LAPORAN AKHIR STUDI
LAPORAN AKHIR STUDI
ASUHAN KEPERAWATAN GERONTIK PADA Ny. K DENGAN
ASUHAN KEPERAWATAN GERONTIK PADA Ny. K DENGAN
MASALAH KEPERAWATAN RESIKO JATUH DI UPTD GRIYA
MASALAH KEPERAWATAN RESIKO JATUH DI UPTD GRIYA
WERDHA
WERDHA SURABAY
SURABAYA
A
Oleh:
Oleh:
VONDA KHARISMA MAHAN
VONDA KHARISMA MAHANTA
TARI
RI
NIM. 13151313!"1
NIM. 13151313!"1
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN NERS
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN NERS
#AKULTAS KEPERAWATAN UNIVERSITAS AIRLANGGA
#AKULTAS KEPERAWATAN UNIVERSITAS AIRLANGGA
SURABAYA
SURABAYA
$!1%
$!1%
WERDHA
WERDHA SURABAY
SURABAYA
A
Oleh: Oleh: VONDA KHARISM
VONDA KHARISMA MAHANTARIA MAHANTARI NIM. 131513143
NIM. 131513143091091
Pembimbing Ak!emik Pembimbing Ak!emik
Ri"# $%&ining#'"( S.Ke).( N".( M.Ke) Ri"# $%&ining#'"( S.Ke).( N".( M.Ke)
NIP
NIP. 19. 19*+0+1+,0150*+0+1+,01504,00,4,00,
Pembimbing R%ngn Pembimbing R%ngn
R-. Din T-i"#in( S.Ke). N".( M.Ke) R-. Din T-i"#in( S.Ke). N".( M.Ke)
NIK. 13914191 NIK. 13914191
ASUHAN KEPERAWATAN GERONTIK PADA Ny. K DENGAN
ASUHAN KEPERAWATAN GERONTIK PADA Ny. K DENGAN
MASALAH KEPERAWATAN RESIKO JATUH DI UPTD GRIYA
MASALAH KEPERAWATAN RESIKO JATUH DI UPTD GRIYA
WERDHA
WERDHA SURABAY
SURABAYA
A
Oleh: Oleh: VONDA KHARISM
VONDA KHARISMA MAHANTARIA MAHANTARI NIM. 131513143
NIM. 131513143091091
Pembimbing Ak!emik Pembimbing Ak!emik
Ri"# $%&ining#'"( S.Ke).( N".( M.Ke) Ri"# $%&ining#'"( S.Ke).( N".( M.Ke)
NIP
NIP. 19. 19*+0+1+,0150*+0+1+,01504,00,4,00,
Pembimbing R%ngn Pembimbing R%ngn
R-. Din T-i"#in( S.Ke). N".( M.Ke) R-. Din T-i"#in( S.Ke). N".( M.Ke)
NIK. 13914191 NIK. 13914191
P%i "'%k%- keh!i-# T%hn /ng Mh " k-en be-k# -hm# !n P%i "'%k%- keh!i-# T%hn /ng Mh " k-en be-k# -hm# !n hi!'hN' kmi !)# men'ele"ikn 2)-n Akhi- P-k#ik Seni- !i PTD hi!'hN' kmi !)# men'ele"ikn 2)-n Akhi- P-k#ik Seni- !i PTD -i' 6e-!h S%-b'( 13 7%ni 8 15 7%ni ,01. 2)-n ini !i"%"%n "ebgi -i' 6e-!h S%-b'( 13 7%ni 8 15 7%ni ,01. 2)-n ini !i"%"%n "ebgi "l
"lh h "#% "#% "'"'-# -# !l!lm m menmen))i i kmkm)e#e)e#en"i n"i P-P-g-g-m m Ne-Ne-" " )!)! P-P-g-g-mm Pen!i!ikn P-;e"i Ne-" $k%l#"
Pen!i!ikn P-;e"i Ne-" $k%l#" Ke)e-<#n ni=e-"i#" Ai-lngg S%-b'.Ke)e-<#n ni=e-"i#" Ai-lngg S%-b'. K
Kmi mi memengng%%))kkn n #e#e-i-immkk"i"ih h keke))! ! )i)ihhkk)i)ihhk k ''nng g #e#ellhh membn#% hingg l)-n khi- ini !)# #e-"ele"ikn. )n #e-im k"ih kmi membn#% hingg l)-n khi- ini !)# #e-"ele"ikn. )n #e-im k"ih kmi "m)ikn ke)!:
"m)ikn ke)!: 1
1 P-P-;;. . D-D-. . N%N%-"-"llm( m( M.M.N%N%-" -" >H>Hnn"? "? "e"elklk% % DeDekkn n $$k%k%l#l#" " KeKe)e)e--<<##nn ni
ni=e-=e-"i#"i#" " AiAi-ln-lngg gg ''ng ng #el#elh h memmembe-be-ikikn n ke"eke"em)m)#n #n ke)ke)! ! kmkmii %n#%k n'ele"ikn P-g-m Pen!i!ikn P-;e"i Ne-".
%n#%k n'ele"ikn P-g-m Pen!i!ikn P-;e"i Ne-". ,
, lili! l;i! l;inn( S.Ke)( S.Ke).( N".( M..( N".( M.Ke)Ke)( "elk( "elk% Ke#% De)% Ke#% De)-#e-#emen Ke)men Ke)e-<e-<##nn 7i< !n
7i< !n Km%Km%ni#" 'ng ni#" 'ng #elh membe-ik#elh membe-ikn n !-n!-ngn ke)! kmi gn ke)! kmi !lm!lm menlnkn )-g-m )-k#ik )-;e"i ini.
menlnkn )-g-m )-k#ik )-;e"i ini. 3
3 S%S%gigi''nn# # "e"ellk% k% keke))l l PPTTD D --i'i' 66ee-!-!hh SS%-%-bb'' ''nng g #e#ellhh membe-ikn !%k%ngn !n bn#%n "ehingg kegi#n )-k#ik "eni- !)# membe-ikn !%k%ngn !n bn#%n "ehingg kegi#n )-k#ik "eni- !)# be-ln !engn ln-.
be-ln !engn ln-. 4
4 RiRi"#"# $$( ( S.S.KeKe).).( ( N"N".( .( M.M.KeKe) ) "e"ellk% k% )e)emmbibimbmbining g kk!!ememik ik ##" " "e"em%m% m"%kn( n"eh#( "-n( bimbingn !n k-i#ik !lm menlnkn )-g-m m"%kn( n"eh#( "-n( bimbingn !n k-i#ik !lm menlnkn )-g-m )-k#ik "eni-.
)-k#ik "eni-. 5
5 ReReni ni @%@%!i!i--#i#i( ( S.S.SS" " "e"ellk% k% )e)embmbimimbibing ng klklininik ik ##" " "e"em%m% mm""%k%knn(( n"eh#( "-n( bimbingn !n k-i#ik !lm menlnkn )-g-m )-k#ik n"eh#( "-n( bimbingn !n k-i#ik !lm menlnkn )-g-m )-k#ik "eni-. "eni-. S%-b'( S%-b'( 7%li 7%li ,01,01 Vn! Kh-i"m Mhn#-i Vn! Kh-i"m Mhn#-i
DA#TAR ISI
2emb- Penge"hn... i K# Pengn#-... ii D;#- i"i... iii D;#- mb-... i= D;#- 2m)i-n... =BAB 1 PENDAHULUAN... 1
1.1 2#- @elkng... 1 1., R%m%"n M"lh... 4 1.3 T%%n... 5 1.3.1 T%%n %m%m... 5 1.3., T%%n kh%"%"... 5 1.4 Mn;#... 5 1.4.1 Mn;# #e-i#i"... 5 1.4., Mn;# )-k#i"... 5BAB $ TINJAUAN PUSTAKA... &
,.1 Kn"e) 2n"i... ... + ,.1.1 De;ini"i... . + ,.1., @#"n m%- 2n%# "i... + ,.1.3 K-k#e-i"#ik 2n"i... * ,.1.4 Ti)e 2n"i... * ,.1.5 P-"e" Pen%n... 9 ,.1. Te-i Pen%n... 10 ,.1.+ T%g" Pe-kembngn 2n"i... .. 13 ,., Kn"e) 7#%h... 14 ,.,.1 De;ini"i... . 14 ,.,., $k#- Re"ik... 14 ,.,.3 Peneghn... 1+ ,.3 Kn"e) Balance Exercise... ,0 ,.3.1 De;ini"i... . ,0 ,.3., 7eni" Ke"eimbngn... ,0 ,.3.3 Mn;# Dn T%%n Balance Exercise... ,3 ,.3.4 2ngkh2ngkh Balance Exercise... ,3 ,.4 Kn"e) 7he... ,+ ,.4.1 De;ini"i... . ,+ ,.4., Kl"i;ik"i... ,+ ,.4.3 7eni" Tnmn... ,+ ,.4.4 Km)"i"i... ,* ,.4.5 Mn;# Tnmn... ,9 iiiBAB LAPORAN KASUS PASIEN KELOLAAN... 3
Pengkin... 34
Ani" D#... 4*
$-m# Renn A"%hn Ke)e-<#n... 49
$-m# Im)lemen#"i Ke)e-<#n... 51
##n Kem%n Ke)e-<#n >SOAPI?... 5,
BAB PEMBAHASAN... %3
BAB 5 KESIMPULAN DAN SARAN
...
