BAB I
BAB I
DATA HIDROLOGI
DATA HIDROLOGI
1.1
1.1
Data
Data Hujan
Hujan
Menurut Sri Harto, 2000; 35, data hujan yang akan digunakan dalam analisis
Menurut Sri Harto, 2000; 35, data hujan yang akan digunakan dalam analisis
hidrologi harus merupakan data yang mengandung kesalahan yang sekecil mungkin,
hidrologi harus merupakan data yang mengandung kesalahan yang sekecil mungkin,
karena menghilangkan sama sekali kesalahan adalah tidak mungkin. Hal tersebut
karena menghilangkan sama sekali kesalahan adalah tidak mungkin. Hal tersebut
harus dilakukan, karena besaran hujan merupakan masukan terpenting dalam analisis,
harus dilakukan, karena besaran hujan merupakan masukan terpenting dalam analisis,
sehingga dapat dipahami, apabila kesalahan yang terbawa dalam data hujan terlalu
sehingga dapat dipahami, apabila kesalahan yang terbawa dalam data hujan terlalu
besar, maka hasil analisispun juga diragukan, padahal akan digunakan sebagai acuan
besar, maka hasil analisispun juga diragukan, padahal akan digunakan sebagai acuan
dalam perencanaan maupun perancangan.
dalam perencanaan maupun perancangan.
Kesalahan-kesalahan yang banyak terjadi dalam analisis hujan adalah :
Kesalahan-kesalahan yang banyak terjadi dalam analisis hujan adalah :
Kelengkapan data
Kelengkapan data
Kepanggahan data (konsistensi data)
Kepanggahan data (konsistensi data)
Cara analisis
Cara analisis
1.2
Jika hal seperti ini terlalu sering terjadi akan sangat merugikan, dan hal inilah
Jika hal seperti ini terlalu sering terjadi akan sangat merugikan, dan hal inilah
yang kadang-kadang digunakan sebagai salah satu alasan untuk tidak menggunakan
yang kadang-kadang digunakan sebagai salah satu alasan untuk tidak menggunakan
data stasiun tersebut secara keseluruhan dalam analitis, tanpa disadari bahwa dengan
data stasiun tersebut secara keseluruhan dalam analitis, tanpa disadari bahwa dengan
berkurangnya jumlah stasiun dalam analisis justru akan mengundang kesalahan lain.
berkurangnya jumlah stasiun dalam analisis justru akan mengundang kesalahan lain.
Untuk mengurangi kesulitan analisis karena data yang hilang tersebut,
Untuk mengurangi kesulitan analisis karena data yang hilang tersebut,
kemudian dicoba untuk dapat memperkirakan besaran data yang hilang tersebut
kemudian dicoba untuk dapat memperkirakan besaran data yang hilang tersebut
dengan membandingkannya dengan menggunakan data stasiun lain disekitarnya.
dengan membandingkannya dengan menggunakan data stasiun lain disekitarnya.
Dalam hal ini diandaikan bahwa sifat hujan di suatu stasiun sebanding dengan sifat
Dalam hal ini diandaikan bahwa sifat hujan di suatu stasiun sebanding dengan sifat
hujan disekitarnya.
hujan disekitarnya.
Secara umum, pengisian data hujan yang hilang dapat menggunakan 2 cara,
Secara umum, pengisian data hujan yang hilang dapat menggunakan 2 cara,
yaitu :
yaitu :
1.
1.
Cara empirik, terbagi menjadi:
Cara empirik, terbagi menjadi:
a.
a.
Rata-rata aritmatik (arithmatical average)
Rata-rata aritmatik (arithmatical average)
b.
b.
Perbandingan normal (normal ratio)
Perbandingan normal (normal ratio)
c.
[
]
Dimana,
Px
=
hujan di stasiun xi yang diperkirakan
PA
=
hujan di stasiun A (mm)
dxA
=
jarak antara stasiun A dan stasiun X (km)
PB
=
hujan di stasiun B (mm)
dxB
=
jarak antara stasiun B dan stasiun X (km)
Pn
=
hujan di stasiun ke n (mm)
dxn
=
jarak antara stasiun n dan stasiun X (km)
b.
Metode Bilangan Acak
Berbeda dengan metode reciprocal, pada metode bilangan acak tidak
diperlukan stasiun pembanding.
Metode bilangan acak ini, dapat dihitung dengan rumus sebagai berikut :
Contoh perhitungan untuk mencari data hujan yang hilang pada stasiun 1
pada bulan Februari tahun 1986 dengan cara kerja sebagai berikut:
Menentukan stasiun pembanding, yaitu stasiun 2 dan stasiun 3.
Hitung jarak antara stasiun yang dikaji dengan stasiun pembanding 2 (d
X2
)
dan satsiun pembanding 3 (d
X3
), dari peta Ensanak yang berskala 1 : 50000,
d
x2
= 6,25 km dan d
x3
= 5,8 km
Masukkan data curah hujan dari stasiun pembanding 2 (P
2
) dan stasium
pembanding 3 (P
3
) pada bulan dan tahun kajian yang sama, P
2
= 0 mm dan
P
3
= 76 mm.
Masukkan nilai d
X2
, d
X3,
P
2
, P
3
, ke dalam persamaan
[
]
Didapat bilangan acak dari tabel bilangan acak yaitu 7822 untuk bulan
Januari 1983.
Dihitung peluang, peluang = 1
–
(7822 / 1000), dan hasilnya adalah
0,2178.
Dicari nilai k pada peluang 0,2178. Didapatkan dari table bahwa nilai
peluang 0,2178 terletak diantara peluang 0,2206 dan 0,2177. Dimana
pada peluang 0,2206 harga k = -0,77 dan pada peluang 0,2177 harga k =
-0,78. Dengan interpolasi, akan didapatkan nilai k pada peluang 0,2178 ;
()
() (()
Dicari besarnya curah hujan pada bulan Januari 1983 (X) ;
X = 52,42 + 24,59 (-0,7797) = 33,24 mm
Selanjutnya perhitungan dilakukan dengan menggunakan tabel agar lebih
mudah.
