panalungtik ngabogaan anggapan yén maranéhanana bisa ngagunakeun pangaweruhna ngeunaan populasi pikeun nangtukeun naha sampel nu tangtu baris jadi sampel anu hadé. Sampel purposive béda jeung sampel nu aya dina panalungtikan nu sipatna biasa, sarta teu sakabéh panalungtik bisa ngagunakeunana. Najan kitu parapanalungtik ngagunakeun kaputusanana pikeun milih hiji sampel nu cek maranéhanana bisa dipercaya, dumasar kana informasi saméméhna, sarta éta sampel baris ngalengkepan kana data nu dibutuhkeun.”)

Tina éta sumber data, saterusna dipasing-pasing dumasar kana téma caritana.

Éta téma téh nyaéta:

1) Wacana nu témana ngeunaan kritik ka pamaréntahan nu bisa katitén tina tabél ieu

di handap.

Tabél 3.2

Wacana nu Témana Kritik ka Pamaréntahan

No Nomer Medal Terbit

Tanggal

Judul Katerangan

1 2359 2 – 8 Pebruari

2012

Taun 2020-an

2 2360 9 – 15

Pebruari 2012

Ulubiung

3 2361 16 – 21

Pebruari 2012

Sakola Runtuh

4 2363 1 – 7 Maret

2012

5 2366 22 – 28 Maret

2012

Wawaran ka Publik

6 2367 29 Maret – 4

April 2012

Poténsi

7 2368 5 – 11 April

2012

(32)

47

Irpan Maulana, 2014

47

No Nomer Medal Terbit

Tanggal

Judul Katerangan

2012

9 2372 3 – 9 Mei

2012

Integrasi Bangsa

10 2373 10 – 16 Mei

2012

Teu Ditawarkeun ti Awalna

11 2378 14 – 20 Juni

2012

Pancasila

12 2380 28 Juni – 4

Juli 2012

Héroy ku Kakawasaan

13 2381 5 – 11 Juli

2012

Geus Opat Belas Taun

14 2385 2 – 8 Agustus

2012

Ngalegaan Cakrawala

Sawangan jeung

Pamikiran

15 2386 9 – 15

Agustus 2012

Idéologi jeung Program

16 2389 6 – 12

Séptémber 2012

Sabada Lebaran

17 2395 18 – 24

Oktober 2012

Satutas Pidato SBY, Tuluy Kumaha?

18 2396 25 – 31

Oktober 2012

Kaom Jurnalis Sunda, Usik!

19 2398 8 – 14

Novémber 2012

Pacéngkadan di

Lampung

20 2403 13 – 19

Désémber 2012

Milih Langsung jeung Teu Langsung

2) Wacana nu témana ngeunaan kritik kana kapamingpinan nu bisa katitén tina tabél

(33)

48

Irpan Maulana, 2014

48 Tabél 3.3

Wacana nu Témana Kritik kana Kapamingpinan

No Nomer

Medal

Terbit Tanggal Judul Katerangan

1 2357 19 – 25 Januari 2012

Sawangan Hirup Urang Sunda

2 2362 22 – 28 Pebruari 2012

Konférénsi Pers

3 2376 31 Mei – 6 Juni 2012

Di Ahir Jabatan

4 2383 19 – 25 Juli

2012

Aya Kénéh Harepan

5 2388 23 – 29 Agustus

2012

Mundur tina Jabatan

6 2390 13 – 19

Séptémber 2012

Ahir Pamaréntahan SBY

7 2392 27 Séptémber –

3 Oktober 2012

Héngkérna Kapamingpinan Nasional

8 2399 15 – 21

Novémber 2012

Kapamingpinan Anyar

9 2400 22 – 28

Novémber 2012

2013 – 2018

10 2401 29 Novémber –

5 Désémber

2012

Camat jeung Lurah

11 2402 6 – 12

Désémber 2012

Rieke Diah Pitaloka – Teten Masduki

12 2404 20 – 26

Désémber 2012

Pasaratan

3) Wacana nu témana ngeunaan kritik ka déwan législatip, boh ka parapulitisina boh

ka parapartéy pulitikna, nu bisa katitén tina tabél ieu di handap.

