ANALISIS
MATERI
PELAJARAN
FISIKA
POKOK BAHASAN MEKANIKA
DI SEKOLAH
MENENGAH
UMUM
SKRIPSI
Oleh :
SUSANTO WIJAYA
N R P .
1 1 1 3 0 9 4 0 2 1
UNIVERSITAS
KA^TOLIK
WIDYA MANDALA SURABAYA
FAKT,'LXAS
KEGURUAN
DAN ILMU PENDIDIKAN
JI.'R,USAN
PENDIDIKAN MATEMATIKA
DAN ILMU PENCETAHUAN
ALAM
PROGRAM
STUDI PENDIDIKAN FISIKA
1999
ANALISIS
MATERI
PELAJARAN
FISIKA
POKOK BAHASAN MEKANIKA
DI SEKOLAH
MENENGAH
UMUM
SKRIPSI
Diajukan
Untuk Memenuhi
Scbrgian Persyaratan
Memperoleh
Gelar Sariana
Pcndidikan
Program Studi Pcndidikan
Fisika
Oleh :
SUSANTO WIJAYA
NRP.
1113094021
UNIVERSITAS
KATOLIK WIDYA MANDALA SURABAYA
FAKULTAS
KEGURUAN
DAN ILMU PENDIDIKAN
JURUSAN
PENDIDIKAN MATEMATIKA
DAN ILMU PENGETAHUAN
ALAM
PROGN,AM
STUDI PENDIDIKAN
FISIKA
HALAMAT{ PEI{GESAHAI{
Skripsi yang berjudul : Analisis Materi Pelaiaran Fisika Pskok Bahffi
lv{ekanika Di Sekolah lvlenenqah Untum disiapkan dan diajukan olelr :
$usanto Wiava telah diuji dan ditenma sebagai penrettuhan s*bagian
persyarata_n untuk memperoleh gslar Sarjana Pettdidikan Fisika oten para
Penrbintbing bertkut ini :
-
4,
// kAl-^A
1-Drs.Soehafto 6-ndro indrasutanto.M Si
Pembimblng ll
--J+t,.+,tvtjJ,i.{ iEri}E i rjJU,-.i i
Skrip$i :rii tei3il diuir oleh Feriiiia u;;att ri+-,qti paf:g
t a i r g q a l - r A g u s f u s 1 9 5 i
r---..-- / ,
J@-
(-!-'\ - .-_ c. --_ -- l-- --_ .+ .--L - . ' r i i r u € t i d i t u
l { g t r r r
, Tiq;ta'ro indrasuiari+, f:{,Si Dis G Budijanto Utttunq,il,'l l;i
1
,.Qy'l---z-.-6ipIo
Adi,tr,fc
akultas Keguruarr
dan llmu Pertciidikan
a Jurusatl
f.,qTA PEi'iGA;riTAR
$egala puji $vukur penuil$ panjatt{an r{epcda Tuhal ?ang
i,{aha Esa, karena atas rahmat darr fiasihl.l/a yang me!+bihi hldup, penulis
dapat rrien;"eiesaikan skripsi ini derrgan judul ; s.ilalisis lvlsieri Feiajaran
Fisika Pskok Bahasan fulekanika Di Sekolah illenengah i_imurn.
P-onyusunan skripsi irri dia1.,x:n urrtui{ nrerrienuiri oer:yarata rr
menrperoleh gelar -earjana Pendidikan Frogram Studi Pendidikan Fiaika
Jurusen Penejidikan lrlatenratika cian llnru Pengetalrr:an Alam FakultaF
Keguruan dan llmu Pendidikan Universitas Katolik Y'Jid.ya L{andala
9urabaya.
Dengan selesainya Benulisan skripsi ini bukan merupakan
usaha penuiiE semata melainkan berkat bantuan, doa, saral maupufl
dcrongan dari berbagai pihak, Untuk itu penulis menyampaikan ucapan
terinra kasih kepada :
1. Bapak Drs.Soeharto, selaku Pembimbing Pertama yang membimbing
penulis dengan penuh ketelitian dan kesabaran dalam pembuatan dan
penulisarr skipsiini.
2. Bapak Drs.Tlonciro Indrasutarrto,M Si selaku Pembimbing Kedua yang
I
meprbeikan petgarai'ian dan binibinqan !:epada pinulis l.ringga
g+iesair_r:.,a penuiisan shfi psi ini,
3, Sapak Dis.Djoko lt/irjawan,lvl,Sc,Plr,D, seiaku Ketua Jurusan program
Etudi Pendidikan Fisika.