Tabel 1.1 Data Curah Hujan Maksimum Satu Harian pada Stasiun 1
JAN
FEB
MAR
APR
MEI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 82 36 88 74 41 58 27 12 34 83 46 48 1983 80 45 20 84 44 47 100 46 78 82 56 184 1984 56 33 62 110 69 40 70 24 133 39 41 56 1985 28 69 89 79 80 35 93 85 53 53 88 61 1986 x x x x x x x x x x x x 1987 51 x 130 52 54 47 43 47 56 79 43 55 1988 40 92 63 75 73 46 74 69 57 49 70 90 1989 69 55 55 74 95 72 23 55 41 66 57 86 1990 119 55 55 88 43 57 88 11 46 61 69 82 1991 81 34 111 70 83 65 47 8 67 54 40 49 1992 88 86 56 72 87 55 92 75 88 51 100 x 1993 56 24 49 59 63 x x x x x x x 1994 67 60 87 40 72 50 69 95 18 51 39 69 1995 126 41 45 46 96 36 87 55 31 64 74 75 1996 49 66 69 48 64 45 70 34 43 138 23 67 1997 34 61 87 82 125 20 19 25 41 56 20 92 1998 61 43 77 44 46 45 47 94 83 39 110 79 1999 75 84 124 39 94 88 48 75 80 106 94 72 2000 88 65 23 50 66 68 22 67 75 43 96 70 2001 75 46 106 69 40 125 90 47 64 91 63 51 2002 92 38 27 82 36 34 50 59 33 46 63 100 2003 71 124 70 85 18 81 34 x x x x x 2004 103 64 84 65 62 35 35 47 93 73 84 94 2005 105 120 57 68 63 68 57 88 78 93 113 29 2006 55 83 25 51 74 92 29 71 111 54 52 93
Tahun
BULAN
7
Tabel 1.2 Data Curah Hujan Maksimum Satu Harian pada Stasiun 2
JAN
FEB
MAR
APR
MEI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 54 20 47 126 74 69 52 47 20 72 54 110 1983 96 72 46 45 30 64 72 28 60 46 38 38 1984 x x x x x x x x x x x x 1985 46 72 80 91 84 28 156 56 46 48 93 45 1986 x x x x x x x x x x x x 1987 x x x x x x x x x x x x 1988 x x x x x x x x x x x x 1989 x x x x x x x x x x x x 1990 51 42 53 75 35 52 93 25 63 40 64 93 1991 44 55 x 52 61 27 23 77 34 98 86 48 1992 51 85 90 109 71 61 120 54 40 56 70 56 1993 54 60 52 x 59 63 100 39 104 x x x 1994 79 34 42 48 34 70 53 52 53 40 78 73 1995 x x x x x x x x x x x x 1996 x x x x x x x x x x x x 1997 x x x x x x x x x x x x 1998 24 10 54 55 42 18 x x x x x x 1999 34 30 37 24 42 64 32 42 47 x x 32 2000 326 195 318 325 390 130 20 77 239 150 160 175 2001 x x x x x x x x x x x x 2002 50 60 68 37 64 79 x x x x 94 50 2003 x x x x x x x x x x x x 2004 x x x x x x x x x x x x 2005 x x x x x x x x x x x x 2006 x x x x x x x x x x x x
Tahun
BULAN
Tabel 1.3 Data Curah Hujan Maksimum Satu Harian pada Stasiun 3
JAN
FEB
MAR
APR
MEI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 50 34 109 57 63 34 23 44 99 60 133 91 1983 84 91 37 74 30 41 144 56 33 45 61 64 1984 x x x x x x x x x x x x 1985 64 38 63 73 41 31 38 56 61 43 53 25 1986 x 76 81 74 29 29 25 12 34 59 54 39 1987 40 49 54 97 61 51 49 59 51 42 69 68 1988 36 84 60 51 39 65 41 73 53 42 56 57 1989 57 51 43 71 49 41 48 39 77 60 51 68 1990 x x x x x x x x x x x x 1991 x x x x x x x x x x x x 1992 x x x x x x x x x 58 81 70 1993 x x x x x x x x x x x x 1994 173 150 75 85 75 x x 46 70 84 63 50 1995 121 39 35 42 86 40 x x x x x x 1996 106 65 157 30 41 53 63 35 35 57 46 59 1997 38 54 91 129 105 52 31 9 37 85 89 87 1998 62 86 97 85 93 69 64 69 105 65 68 96 1999 52 84 84 51 57 45 49 116 52 46 42 74 2000 119 53 57 45 38 60 38 52 49 53 129 45 2001 42 83 30 95 125 145 62 69 71 64 30 28 2002 159 28 54 28 54 51 36 21 41 69 67 39 2003 89 41 70 71 54 97 36 29 62 107 85 69 2004 85 46 84 123 46 27 65 x 87 100 73 32 2005 87 51 47 62 61 44 46 88 38 70 69 64 2006 46 123 53 52 79 98 98 4 32 49 49 86
Tahun
BULAN
9
Tabel 1.4 Data Hasil Perhitungan Curah Hujan Stasiun 1 yang Hilang dengan Metode Reciprocal
JAN
FEB
MAR
APR
