1. TAULA - “IZAN” ETA “UKAN” ADITZAK
NOR NOR-NORI NOR-NORK NOR-NORI-NORK
O
ra
in naiz zai(zki)t NAU T DI(zki) T(da) T
zara zai(zki)zu ZAITU ZU DI(zki) ZU ZU
da zai(zki)o DU - DI(zki) O
-gara zai(zki)gu GAITU GU DI(zki) GU GU
zarete zai(zki)zue ZAITUZTE ZUE DI(zki) ZUE ZUE
dira zai(zki)e DITU (z)E DI(zki) E TE
Le
he
n nintzen zitzai(zki)dan NINDU T(da) N NI (zki) T(da) N
zinen zitzai(zki)zun ZINTU ZU N ZENI (zki) ZU N
zen zitzai(zki)on (1) eN ZI (zki) O N
ginen zitzai(zki)gun GINTU GU N GENI (zki) GU N
zineten zitzai(zki)zuen ZINTU ZUE N ZENI (zki) ZUE (TE)N
ziren zitzai(zki)en (2) (z)TE N ZI (zki) E (TE)N
(1) nuen, zenuen, zuen, genuen, zenuten, zuten.
(2)nituen, zenituen, zituen, genituen, zenituzten, zituzten. 2. TAULA - EGON, JOAN, ETORRI, IBILI
EGON JOAN ETORRI IBILI
O
ra
in nago noa nator nabil
zaude zoaz zatoz zabiltza
dago doa dator dabil
gaude goaz gatoz gabiltza
zaudete zoazte zatozte zabiltzate
daude doaz datoz dabiltza
Le
he
n nengoen nindoan nentorren nenbilen
zeunden zindoazen zentozen zenbiltzan
zegoen zihoan zetorren zebilen
geunden gindoazen gentozen genbiltzan
zeundeten zindoazten zentozten zenbiltzaten
zeuden zihoazen zetozen zenbiltzan
3. TAULA - EDUKI, JAKIN, ERAMAN, EKARRI
EDUKI JAKIN ERAMAN EKARRI
O
ra
in dau(z)kat daki(zki)t darama(tza)t dakar(tza)t
dau(z)kazu daki(zki)zu darama(tza)zu dakar(tza)zu
dau(z)ka daki(zki) darama(tza) dakar(tza)
dau(z)kagu daki(zki)gu darama(tza)gu dakar(tza)gu
dau(z)kazue daki(zki)zue darama(tza)zue dakar(tza)zue
dau(z)kate daki(zki)te darama(tza)te dakar(tza)te
Le
he
n neu(z)kan neki(zki)en nerama(tza)n nekar(tza)n
zeneu(z)kan zeneki(zki)en zenerama(tza)n zenekar(tza)n
zeu(z)kan zeki(zki)en zerama(tza)n zekar(tza)n
geneu(z)kan geneki(zki)en generama(tza)n genekar(tza)en
zeneu(z)katen zeneki(zki)ten zenerama(tza)ten zenekar(tza)ten
zeu(z)katen zeki(zki)ten zerama(tza)ten zekar(tza)ten
4. TAULA - ESAN, IRUDITU, ERITZI
ESAN IRUDITU ERITZI
O
ra
in diot dirudit deritzot
diozu dirudizu deritzozu
dio dirudi deritzo
diogu dirudigu deritzogu
diozu dirudizue deritzozue
diote dirudite deritzote
Le he n nioen nirudien zenioen zenirudien zioen zirudiden genioen genirudien zenioten zeniruditen zioten ziruditen
5. TAULA – BALDINTZAK
Hona hemen BALDINTZAren erabilera azaltzen duen taula:
ERREALA HIPOTETIKOA
egiten BAdut : si hago eginGO BAnu : si hiciese
egiten BAnuen : si hacía egin_(IZAN) BAnu : si hubiera hecho
ONDORIOA
joanGO BAnitz, eginGO NUKE : si fuese, lo haría
joan_(IZAN) Banitz, eginGO NUKEEN : si hubiese ido, lo hubiera hecho NOR