%5
5.1 Ke"im)%ln ... 5 5., S-n ... 5LAMPIRAN... %%
DA#TAR PUSTAKA... &$
DA#TAR GAMBAR
mb- ,.1 e-kn Plantar Flexion ... ,4 mb- ,., e-kn Knee Flexion ... ,4 mb- ,.3 e-kn Hip Flexion... ,5 mb- ,.4 e-kn Hip Extension... ,mb- ,.5 e-kn Single Leg Side... ,+
mb- ,. Penm)iln 7eni"7eni" 7he... ,*
2m)i-n 1. SOP Peng%k%-n TTV ...
2m)i-n ,. SOP Km)-e" Hng# 7he ... . 9
2m)i-n 3. Dk%men#"i... +1
1.1 L'(') Bel'*'+,
P-"e" )en%n )! ln"i "e-ingkli men'ebbkn )e-m"lhn ke"eh#n. Slh "#% m"lh %#m !n #e-m"%k Geriatric Giant !lh ke!in #%h >#m( ,009?. P! ln"i #e-!i )en%-%nn ;i"ilgi" "i"#em m%"k%l"kele#l( 'i#% )en%-%nn %mlh !n %k%-n "e-b%# ## "ehingg #e-!i )en%-%nn kek%#n ## ek"#-emi#" b<h( ke#hnn( k-!in"i "e-# #e-b#"n' -nge ; m#in >ROM? >Mille-( ,004?.
Kehilngn ##l m"" #%lng )-g-e"i; #e-!i )! ln"i. @ebe-) kem%ngkinn %n#%k )en'ebb kehilngn ini meli)%#i k#i=i#" ;i"ik( )e-%bhn h-mnl( !n -e"-)"i #%lng k#%l. Peng-%h kehilngn #%lng !lh #%lng men!i lebih lemh: #%lng belkng lebih l%nk !n #e-#ekn( #%lng )nng k%-ng -e"i"#en %n#%k memb%ngk%k. Selin i#%( ln"i menglmi )e-%bhn "##%" ;%ng"inl "ek%n!e- kib# )e-%bhn "##%" mbili""i. 2n"i be-ln lebih lmb# !n #m)k
k%-ng #e-k-!in"i. 2n"i %g memb%# lngkh 'ng lebih )en!ek( meng kki me-ek lebih !ek# be-"mn "ehingg ke"eimbngn #%b%h #i!k "#bil !n me-ek "ng# be-i"ik #%h !n e!e- >P##e- B Pe--'( ,009?. Selm )-"e" men%( ln"i mem)%n'i -e"ik %n#%k #%h. Kne( O%"ln!e- !n Ab-" >19*9? !lm S%#-ini >,014? men'#kn bh< "lh "#% m"lh ke"eh#n 'ng "e-ing #e-!i )! ln"i !lh in"#bili#" 'i#% be-!i-i !n be-ln #i!k "#bil #% m%!h #%h. 7#%h b%kn me-%)kn )-"e" n-ml !-i )en%n.
@el%m #e-!)# )enngnn kh%"%" #% #e-)i km)lemen#e- 'ng !ilk%kn %n#%k menngni )eneghn -e"ik #%h !i PTD -i' 6e-!h. Pembe-in walker bi"n' !ibe-ikn bgi ln"i 'ng memiliki -i<'# #%h "ebel%mn' #% ln"i 'ng #i!k mm)% men)ng #%b%hn' ke#ik be-ln. Pembe-in walker " #i!k %k%) %n#%k menegh -e"ik #%h ik
,
#i!k !i!%k%ng l#ihn ;i"ik %n#%k meng ke"eimbngn #%b%h "e)e-#i balance exercise. Nm%n l#ihn #e-"eb%# bel%m !i#e-)kn !i )n#i.
Sen"%" )en!%!%k #h%n ,01, men'eb%#kn bh< %mlh )en!%!%k ln"i !i In!ne"i "eki#- 1*(55 %# -ng #% +(+*C !-i ##l )en!%!%k In!ne"i !n )! #h%n ,0,0 !i)e-ki-kn %mlh )en!%!%k ln"i !i In!ne"i kn #e-%" be-#mbh men!i ,*(* %# i< >11(34C? !engn %"i h-)n hi!%) men)i +1 #h%n. Pe-"en#"e )en!%!%k ln"i 'ng #elh men)i ngk !i#" +C 'ng men%n%kkn bh< neg- In!ne"i "%!h m"%k kelm)k neg- be-"#-%k#%- #% >aging population? >@!n P%"# S##i"#ik( ,01,?. Mille- menel"kn "eki#- 30C ln"i 'ng #inggl !i km%ni#" menglmi #%h. In"i!en #%h "e#i) #h%nn' !i n#- ln"i 'ng #inggl !i km%ni#" meningk# !-i ,5C )! %"i +0 #h%n men!i 35C "e#elh be-%"i lebih !-i +5 #h%n( hl ini !)# meningk# !i"ebbkn ke!in #%h !i km%ni#" m%ngkin #i!k !ike#h%i k-en #i!k ! 'ng mel)- #% m%ngkin #e-l%)kn >S#nle' B @e-e( ,00+ !lm S%#-ini( ,014?.
H!i >,009? men'#kn bh< ke!in #%h )! ln"i !)# !i)eng-%hi leh bebe-) ;k#- in#-in"ik !n ek"#-in"ik. A!)%n ;k#- in#-in"ik n#- lin kn!i"i ;i"ik( ne%-)"iki#-ik( )en%-%nn =i"%l !n )en!eng-n( )e-%bhn ne%-m%"k%l-( gi# !n -e;lek" )"#%-l k-en )-"e" men%. Se!ngkn ;k#- ek"#-in"ik meli)%#i lingk%ngn 'ng #i!k men!%k%ng( k#i;i#"( !n b#b#n. 6l%)%n #%h be-h%b%ngn !engn bn'k ;k#-( ke#i!k"eimbngn me-%)kn ;k#- %#m >hng%""% !kk( ,01,?. Hl #e-"eb%# %g !i)e-k%# leh %n-# !lm K%"nn#( >,00+? 'ng men'#kn bh< 31C4*C ln"i #%h k-en gngg%n ke"eimbngn.
Seki#- 3050C !-i ))%l"i ln%# %"i !i !%ni 'ng be-%"i 5 #h%n ke #" menglmi #%h "e#i) #h%nn' !n meningk# 3,4,C )! ln"i 'ng be-%"i !i #" +0 #h%n. Se)-%h !-i ngk #e-"eb%# menglmi #%h be-%lng( 5C !-i )en!e-i# #%h ini menglmi )#h #%lng #%
meme-l%kn )e-<#n -%mh "ki# >N%g-h( ,01,?.
7#%h !)# mengkib#kn be-bgi eni" e!e-( ke-%"kn ;i"ik !n )"iklgi". Ke-%"kn ;i"ik 'ng )ling !i#k%#i !-i ke!in #%h !lh )#h #%lng )ngg%l. 7eni" ;-k#%- lin 'ng "e-ing #e-!i kib# #%h !lh ;-k#%- )e-gelngn #ngn( lengn #" !n )el=i" "e-#
ke-%"kn -ingn l%nk. Dm)k )"iklgi" !lh <l%)%n e!e- ;i"ik #i!k #e-!i( "'k "e#elh #%h !n -" #k%# kn #%h lgi !)# memiliki bn'k kn"ek%en"i #e-m"%k n"ie#"( hilngn' -" )e-' !i-i( )emb#"n !lm k#i=i#" "eh-ih-i( ;l;bi #% ;bi #%h 'ng khi-n' !)# men'ebbkn !e)-e"i !n men-ik !i-i >S#nle'(
,00?.