MEI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 82 36 88 74 41 58 27 12 34 83 46 48 1983 80 45 20 84 44 47 100 46 78 82 56 184 1984 56 33 62 110 69 40 70 24 133 39 41 56 1985 28 69 89 79 80 35 93 85 53 53 88 61 1986 0.00 40.83 43.52 39.76 15.58 15.58 13.43 6.45 18.27 31.70 29.01 20.95 1987 51 26.33 130 52 54 47 43 47 56 79 43 55 1988 40 92 63 75 73 46 74 69 57 49 70 90 1989 69 55 55 74 95 72 23 55 41 66 57 86 1990 119 55 55 88 43 57 88 11 46 61 69 82 1991 81 34 111 70 83 65 47 8 67 54 40 49 1992 88 86 56 72 87 55 92 75 88 51 100 63.52 1993 56 24 49 59 63 29.15 46.27 18.05 48.12 0.00 0.00 0.00 1994 67 60 87 40 72 50 69 95 18 51 39 69 1995 126 41 45 46 96 36 87 55 31 64 74 75 1996 49 66 69 48 64 45 70 34 43 138 23 67 1997 34 61 87 82 125 20 19 25 41 56 20 92 1998 61 43 77 44 46 45 47 94 83 39 110 79 1999 75 84 124 39 94 88 48 75 80 106 94 72 2000 88 65 23 50 66 68 22 67 75 43 96 70 2001 75 46 106 69 40 125 90 47 64 91 63 51 2002 92 38 27 82 36 34 50 59 33 46 63 100 2003 71 124 70 85 18 81 34 15.58 33.31 57.49 45.67 37.07 2004 103 64 84 65 62 35 35 47 93 73 84 94 2005 105 120 57 68 63 68 57 88 78 93 113 29 2006 55 83 25 51 74 92 29 71 111 54 52 93
Tahun
BULAN
Tabel 1.5 Data Hasil Perhitungan Curah Hujan Stasiun 2 yang Hilang dengan Metode Reciprocal
JAN
FEB
MAR
APR
MEI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 54 20 47 126 74 69 52 47 20 72 54 110 1983 96 72 46 45 30 64 72 28 60 46 38 38 1984 26.39 15.55 29.22 51.83 4 18.85 32.99 11.31 62.67 18.38 19.32 26.39 1985 46 72 80 91 84 28 156 56 46 48 93 45 1986 0.00 40.19 42.83 39.13 15.33 15.33 13.22 6.35 17.98 31.20 28.55 20.62 1987 45.18 25.91 89.81 75.80 57.70 49.12 46.17 53.35 53.36 59.44 56.75 61.87 1988 37.88 87.77 61.41 62.31 55.02 56.05 56.55 71.12 54.88 45.30 62.60 72.55 1989 62.65 52.88 48.65 72.41 70.68 55.61 36.22 46.54 60.04 62.83 53.83 76.48 1990 51 42 53 75 35 52 93 25 63 40 64 93 1991 44 55 52.31 52 61 27 23 77 34 98 86 48 1992 51 85 90 109 71 61 120 54 40 56 70 56 1993 54 60 52 27.80 59 63 100 39 104 0.00 0.00 0.00 1994 79 34 42 48 34 70 53 52 53 40 78 73 1995 123.36 39.94 39.71 43.88 90.71 38.12 41.00 25.92 14.61 30.16 34.87 35.34 1996 79.14 65.47 115.53 38.48 51.84 49.23 66.30 34.53 38.77 95.17 35.16 62.77 1997 36.12 57.30 89.12 106.85 114.42 36.92 25.35 16.54 38.88 71.33 56.49 89.36 1998 24 10 54 55 42 18 55.99 80.78 94.63 52.75 87.79 87.99 1999 34 30 37 24 42 64 32 42 47 74.27 66.50 32 2000 326 195 318 325 390 130 20 77 239 150 160 175 2001 57.55 65.56 65.81 82.75 84.95 135.58 75.19 58.63 67.70 76.72 45.55 38.84 2002 50 60 68 37 64 79 42.60 38.91 37.23 58.16 94 50 2003 80.52 80.11 70.00 77.60 37.04 89.46 35.06 15.33 32.78 56.58 44.95 36.49 2004 93.48 54.48 84.00 95.67 53.54 30.77 50.86 22.15 89.83 87.28 78.18 61.22 2005 95.48 83.51 51.71 64.83 61.94 55.31 51.18 88.00 56.85 80.84 89.73 47.51 2006 50.24 104.15 39.81 51.53 76.64 95.17 65.49 35.57 69.23 51.36 50.41 89.30
Tahun
BULAN
11
Tabel 1.6 Data Hasil Perhitungan Curah Hujan Stasiun 3 yang Hilang dengan Metode Reciprocal
JAN
FEB
MAR
APR
MEI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 50 34 109 57 63 34 23 44 99 60 133 91 1983 84 91 37 74 30 41 144 56 33 45 61 64 1984 28.48 16.78 31.53 55.94 35.09 20.34 35.60 12.21 67.64 19.83 20.85 28.48 1985 64 38 63 73 41 31 38 56 61 43 53 25 1986 0.00 76 81 74 29 29 25 12 34 59 54 39 1987 40 49 54 97 61 51 49 59 51 42 69 68 1988 36 84 60 51 39 65 41 73 53 42 56 57 1989 57 51 43 71 49 41 48 39 77 60 51 68 1990 85.58 48.61 54.02 81.61 39.07 54.54 90.46 17.88 54.35 50.68 66.54 87.41 1991 62.82 44.32 56.45 61.15 72.19 46.32 35.21 41.91 50.78 75.62 62.61 48.51 1992 69.82 85.51 72.71 90.18 79.14 57.95 105.76 64.68 