BALDINTZA ONDORIOA IRAGANEKO ONDORIOA
banintz nintzateke nintzatekeen
bazina zinateke zinatekeen
balitz litzateke zatekeen
bagina ginateke ginatekeen
bazinete zinatekete zinatekeen
balira lirateke ziratekeen
NOR-NORI
BALDINTZA ONDORIOA IRAGANEKO ONDORIOA
balitzai(zki)t litzai(zki)dake zitzai(zki)dakeen
balitzai(zki)zu litzai(zki)zuke zitzai(zki)zukeen
balitzai(zki)o litzai(zki)oke zitzai(zki)okeen
balitzai(zki)gu litzai(zki)guke zitzai(zki)gukeen
balitzai(zki)zue litzai(zki)zueke zitzai(zki)zuekeen
balitzai(zki)e litzai(zki)eke zitzai(zki)ekeen
NOR-NORK
BALDINTZA ONDORIOA IRAGANEKO ONDORIOA
ban(it)u n(it)u(z)ke n(it)u(z)keen
bazen(it)u zen(it)u(z)ke zen(it)u(z)keen
bal(it)u l(it)u(z)ke l(it)u(z)keen
bagen(it)u gen(it)u(z)ke gen(it)u(z)keen
bazen(it)u(z)te zen(it)u(z)kete zen(it)u(z)keten
bal(it)u(z)te l(it)u(z)kete l(it)u(z)keten
NOR-NORI-NORK
BALDINTZA ONDORIOA IRAGANEKO ONDORIOA
bani (zki) t ni (zki) t(da) ke ni (zki) t(da) keen
bazeni (zki) zu zeni (zki) zu ke zeni (zki) zu keen
bali (zki) o li (zki) o ke li (zki) o keen
bageni (zki) gu geni (zki) gu ke geni (zki) gu keen
bazeni (zki) zue te zeni (zki) zue ke te zeni (zki) zue keten
bali (zki) e te li (zki) e ke te li (zki) e keten
6. TAULA - AHALERA AHALERA ERREALA
NOR NOR-NORK
naiteke dezaket ditzaket
zaitezke dezakezu ditzakezu
daiteke dezake ditzake
gaitezke dezakegu ditzakegu
zaitezkete dezakezue ditzakezue
daitezke dezakete ditzakete
AHALERA HIPOTETIKOA
NOR NOR-NORK
ninteke nezake nitzakete
zintezke zenezake zenitzake
liteke lezake litzake
zintezkete zezakete zenitzakete
litezke lezakete litzakete
7. TAULA - AGINTERA
NOR NOR-NORK
- -
-ZAITEZ EZAZU ITZAZU
BEDI BEZA BITZA
- -
-ZAITEZTE EZAZUE ITZAZUE
BITEZ BEZATE BITZATE
NOR NORI NORK
ESA I DA - esaiDAzu, esaizkiOzu, esaiGUzu...
EMA I - ZU emaiDAzu, emaizkiGUzue, emaiEzu...
UTZ I O - utziDAzu, utziOzue,utzizkiGUzue...
EKAR - GU - ekaDAzu, utziOzue, ekarGUzue...
ERAMA I - ZUE eramaiOzu, eramaizkiGUzue...
GALDE I E - galdeiOzu, galdeiEzue, galdeiDAzu...
8. TAULA - DEKLINABIDEAREN ERABILERA
Euskaraz hitza deklinatzean, zenbait aldaketa fonetiko gertatzen dira. Hona hemen taula bat:
A + A -> A neska + AREN -> neskAREN
A + E -> E neska + EN -> neskEN
E + E -> EE ume + EN -> umeEN
konts. + konts. -> konts + E + Konts. Mikel + K -> MikeleK
bokal + bokal -> bokal + R + bokal Josu + EN -> JosurEN
IZEN BEREZIAK mugagabean deklinatzen dira, baina NON, NONGO, NONDIK eta NORA kasuekin irregulartasun batzuk gertatzen dira; horregatik, aparteko zutabe batean jarri ditugu. MUGAGABEAren erabileraz ikus 15. TAULA.