Ke"eimbngn )"#%-l ln"i 'ng #i!k !ikn#-l !)# meningk#kn -e"ik #%h >Sib%-in( ,00?. Slh "#% "l%"i meng#"i !n menegh !n' gngg%n ke"eimbngn ini !lh %)' )embe-in l#ihn( "lh "#%n' balance exercise. N'mn >,00+?( men'#kn bh< balance exercise !lh "%#% k#i;i#" ;i"ik 'ng !ilk%kn %n#%k meningk#kn ke"#biln #%b%h !engn - meningk#kn kek%#n ## ngg# ge-k b<h. Se!ngkn M!%-ei- >,00?( meng%ngk)kn bh< l#ihn
ke"eimbngn "ng# e;ek#i; %n#%k meningk#kn ke"imbngn ;%ng"inl !n "##i" "e-# mbili#" ln"i. 2#ihn ke"eimbngn "ng# )en#ing )! ln"i >ln%# %"i? k-en l#ihn ini "ng# membn#% mem)e-#hnkn #%b%hn' g- "#bil "ehingg menegh #e-#%h 'ng "e-ing #e-!i )! ln"i. 2#ihn ke"eimbngn ini %g "ng# be-g%n %n#%k memn!i-ikn )- ln"i g- meng)#imlkn kemm)%nn' "ehingg menghin!-i !-i !m)k 'ng #e-!i 'ng !i"ebbkn k-en ke#i!kmm)%nn' >7<i-( ,009?.
@e-!"-kn h"il )engkin #nggl ,, 7%ni ,01( N'. K menglmi ke!in #%h !i )n#i. Ke!in #%h N'. K #e-!i )! )gi h-i k-en klien #i!k memb< walker . Akib#n' )inggng "m)i )n## klien #e-" "ng# n'e-i.
A!)%n -- %n#%k men%-%nkn n'e-i "en!i men%-%# P##e- !n Pe--' >,00?( 'i#% !engn - #e-)i ;-mklgi !n nn;-mklgi. Te-)i ;-mklgi 'i#% #in!kn )embe-in b# "ebgi )en%-%n n'e-i. @i"n' !engn )embe-in b#b# nlge"ik "e)e-#i )embe-in b# n#i in;lm"i nn"#e-i! >OAINS?( n#h: ")i-in !n ib%)-;en. Pengg%nn b#b#n nlge"ik memiliki !m)k b%-%k "e)e-#i -" #i!k n'mn )! "l%-n e-n( m%l( !i-e( )e-!-hn #%kk( !)# %g mengkib#kn ke-%"kn )! ginl( !n gngg%n k-!i="k%le- >S%kn!- !kk( ,009?. Se!ngkn
4
#e-)i nn;-mklgi !lh #in!kn !lm b#" ke)e-<#n 'ng !)# !ig%nkn %n#%k men%-%nkn n'e-i )! ln"i. Selm ini bil #e-!i n'e-i( kebn'kn )e-<# !i )n#i lng"%ng membe-ikn #in!kn me!i" >#e-)i ;-mklgi? !-i )! melk%kn #in!kn mn!i-i "e)e-#i membe-ikn km)-e". A!)%n #e-)i nn;-mklgi 'ng !)# !ig%nkn !lm men%-%nkn n'e-i !lh km)-e" he hng#.
Km)-e" he !)# men%-%nkn n'e-i k-en he !)# meningk#kn kemm)%n kn#-l #e-h!) n'e-i. 7he memiliki -" )e!" !n be-"i;# hng#. @ebe-) bhn !lm he !in#-n' ginge-l( limnene( 8 linleni i!( ")-#i( E8"i#"#e-l( #e)%ng kni( )-'li i!( )"iin( hl-geni i!( !n ;-ne"l. Men%-%# P%")ning#'" B #mi >,013?( he "e-ing "ekli !ig%nkn "ebgi b# n'e-i k-en kn!%ngn ginge-l !n -" hng# 'ng !i#imb%lknn' memb%# )emb%l%h !-h #e-b%k !n mem)e-ln- "i-k%l"i !-h. P! #h)n ;i"ilgi" n'e-i( km)-e" he men%-%nkn n'e-i )! #h) #-n"!%k"i( !imn )! #h)n ini he mmiliki kn!%ngn ginge-l 'ng mengn!%ng "iklk"igen"e 'ng bi" menghmb# #e-ben#%kn' )-"#gln!in "ebgi me!i#- n'e-i( "ehingg #e-!i )en%-%nn n'e-i. Sehingg he !)# !ig%nkn "ebgi "lh "#% l#e-n#i=e )engb#n nn ;-mklgi" %n#%k men%-%nkn n'e-i.
Km)-e" he hng# "ebgi "lh "#% #e-)i km)lemen#e- me-%)kn "lh "#% - )embel-n 'ng !ih-)kn !)# men%-%nkn "kl n'e-i )! ln"i. @e-!"-kn hl #e-"eb%#( )eneli#i #e-#-ik %n#%k melk%kn )eneli#in #en#ng )eng-%h km)-e" he hng# #e-h!) )en%-%nn "kl
n'e-i )! N'. K !i PTD -i' 6e-!h S%-b'.
1.$ R--/'+ M'/'l'h
A)kh #e-!)# )eng-%h "%hn ke)e-<#n 'ng !ibe-ikn #e-h!) )en%-%nn -e"ik #%h !n )en%-%nn "kl n'e-i )! ln"i N'. K !i PTD
-i' 6e-!h S%-b'
1.3 T-0-'+
1.3.1 T-0-'+ U-
Menel"kn )eng-%h "%hn ke)e-<#n 'ng !ibe-ikn #e-h!) )en%-%nn -e"ik #%h !n "kl n'e-i )! ln"i N'. K !i PTD -i' 6e-!h S%-b'
1. Menel"kn )eng-%h balance exercise #e-h!) )en%-%nn -e"ik #%h !n km)-e" he hng# #e-h!) )en%-%nn "kl n'e-i ,. Menel"kn h"il )engkin !-i klien !engn m"lh -e"ik
#%h !n n'e-i k%# !i PTD -i' <e-!h
3. Menel"kn !ign"i" !n -enn "%hn ke)e-<#n )! klien !engn m"lh -e"ik #%h !n n'e-i k%# !i PTD -i' 6e-!h
4. Menel"kn im)lemen#"i 'ng !ibe-ikn )! klien !engn m"lh -e"ik #%h !n n'e-ik%# !i PTD -i' 6e-!h
5. Menel"kn e=l%"i h"il im)lemen#"i 'ng #elh !ibe-ikn )! klien
1. M'+''(
1..1 Te2)(/
H"il )eneli#in ini !)# !ig%nkn "ebgi in;-m"i !lm )engembngn ilm% ke)e-<#n kh%"%"n' Ke)e-<#n Ke"eh#n e-n#ik %n#%k menge#h%i )eng-%h balance exercise #e-h!) -e"ik #%h !n )eng-%h km)-e" he hng# #e-h!) )en%-%nn "kl
n'e-i )! N'.K.
1..$ P)'*(/
1. @gi 2n"i
D)# membe-ikn gmb-n balance exercise 'ng bi" !ilk%kn leh ln"i !engn -e"ik #%h !n )ene-)n km)-e" he hng# #e-h!) )en%-%nn "kl n'e-i.
,. @gi )-;e"i ke)e-<#n
Sebgi m"%kn bgi )e-<#( 'ng "eln%#n' !)# !ig%nkn "ebgi l#e-n#i; kegi#n 'ng !i#e-)kn ke)! ln"i %n#%k menegh ke!in #%h !n )en%-%nn "kl n'e-i.
BAB $
TINJAUAN PUSTAKA
$.1 K2+/e4 L'+/'
$.1.1 De+/
"i ln%# !ik#kn "ebgi #h) khi- )e-kembngn )! !%- kehi!%)n mn%"i. Se!ngkn men%-%# P"l 1 '# >,?( >3?( >4? N. 13 Th%n 199* #en#ng ke"eh#n !ik#kn bh< %"i ln%# !lh "e"e-ng 'ng #elh men)i %"i lebih !-i 0 #h%n >M-'m !kk( ,00*?.
@e-!"-kn !e;eni"i "e- %m%m( "e"e-ng !ik#kn ln%# %"i >ln"i? )bil %"in' 5 #h%n ke #". 2n"i b%kn "%#% )en'ki#( nm%n me-%)kn #h) ln%# !-i "%#% )-"e" kehi!%)n 'ng !i#n!i !engn )en%-%nn kemm)%n #%b%h %n#%k be-!)#"i !engn "#-e" lingk%ngn. 2n"i !lh ke!n 'ng !i#n!i leh keggln "e"e-ng %n#%k mem)e-#hnkn ke"eimbngn #e-h!) kn!i"i "#-e" ;i"ilgi". Keggln ini be-ki#n !engn )en%-%nn !' kemm)%n %n#%k hi!%) "e-# )eningk#n ke)ekn "e- in!i=i!%l >;en!i( ,009?.