64.41 58 81 70 1993 55.02 41.69 50.47 30.00 61.03 30.96 49.15 19.17 51.11 0.00 0.00 0.00 1994 173 150 75 85 75 59.83 61.14 46 70 84 63 50 1995 121 39 35 42 86 40 44.24 27.97 15.76 32.55 37.63 38.14 1996 106 65 157 30 41 53 63 35 35 57 46 59 1997 38 54 91 129 105 52 31 9 37 85 89 87 1998 62 86 97 85 93 69 64 69 105 65 68 96 1999 52 84 84 51 57 45 49 116 52 46 42 74 2000 119 53 57 45 38 60 38 52 49 53 129 45 2001 42 83 30 95 125 145 62 69 71 64 30 28 2002 159 28 54 28 54 51 36 21 41 69 67 39 2003 89 41 70 71 54 97 36 29 62 107 85 69 2004 85 46 84 123 46 27 65 23.90 87 100 73 32 2005 87 51 47 62 61 44 46 88 38 70 69 64 2006 46 123 53 52 79 98 98 4 32 49 49 86
BULAN
Tahun
Tabel 1.7 Data Hasil Perhitungan Curah Hujan Stasiun 1 yang Hilang dengan Metode Bilangan Acak
JAN
FEB
MAR
APR
MEI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 82 36 88 74 41 58 27 12 34 83 46 48 1983 80 45 20 84 44 47 100 46 78 82 56 184 1984 56 33 62 110 69 40 70 24 133 39 41 56 1985 28 69 89 79 80 35 93 85 53 53 88 61 1986 30.78 49.92 37.36 71.50 50.84 95.92 27.85 84.27 19.15 65.66 32.37 16.69 1987 51 37.41 130 52 54 47 43 47 56 79 43 55 1988 40 92 63 75 73 46 74 69 57 49 70 90 1989 69 55 55 74 95 72 23 55 41 66 57 86 1990 119 55 55 88 43 57 88 11 46 61 69 82 1991 81 34 111 70 83 65 47 8 67 54 40 49 1992 88 86 56 72 87 55 92 75 88 51 100 100.12 1993 56 24 49 59 63 32.87 95.10 130.63 92.40 69.35 72.70 48.69 1994 67 60 87 40 72 50 69 95 18 51 39 69 1995 126 41 45 46 96 36 87 55 31 64 74 75 1996 49 66 69 48 64 45 70 34 43 138 23 67 1997 34 61 87 82 125 20 19 25 41 56 20 92 1998 61 43 77 44 46 45 47 94 83 39 110 79 1999 75 84 124 39 94 88 48 75 80 106 94 72 2000 88 65 23 50 66 68 22 67 75 43 96 70 2001 75 46 106 69 40 125 90 47 64 91 63 51 2002 92 38 27 82 36 34 50 59 33 46 63 100 2003 71 124 70 85 18 81 34 27. 97 94. 38 138.38 100. 00 77.48 2004 103 64 84 65 62 35 35 47 93 73 84 94 2005 105 120 57 68 63 68 57 88 78 93 113 29 2006 55 83 25 51 74 92 29 71 111 54 52 93
Tahun
BULAN
13
Tabel 1.8 Data Hasil Perhitungan Curah Hujan Stasiun 2 yang Hilang dengan Metode Bilangan Acak
JAN
FEB
MAR
APR
MEI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 54 20 47 126 74 69 52 47 20 72 54 110 1983 96 72 46 45 30 64 72 28 60 46 38 38 1984 61.66 66.85 44.88 51.61 66.17 73.25 51.66 64.80 47.42 54.27 61.44 65.32 1985 46 72 80 91 84 28 156 56 46 48 93 45 1986 83.04 109.96 72.78 80.99 53.60 86.54 71.21 72.71 52.55 92.73 12.14 91.06 1987 64.04 81.57 68.11 62.94 102.94 78.43 108.93 81.66 60.98 39.20 45.95 92.91 1988 72.70 47.42 31.49 58.14 56.65 69.28 34.96 80.07 100.27 73.14 86.09 73.41 1989 18.37 56.56 52.24 105.00 79.15 61.65 53.71 29.61 88.59 78.84 26.14 73.68 1990 51 42 53 75 35 52 93 25 63 40 64 93 1991 44 55 24.27 52 61 27 23 77 34 98 86 48 1992 51 85 90 109 71 61 120 54 40 56 70 56 1993 54 60 52 80.00 59 63 100 39 104 52.32 104.68 119.74 1994 79 34 42 48 34 70 53 52 53 40 78 73 1995 53.97 36.32 37.51 42.50 64.28 47.74 47.70 65.29 57.54 55.10 48.14 53.45 1996 56.51 32.92 66.69 67.65 44.74 45.39 84.64 64.18 45.36 78.36 24.15 48.80 1997 36.26 72.96 38.06 85.64 37.12 52.58 65.37 64.13 49.64 56.07 68.68 41.40 1998 24 10 54 55 42 18 76.37 28.76 67.15 63.13 11.36 60.42 1999 34 30 37 24 42 64 32 42 47 64.91 46.65 32 2000 326 195 318 325 390 130 20 77 239 150 160 175 2001 59.78 425.08 80.26 251.12 466.66 183.90 162.09 294.88 55.84 42.64 227.56 248.29 2002 50 60 68 37 64 79 315.16 281. 02 171. 54 208.53 94 50 2003 44.69 177.16 79.92 169.11 81.46 15.20 74.86 287.36 161.34 154.75 108.04 141.14 2004 207.29 173.22 217.49 102.68 113.42 259.25 227.25 343.04 245.03 73.60 120.22 202.32 2005 251.87 108.91 217.73 287.24 258.46 163.46 225.88 293.68 170.37 132.20 164.77 75.21 2006 214.21 152.79 180.08 254.63 187.84 285.08 187.99 188.03 211.97 89.22 321.00 207.15