Tabél 3.4

Wacana nu Témana Kritik ka Déwan Législatip

No Nomer

Medal

1 2358 26 Januari – 1 Pebruari 2012

(34)

49

Irpan Maulana, 2014

49

No Nomer

Medal

2 2363 1 – 7 Maret

2012

3 2380 28 Juni – 4 Juli 2012

Héroy ku Kakawasaan

4 2394 11 – 17 Oktober 2012

Saha Mangkelukna?

4) Wacana nu témana ngeunaan kritik dina miara lingkungan nu bisa katitén tina tabél

wacana ieu di handap.

Tabél 3.5

Wacana nu Témana Kritik Teu Dipaliréna Lingkungan

No Nomer

Medal

1 2355 5 – 11 Januari 2012

Ngurus Vila Waé Teu Bisa

2 2379 21 – 27 Juni

2012

Cai Walungan

Canémbrang Hérang

3 2384 26 Juli – 1

Agustus 2012

Ngahéjolémbokkeun Kota

5) Wacana nu témana ngeunaan tokoh atawa inohong nu bisa katitén tina tabél ieu di

handap.

Tabél 3.6

Wacana nu Témana ngeunaan Tokoh

No Nomer

Medal

1 2377 7 – 13 Juni 2012 Gebragan Buyung

6) Wacana nu témana ngeunaan rahayat jeung pamingpin nu poho kana sajarahna. Ieu

wacana bisa katitén tina tabél ieu di handap.

Tabél 3.7

(35)

50

Irpan Maulana, 2014

50

No Nomer

Medal

1 2365 15 – 21 Maret 2012

Nu Jadi Panyileukan

2 2374 17 – 23 Mei

2012

Nu Kaliwat tur

Kapopohokeun 3 2393 4 – 10 Oktober

2012

Keurseus Kasundaan

Saterusna, tina papasingan wacana dumasar kana téma dina kaca saméméhna,

ditangtukeun tujuh édisi majalah Manglé anu masing-masing ngamuat rubrik “Balé Bandung”. Ieu tujuh wacana téh dipilih lantaran dianggap bisa ngawakilan sakabéh wacana nu medal dina taun 2012. Éta wacana téh nyaéta:

1) “Kakuciwa ka Partéy Pulitik” (Manglé nomer 2363 medal tanggal 1 – 7 Maret 2012);

2) “Nu Kaliwat tur Kapopohokeun” (Manglé nomer 2374 medal tanggal 17 – 23 Méi 2012);

3) “Gebragan Buyung” (Manglé nomer 2377 medal tanggal 24 – 30 Méi 2012);

4) “Cai Walungan Canémbrang Hérang” ” (Manglé nomer 2379 medal tanggal 21 – 27 Juni 2012);

5) “Héroy ku Kakawasaan” (Manglé nomer 2380 medal tanggal 28 Juni – 4 Juli 2012); 6) “Aya Kénéh Haepan” (Manglé nomer 2383 medal tanggal 19 – 25 Juli 2012); 7) “Mundur tina Jabatan” (Manglé nomer 2388 medal tanggal 23 – 29 Agustus 2012);

3.2. Desain Panalungtikan

Ari desain panalungtikan atawa bagbagan prosés panalungtikan nu digunakeun

dina ieu panalungtikan ngawengku studi pustaka, ngumpulkeun data, idéntifikasi data,

ngolah data, jeung satuluyna hasil data dilaporkeun dina eusi panalungtikan. Desain ieu

(36)

51

Irpan Maulana, 2014

[image:36.595.98.500.270.563.2]

51

Gambar 3.1 Désain Panalungtikan

3.3. Métode Panalungtikan

Istilah métode asalna tina kecap methods (basa Latén), nu hartina tarékah,

stratégi, atawa siasat maham réalitas (kanyataan) dumasar léngkah-léngkah sistematis

Masalah Analisis Wacana Kritis

dina rubrik “Balé Bandung”

Ngumpulkeun Data: Téhnik Studi Pustaka

Ngolah Data:

Téhnik Analisis Unsur Langsung

Déskripsi Data

Nafsirkeun

Kacindekan Instrumén:

(37)

52

Irpan Maulana, 2014

52

pikeun ngungkulan runtuyan sabab-akibat (kausalitas). Fungsina métode pikeun

ngungkulan pasualan dina panalungtikan (Sugiono, 2009:34).