$.1.$ B'('/'+ U-) L'+0-( U/'
Men%-%# )en!)# be-bgi hli !lm ;en!i >,009? b#"n b#"n %m%- 'ng menk%) b#"n %m%- ln"i !lh "ebgi be-ik%#:
. Men%-%# n!ngn!ng Nm- 13 Th%n 199* !lm @b 1 P"l 1 '# , 'ng be-b%n'i F2n%# %"i !lh "e"e-ng 'ng men)i %"i 0 >enm )%l%h? #h%n ke #"G.
b. Men%-%# 6-l! Hel#h O-gni&#in >6HO?( %"i ln%# !ibgi men!i em)# k-i#e-i be-ik%# :
? "i )e-#enghn >middle age? ilh 4559 #h%n b? 2n%# %"i >elderly? ilh 0+4 #h%n
*
!? "i "ng# #% >very old ? ilh !i #" 90 #h%n
. Men%-%# D-. 7" M"!ni >P"iklg I? #e-!)# em)# ;"e 'i#% : ? $"e in=en#%" ilh ,540 #h%n
b? $"e =i-ili#ie" ilh 4055 #h%n ? $"e )-e"eni%m ilh 555 #h%n !? $"e "eni%m ilh 5 hingg #%#%) %"i
$.1.3 K')'*(e)/(* L'+/'
2n"i memiliki k-k#e-i"#ik "ebgi be-ik%#: be-%"i lebih !-i 0 #h%n >"e"%i !engn )"l 1 '# >,? N.13 #en#ng ke"eh#n?( keb%#%hn !n m"lh 'ng be-=-i"i !-i -en#ng "eh# "m)i "ki#( !-i keb%#%hn bi)"ik""il "m)i ")i-i#%l( "e-# !-i kn!i"i !)#i; hingg kn!i"i ml!)#i;( lingk%ngn #em)# #inggl be-=-i"i >M-'m !kk( ,00*?.
$.1. T4e L'+/'
@ebe-) #i)e )! ln"i be-gn#%ng )! k-k#e-( )englmn hi!%)( lingk%ngn( k!i"i ;i"ik( men#l( ""il( !n eknmin' >N%g-h ,000 !lm M-'m !kk( ,00*?. Ti)e #e-"eb%# !ib-kn "ebgi be-ik%#.
. Ti)e -i; bik"n
K' !engn hikmh( )englmn( men'e"%ikn !i-i !engn )e-%bhn &mn( mem)%n'i ke"ib%kn( be-"ik) -mh( -en!h h#i( "e!e-hn( !e-m<n( memen%hi %n!ngn( !n men!i )n%#n.
b. Ti)e mn!i-i.
Menggn#i kegi#n 'ng hilng !engn 'ng b-%( "elek#i; !lm men-i )eke-n( be-g%l !engn #emn( !n memen%hi %n!ngn. . Ti)e #i!k )%".
Kn;lik lhi- b#in menen#ng )-"e" )en%n "ehingg men!i )em-h( #i!k "b-( m%!h #e-"ingg%ng( "%li# !il'ni( )engk-i#ik
!n bn'k men%n#%#. !. Ti)e )"-h.
Mene-im !n men%ngg% n"ib bik( mengik%#i kegi#n gm( !n melk%kn )eke-n ) ".
e. Ti)e bing%ng.
Kge#( kehilngn ke)-ib!in( meng"ingkn !i-i( min!e-( men'e"l( )"i;( !n %h #k %h.
Ti)e lin !-i ln"i !lh #i)e )#imi"( #i)e kn"#-%k#i;( #i)e independen >ke#e-gn#%ngn?( #i)e deensie >be-#hn?( #i)e mili#n !n
"e-i%"( #i)e )em-h;-%"#"i >kee< kib# keggln !lm melk%kn "e"%#%?( "e-# #i)e )%#%" " >beni )! !i-i "en!i-i?.
$.1.5 P)2/e/ Pe+-''+
Pen%n !lh n-ml( !engn )e-%bhn ;i"ik !n #ingkh lk% 'ng !)# !i-mlkn 'ng #e-!i )! "em% -ng )! "# me-ek men)i %"i #h) )e-kembngn k-nlgi" #e-#en#%. Ini me-%)kn "%#% ;enmen 'ng km)lek" m%l#i!imen"inl 'ng !)# !ib"e-="i !i !lm "#% "el !n be-kembng "m)i )! ke"el%-%hn "i"#em. >S#nle'( ,00?.
Th) !e<" me-%)kn #h) #%b%h men)i #i#ik )e-kembngn 'ng mk"iml. Se#elh i#% #%b%h m%li men'%"%#
!ik-enkn be-k%-ngn' %mlh "el"el 'ng ! !i !lm #%b%h. Sebgi kib#n'( #%b%h %g kn menglmi )en%-%nn ;%ng"i "e- )e-lhnlhn. I#%lh 'ng !ik#kn )-"e" )en%n >M-'m !kk(
,00*?.
!ging process #% )-"e" )en%n me-%)kn "%#% )-"e" bilgi" 'ng #i!k !)# !ihin!-i !n kn !ilmi leh "e#i) -ng. Men% !lh "%#% )-"e" menghilngn' "e- )e-lhnlhn > gradual ? kemm)%n -ingn %n#%k mem)e-biki !i-i #% menggn#i "e-# mem)e-#hnkn "#-%k#%- !n ;%ng"i "e- n-ml( ke#hnn #e-h!) e!e-( #e-m"%k !n' in;ek"i. P-"e" )en%n "%!h m%li be-lng"%ng "ek "e"e-ng men)i !e<"( mi"ln' !engn #e-!in' kehilngn -ingn )! ##( "%"%nn "-;( !n -ingn lin "ehingg #%b%h m#iJ "e!iki# !emi "e!iki#. Seben-n' #i!k ! b#"n 'ng #eg"( )! %"i be-) kn!i"i ke"eh#n "e"e-ng m%li men%-%n. Se#i) -ng memiliki ;%ng"i ;i"ilgi" l# #%b%h 'ng "ng# be-be!( bik !lm hl )en)in )%nk ;%ng"i #e-"eb%# m%)%n "# men%-%nn'. m%mn' ;%ng"i ;i"ilgi" #%b%h men)i )%nkn' )! %"i ,030 #h%n. Se#elh men)i )%nk( ;%ng"i l# #%b%h kn be-! !lm kn!i"i #e#) %#%h bebe-) "#( kem%!in men%-%n "e!iki# !emi "e!iki# "e"%i !engn be-#mbhn' %"i >M%b-k( ,009?.
Peng-%h )-"e" men% !)# menimb%lkn be-bgi m"lh( bik "e- bilgi"( men#l( m%)%n eknmi. Semkin ln%# %"i
10
"e"e-ng( mk kemm)%n ;i"ikn' kn "emkin men%-%n( "ehingg !)# mengkib#kn kem%n!%-n )! )e-n)e-n ""iln' >Tmhe-( ,009?. Oleh k-en i#%( )e-l% membn#% in!i=i!% ln"i %n#%k meng h-k# !n #nmi mk"iml me"ki)%n !lm ke!n kehilngn ;i"ik( ""il !n )"iklgi" >Smel#&e-( ,001?.
$.1.% Te2) Pe+-''+
Men%-%# M-'m( !kk >,00*? ! bebe-) #e-i 'ng be-ki#n !engn )-"e" )en%n( 'i#% : #e-i bilgi( #e-i )"iklgi( #e-i ""il( !n #e-i ")i-i#%l.
1. Te-i bilgi"
Te-i bilgi menk%) #e-i gene#ik !n m%#"i( imm%nlg' "l< #he-'( #e-i "#-e"( #e-i -!ikl beb"( !n #e-i -n#i "ilng. . Te-i gene#ik !n m%#"i.
Men%-%# #e-i gene#ik !n m%#"i( "em% #e-)-g-m "e- gene#ik %n#%k ")e"ie"")e"ie" #e-#en#%. Men% #e-!i "ebgi kib# !-i )e-%bhn bikimi 'ng !i)-g-m leh mlek%l mlek%l DNA !n "e#i) "el )! "#n' kn menglmi m%#"i.
b" #mmunology slow t$eory
Men%-%# immunology slow t$eory( "i"#em im%n men!i e;ek#i; !engn be-#mbhn' %"i !n m"%kn' =i-%" ke !lm #%b%h 'ng !)# men'ebbkn ke-%"kn -gn #%b%h.
. Te-i "#-e"
Te-i "#-e" meng%ngk)kn men% #e-!i kib# hilngn' "el"el 'ng bi" !ig%nkn #%b%h. Regene-"i -ingn #i!k !)# mem)e-#hnkn ke"#biln lingk%ngn in#e-nl( kelebihn %"h( !n "#-e" 'ng men'ebbkn "el"el #%b%h lelh #e-)ki. !. Te-i -!ikl beb".