Tahun
BULAN
Tabel 1.9 Data Hasil Perhitungan Curah Hujan Stasiun 3 yang Hilang dengan Metode Bilangan Acak
Jan
Feb
Mar
Apr
Mei
Jun
Jul
Ags
Sep
Okt
Nop
Des
1982
50
34
109
57
63
34
23
44
99
60
133
91
1983
84
91
37
74
30
41
144
56
33
45
61
64
1984
64.05
94.38
101.57
6.50
86.87
41.21
92.24
101.16
54.33
74.55
81.95
51.67
1985
64
38
63
73
41
31
38
56
61
43
53
25
1986
59.53
76
81
74
29
29
25
12
34
59
54
39
1987
40
49
54
97
61
51
49
59
51
42
69
68
1988
36
84
60
51
39
65
41
73
53
42
56
57
1989
57
51
43
71
49
41
48
39
77
60
51
68
1990
43.20
45.89
60.29
59.47
42.06
63.82
74.12
54.43
43.48
60.42
55.91
52.73
1991
41.97
59.80
56.49
49.83
76.86
48.93
43.37
55.75
53.09
51.96
60.88
57.57
1992
52.70
45.43
57.91
55.86
50.01
63.43
49.23
43.58
53.19
58
81
70
1993
64.56
64.32
59.09
40.03
55.01
41.37
43.40
47.91
75.40
63.55
28.31 42.2941
1994
173
150
75
85
75
18.67
74.46
46
70
84
63
50
1995
121
39
35
42
86
40
53.36
45.81
95.84
75.74
100.08
90.04
1996
106
65
157
30
41
53
63
35
35
57
46
59
1997
38
54
91
129
105
52
31
9
37
85
89
87
1998
62
86
97
85
93
69
64
69
105
65
68
96
1999
52
84
84
51
57
45
49
116
52
46
42
74
2000
119
53
57
45
38
60
38
52
49
53
129
45
2001
42
83
30
95
125
145
62
69
71
64
30
28
2002
159
28
54
28
54
51
36
21
41
69
67
39
2003
89
41
70
71
54
97
36
29
62
107
85
69
2004
85
46
84
123
46
27
65
41.62
87
100
73
32
2005
87
51
47
62
61
44
46
88
38
70
69
64
2006
46
123
53
52
79
98
98
4
32
49
49
86
Tahun
Bulan
1.5
Persentase Error
Nilai persentase error didapat dari hasil perhitungan metode empirik terhadap
data asli dan metode stokastik terhadap data asli. Metode dengan persentase error
terkecil, adalah metode terpilih, sehingga data yang digunakan berdasarkan metode
tersebut.
a.
Analisa Persentase Error
Sebagai contoh adalah mencari persentase error data hujan yang hilang pada
stasiun A bulan Januari tahun 1983. Langkah perhitungannya adalah sebagai
berikut:
Kumpulkan data historic dari stasiun yang dikaji.
Cari data yang dalam setahun tidak ada data yang kosong atau yang memiliki
kekosongan data yang paling sedikit, kemudian hilangkan data hujan yang ada
pada tahun tersebut.
Cari data yang dihilangkan tersebut dengan cara reciprocal dan bilangan acak.
Masukkan nilai data historik (data asli) dan data sintetik (data hasil analisis
Tabel 1.10. Perhitungan Persentase Error Menggunakan Metode Reciprocal pada Stasiun 1
JAN FEB MAR APR MEI JUN JUL AGUST SEP OKT NOP DES
1982 36. 77% 23. 55% 8. 74% 20. 17% 66. 07% 13. 46% 34. 88% 278. 23% 83. 66% 21. 02% 109. 67% 107. 90% 1983 11. 94% 82. 69% 105. 82% 27. 88% 31. 82% 9. 88% 10. 69% 6. 43% 41. 68% 44. 56% 10. 08% 71. 76% 1984 x x x x x x x x x x x x 1985 98. 83% 22. 13% 20. 38% 2. 95% 23. 88% 15. 39% 0. 43% 34. 12% 2. 00% 14. 50% 18. 74% 43. 85% 1986 x x x x x x x x x x x x 1987 57.86% x 77. 68% 0. 23% 39. 31% 41. 70% 38. 77% 32. 55% 51. 07% 71. 44% 13. 78% 33. 57% 1988 51. 64% 50. 94% 48. 83% 63. 46% 71. 30% 24. 08% 70. 23% 43. 16% 50. 04% 53. 95% 57. 02% 65. 97% 1989 55. 61% 50. 18% 57. 99% 48. 45% 72. 29% 69. 40% 12. 13% 61. 90% 0. 91% 51. 16% 51. 93% 57. 52% 1990 80. 17% 64. 67% 55. 41% 60. 56% 62. 34% 57. 79% 51. 10% 5. 16% 36. 63% 69. 66% 57. 08% 47. 52% 1991 74.87% 25.15% x 65. 63% 65. 99% 80. 78% 77. 36% 345. 36% 76. 52% 16. 03% 0. 52% 54. 67% 1992 73. 18% 54. 27% 25. 64% 29. 95% 62. 24% 48. 68% 39. 