Métode panalungtikan mangrupa bagian anu kawilang penting dina hiji kagiatan

panalungtikan, éta hal téh mangrupa tarékah pikeun ngahontal udagan dina

panalungtikan. Métode anu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta métode

déskriptif. Ieu pamarekan mangrupa prosedur panalungtikan anu ngahasilkeun data

déskriptif dina wangun kekecapan tinulis atawa lisan ti jalma atawa paripolah nu keur

ditalungtik (Bogdan & Taylor dina Moeloeng, 2002:3).

Sifat tina ieu panalungtikan nyaéta déskriptif. Métode déskriptif bisa dihartikeun

minangka prosedur dina ngaréngsékeun pasualan nu keur ditalaah ku cara

ngagambarkeun kaayaan subjek atawa objék panalungtikan (jalma, lembaga, masarakat,

jeung réa-réa deui) di waktu ayeuna dumasar kana fakta-fakta nu nyampak sakumaha

ayana. Data nu dikumpulkeun mangrupa kecap-kecap atawa gambar, lain mangrupa

angka-angka. Ieu hal bisa ngadorong panalungtik pikeun nyurahan hiji téks téh sakabéh

bagianana sacara gembleng (Moeloeng, 2002:6). Format déskriptif kualitatif mibanda

tujuan pikeun ngagambarkeun sawatara kondisi, situasi, atawa fénoména réalitas sosial

di masarakat nu dijadikeun objék panalungtikan.

3.4. Wangenan Operasional

Sangkan henteu nimbulkeun salah tapsir ti nu maca, ieu di handap dijelaskeun

kalawan écés ngeunaan wangenan operasional anu digunakeun dina ieu panalungtikan.

a) Adegan wacana dina ieu panalungtikan nyaéta wangunan wacana disawang tina

komponén-komponénna. Ari komponén-komponén wacana nu digunakeun kumaha

pamarekan nu dipaké nalika nganalisis wacanana. Dina ieu panalungtikan

komponén wacana nu digunakeun dumasar kana pamarekan Teun A. van Dijk nu

(38)

53

Irpan Maulana, 2014

53

b) Analisis wacana kritis dina ieu panalungtikan nyaéta ulikan ngeunaan struktur

pesan dina komunikasi anu henteu ukur museurkeun paniténna kana téks wungkul,

tapi nyosok jero ogé kana hal-hal nu aya di saluareun téksna sorangan.

c) Analisis wacana kritis modél Teun A. van Dijk dina ieu panalungtikan nyoko kana analisis wacana dumasar kana tilu tingkatan waktu nyurahan ma’na nu aya dina téks. Ieu tilu tingkatan téh nyaéta: (1) struktur makro nu mangrupa ma’na sacara

umum tina hiji téks, nu bisa dititénan kalawan ningali kana topik atawa téma nu

diasongkeun dina hiji wacana; (2) superstruktur, mangrupa struktur wacana nu aya

patalina jeung rangka hiji téks, kumaha bagian-bagian téks kawangun ngajanggélék

jadi hiji wacana sacara gembleng; jeung (3) struktur mikro, nyaéta ma’na tina

wacana nu bisa dititénan tina sababaraha bagian nu ngarojong kana téks saperti

kecap, kalimah, proposisi, anak kalimah, paraphrase, jeung gambar.

3.5. Instrumén Panalungtikan

Instrumén panalungtikan nyaéta alat atawa fasilitas anu digunakeun ku

panalungtik dina ngumpulkeun data sangkan pagawéanana leuwih gampang jeung

hasilna leuwih hadé, dina harti leuwih taliti, lengkep, jeung sistematis, nepi ka leuwih

gampang pikeun diolah (Arikunto, 2006:160).

Instrumén nu digunakeun dina ieu panalungtikan aya dua rupa, nyaéta (1)

instrumén pangumpul data jeung (2) instrumén pangolah data.