R!ikl beb" !)# #e-ben#%k !i lm beb"( #i!k "#biln' -!ikl beb" >kelm)k #m? mengkib#kn k"i!"i k"igen bhnbhn -gnik "e)e-#i k-bhi!-# !n )-#ein. R!ikl ini men'ebbkn "el"el #i!k !)# melk%kn
-egene-"i.
e. Te-i -n#i "ilng.
P! #e-i -n#i "ilng !i%ngk)kn bh< -ek"i kimi "el"el 'ng #% men'ebbkn ik#n 'ng k%#( kh%"%"n'
-ingn klgen. Ik#n ini men'ebbkn k%-ngn' el"#i"i#" kek%n( !n hilngn' ;%ng"i "el.
,. Te-i )"iklgi
Pe-%bhn )"iklgi" 'ng #e-!i !)# !ih%b%ngkn )%l !engn kek%-#n men#l !n ke!n ;%ng"inl 'ng e;ek#i;. A!n' )en%-%nn !n in#elek#%li#" 'ng meli)%#i )e-"e)"i( kemm)%n kgni#i;( mem-i( !n bel- )! %"i ln%# men'ebbkn me-ek "%li# %n#%k !i)hmi !n be-in#e-k"i. Pe-"e)"i me-%)kn kemm)%n in#e-)-e#"i )! lingk%ngn. Dengn !n' )en%-%nn ;%ng"i "i"#em "en"-ik( mk kn #e-!i )%l )en%-%nn kemm)%n %n#%k mene-im( mem)-"e"( !n me-e")n" "#im%l%" "ehingg #e-k!ng kn m%n%l k"i-ek"i 'ng be-be! !-i "#im%l%" 'ng !.
3. Te-i ""il
A! bebe-) #e-i ""il 'ng be-ki#n !engn )-"e" )en%n( 'i#% #e-i in#e-k"i ""il > social exc$ange t$eory?( #e-i )en-ikn !i-i >disengagement t$eory?( #e-i k#i=i#" >activity t$eory?( #e-i ke"inmb%ngn >continuity t$eory?( #e-i )e-kembngn >development t$eory?( !n #e-i "#-#i;ik"i %"i >age stratiication t$eory?.
. Te-i in#e-k"i ""il.
Te-i ini menb menel"kn meng) ln"i be-#in!k )! "%#% "i#%"i #e-#en#%( 'i#% #" !"- hlhl 'ng !ih-gi
m"'-k#. P! ln"i( kek%"n !n )-e"#"in' be-k%-ng "ehingg men'ebbkn in#e-k"i ""il me-ek %g be-k%-ng( 'ng #e-"i" hn'lh h-g !i-i !n kemm)%n me-ek %n#%k mengik%#i )e-in#h.
b. Te-i )en-ikn !i-i
Te-i ini men'#kn bh< kemi"kinn 'ng !i!e-i# ln"i !n men%-%nn' !e-# ke"eh#n mengkib#kn "e-ng ln"i "e- )e-lhnlhn men-ik !i-i !-i )e-g%ln !i "eki#-n'.
. Te-i k#i=i#"
Te-i ini men'#kn bh< )en%n 'ng "%k"e" be-gn#%ng bgimn "e-ng ln"i me-"kn ke)%"n !lm melk%kn k#i=i#" "e-# mem)e-#hnkn k#i=i#" #e-"eb%#
1,
lebih )en#ing !ibn!ingkn k%n#i#" !n k#i=i#" 'ng !ilk%kn.
!. Te-i ke"inmb%ngn
Te-i ini mengem%kkn !n' ke"inmb%ngn !lm "ikl%" kehi!%)n ln"i. Penglmn hi!%) "e"e-ng )! "%#% "# me-%)kn gmb-nn' kelk )! "# i men!i ln"i. Hl ini !)# #e-lih# bh< g' hi!%)( )e-ilk%( !n h-)n "e"e-ng #e-n'# #i!k be-%bh me"ki)%n i #elh men!i ln"i.
e. Te-i )e-kembngn
Te-i )e-kembngn menel"kn bgimn )-"e" men!i #% me-%)kn "%#% #n#ngn !n bgimn <bn ln"i #e-h!) be-bgi #n#ngn #e-"eb%# 'ng !)# be-nili )"i#i; #%)%n neg#i;. Akn #e#)i( #e-i ini #i!k mengg-i"kn bgimn - men!i #% 'ng !iinginkn #% 'ng
"eh-%"n' !i#e-)kn leh ln"i #e-"eb%#. ;. Te-i "#-#i;ik"i %"i
Ke%ngg%ln #e-i "#-#i;ik"i %"i !lh bh< )en!ek#n 'ng !ilk%kn be-"i;# !e#e-mini"#ik !n !)# !i)e-g%nkn %n#%k mem)el-i "i;# ln"i "e- kelm)k !n be-"i;# mk-. Se#i) kelm)k !)# !i#in% !-i "%!%# )n!ng !emg-;i !n ke#e-ki#nn' !engn kelm)k %"i linn'. Kelemhnn' !lh #e-i ini #i!k !)# !i)e-g%nkn %n#%k menili ln"i "e- )e--ngn( menging# bh< "#-#i;ik"i "ng# km)lek" !n !inmi" "e-# #e-ki# !engn kl"i;ik"i kel" !n kelm)k e#nik.
4. Te-i ")i-i#%l
Km)nen ")i-i#%l !n #%mb%h kembng me-%%k )! )enge-#in h%b%ngn in!i=i!% !engn lm "eme"# !n )e-"e)"i
in!i=i!% #en#ng -#i kehi!%)n.
$.1.& T-,'/ Pe)*e'+,'+ L'+/'
2n"i h-%" men'e"%ikn !i-i #e-h!) )e-%bhn ;i"ik 'ng #e-!i "ei-ing )en%n. 6k#% !n !%-"i )e-%bhn ini be-=-i"i )! #i) in!i=i!%( nm%n "ei-ing )en%n "i"#em #%b%h( )e-%bhn )enm)iln !n ;%ng"i #%b%h kn #e-!i. Pe-%bhn ini #i!k
!ih%b%ngkn !engn )en'ki# !n me-%)kn )e-%bhn n-ml. A!n' )en'ki# #e-k!ng meng%bh <k#% #imb%ln' )e-%bhn #% !m)kn' #e-h!) kehi!%)n "eh-ih-i.
A!)%n #%g" )e-kembngn )! ln"i !lm !lh :
1. @e-!)#"i #e-h!) )en%-%nn ke"eh#n !n kek%#n ;i"ik( be-!)#"i #e-h!) m" )en"i%n !n )en%-%nn )en!)#n
,. @e-!)#"i #e-h!) kem#in )"ngn( mene-im !i-i "ebgi in!i=i!% 'ng men%( mem)e-#hnkn kehi!%)n 'ng mem%"kn( mene#)kn kembli h%b%ngn !engn nk 'ng #elh !e<"( menem%kn - mem)e-#hnkn k%li#" hi!%) >P##e- B Pe--'( ,009?.
$.$ K2+/e4 J'(-h
P! bebe-) !ek!e 'ng ll% )- )k- ge-i#-i !n ge-n#lgi
melih# #%h "ebgi kn"ek%en"i n-ml !-i )-"e" )en%n. Sek-ng )- )k- "e#%% bh< #%h !i"ebbkn k-en be-bgi ;k#- 'ng "ling
be-h%b%ngn >S#nle' B @e-e( ,00+?. 7#%h me-%)kn "lh "#% !-i geriatric giant "elin kn;%"i( gngg%n #nm( inkn#inen"i( kelinn
#%lng !n )#h #%lng( !n !ek%bi#%" >!i<#i( ,01,?.
$.$.1 De+/ 0'(-h
7#%h !lh "%#% ke!in 'ng !il)-kn leh )en!e-i# #% "k"i m# 'ng melih# ke!in 'ng mengkib#kn "e"e-ng #n) "eng !n men!!k #e-!%!%k #% #e-b-ing !i ln#i #% #em)# 'ng lebih -en!h( !n #% #n) kehilngn ke"!-n #%)%n l%k >Tine##i( 1994 !i<#i( ,01,?.
Men%-%# Kellg In#e-n"inl >19*+? !lm M-'m >,00*?( #%h me-%)kn ke!in 'ng men'ebbkn "%b'ek 'ng "!- men!i be-! !i )e-m%kn #nh #n) !i"eng !n #i!k #em"%k #%h kib# )%k%ln keke-"n( kehilngn ke"!-n( keng #% gel )-li"i"
men!!k.
@e-!"-kn )enge-#in !i#"( !i"im)%lkn bh< #%h me-%)kn ke!in #ib#ib !n #i!k !i"eng 'ng mengkib#kn "e"e-ng #e-b-ing #% #e-!%!%k !i ln#i >M-'m( ,00*?.