65% 66. 69% 78. 97% 11. 91% 24. 09% x 1993 55.38% 15.68% 50.90% x 56.67% x x x x x x x 1994 93. 29% 60. 54% 31. 34% 69. 70% 22. 18% 35. 22% 64. 46% 48. 66% 245. 19% 24. 79% 79. 33% 12. 11% 1995 48. 40% 48. 89% 58. 21% 50. 94% 51. 87% 40. 30% x x x x x x 1996 16. 23% 47. 08% 22. 25% 66. 42% 65. 58% 36. 72% 51. 64% 44. 69% 56. 27% 77. 81% 7. 46% 52. 69% 1997 39. 95% 52. 44% 43. 80% 15. 47% 54. 87% 39. 70% 12. 34% 80. 66% 51. 51% 18. 45% 139. 10% 49. 19% 1998 27. 19% 18. 22% 0. 13% 61. 63% 50. 87% 0. 89% 26. 84% 60. 56% 32. 03% 10. 45% 66. 79% 34. 71% 1999 41. 77% 29. 75% 49. 80% 1. 26% 46. 75% 38. 87% 14. 30% 9. 01% 37. 89% 76. 68% 75. 99% 24. 21% 2000 144.07% 82.62% 672.90% 249.12% 204.35% 35.87% 34.87% 5.12% 82.55% 127.63% 49.32% 50.22% 2001 69. 91% 3. 05% 84. 79% 26. 02% 67. 90% 37. 67% 62. 99% 21. 12% 40. 39% 62. 21% 74. 41% 70. 50% 2002 18. 01% 12. 65% 123. 99% 60. 78% 62. 85% 88. 11% 61. 31% 80. 88% 33. 25% 19. 41% 26. 18% 55. 91% 2003 32. 65% 82. 23% 46. 27% 55. 12% 61. 19% 35. 66% 43. 11% x x x x x 2004 55. 66% 61. 38% 46. 27% 1. 67% 60. 14% 58. 55% 0. 22% x 49. 74% 26. 40% 53. 31% 81. 71% 2005 55. 48% 77. 17% 55. 70% 51. 01% 47. 98% 65. 23% 56. 64% 46. 27% 73. 82% 59. 56% 67. 19% 18. 57% 2006 55. 06% 20. 38% 13. 91% 45. 22% 42. 64% 42. 77% 81. 57% 96. 97% 84. 51% 51. 25% 49. 37% 50. 31% r at a- ra ta 56. 26% 44. 80% 77. 31% 48. 80% 60. 48% 41. 67% 40. 26% 71. 98% 60. 43% 45. 44% 51. 57% 51. 73% Tahun BULAN
17
Tabel 1.11. Perhitungan Persentase Error Menggunakan Metode Reciprocal pada Stasiun 2
JAN
FEB
M AR
APR
M EI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 20. 52% 74. 71% 110. 86% 48. 40% 28. 87% 34. 33% 52. 14% 38. 47% 241. 85% 1. 61% 70. 38% 35. 69% 1983 14. 46% 3. 72% 36. 98% 74. 92% 21. 99% 31. 52% 71. 20% 83. 17% 9. 66% 35. 73% 54. 33% 217. 23% 1984 x x x x x x x x x x x x 1985 2.25% 26.93% 5.94% 16.67% 29.31% 17.45% 59.03% 24.40% 24.41% 0.60% 25.28% 6.75% 1986 x x x x x x x x x x x x 1987 x x x x x x x x x x x x 1988 x x x x x x x x x x x x 1989 x x x x x x x x x x x x 1990 9. 95% 38. 29% 51. 10% 44. 71% 42. 11% 48. 35% 55. 41% 79. 27% 65. 59% 28. 14% 49. 20% 58. 45% 1991 13.25% 70.87% x 36.57% 35.88% 13.44% 3.71% 95.10% 7.14% 74.03% 78.08% 51.90% 1992 18.69% 52.32% 70.68% 68.87% 42.26% 57.51% 63.87% 34.55% 3.67% 2.32% 28.50% 33.90% 1993 5 1. 13 % 81. 15% 5 5. 60 % x 49.68% x x x x x x x 1994 5 5. 76 % 216 .44% 9 2. 03 % 32 .91% 1 16. 43% 66 .34% 38. 65 % 32 .86% 14. 16 % 71 .12% 33. 73% 19 .24% 1995 x x x x x x x x x x x x 1996 x x x x x x x x x x x x 1997 x x x x x x x x x x x x 1998 1 56 .3 7% 5 57 .3 8% 6 2. 18 % 1 9. 42 % 6 8. 70 % 2 20 .5 0% x x x x x x 1999 8 4. 82 % 180 .00% 1 77. 97 % 88 .94% 7 7. 23 % 1. 97% 51. 65 % 13 0. 19% 38. 71 % x x 128.30% 2000 67. 98% 69. 92% 87. 11% 85. 43% 86. 87% 50. 95% 52. 30% 23. 29% 74. 37% 67. 81% 29. 09% 67. 55% 2001 x x x x x x x x x x x x 2002 1 54. 86 % 45. 48% 3 9. 30 % 44 .45% 2 8. 88 % 45 .58% x x x x 30.73% 35.49% 2003 x x x x x x x x x x x x 2004 x x x x x x x x x x x x 2005 x x x x x x x x x x x x 2006 x x x x x x x x x x x x rat a- rat a 54. 17% 118. 10% 71. 80% 51. 03% 52. 35% 53. 45% 49. 78% 60. 15% 53. 29% 35. 17% 44. 37% 65. 45%
Tahun
BULAN
Tabel 1.12. Perhitungan Persentase Error Menggunakan Metode Reciprocal pada Stasiun 3
JAN
FEB
M AR
APR
M EI
JUN
JUL
AGUST
SEP
OKT
NOP
DES