Instrumén pangumpul data nu digunakeun mangrupa lambar kartu data. Kartu data

dina ieu panalungtikan boga pungsi pikeun ngumpulkeun data nu mangrupa informasi

nu patali jeung (1) sumber data, nu ngawengku tujuh téks “Balé Bandung” nu aya dina

majalah Manglé nu medal dina taun 2012; jeung (2) komponén analisis wacana kritis

modél Teun A. van Dijk nu ngawengku (1) struktur makro, nu puseur surahanana kana

tématik; (2) superstruktur nu puseur surahanana kana skématis, jeung (3) struktur mikro

nu puseur surahanana kana semantik, sintaksis, stilistik, jeung rétoris. Tujuan

(39)

54

Irpan Maulana, 2014

54

kacindekanana. Kartu data nu digunakeun dina ieu panalungtikan katitén saperti gambar

[image:39.595.87.491.146.431.2]

3.2.

Gambar 3.2 Kartu Data Katerangan :

A : nuduhkeun abjad awal di judul wacana

() : nuduhkeun majalah Manglé édisi nomer/singgetan judul wacana/kaca téks “Balé Bandung”/Paragraf ka-/kalimah ka- tina data nu kapanggih pikeun dianalisis

Instrumén pangolah data nu digunakeun mangrupa format analisis. Eusina

ngawengku (1) struktur wacana, (2) unit wacana, jeung (3) indikator wacana. Ieu

instrumén pangolah data katitén tina tabél 3.8.

Tabél 3.8

Instrumén Pangolah Data

STRUKTUR UNIT WACANA INDIKATOR

KARTU DATA A. Aya Kénéh Harepan

(M 2383/AKH/Kaca/Alinéa/Kalimah)

1. Struktur Makro : Tématik (Téma Puseur) 2. Superstruktur :Skématik

3. Struktur Mikro :

a. Semantik : 1. Latar : 2. Detil : 3. Maksud : 4. Pamungkir b. Sintaksis : 1. Kohérénsi

: 2. Wangun Kalimah : 3. Kecap Sulur/Ganti c. Stilistik : 1. Léksikon (Pilihan Kecap)

d. Rétoris : 1. Grafis

(40)

55

Irpan Maulana, 2014

55 WACANA

Struktur Makro Tematik Téma

Superstruktur Skématis Skéma

Struktur Mikro

Semantik 1. Latar

2. Wincik/detil

3. Maksud

4. Pamungkir

Sintaksis 1. Kohérénsi

2. Wangun kalimah

3. Kecap sulur

Stilistik Leksikon/pilihan

kecap

Rétoris 1. Grafis

2. Métafora

3.6. Téhnik Ngumpulkeun Data

Téhnik ngumpulkeun data nu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta téhnik

dokuméntasi. Ieu téhnik digunakeun pikeun nganalisis struktur tina rubrik “Balé

Bandung”. Dina ngumpulkeun data pikeun bahan panalungtikan léngkah-léngkahna ieu

di handap.

1) Ngumpulkeun sakabéh majalah Manglé nu medal dina taun 2012;

2) Milih majalah Manglé nu di jerona aya rubrik “Balé Bandung”;

3) Milah-milah rubrik “Balé Bandung” dumasar kana témana;

4) Milih rubrik “Balé Bandung” nu témana pulitik;

5) Nyirian kekecapan, kalimah atawa paragrap nu bisa dijadikeun sumber dina

panalungtikan; jeung

(41)

56

Irpan Maulana, 2014

56

3.7. Téhnik Ngolah Data

Tahapan dina ngolah data ieu panalungtikan nyaéta ngagunakeun téhnik analisis

unsur langsung. Data nu mangrupa wacana dianalisis tina jihat struktur makro,

superstruktur, jeung struktur mikro. Aya sababaraha tahapan dina ngolah data, nyaéta:

1) Ngaruntuykeun kartu data nurutkeun abjad Latén (alfabétis);

2) Nyieun papasingan data dumasar analisis wacana kritis modél Teun A. van Dijk nu

nyampak tina segi (1) struktur makro nu medar téma, (2) superstruktur nu medar

skema, jeung (3) struktur mikro nu medar semantik, sintaksis, stilistik, jeung

rétoris.