Bestalde, “AU” diptongoa kontsonantez amaitutako hitzak bezala deklinatzen da. Adibidez: gauez, gaueko, lauean, hamalauean, e. a.
9. TAULA -DEKLINABIDE KASUAK
KASUAK SINGULARRA PLURALA PL. HURBILA MUGAGABEA
NOR -A -AK -OK
-NORK -AK -EK -OK -(e)K
NORI -ARI -EI -OI -(r)I
NOREN -AREN -EN -ON -(r)EN
NOREKIN -AREKIN -EKIN -OKIN -(r)EKIN
NORENTZAT -ARENTZAT -ENTZAT -ONTZAT -(r)ENTZAT
NORENGAN -ARENGAN -ENGAN -ONGAN -(r)ENGAN
NORENGANA -ARENGANA -ENGANA -ONGANA -(r)ENGANA
NORENGANDIK -ARENGANDIK -ENGANDIK -ONGANDIK -(r)ENGANDIK
NORENGATIK -ARENGATIK -ENGATIK -ONGATIK -(r)ENGATIK
ZEREZ/ZERTAZ -AZ -EZ -OZ -(e)Z
Partitiboa -(r)IK
Prolatiboa -TZAT
LEKU-DENBORAZKO KASUAK
KASUAK SINGULARRA PLURALA PL. HURB. MUGAGABEA I.BEREZIAK
NON -(e)AN -ETAN -OTAN -(e)TAN -(e)N
NONGO -(e)KO -ETAKO -OTAKO -(e)TAKO -(e)KO
NONDIK -(e)TIK -ETATIK -OTATIK -(e)TATIK -(e)TIK
NORA -(e)RA -ETARA -OTARA -(e)TARA -(e)RA
NORAINO -(e)RAINO -ETARAINO -OTARAINO -(e)TARANIO -(e)RAINO
NORAKO -(e)RAKO -ETARAKO -OTARAKO -(E)TARAKO -(e)RAKO
10. TAULA - ERAKUSLEEN DEKLINABIDEA
HAU HORI HURA HAUEK HORIEK HAIEK
honEK horrEK harK hauEK horiEK haiEK
honI horrI harI hauEI horiEI haiEI
honEN horrEN harEN hauEN horiEN haiEN
honEKIN horrEKIN harEKIN hauEKIN horiEKIN haiEKIN
honENTZAT horrENTZAT harENTZAT hauENTZAT horiENTZAT haiENTZAT
honENGAN horrENGAN harENGAN hauENGAN horiENGAN haiENGAN
honENGANDIK horrENGANDIK harENGANDIK hauENGANDIK horiENGANDIK haiENGANDIK
honENGANA horrENGANA harENGANA hauENGANA horiENGANA haiENGANA
honETAN horrETAN harTAN hauETAN horiETAN haiETAN
honETAKO horrETAKO harTAKO hauETAKO horiETAKO haiETAKO
honETATIK horrETATIK harTATIK hauETATIK horiETATIK haiETATIK
honETARA horrETARA harTARA hauETARA horiETARA haiETARA
honETARAINO horrETARAINO harTARAINO hauETARAINO horiETARAINO haiETARAINO
honETARANTZ horrETARANTZ harTARANTZ hauETARANTZ horiETARANTZ haiETARANTZ
honETARAKO horrETARAKO harTARAKO hauETARAKO horiETARAKO haiETARAKO
honETAZ horrETAZ harTAZ hauETAZ horiETAZ haiETAZ
11. TAULA - IZENORDE MUGAGABEAK
INOR NORBAIT EDONOR
INORK NORBAITEK EDONORK
INORI NORBAITI EDONORI
INOREN NORBAITEN EDONOREN
INOREKIN NORBAITEKIN EDONOREKIN
INORENTZAT NORBAITENTZAT EDONORENTZAT
INORENGATIK NORBAITENGATIK EDONORENGATIK
INON NONBAIT EDONON
INONGO NONBAITEKO EDONOGO
INONDIK NORBAITETIK EDONONDIK
INORA NORABAIT EDONORA
EZER ZERBAIT EDOZER