1982 36.48% 17. 24% 37. 75% 74. 66% 9. 18% 86. 49% 70. 81% 33. 63% 72. 61% 29. 32% 62. 46% 13. 77% 1983 4. 60% 35. 97% 11. 41% 12. 39% 23. 73% 35. 01% 40. 11% 33. 65% 109. 56% 42. 91% 22. 70% 75. 39% 1984 x x x x x x x x x x x x 1985 42.43% 85. 46% 34. 25% 16. 30% 99. 92% 1. 81% 226. 21% 26. 34% 18. 75% 17. 54% 70. 67% 112. 55% 1986 x x x x x x x x x x x x 1987 35.16% x 22. 43% 72. 74% 54. 98% 53. 13% 55. 37% 59. 49% 44. 16% 4. 34% 68. 31% 58. 87% 1988 43.49% 44. 30% 46. 60% 25. 21% 4. 81% 64. 01% 8. 21% 51. 93% 45. 31% 40. 67% 36. 43% 19. 70% 1989 38.44% 45. 16% 34. 95% 47. 00% 1. 40% 10. 69% 75. 63% 28. 28% 72. 92% 44. 06% 43. 16% 35. 68% 1990 x x x x x x x x x x x x 1991 x x x x x x x x x x x x 1992 x x x x x x x x x 7. 83% 5. 25% 60. 68% 1993 x x x x x x x x x x x x 1994 57. 86% 68. 52% 13. 49% 48. 32% 28. 90% x x 60. 58% 49. 71% 45. 72% 7. 67% 41. 93% 1995 47. 04% 46. 54% 34. 62% 44. 30% 43. 23% 54. 23% x x x x x x 1996 76.49% 48. 36% 77. 65% 18. 63% 20. 62% 56. 82% 43. 49% 50. 60% 37. 52% 23. 12% 74. 57% 42. 25% 1997 54.50% 42. 55% 51. 38% 67. 67% 39. 46% 80. 44% 68. 83% 41. 26% 43. 65% 66. 50% 88. 57% 46. 22% 1998 30.94% 68. 86% 32. 27% 41. 88% 52. 65% 54. 01% 62. 65% 30. 72% 59. 80% 69. 49% 17. 74% 58. 15% 1999 5. 48% 31. 59% 3. 28% 37. 98% 20. 08% 69. 34% 18. 09% 49. 33% 22. 66% 17. 19% 13. 82% 29. 27% 2000 7 2. 24 % 1 43. 19 % 1 9 4. 70 % 3 1 1. 44 % 4 9 2. 71 % 6 4. 12 % 4 4. 69 % 3 8. 30 % 2 17 .5 5% 8 0. 35 % 1 .2 0% 1 70 .2 3% 2001 9. 19% 71. 82% 79. 69% 63. 06% 83. 73% 56. 16% 26. 18% 65. 36% 54. 16% 27. 69% 6. 79% 7. 37% 2002 55.12% 74. 33% 12. 69% 113.87% 7. 85% 10. 03% 29. 37% 42. 88% 59. 07% 66. 10% 16. 77% 93. 40% 2003 59. 43% 53. 80% 49. 15% 39. 12% 83. 05% 57. 53% 51. 97% x x x x x 2004 38. 38% 29. 25% 49. 15% 73. 13% 31. 46% 34. 08% 72. 62% x 45. 64% 62. 88% 41. 48% 49. 39% 2005 38.62% 19. 66% 38. 33% 44. 22% 47. 48% 21. 41% 36. 98% 49. 15% 4. 39% 32. 44% 16. 72% 76. 96% 2006 39. 20% 65. 68% 76. 01% 50. 12% 52. 36% 52. 26% 84. 95% 802. 67% 76. 40% 43. 96% 46. 03% 45. 01% rat a- rat a 41. 32% 55. 13% 47.36% 63.27% 63.03% 47. 87% 59. 78% 91. 51% 60. 81% 40. 12% 35. 57% 57. 60%
BULAN
Tahun
19
Tabel 1.13. Perhitungan Persentase Error Menggunakan Metode Bialngan Acak Stasiun 1
JAN FEB MAR APR MEI JUN JUL AGUST SEP OKT NOP DES
1982 x x x x x x x x x x x x 1983 58.45% 72.49% 73.53% 14.73% 29.10% 33.39% 43.25% 67.86% 52.01% 35.06% 9.10% 84.65% 1984 30. 11% 238. 15% 46. 36% 24. 22% 11. 63% 42. 29% 45. 24% 139. 99% 69. 13% 181. 59% 37. 55% 0. 95% 1985 82.61% 28.13% 84.49% 26.53% 4.96% 43.77% 47.71% 6.87% 23.50% 51.43% 9.73% 23.69% 1986 x x x x x x x x x x x x 1987 x x x x x x x x x x x x 1988 89.56% 60.11% 66.58% 16.58% 18.63% 28.54% 14.16% 29.25% 29.14% 41.04% 47.03% 56.32% 1989 33.92% 54.79% 2.94% 1.10% 32.32% 6.34% 224.97% 38.40% 5.01% 9.96% 48.92% 19.12% 1990 45. 28% 28. 12% 38. 99% 18. 38% 28. 84% 69. 05% 60. 98% 436. 76% 158. 03% 31. 98% 18. 55% 32. 62% 1991 32.86% 71.39% 98.82% 17.21% 72.72% 0.26% 24.26% 636.10% 6.79% 6.09% 12.31% 147.83% 1992 27.05% 27.44% 1.77% 36.11% 13.61% 12.47% 8.21% 35.29% 44.71% 85.28% 34.82% x 1993 x x x x x x x x x x x x 1994 x x x x x x x x x x x x 1995 56.49% 38.40% 55.86% 67.40% 27.19% 66.85% 39.54% 81.20% 121.86% 18.50% 0.49% 14.67% 1996 54. 93% 22. 34% 10. 54% 27. 95% 37. 68% 96. 65% 9. 10% 157. 57% 77. 24% 37. 09% 113. 15% 86. 21% 1997 42. 82% 13. 29% 45. 31% 17. 69% 36. 24% 287. 93% 315. 60% 327. 31% 56. 38% 61. 48% 131. 98% 30. 29% 1998 69.66% 29.59% 0.04% 23.67% 14.45% 31.56% 2.03% 21.90% 15.67% 130.31% 36.08% 15.82% 1999 25.38% 69.93% 49.22% 54.88% 3.65% 27.51% 0.21% 39.97% 30.98% 81.38% 8.61% 7.16% 2000 39.38% 5.13% 268.23% 74.00% 4.54% 69.15% 261.22% 34.53% 8.96% 42.24% 50.85% 28.57% 2001 20.65% 31.81% 49.87% 56.85% 85.91% 18.37% 30.72% 93.80% 19.35% 53.08% 1.68% 28.87% 2002 32. 94% 18. 23% 184. 87% 51. 69% 4. 43% 152. 01% 90. 80% 60. 34% 230. 08% 83. 86% 65. 24% 88. 75% 2003 27. 75% 35. 80% 11. 29% 42. 46% 296. 65% 23. 49% 179. 86% x x x x x 2004 x x x x x x x x x x x x 2005 45. 13% 19. 86% 17. 57% 23. 94% 14. 39% 43. 42% 34. 77% 18. 40% 40. 06% 20. 36% 37. 88% 139. 13% 2006 86. 65% 18. 58% 257. 94% 94. 73% 2. 49% 12. 17% 106. 64% 23. 81% 13. 03% 16. 41% 154. 77% 48. 48%