14
$.$.$ #'*(2) )e/*2 0'(-h
Te-!in' #%h mengin!ik"ikn !n' m"lh ne%-lgi( "en"-i( kgni#i;( me!ik"i( "e-# m%"k%l"kele#l. Dlm )-"e" #e-!in'( ! bebe-) ;k#- 'ng mel#-belkngin'( 'i#% #e-bgi !lm ;k#- in#-in"ik !n ek"#-in"ik >ni-<#i( ,013?
1. $k#- In#-in"ik
$k#- in#-in"ik !lh ;k#- 'ng be-"l !-i !lm #%b%h "e"e-ng( mi"ln' k-en ! )en'ki#)en'ki# k%#( gngg%n "i"#em "en"-i( gngg%n "i"#em "i"#em "%"%nn "-; mi"ln' ne%-)#i )e-i;e-( gngg%n "i"#em ngg# ge-k( mi"ln' kelemhn ## ek"#-emi#" b<h !n kekk%n "en!i( gngg%n n#%ng !n "i-k%l"i !-h( gngg%n )"iklgi" >)e-"n kn #%h?( =e-#ig( !n atigue.
. Pen'ki# k%#
Pen'ki# k%# "e-ingkli !i""i"ikn #e-h!) )eningk#n -e"ik #e-!in' #%h. %i&&ines !n syncope( "e-ing men'ebbkn #%h. k""e-b"i k%# !-i )en'ki# k-nik 'ng !i!e-i# ln"i %g "e-ing men'ebbkn #%h( mi"ln' "e"k n;" k%# )! )en!e-i# )en'ki# )-% b"#-%k#i; menh%n( n'e-i !! #ib#ib )! )en!e-i# )en'ki# n#%ng i"kemik.
b. Si"#em "en"-ik
P! "i"#em ini 'ng be-)e-n !i !lmn' !lh )englih#n >=i"%"? !n )en!eng-n. Sem% gngg%n #% )e-%bhn )! m# kn menimb%lkn gngg%n )englih#n. @egi#% )%l "em% )en'ki# #eling kn menimb%lkn gngg%n )en!eng-n !n ke"eimbngn k-en #eling !lh -gn 'ng be-;%ng"i "ebgi ke"eimbngn #%b%h.
. Si"#em S-; P%"# >SSP?
Pen'ki# SSP "e)e-#i "#-ke !n )-kin"n "e-ing !i!e-i# leh ln%# %"i !n men'ebbkn gngg%n ;%ng"i SSP "ehingg be-e")n #i!k bik #e-h!) in)%# "en"-ik.
!. M%"k%l"kele#l
ngg%n m%"k%l"kele#l men'ebbkn gngg%n g' be-ln !n hl ini be-h%b%ngn !engn !n' kekk%n -ingn )engh%b%ng( be-k%-ngn' m"" ##( )e-lmb#n kn!%k"i
"-;( )en%-%nn =i"%" l)ng )n!ng. Hlhl #e-"eb%# !i#" !)# men'ebbkn )en%-%nn range o motion >ROM? "en!i( )en%-%nn kek%#n ##( #e-%#m ek"#-emi#"( )e-)nngn <k#% -ek"i !n g'ngn b!n. Sem% )e-%bhn #e-"eb%# mengkib#kn kelmbnn be-ge-k( lngkh 'ng )en!ek )en!ek( )en%-%nn i-m( kki #i!k !)# men)k !engn k%# !n en!e-%ng gm)ng g'h( "%"h #% #e-lmb# mengn#i"i)"i bil #e-!i gngg%n( "e)e-#i #e-)ele"e#( #e-"n!%ng( ke!in #ib#ib "ehingg m%!h #%h.
e. ngg%n "i-k%l"i !-h
K%-ngn' "%)li k"igen ke #k kib# heb#n' kn#-k"i -#e-i "e-eb-l >transcient isc$emic attack ? #% k-en syncope !)# !i"ebbkn k-en hi)e-#en"i( )engb#n em"inl
#-%m( gngg%n n#%ng.
'ranscient isc$emic attack mem)eng-%hi )e-;%"i !-i #k !n men'ebbkn )%"ing "e- intermitten. Di)e-ki-kn "eki#- ,5C #e-!in' #%h !i"ebbkn k-en drop attact >)e-"n lemh )! kki ? 'ng !ih%b%ngkn !engn transcient isc$emic attack" In!i=i!% m%ngkin #i!k menglmi kehilngn ke"!-n. ;. ngg%n )"iklgi"
A!n' gngg%n )"iklgi" "e)e-#i m%n%ln' )e-"n kn #%h bi" !i"ebbkn k-en !n' p$obia 'ng )e-nh !ilmi "ebel%mn'. Keem"n( !e)-e"i( !n slowed walking pace kn mengh"ilkn )e-"n kn #e-#%h.
g" (ertigo
(ertigo !n )%"ing me-%)kn h"il !-i !i";%ng"i "i"#em kn#-l ke"eimbngn !n =e"#ib%l- ))-#%". Di"eL%ilib-%m m%ngkin !i#imb%lkn !-i be-bgi mm )en'ki#( "e)e-#i )-kin"n( l&eime-( perip$eral neurop$aty 'ng !i"ebbkn leh nemi( )en!% lkhl( #% !ibe#e". P"ien %m%mn' menglmi ke#i!k"eimbngn #%b%h !n #en!en"i %n#%k #%h !n k!ng kl meme-l%kn bn#%n %n#%k be-ln.
$" Fatigue
Sik) #%b%h 'ng #i!k #e)# > poor posture? membe-ikn kn#-ib%"i 'ng %k%) be"- #e-h!)#e-!in' #%h. Kelelhn(
1
"#e-#h-i#i"( kelemhn ##( !n lielong $abbits men!i )emi% m%n%ln' "ik) #%b%h 'ng #i!k ben-.
,. $k#- ek"#-in"ik
$k#- ek"#-in"ik !lh ;k#- 'ng be-"l !-i l%- #% lingk%ngn 'ng !)# men'ebbkn #%h )! ln"i. $k#- ek"#-in"ik #e-!i-i !-i k#i=i#" !n lingk%ngn.
. Ak#i=i#"
Sebgin be"- #%h #e-!i )! "# ln"i melk%kn k#i=i#" bi" "e)e-#i be-ln( nik #% #%-%n #ngg( menggn#i )"i"i. Hn' "e!iki# "ekli >5C?( #%h #e-!i )! "# ln"i melk%kn k#i=i#" be-bh' "e)e-#i men!ki g%n%ng #% lh-g be-#. 7#%h %g "e-ing #e-!i )! ln"i !engn bn'k kegi#n !n lh-g( m%ngkin !i"ebbkn leh kelelhn #% #e-))- bh' 'ng lebih bn'k. 7#%h %g "e-ing #e-!i )! ln"i 'ng imbil >-ng be-ge-k? ke#ik #ib#ib !i ingin )in!h #em)# #% mengmbil "e"%#% #n) )e-#lngn>-)in(
,00+?
b. 2ingk%ngn
Seki#- +0C #%h )! ln"i #e-!i !i -%mh( 10C #e-!i !i #ngg( !engn ke!in #%h "# #%-%n #ngg lebih bn'k !ibn!ing "# nik( 'ng linn' #e-!i k-en #e-"n!%ng menb-k ben! )e-lengk)n -%mh #ngg( ln#i 'ng liin #% #k -#( )ene-ngn -%ng 'ng k%-ng membe-ikn -e"ik #e-h!) #%h "ebn'k ,,C >-)in( ,00+?.
$.$.3 Pe+6e,'h'+ 0'(-h
Men%-%# M-'m >,013? !lm )e!mn )eneghn #%h )! ln"i( ! bebe-) #in!kn 'ng !)# !ilk%kn %n#%k menegh #%h )! ln"i 'i#% :
1. Mengi!en#i;ik"i ;k#- -e"ik( )enilin ke"eimbngn !n g' be-ln.
,. Dibe-ikn l#ihn ;lek"ibili#" ge-kn( l#ihn ke"eimbngn ;i"ik !n k-!in"i ke"eimbngn. 2#ihn ke"eimbngn !lh l#ihn ge-k "en!i )! ek"#-emi#" b<h 'ng mem%ngkinkn #e-!in' kn#-k"i ## "ehingg !)# meningk#kn ke"eimbngn )"#%-l "e"e-ng
>K%"nn# e# l.( ,00+?. 2#ihn balance training melib#kn bebe-) ge-kn !in#-n' plantar lexion) knee lexion) $ip lexion) $ip extention) !n single leg side" Kelebihn l#ihn balance training !lh #i!k memb%#%hkn <k#% 'ng lm %n#%k melk%kn l#ihn 'i#% 15,0 meni# !n #i!k memb%#%hkn "%#% ke#e-m)iln kh%"%" bgi "e-ng )e#%g" ke"eh#n %n#%k membe-ikn l#ihn #e-"eb%# >ni-<#i( ,013?.