EZERGATIK ZERBAITENGATIK EDOZERGATIK
EZERTARAKO ZERBAITETARAKO EDOZERTARAKO
EZERTAZ ZERBAITETAZ EDOZERTAZ
EZERTAN ZERBAITETAN EDOZERTAN
INOLA(KO) NOLABAI(EKO) EDONOLA(KO)
EZELAN ZELANBAIT EDOZELAN
EZELAKO ZELANBAITEKO EDOZELAKO
INOIZ NOIZBAIT EDONOIZ
12. TAULA - IZENORDEAK
NOR NORK NORI NORTAZ NOREN
ni nik niri nitaz nire Beheko taulako kasuak
zu zuk zuri zutaz zure NOREN kasuan oinarritzen
hura hark hari hartaz haren dira:
gu guk guri gutaz gure
zuek zuek zuei zuetaz zuen nire + KIN -> nireKIN
haiek haiek haiei haietaz haien gure + GATIK -> gureGATIK
NOREKIN NORENTZAT NORENGAN NORENGANDIK NORENGANA NORENGATIK
nirekin niretzat ni(re)gan ni(re)gandik ni(re)gana ni(re)gatik
zurekin zuretzat zu(re)gan zu(re)gandik zu(re)gana zu(re)gatik
harekin harentzat harengan harengandik harengana harengatik
zuekin zuentzat zuengan zuengandik zuengana zuengatik
haiekin haientzat haiengan haiengandik haiengana haiengatik
13. TAULA - GALDETZAILEEN DEKLINABIDEA
NOR NORTZUK ZER ZEIN ZENBAT
nork nortzuek zerk zeinek zenbatek
nori nortzuei zeri zeini zenbati
noren nortzuen zeren zeinen zenbaten
norekin nortzuekin zerekin zeinekin zenbatekin
norentzat nortzuentzat zerentzat zeinentzat zenbatentzat
norengan nortzuengan zerengan zeinengan zenbatengan
norengandik nortzuengandik zerengandik zeinengandik zenbatengandik
norengana nortzuengana zerengana zeinengana zenbatengana
nortaz nortzuetaz zerez/zertaz zeine(ta)z zenbate(ta)z
norengatik nortzuengatik zergatik zeinengatik zenbatengatik
14. TAULA - LEKUZKO ADBERBIOAK
NON NONGO NONDIK NORA NORAINO NORANTZ NORAKO
hemen hemengo hemendik hona honaino honantz honako
hor horko hortik horra horraino horrantz horrako
han hango handik hara haraino harantz harako
15. TAULA - MUGAGABEAREN ERABILERA
1. IZEN BEREZIAK (MikelEKIN, IratxeREKIN...)
2. GALDETZAILEAK ZER:
ZEIN: Zer ordu_ da?Zein etxeTAN bizi da?
ZENBAT Zenbat diru_ dago?
3. ZENBAKIAK 4. IZENORDE ZEHAZTUGABEAK jende_ ASKO diru_ GUTXIrekin leku_ GEHIAGOtan esne_ GUTXIAGO
HIRU ume_ / HIRU umeAK HAINBAT lekuTAN ZENBAIT ume EDOZEIN zuloTATIK PILA BAT diru_ 5. KASU BEREZIAK: ur, su, belar, elur, ezker, eskuin, eguzki,
meza, lo, amets, izerdi, leku, e.a.
6. ADITZ BEREZIAK: bihurtu, sartu, izendatu, aukeratu, hautatu, joan, bidali, egon, e.a.
7. BESTE ZENBAIT KASU
BESTE Nik zuk BESTE diru_ daukat. Espresioak beneTAN, txikiTAN, gazteTAN...