Rata-rata
47. 45% 46. 50% 71. 80% 36.32% 38. 92% 56. 06% 81. 01% 124.96% 55. 66% 54.84% 45. 49% 50. 19% Tahun BULANTabel 1.14. Perhitungan Persentase Error Menggunakan Metode Bilangan Acak Stasiun 2
JAN FEB MAR APR MEI JUN JUL AGUST SEP OKT NOP DES
1982 x x x x x x x x x x x x 1983 30. 61% 19. 61% 8. 37% 33. 95% 176. 25% 43. 70% 23. 89% 174. 50% 23. 33% 26. 18% 92. 86% 96. 41% 1984 x x x x x x x x x x x x 1985 x x x x x x x x x x x x 1986 x x x x x x x x x x x x 1987 x x x x x x x x x x x x 1988 x x x x x x x x x x x x 1989 x x x x x x x x x x x x 1990 x x x x x x x x x x x x 1991 x x x x x x x x x x x x 1992 58. 58% 23. 71% 64. 84% 35. 34% 74. 53% 6. 03% 55. 67% 58. 65% 23. 65% 49. 04% 9. 13% 32. 75% 1993 26. 84% 96. 39% 12. 80% x x x x x x x x x 1994 x x x x x x x x x x x x 1995 x x x x x x x x x x x x 1996 x x x x x x x x x x x x 1997 x x x x x x x x x x x x 1998 x x x x x x x x x x x x 1999 x x x x x x x x x x x x 2000 x x x x x x x x x x x x 2001 x x x x x x x x x x x x 2002 x x x x x x x x x x x x 2003 x x x x x x x x x x x x 2004 x x x x x x x x x x x x 2005 x x x x x x x x x x x x 2006 x x x x x x x x x x x x rata-rata 38. 67% 46. 57% 28. 67% 34. 65% 125. 39% 24. 87% 39. 78% 116. 58% 23. 49% 37. 61% 50. 99% 64. 58% TAHUN BULAN
21
Tabel 1.15. Perhitungan Persentase Error Menggunakan Metode Bilangan Acak Stasiun 3
JAN FEB MAR APR MEI JUN JUL AGUST SEP OKT NOP DES
1982 x x x x x x x x x x x x 1983 20.03% 10.92% 189.75% 95.36% 195.69% 3.2% 36.84% 91.41% 63.01% 65.53% 33.28% 25.97% 1984 x x x x x x x x x x x x 1985 x x x x x x x x x x x x 1986 x x x x x x x x x x x x 1987 58.43% 45.70% 14.05% 42.71% 8.50% 38.74% 46.04% 9.79% 62.50% 7.19% 45.50% 9.94% 1988 19.98% 45.71% 13.54% 30.00% 4.27% 8.44% 108.08% 24.07% 22.02% 54.38% 3.81% 6.29% 1989 36.89% 24.35% 34.66% 32.92% 80.78% 13.52% 18.80% 41.63% 33.68% 15.69% 24.42% 16.07% 1990 x x x x x x x x x x x x 1991 x x x x x x x x x x x x 1992 x x x x x x x x x x x x 1993 x x x x x x x x x x x x 1994 x x x x x x x x x x x x 1995 51.04% 12.30% 129.63% 64.64% 45.48% 138.18% x x x x x x 1996 x x x x x x x x x x x x 1997 133.92% 55.66% 29.45% 99.22% 42.82% 74.19% 18.25% 357.80% 266.86% 0.0 63.12% 68.99% 1998 68.17% 14.44% 7.77% 30.89% 14.75% 1.64% 69.25% 8.39% 6.26% 43.40% 54.77% 22.22% 1999 38.78% 20.87% 5.16% 56.71% 56.16% 84.53% 30.21% 29.47% 36.50% 103.63% 79.69% 11.37% 2000 65.65% 56.87% 66.37% 23.27% 74.25% 50.77% 94.89% 16.21% 45.57% 2.11% 65.43% 48.68% 2001 5.36% 48.29% 148.25% 29.90% 42.13% 30.69% 14.88% 23.38% 41.44% 38.85% 196.42% 173.03% 2002 51. 64% 302. 45% 84. 99% 173. 08% 27. 64% 173. 54% 120. 70% 7. 26% 11. 33% 70. 17% 16. 17% 179. 94% 2003 82.17% 40.87% 27.31% 80.92% 68.23% 51.93% 43.00% 81.55% 29.67% 77.75% 15.28% 0.0 2004 14.97% 46.10% 23.16% 38.38% 59.85% 152.83% 49.37% x x x x x 2005 19.82% 37.37% 84.71% 51.75% 1.73% 34.19% 82.22% 54.63% 116.80% 48.44% 32.32% 9.20% 2006 33.88% 77.07% 64.98% 61.83% 6.01% 62.23% 41.19% 1410.23% 66.82% 20.85% 1.32% 79.52% rata-rata 46.72% 55.93% 61.59% 60.77% 48.55% 61.24% 55.27% 165.83% 61.73% 42.34% 48.58% 50.20% Tahun BULAN