3) Tahap nganalisis jeung ngadéskripsikeun sakabéh bagian-bagian wacana rubrik “Balé Bandung” dina majalah Manglé

(42)

Irpan Maulana, 2014

157

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Dumasar kana pedaran hasil panalungtikan dina bab saméméhna, ieu

panalungtikan téh dicindekkeun kana sababaraha hal saperti ébréh ieu di handap.

a. Struktur Makro dina Rubrik “Balé Bandung”

Struktur makro dina analisis wacana kritis model Teun A. van Dijk

nyurahan téma puseur nu nyampak dina wacana. Téma nu diasongkeun ku Karno

salaku nu nulis dina wacana rubrik “Balé Bandung” éstuning mangrupa gambaran

tina kajadian nu karandapan ku masarakat dina jaman kiwari. Téma puseur nu

diasongkeun dina ieu rubrik, éstuning béda-béda. Najan béda, tapi kabéhanana

ngagambarkeun naon nu karandapan tur karasa ku masarakat. Hal nu ditepikeun

téh mangrupa kritik sosial ti masarakat ka pamaréntahan nu keur kumawasa

kiwari, boh ka individu boh ka lembaga nu keur nyekel kakawasaan di ieu nagara.

b. Superstruktur dina Rubrik “Balé Bandung”

Dina superstruktur, nu dipedar téh ngeunaan skéma atawa galur dina hiji

wacana. Skéma nu ditepikeun ku Karno dina wacana nu ditulisna téh ngaguluyur

tur gampang dipikaharti ku nu maca. Ieu Hal disababkeun ayana tingkesan jeung

lalakon nu mangrupa bagian tina unsur skéma. Dina tingkesan mah disebutkeun

judul jeung kalimah pangukuhna, sedengkeun dina lalakon mah bisa katitén

situasi nu diasongkeun sarta koméntar ti Karno salaku nu nulis, kana wacana nu

ditulisna. Tina sawatara tingkesan jeung lalakon anu dipidangken dina wacana

rubrik “Balé Bandung”, nyatana bisa nyababkeun eusi carita nu ditepikeun ngaguluyur tur gampang dipikaharti ku nu maca. Naon-naon nu hayang

(43)

158

Irpan Maulana, 2014

maca alatan naon nu ditepikeun téh mémang luyu jeung kahirupan nu karandapan

ku masarakatna sorangan.

c. Struktur Mikro dina Rubrik “Balé Bandung”

Struktur mikro dina analisis rubrik “Balé Bandung”, dibagi jadi opat bagian,

nyaéta semantik (medar ngeunaan latar, wincik, jeung maksud), sintaksis (medar

ngeunaan kohérénsi, wangun kalimah, jeung kecap sulur), stilistik (medar

ngeunaan pilihan kecap), jeung rétoris (medar ngeunaan grafis jeung métafora).

Sanajan aya sawatara unsur nu teu dipiboga ku salasahiji wacana, nyaéta unsur

métafora dina rubrik “Balé Bandung” nu judulna “Gebragan Buyung” jeung “Kakuciwa ka Partéy Pulitik. Ieu sakabéh analisis téh ébréh tina wacana “Balé Bandung”.

d. Karakteristik Wacana Kritis basa Sunda dina Rubrik “Balé Bandung”

Karakteristik wacana kritis basa Sunda dina rubrik “Balé Bandung”, bisa katitén dumasar kana dua hal, nyaéta disawang tina ciri-ciri téks jeung idéologi nu

nulis sarta tina lima prnsip karakteristik wacana kritis nu ngawengku: (1)

tindakan, (2) kontéks, (3) historis, (4) kakawasaan, jeung (5) idéologi. Éta prinsip

téh geus katémbong sakabéh unsurna saupama disawang tina analisis wacana

kritis model Teun A. van Dijk. Ieu analisis téh mesék wacana tina tilu unsur,

nyaéta struktur makro nu medar ngeunaan téma puseur, superstruktur nu medar

ngeunaan skéma, jeung struktur mikro nu medar ngeunaan semantik, sintaksis,

stilistik, jeung rétoris. Tina hasil analisis gé, bisa katitén idé-idé pulitik nu hayang

ditepikeun ku Karno salaku nu nulis ngaliwatan wacana nu ditulisna, nyaéta nu

sipatna kritik ka pamaréntahan, kritik kana kapamingpinan, kritik ka parapulitisi

jeung partéy pulitik, kritik ka masarakat jeung pamaréntah nu mopohokeun

sajarahna, gambaran tokoh nasional nu némbongkeun kawanina, jeung kritik

(44)