4, Bapak Kamto Ekomedi,s.pd sslakr rf/ali studi yang m+mberikar.i
dorongan kepada penulis untuk menyeiesaikan skripsi ini,
5. l,'lama. Tante, Aina dan Adik adik daiam mcrnbarih:an dorongan kepada
penuiis llrtuk merryelesaikan skripsi in! serta, dukurrgan doatrya.
6, Temarrieman seangkatarr dan $€mua rekan-rskan Fisrka,
7. Teristime+ra buat $ionatra yang tei'kasih beserta keluarga terr$ama
Tante Elisabeth dan Oma Erna :1ang i-nerdukung dldaiam doa sertat:tiasa.
8, Eapak Frlt.A.lfoneius R,Tumangkeng besrrta lbu Gembala buat
dukungan doa untuk penulis menyelesaikan skripsi ini.
9, Teman-teman yang lain ; Kurnia Sindhu lfJ, Budhi Darmawan, Dadd
Agung Legi, Citra Agustin, Vwi Hoo, lrVryanti, Steqy Lalujan, Reclqy
R, Lalujan.
10.semua pihak maupun rekan-rekan yang lain yang tak dapat penulis
sebutkan nama satu persatu.
Penulis merryadari bahwa skripsi ini masih jauh dari
berbagai pihah. kitusu;;t'ya kspada para per,rbaua seF*aqai
p€rrycni'ufnaar-r iebih lanjut Harapan penuli': -=!.;ipsi ilri ;lapat
bagi sci-riua disiplin ilil-ru t€rutame bagi d.Jnia p€ndi{iikan
bermartfaai bagi sis'*ra - sisrvr .5S1U untuk leoih menyikai nrata
Fisika.
upaya ur;tuk
bernirn{gai
kirUsusn;"a
n e l a i a r e t r
'.iurabeya, Agust'JS 1 ggg
Periulis
EAB lil t"t.qTERt pEtAJ.qRAi..l Flglr.-q p,f,HcK BAI-dAgAtl },{ E I."AI{ I F"A D I S E KG LAH fuI ET.J =I'JGAH Ui"i U fIi
3.1 HukunrHukunr l.Jewtqn Tenta*g Gerak
3.1 ,1 Pengenian Gaya
3,1,3 iiukunr I I'iewteri
.3.1,3 Hukum il Nev,rtsrr
3.1,4 Hukunr tlt FJe'+asn
3,'1.5 tdassa Dan Berat
3,! Usaha Dan Energi
3,!.1 F.onsep Usaha
3.!,i Konsep Energi
Gesekan
3.3,1 KonseB Gaya r.:e *k
3.3.1 €aya Gesek gtatis 0an Ga.1,a Gesek Kirietis ,..
lr,3 3 Ge+ekan FJeiupakair Gaya Titl+k Konseruatif ,
F;lonrentunr 0an inrpuis
3.4,1 l+lomentum .,,.,
3.4,? lmBuls
3.4.3 Kcjadian lmputs Sefrai'i-han
3,4.4 Hukun'l Kekekalan lvlonrentunr
3 , 4 , 5 J e n i + j e n i s T u n r b u k a f t . . . , . . . , , . , ,
BAB IV SIATERI PELAJARAN FISIKA FOKOK EAHACAN
MEHAFIIKq SECARA UUUM ,.,,.,., 4FU
4.1 Hukunrhukunr Newion Tentang Gerak ,,,,,,. 4A
4 , 1 , 1 P e n d a h u l u a n , . . . . , , . . . , . . , 4 g 4 . 1 . ? H u k u m I N e v r t o n , . . . . , . . . , , , . 4 9 4 , 1 . 3 H u k u m l l N e w t o n . , . , , . . . . 4 9
4 , 1 . 4 H u k u m l l l N e w t o n . . , . . . F 3
4 . 1 . 5 B e r a t D a n M a s s a . , . . . 5 3
4 . 2 U s a h a D a n E n e r g i . . . , , . . . , . . , , 5 4 4 . 2 . 1 U s a h a O l e h G a y a T e t a p . . , , , . , . . , , , . , . . , X
4,2.2 Usaha Oleh Gaya yang Berubah-ubah ,....,.,... 55
4,2.3 Usaha Dan Energi Kinetik ...,,,...,, 56
4 . 2 . 4 U s a h a D a n E n e r g i M e k a n i k . . . , . . . , . . , . , , S g 4 , 2 , 5 E n e r g i M e k a n i k B i t a A d a G a y a 1 u a r , , . . , , . , . , . , . , , . . . . 5 9
4,2.6 Gaya Konservatif ..,,,.,. 60
4 , 2 . 7 G a y a l l d a k K o n s e r v a t i f . . . , , . . , . , , 6 7 4 . 3 G e s e k a n , . , . , . . . , . , , . . . , . . . . , , , . , . . . 6 7
4 , 3 , 1 G a y a G e s e k a n . . , . , . . . , . . 6 7
4.3.2 Koefision Gesekan ... 69
4 . 4 M o m e n t u m L i n e a r D a n T u m b u k a n . . . , . . . , . . . , , . . , , , . . , T 1
4.4.1 Momontum Linear Dan lmpuls ,.,... T1
r t I
a {
. . .