3. Melk%kn e=l%"i bgimn ke"eimbngn b!nn' !lm melk%kn ge-kn )in!h #em)# !n )in!h )"i"i. Penilin g'ngn b!n "ng# !i)e-l%kn %n#%k menegh #e-!in' #%h( begi#% )%l !engn )enilin )kh kek%#n ## ek"#-emi#" b<h %k%) %n#%k be-ln #n) bn#%n( )kh ln"i men)kkn kkin' !engn bik( #i!k m%!h g'h( !n mengngk# kki !engn ben- "# be-ln.
4. Selin keb%#%hn ;i"ik( keb%#%hn )"iklgi" !n ""il %g !i)e-l%kn ln"i !-i kel%-gn'. Kel%-g h-%" mm)% mengm#i kemm)%n !n ke"eimbngn ln"i !lm be-ln( be-ln be-"m( !n membn#% "#bili#" #%b%h.
5. Mem)e-biki kn!i"i lingk%ngn 'ng !ingg) #i!k mn( mi"ln' !engn memin!hkn ben! be-bh'( memb%# )e-l#n -%mh 'ng mn >"#bil( ke#inggin !i"e"%ikn( !ib%# )egngn )! me !n #ngg? "e-# ln#i #i!k liin !n )ene-ngn %k%).
@e-ik%# bebe-) - mem!i;ik"i lingk%ngn :
1? A#%- "%h% -%ngn "%)' #i!k #e-ll% )n" #% !ingin menghin!-i )%"ing kib# "%h%
,? T-%hlh b-ngb-ng 'ng !i)e-l%kn be-! !lm ngk%n #n) h-%" be-ln #e-lebih !h%l%
3? %nkn k-)e# n#i"li) !i km- mn!i
4? Pe-h#ikn k%li#" )ene-ngn !n )enh'n !i -%mh
5? 7ngn "m)i ! kbel li"#-ik )! ln#i 'ng bi" %n#%k melin#"
? P"ng )egngn #ngn )! #ngg !n )"ng n#i "li) )! )egngn #ngg( !n bil )e-l% )"ng lm)% #mbhn %n#%k
1*
+? Singki-kn b-ngb-ng 'ng bi" memb%# #e-)ele"e# !-i ln 'ng bi" %n#%k melin#". Mi"ln' k-)e#( "!h( minn minn %%( )en"il <-n( gel" )l"#ik !n lin "ebgin'.
*? %nkn ln#i 'ng #i!k liin #% memki l" kki 'ng #i!k liin.
9? A#%- le#k b-ngb-ng )e-b#n g- ln %n#%k melin#" m%!h !n menghin!-i #e-"n!%ng.
10? P"ng )egngn #ngn !i#em)# 'ng !i)e-l%kn "e)e-#i km- mn!i.
11? P"ng "#ike- h' 'ng kn men'l )bil lm)% men!!k )!m "ehingg mem%!hkn %n#%k be-ln #% kel%-.
1,? Hin!-i )engg%nn )e-b#n 'ng be-!
13? P"ng l-m !n l# km%nik"i 'ng #inggl menekn #mbl )bil ln"i memin# bn#%n.
. Menngg)i !n' kel%hn )%"ing( lem" #% )en'ki# 'ng b-% mk ln"i !in%-kn %n#%k men%n! kegi#n "m)i kn!i"i mem%ngkinkn !n %"hkn )eln)eln ik kn me-%bh )"i"i +. Mengg%nkn l# bn#% ln "e)e-#i cane >#ngk#?( crutc$ >#ngk#
ke#ik? !n walker . 7ik hn' 1 ek"#-emi#" #" 'ng !ig%nkn( )"ien !in%-kn )ki #ngk#. Pemilihn #ngk# 'ng !ig%nkn( !i#en#%kn leh keb%#%hn !n ;-ek%en"i memnng be-# b!n. 7ik ke!% ek"#-emi#" #" !i)e-l%kn %n#%k mem)e-#hnkn ke"eimbngn !n #i!k )e-l% men%nng be-# b!n( l# 'ng )ling k !lh our*w$eeled walker" 7ik ke!% ek"#-emi#" #" !i)e-l%kn %n#%k mem)e-#hnkn ke"eimbngn !n men%nng be-# b!n( mk )emilihn l# !i#en#%kn leh ;-ek%en"i 'ng !i)e-l%kn
!lm men%nng be-# b!n.
$.3 K2+/e4
Balance Exercise 2.3.1De+/
Ke"eimbngn !lh kemm)%n %n#%k mem)e-#hnkn ke"e#imbngn #%b%h ke#ik !i #em)#kn !i be-bgi )"i"i. Selin i#% men%-%# Ann Thm"n( ke"eimbngn !lh kemm)%n %n#%k mem)e-#hnkn #%b%h !lm )"i"i ke"e#imbngn m%)%n !lm ke!n "##ik #% !inmik( "e-# mengg%nkn k#i=i#" ## 'ng miniml. Ke"eimbngn
melib#kn be-bgi ge-kn !i "e#i) "egmen #%b%h !engn !i !%k%ng leh "i"#em m%"k%l"kele#l !n bi!ng #%m)%. Kemm)%n %n#%k men'eimbngkn m"" #%b%h !engn bi!ng #%m)% kn memb%# mn%"i mm)% %n#%k be-k#i=i#" "e- e;ek#i; !n e;i"ien.
Balance exercise !lh l#ihn kh%"%" 'ng !i#%%kn %n#%k membn#% meningk#kn kek%#n ## ngg# b<h !n %n#%k meningk#kn "i"#em =e"#ib%l-ke"eimbngn #%b%h. O-gn 'ng be-)e-n !lm "i"#em ke"eimbngn #%b%h !lh balance percepsion. 2#ihn ini "ng# membn#% mem)e-#hnkn #%b%hn' g- "#bil "ehingg menegh #e-#%h 'ng "e-ing #e-!i )! ln"i >7<i-( ,009?.
2.3.2
Je+/ Ke/e'+,'+
1. Ke"eimbngn "##ikKe"eimbngn "##ik me-%)kn "%#% ke!n !imn "e"-ng !)# memelih- ke"eimbngn #%b%hn' )! "%#% )"i"i #e-#en#% "elm ngk <k#% #e-#en#%.
,. Ke"eimbngn !inmik
Ke"eimbngn !inmik !lh )emelih-n ke"eimbngn )! "# #%b%h melk%kn ge-kn #% "# be-!i-i !i #" ln!"n 'ng be-ge-k >dynamic standing ? 'ng kn menem)#knn' !lm kn!i"i 'ng #i!k "#bil. Dlm )-k#ek kehi!%)n "eh-ih-i( ke"eimbngn "##ik !n !inmik
"ling be-#%m)ng #in!ih !n #i!k !)# !i)i"hkn "e- m%#lk k-en #%b%h mn%"i -ng "ekli !lm ke!n !im 'ng "em)%-n #n) ge-kn "m "ekli. T%b%h "e- be-ke"inmb%ngn melk%kn )eng#%-n )"#%- 'ng #i!k
!)# !i-"kn "e- "!-. Peng#%-n )"#%- ini meng#%- )"i"i #%b%h 'ng )#iml %n#%k kn"e-="i)enghem#n
ene-gi >P%!i"#%#i( ,00,?.