16. TAULA - GALDEGAIAREN ERABILERA
1. GALDEZKOAK ZERGAITIK dago txarto?
NORK ez dauka boligraforik? IKUSI dituzu nire betaurrekoak? 2. BAIEZKOAK
ELEMENTU BAT BAIEZTAPENA BERA
Jon igandean MENDIRA joango da (ez etxera) Jonek Badaki, baina Amaiak ez.
3. EZEZKOAK Mirenek ez du OHEA egin. (garbitu baizik)
Ohea ez du MIRENEK egin. (Jonek baizik) Ez, ez du egin.
4. ADITZA BERA Kontuz!, zikindu EGINGO zara.
JOAN DOA ala ETORRI DATOR?
6. ERAKUSLEAK / ADBERBIOAK HauXE, horreXEgatik, hemenTXE, orainTXE...
17. TAULA - NOMINALIZAZIOA
NOMINALIZATZEA aditza izen bihurtzea da. Gaztelaniaz aditza nominalizatu nahi denean, nahikoa da infinitiboari artikulua ipintzea: “el ver, el saber, el pensar...”.
Euskaraz aditza izen bihurtzeko, aditz-erroari “T(Z)E” gehitzen zaio. Honela lortutako formak beste edozein izen bezala deklina daitezke:
NOR : egin -> egiTE -> egiteA NON : egin -> egiTE -> egiteAN NORA : egin -> egiTE -> egiteRA NONGO : egin -> egiTE -> egiteKO
Aditz batzuek NOMINALIZAZIO-kasu jakin bat eskatzen dute; esterako, AMAITU aditzak “-T(Z)EN)” eskatzen du; LORTU aditzak “-T(Z)EA”, e.a. (Ikus hurrengo taula).
OHARRA: “-T(Z)EA” kasuak ezezkoetan “-TZERIK” (partitiboa) har dezake, baina EGON eta EDUKI aditzekin doanean, ezintasuna adierazten du. Bestalde, “-T(Z)EKO” kasua zeharkako estiloan ere erabiltzen da AGINDU, ESAN, ERREGUTU eta ESKATU bezalako aditzekin.
“-T(Z)EA “-T(Z)EN” “-T(Z)ERA” “-T(Z)EKO” “-T(Z)EAK”
gustatu hasi behartu prest egon balio
pentsatu amaitu gondidatu gogoa izan konpondu
debekatu ikasi ausartu ordua izan merezi
lortu irakatsi joan ohitura izan mindu
gomendatu jakin etorri beldurra izan harritu
bururatu lagundu heldu lotsa izan ukan
erabaki utzi adoretu astia izan eduki
ahaztu ahaztu bultzatu joera izan
komeni izan ohitu ohitu asmoa izan
merezi izan ari izan bidali aukera izan
egon animatu
ADJETIBOA + IZAN ibili ekarri “-T(Z)ETIK” “-T(Z)EARI”
ona/txarra izan segitu eraman heldu utzi
hobe izan nekatu kondenatu etorri ekin
kaltegarria izan aspertu iritsi libratu
alferrik izazn joan bota igaro
beharrezkoa izan etorri bizi
normala izan saiatu
erraza izan pasa
zaila/gaitza izan iraun
18. TAULA - GERUNDIOA IZENEKIN
“-KA” ERREPIKAKETA KolpeKA sartu ziren.
“-Z” NOLA? (Aditz konposatuekin) Umea negarreZ dago.
“-AN” ZERTAN? Kontuz!, umea loTAN dago eta.
ADITZEKIN
“-T(Z)EN” ZERTAN? Telebista ikusTEN utzi dut.
“-LA(RIK)” 1.NOIZ? (-NEAN”) Hogei urte zitueLA hil zen.
2.NOLA? Ahoan zigarro zueLA zetorren.
“-(e)Z” 1.NOLA? a) BIDEA
b) KAUSA-ONDORIOA
Txapela kenduZ agurtu gintuen. IrakurriZ asko ikasten da.