'jo ' r A
? a
4 1
i . 1
'J.4
DAFTAR iSI
Haianran
N}itJliuij..!\ JUUUL
H A I A A N A F J P F N G F q A . H . { H
HALAI,,.1AI.] P E RS ETUJUAN
KCTA PEFIGAI'JTAR
OAFTAF GAMgAR
BAB, I PENFAHULUAT.J
1.'l Latar Beiakang
1.? Ruang Lingkrp
1,3 Tujuan Penelitian
1 .4 lV'lanfaat Penelitian
1 . 5 S i s t e m a i i k a P e n u | i s a n , , , , , . . , , . , . , , . ,
BAB, II KURIKULUM SEKOL.qH MENENGAH UMUM
!.1 Pengertian
Kurikulum
?,2 Fungsi
Kunl<ulum
2.3 Ruang
Lingkup
2.4 Tujuan
Kunkulum
!.5 Ramb+.rambu
Kurikulum
? , 6 D i n a m i k a G a r a k 1 u r u s . , . . . . . . , , , ! . ! , . , r . . , , , , ; , ! r
-2,6.1 Gaya Mempengaruhi Gerak Benda
2 . 7 U s a h a D a n E n e r g i . . . , . . . , . . . , 1 0
2.7.'l Usaha Merupakan Proses Perubahan Energi ,,,.,.,, 10
2.7.2 Energi Merupakan Kemampuan Untuk Melakukan
U s a h a . , , , , , . . 1 1
G e s e k a n . . . , . . . , . , , 1 4
2.8.1 Gesekan Oapat menghambat Gerak Benda ,.,,,,,,,,14
l m p u l s , M o m e n t u m D a n T u m b u k a n . , , , . , . , . . , . , . . . . , . . . , , , , , . , , , , 1 6
?,9.1 Setiap Benda Yang Bergerak Memiliki fVlomentum 16
1 1 ..l 1 3 ? b A 8 I o I I
2 . 8
4.4.i l'iukum Kekekalan l"irnreniunr tilear 4 . 4 . - : T u m b u k a n , . , , . , , . , , , ,
= _ 4 t r i l n.4 trTll-i|-if-ri arr=l ptrtltrl lTiAi-,i lt
5 I P e p i J h s i D a t t S a n - r p e l . , , , . , . , , . , . , . ; 5 5 . 1 P r o s - - c j u r F e n e l i t i a n , . . . . . , , . . . . 7 5
3AB Vl Af.i,qLl$is rclpJERt PEIAJAF.Ai..J FrgtF..A SidU . ,, ,,..., 77
6.1 Hukunrhukurrr l''le'*ton Te;ii;i:g G+ial.. ,. ,, . 77
S . f U s a h a D a n E n e r g i , . , . . . . , . . . A !
6.3 lmpuls Dan Hukunr F-eiqeqai:rr l.'l€$entun .,... E4'
aAa "jil K[5ti'.dPULAN DAt'] gARAt{ 7 , 1 F . e s i m p u l a n . . . , . . . , . . . , . 7,? $aran
;'J tl
DAFTAR PUSTAKA
7 ' t
4.4,2 Hukum Kekekalan l'{qmentum Linier ,.,,,,.,,,,,... 72 4 , 4 . 3 T u m b u k a n , , , . . . , , . . . . , , . . . , , . 7 3
BAB !' i t d E T C S O L O G I P E N E L I T I A N , . . . . , , , , . . , 5 , 1 P o p u l a s i D a n S a m p e l , , , , , , , . , , . , , , , , ,
5.2 Prosedur Penelitian
BAB YI AI:IALISIS MATERI PELAJARAN FISIKA SfuIU .,,.,,..,,
6,1 Hukum-hukum Newton Tentang Gerak
6,2 Usaha Dan Energi
6.3 lmpuls Dan Hukum Kekekalan lrlomentum
BAB VII KESIMPULAN DAN €ARA}.I
7 . 1 K e s i m p u l a n . , . . . , , . . . , , . 7.? Saran
77
7'7
e 4
84
fln
DAFTAR GAiTBAR
Ganrbar Halarrian
3 . ' l U s a h a U n t u k M e m i n d a h k a n B e n d a S e i a u h 9 , , . , . , , . , , , , . , , , . , , . ! 4
3.: Energi Pstanuial Gravitasi Urrtuk l"{engangkat Benda
Fari Ketinggian h Dari Aruan Tanah :6
3,3 a Energi Kinetik Benda Dari Keadaan Diam
3 . 3 b H u b u n g a n W D e n g a n W . . . .