3. Km)nenkm)nen )engn#-l ke"eimbngn
Men%-%# S%"n#i B i-;n >,010?( km)nen km)nen )engn#-l ke"eimbngn #e-!i-i #" 5 km)nen 'i#%: . Si"#em in;-m"i "en"-i"
,0
Si"#em in;-m"i "en"-i" meli)%#i =i"%l( =e"#ib%l-( !n "m#"en"-i". Vi"%l memegng )e-n )en#ing !lm "i"#em "en"-i. Penglih#n %g me-%)kn "%mbe- %#m in;-m"i #en#ng lingk%ngn !n #em)# ki# be-!( )englih#n memegng )e-n )en#ing %n#%k
mengi!en#i;ik"i !n meng#%- -k ge-k "e"%i lingk%ngn #em)# ki# be-!. Penglih#n m%n%l ke#ik m# mene-im "in- 'ng be-"l !-i bek "e"%i -k )n!ng. Dengn in;-m"i =i"%l( mk #%b%h !)#
men'e"%ikn #% be-ek"i #e-h!) )e-%bhn bi!ng )! lingk%ngn k#i=i#" "ehingg membe-ikn ke- ##
'ng "ine-gi %n#%k mem)e-#hnkn ke"eimbngn #%b%h. Km)nen =e"#ib%l- me-%)kn "i"#em "en"-i 'ng be-;%ng"i )en#ing !lm ke"eimbngn( kn#-l ke)l( !n ge-k bl m#. Re"e)#- "en"-i =e"#ib%l- be-! !i!lm #eling. Si"#em "m#"en"-i" #e-!i-i !-i
#k#il #% )-)-i"e)#i; "e-# )e-"e)"i kgni#i;. In;-m"i )-)-i"e)"i !i"l%-kn ke #k mell%i kl%mn !-"li"
me!%ll ")inli".
b. Re")n #### )"#%-l 'ng "ine-gi"
Re")n #### )"#%-l 'ng "ine-gi" meng-h )! <k#% !n -k !-i k#i=i#" kelm)k ## 'ng !i)e-l%kn %n#%k mem)e-#hnkn ke"eimbngn !n kn#-l )"#%-. @ebe-) kelm)k ## bik )! ek"#-emi#" #" m%)%n b<h be-;%ng"i mem)e-#hnkn )"#%- "# be-!i-i #egk "e-# meng#%-
ke"eimbngn #%b%h !lm be-bgi ge-kn. Ke"eimbngn )! #%b%h !lm be-bgi )"i"i hn' kn !im%nkinkn ik -e")n !-i #### )"#%-l beke- "e- "ine-gi "ebgi -ek"i !-i )e-%bhn )"i"i(
#i#ik #%m)%( g' g-=i#"i( !n ligmen# #%b%h. . Kek%#n ## > +uscle Strengt$?
Kek%#n ## !)# !igmb-kn "ebgi kemm)%n ## menhn bebn bik be-%) bebn ek"#e-nl m%)%n
bebn in#e-nl. Kek%#n ## "ng# be-h%b%ngn !engn "i"#em ne%-m%"k%l- 'i#% "ebe-) be"- kemm)%n "i"#em "-; mengk#i;"i ## %n#%k melk%kn kn#-k"i. Sehingg "emkin bn'k "e-b%# ## 'ng #e-k#i;"i ( mk "emkin be"- )%l kek%#n 'ng !ih"ilkn ## #e-"eb%#. Kek%#n ## !-i kki( l%#%# "e-# )ingg%l h-%" !ek%# %n#%k mem)e-#hnkn ke"eimbngn #%b%h "# !n' g' !-i l%-. Kek%#n ## #e-"eb%# be-h%b%ngn !engn kemm)%n ## %n#%k mel<n g' g-=i#"i "e-# bebn ek"#e-nl linn' 'ng "e- #e-%" mene-%" mem)e-ng-%hi )"i"i #%b%h.
!. A!)#i; "i"#em
Kemm)%n !)#"i kn mem!i;ik"i in)%# "en"-i" !n kel%-n m#-ik >%#)%#? ke#ik #e-!i )e-%bhn #em)# "e"%i !engn k-k#e-i"#ik lingk%ngn.
e. 2ingk%) ge-k "en!i
Kemm)%n "en!i %n#%k membn#% ge-k #%b%h !n meng-hkn ge-kn %#m "# ge-kn 'ng meme-l%kn ke"eimbngn 'ng #inggi.
2.3.3
M'+''( D'+ T-0-'+
Balance ExerciseBalance exercise "ng# )en#ing )! ln"i >ln%# %"i? k-en l#ihn ini "ng# membn#% mem)e-#hnkn #%b%hn' g- "#bil "ehingg menegh #e-#%h 'ng "e-ing #e-!i )! ln"i. 2#ihn ke"eimbngn !ilk%kn "e#i!kn' 3 h-i !lm "emingg%. Sebginbe"- k#i=i#" !ilk%kn )! in#en"i#" -en!h. Kegi#n be-ln( Ti hi( !n 2#ihn )eng%#n ## mem)e-lih#kn )e-bikn ke"eimbngn )! ln"i.
T%%n :
. Meningk#kn #% mem)e-#hnkn ;lek"ibili#" !n kek%#n ## b. Meningk#kn ke"eimbngn )"#%-l
. Menegh kn#-k#%- !n kekk%n "en!i
2.3.4
L'+,*'h7L'+,*'h
Balance ExerciseP'8' L'+/'
7eni" 2#ihn :," Plantar lexion
,,
1? @e-!i-i #egk !engn be-)egngn )! "eb%h k%-"i %n#%k membn#% ke"eimbngn
,? Pe-lhn ngk# %%ng kki >ini#? "e#inggi#inggin' 3? Thn )"i"i #e-"eb%# "elm 1 !e#ik
4? Kembli ke )"i"i "em%l 5? lngi "ebn'k * kli
? 2k%kn m!i;ik"i "e#elh #e-lih# !n' )e-kembngn )! )"ien >be-)egngn )! k%-"i !engn "#% -i( #n) be-)egngn( #n) be-)egngn !engn m# #e-#%#%)?
mb- ,.1 e-kn Plantar lexion >ni-<#i( ,013? -" Knee lexion
e-knge-kn 'ng !ilk%kn !lh :
1? @e-!i-i #egk !engn be-)egngn )! "eb%h k%-"i %n#%k membn#% ke"eimbngn.
,? Pe-lhn #ek%k "lh "#% l%#%# kki ke belkng "e#inggi #inggin'
3? Thn )"i"i #e-"eb%# "elm 1 !e#ik 4? Kembli ke )"i"i "em%l
5? lngi "ebn'k * kli
? I"#i-h# "eenk( kem%!in lk%kn be-gn#in )! kki 'ng be-l<nn
+? 2k%kn m!i;ik"i "e#elh #e-lih# !n' )e-kembngn )! )"ien >be-)egngn )! k%-"i !engn "#% -i( #n) be-)egngn( #n) be-)egngn !engn m# #e-#%#%)?
mb- ,., e-kn Knee lexion >ni-<#i( ,013? ." Hip lexion
e-knge-kn 'ng !ilk%kn !lh :
1? @e-!i-i #egk !engn be-)egngn )! "eb%h k%-"i %n#%k membn#% ke"eimbngn
,? Pe-lhn #ek%k "lh "#% l%#%# kki ke !e)n men!ek#i !! "e#inggi#inggin'
3? Thn )"i"i #e-"eb%# "elm 1 !e#ik 4? Kembli ke )"i"i "em%l
5? lngi "ebn'k * kli
? I"#i-h# "eenk( kem%!in lk%kn be-gn#in )! kki 'ng be-l<nn
+? 2k%kn m!i;ik"i "e#elh #e-lih# !n' )e-kembngn )! )"ien >be-)egngn )! k%-"i !engn "#% -i( #n) be-)egngn( #n) be-)egngn !engn m# #e-#%#%)?
mb- ,.3 e-kn Hip lexion >ni-<#i( ,013? /" Hip extension
e-knge-kn 'ng !ilk%kn !lh :
1? @e-!i-i #egk "e%h 1015 m !ibelkng k%-"i !engn be-)egngn )! k%-"i %n#%k membn#% ke"eimbngn
,? Pe-lhn #-ik l%-%" "lh "#% kki ke belkng >hingg memben#%k "%!%# 450 !engn kki 'ng be-l<nn?
3? Thn )"i"i #e-"eb%# "elm 1 !e#ik 4? Kembli ke )"i"i "em%l
5? lngi "ebn'k * kli
? I"#i-h# "eenk( kem%!in lk%kn be-gn#in )! kki 'ng be-l<nn
+? 2k%kn m!i;ik"i "e#elh #e-lih# !n' )e-kembngn )! )"ien >be-)egngn )! k%-"i !engn "#% -i( #n) be-)egngn( #n) be-)egngn !engn m# #e-#%#%)?
,4
mb- ,.4 e-kn Hip extention >ni-<#i( ,013? 0" Single leg side
e-knge-kn 'ng !ilk%kn !lh :
1? @e-!i-i #egk !engn be-)egngn )! "eb%h k%-"i %n#%k membn#% ke"eimbngn
,? Pe-lhn #-ik l%-%" "lh "#% kki ke "m)ing men%hi kki 'ng be-l<nn >hingg memben#%k "%!%# 450 !engn kki
'ng be-l<nn?
3? hn )"i"i #e-"eb%# "elm 1 !e#ik 4? Kembli ke )"i"i "em%l
5? lngi "ebn'k * kli
? I"#i-h# "eenk( kem%!in lk%kn be-gn#in )! kki 'ng be-l<nn
+? 2k%kn m!i;ik"i "e#elh #e-lih# !n' )e-kembngn )! )"ien >be-)egngn )! k%-"i !engn "#% -i( #n) be-)egngn( #n) be-)egngn !engn m# #e-#%#%)?
mb- ,.5 e-kn Single leg side >ni-<#i( ,013?