159

Irpan Maulana, 2014

5.2 Saran

Panalungtikan ngeunaan analisis wacana kritis model Teun A. van Dijk kana

rubrik “Balé Bandung” dina ieu tésis téh ukur museurkeun kana unsur téksna wungkul. Tangtu waé perlu aya panalungtikan séjén anu ngaguar leuwih jero

kana sakabéh élemén analisis wacana kritis, nyaéta kognisi sosial jeung

kontéksna. Ieu hal perlu dilakukeun sangkan bisa ngajembaran tur ngalengkepan

deui analisis wacana kritis ngagunakeun model Teun A. van Dijk. Dina data nu

dijadikeun sumber panalungtikan gé, dipiharep bisa leuwih jembar tur rupa-rupa

wangunna, boh dina wacana fiksi saperti carpon jeung novel boh dina wacana

nonfiksi sapert artikel, rubrik, jeung tajuk rencana. Kitu ogé model analisis nu

dijadikeun keureutanana, naha ngagunakeun analisis Framing, analisis basa kritis,

jeung réa-réa deui.

Majalah Manglé nu dijadikeun sumber dina ieu panalungtikan, mangrupa

hiji-hijina majalah Sunda nu terus medal ti baheula nepi ka ayeuna. Ieu majalah

tangtuna mawa kahadéan pikeun sakumna urang Sunda, lantaran salian ti jadi

sumber panalungtikan, ieu majalah gé bisa dijadikeun sumber pikeun saha waé nu

hayang diajar basa Sunda. Ku kituna, perlu dironjatkeun panalungtikan nu

ngajadikeun majalah Manglé minangka sumber utamana, bisa panalungtikan

(45)

Irpan Maulana, 2014

160

DAPTAR PUSTAKA

Arikunto, Suharsimi. (2006). Prosedur Penelitian: Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta: Rineka Cipta.

Brown. G dan Yule, G. (1996). Analisis Wacana. Jakarta: PT Gramedia.

Chaer, Abdul. (2009). Pengantar Semantik Bahasa Indonesia. Jakarta: Rineka Cipta

Danadibrata, R.A. (2008). Kamus Basa Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama.

Darma, Youce Aliah. (2009). Analisis Wacana Kritis. Bandung: CV. Yrama Widya.

Djajasudarma, T. Fatimah. (2006). Wacana – Pemahaman dan Hubungan Antarunsur. Bandung: PT Refika Aditama.

Eriyanto. (2012). Analisis Wacana. Yogyakarta: PT LkiS Printing Cemerlang.

Fraenkel, J.R. jeung Wallen, N.E. (2007). How to Design and Evaluate Research

in Education (Seventh Edition). San Francisco: Mc Graw Hill Higher

Education.

Junus, Umar. (1989). Stikistika : Suatu Pengantar. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI. (2008). Palanggeran Éjahan

Bahasa Sunda (Édisi Révisi). Bandung: Sonagar Préss.

Kartomihardjo, Soeseno. (1996). Pemahaman Wacana antarbudaya. Jakarta: PELLBA 10. Lembaga Bahasa UNIKA Atma Jaya

Kéraf, Gorys. (1984). Tata Bahasa Indonesia – Untuk Sekolah Lanjutan Atas.

Jakarta: Nusa Indah.

Kridalaksana, Harimurti. (2008). Kamus Linguistik. Jakarta: PT Gramedia.

Kuswari, Usép, spk. (2010). Sintaksis Basa Sunda. Bandung: JPBD FPBS UPI.

LBSS. (2007). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.

Lubis, A. Hamid Hasan. (1991). Analisis Wacana Pragmatik. Bandung: Angkasa.

Moeloeng, L.J. (2002). Metodologi Penelitian Kualitatif. Bandung: PT Remaja Rosdakarya.

Pedoman Penulisan Karya Ilmiah UPI. (2012). Bandung: Universitas Pendidikan

Indonesia.

(46)

161

Irpan Maulana, 2014

Sobur, Alex. (2009). Analisis Teks Media. Bandung: PT. Remaja Rosdakarya.

Sudaryat, Yayat. (1991). Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.

Sudaryat, Yayat. (2003). Ulikan Semantik Sunda. Bandung: CV. Geger Sunten.

Sudaryat, Yayat. (2004). Élmuning Basa. Bandung: Wahana Luang.

Sudaryat, Yayat. (2005). Kamus Istilah Élmuning Basa Sunda. Bandung. Karya Ipt