3..4 Usaha Oleh Gaya Gesek Udara ,,,.,.,,,
3.5 Grafik Yang llrlenunjukkan Antara Gaya Gesek Dan Gaya
Dorong
3 . 8
i , ,
J , g
A'aFarah Ga-ya Gesek: Kinetis, Gaya f{ormal Dan Gaya ,..,
Usaha Yang Dilakuka.n Gaya Berat .,,,.,,,..
9enda Fernragsa rn Dengan Kecepatan A"g"l t/.., Dicrukul
Oerrgarr Gaya F $ehingga $etelah 9alang Waktu i.lti.
Kecepatanrrya idenjadi V: .,.,,...,..,..
.].7
J J
1 E
J Y
4,0 Tumbukan Lenting $empurna 42
4 , 1 T u m b u k a n l l d a k L e n t i n g S a m a S e k a l i . , , , . . , , . . . . , , 4 3
1.2 &ola Jatuh Bebas
4.4 Gerak tsenda Pada Bidang Miring Yang Licin ...,...,.,,. 5:
4.5 K.omponen Gaya Pada Arah PerFrindahan..,..,..., 54
4,S Benda Bergerak DiAtas Bidang l"{irhrg Yang Liein ..,..,,...,,,. 58
4,7 Benda Bergerak DiAtas Bidang Miring Yang Kasar ,,....,,.,,. 55
4 , 6 S e b r . i a h E a l q k D i t a r i k D e n g a n D i n a n r s n r e t e r , , , , , . . , , , , , . , . , , . , . , . 6 7
4 . 9 B e n d a B a r a d a F i A t a s P e r m u k a a n K a s a r . , . , . , . . . , , . . , , , , , , . E 3
A8-,=TRAi{
t';lata pelajai'an trsik:a .Sekolah tuIeneIgaii Urnur-r-r n-ren:pakan bagian oari nrata peiajar-an iPA ei 5ir{U ,iang irtefupaxan i<eian;uisn rnara
pelajaran isika Ci .3ek*iah tanjutan Tiirgkat Pedanra. liir_ru ps;1gsgs5r.,i
alam merupakan hasii kegiatan mar-rusia berupa pengetaFruarr, gagasan dan
konsep ./ang terorganisasi tetliatrg alar,-'i se{Eenlya, yang diper+teil dari
pefiqamata!-r nreiaiui sefailgt{aiau pfoses iinriah. Fisika nrerupakan salair
satu bagian ilmu pengetaliuan aiam tai_rff fiignpur;yai tujuan a-qai- hasil
per*belajarannya bukan han:r.a :ebagai prsdui:, nreiair_rkan juga
pengembangan pro$es. ini berarti siswa diharapkan iidax fiaf'}./a nrampu
nremahami pengetahuan, faKa-iakta darr juga mampu menge.rrrbarrgkarr
ketrampilati, sikap rlan nilai-niiai yang dipariukarr ur_ru-rtk neiie apai
pengetalruarr itu, Sebelunr sisv;a sampa.i pada kemampuan
m€nEembangkan ketrampillarr,siswa terlebih dahulu harus sunggun-sungguh
susiah menrananri nraieri fisika secara konseptual, Setiap penciidik
me*ginginkan agar ilnru yang dimiliki dapat diserap dengan baik oleh siswa
namun dipengaruhi oleh faktor-faktor antara lain media, rnetode mengajar
a.tau buku-buku peiajaran yang digunakair. Ofeh sebab itu para pendidik
dituntut uniuk dapat nrenggunakan bui<u-buku peiajaran yang nudah
dinrengerti olsh sisvra dan sesuaidengan lrondisi dan kebutuhan si$wa.