LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA
II.. JJuudduull PPeerrccoobbaaaann ::
IDENTIFIKASI JENIS BAHAN IDENTIFIKASI JENIS BAHAN PEWARNA
PEWARNA
IIII. . HHaarrii//TTaannggggaal l PPeerrccoobbaaaann ::Kamis/05 Desember 2013Kamis/05 Desember 2013 IIIIII. . SSeelleessaai i PPeerrccoobbaaaan n :: Kamis/05 Desember 2013Kamis/05 Desember 2013 II. . TTuu!!uuaan n PPeerrccoobbaaaann
".
". MembaMembaninnin!"an #enis !"an #enis ba$an %e&arna 'an! ba$an %e&arna 'an! i!(i!(na"an %aana"an %aa (a #enis )a$( "(nin!*
(a #enis )a$( "(nin!* #.
#. Men!ien)i+i"asi #enis ba$an %e&arna 'an! i%a"ai %aa nasiMen!ien)i+i"asi #enis ba$an %e&arna 'an! i%a"ai %aa nasi "(nin!*
"(nin!* $.
$. Men!ien)i+i"asi #enis ba$an %e&arna 'an! i%a"ai %aa ",-i.Men!ien)i+i"asi #enis ba$an %e&arna 'an! i%a"ai %aa ",-i. ",-i an aar !((n!*
",-i an aar !((n!*
.. TTiinn!!aauuaan n PPuuss%%aa&&aa a
a) ) PePe&a&arnrna a aaaaa$ a$ baba$a$an n )a)ambmba$a$an an mama"a"ananan n ''anan! ! aa%a%a)) mem%erbai"i &arna ma"anan 'an! ber(ba$ a)a( men#ai %(-a) seama mem%erbai"i &arna ma"anan 'an! ber(ba$ a)a( men#ai %(-a) seama %r,ses
%r,ses %en!,a$an %en!,a$an a)a( a)a( (n)(" (n)(" memberi memberi &arna &arna %aa %aa ma"anan ma"anan a!ar a!ar "ei$a)an ebi$ menari"
"ei$a)an ebi$ menari" Winarn,Winarn,154*154*
Berasar"an s(mbern'a 6a) %e&arna iba!i men#ai (a !,,n!an Berasar"an s(mbern'a 6a) %e&arna iba!i men#ai (a !,,n!an 'ai)( %e&arna aami an %e&arna b(a)an*
'ai)( %e&arna aami an %e&arna b(a)an* 1
144 PePe&a&arnrna Aa Aaammii
Paa %e&arna aami 6a) &arna 'an! i%er,e$ berasa ari Paa %e&arna aami 6a) &arna 'an! i%er,e$ berasa ari $e&an an
$e&an an )(mb)(mb($.)(m($.)(mb($an se%er)i b($an se%er)i -arame-arame -,"a-,"a) ) a(na(n s(
s(#i#i aa(n (n %a%annan an aan n "("(n'n'i)i)* * JeJeninis.#s.#enenis is %e%e&ar&arna na aaamamii )erseb() an)ara ain
)erseb() an)ara ain a*
a* K,K,r,+r,+i 'i 'ai)( 6aai)( 6a) &arn) &arna aama aami $i#a( 'i $i#a( 'an! )eran! )era%a%a) %aaa) %aa a(n*
a(n* b*
b* Mi,!,b(in Mi,!,b(in an an Hem,!,bin7 Hem,!,bin7 6a) 6a) &arna &arna mera$ mera$ %aa%aa a!in!*
a!in!* -*
-* KarKar,)e,)en,in,i7 7 "e"e,m%,m%," ," %i!%i!men men 'a'an! n! berber&arn&arna ,a ,ranran!e!e mera$ ,ran!e an ar() aam i%i*
mera$ ,ran!e an ar() aam i%i* *
* An)An)$,s$,siamiamin an Anin an An)$,)$,8an8an)$i)$im7 &arna %i!m7 &arna %i!men mermen mera$a$ bir( 9i,e) )era%a) %aa b(a$ an sa'(r
bir( 9i,e) )era%a) %aa b(a$ an sa'(r.sa'(ran*.sa'(ran* Ban'
Ban'a" a" &arna -emeran&arna -emeran! ! 'an! i%(n''an! i%(n'ai ai ,e$ )anaman an ,e$ )anaman an $e&an$e&an a%a) i!(na"an seba!i %e&arna (n)(" ma"anan* Bebera%a %e&arna a%a) i!(na"an seba!i %e&arna (n)(" ma"anan* Bebera%a %e&arna aami i"() men'(mban!"an niai n()risi "ar,)en,i rib,+a9in an aami i"() men'(mban!"an niai n()risi "ar,)en,i rib,+a9in an
",baamin4 mer(%a"an b(mb( "(nir an %a%ri"a4 a)a( %emberi rasa ",baamin4 mer(%a"an b(mb( "(nir an %a%ri"a4 a)a( %emberi rasa "arame4 "e ba$an ,a$ann'a :a$'ai 2004*
"arame4 "e ba$an ,a$ann'a :a$'ai 2004*
Pe&arna ma"anan )raisi,na men!!(na"an ba$an aami misan'a Pe&arna ma"anan )raisi,na men!!(na"an ba$an aami misan'a "(n'i) (n)(" &arna "(nin! a(n s(#i (n)(" &arna $i#a(* Pe&arna "(n'i) (n)(" &arna "(nin! a(n s(#i (n)(" &arna $i#a(* Pe&arna aam
aami i ini ini amaaman n (n)(n)(" (" i"i",ns,ns(m(msi si namnam(n (n memmem%(n%(n'ai 'ai "e"eemaema$an$an '
'a"na"ni i "e"e)e)erserseiiaaaan n baba$a$annnn'a 'a 'a'an! n! )er)erbaba)as )as aan n &a&arnrnan'an'a a )i)iaa" " $,m
$,m,!e,!en n se$se$in!in!!a !a )i)ia" a" -,--,-," ," i!i!(na(na"an "an inin(s)(s)ri ri ma"ma"anaanan n anan min(man* Pen!!(naan ba$an aami (n)(" %r,(" misa
min(man* Pen!!(naan ba$an aami (n)(" %r,(" misa a"an memb(a)a"an memb(a) bia'a
bia'a %r,("si %r,("si men#ai men#ai ebi$ ebi$ ma$a ma$a an an ebi$ ebi$ s(i) s(i) "arena "arena si+a)si+a) %e&arna aami )ia" $,m,!en se$in!!a s(i) men
%e&arna aami )ia" $,m,!en se$in!!a s(i) men!$asi"an &arna 'an!!$asi"an &arna 'an! s)abi S'a$ 20054*
s)abi S'a$ 20054*
;m(mn'a %e&arna aami aman (n)(" i!(na"an aam #(ma$ ;m(mn'a %e&arna aami aman (n)(" i!(na"an aam #(ma$ 'a
'an! n! besbesar ar se"ase"ai%i%(n (n berberbebea a enen!an !an %e&%e&arnarna a sinsin)e))e)is is 'a'an! n! ememii "ea
"eamanmanan an %en%en!!(!!(naanaannnn'a 'a $ar$ar(s (s ibiba)aa)asi si <<((iaiar)i r)i 200200=4* =4* BerBeri"(i"()) mer(%a"an -,n),$ ari %e&arna aami
mer(%a"an -,n),$ ari %e&arna aami aa** KK((nn''ii))
K(n'i)
K(n'i) (curcuma domestica val),(curcuma domestica val), )er!,,n! aam "e(ar!a )er!,,n! aam "e(ar!a in!ibera-eae* K(n'i) memii"i ba( $ar(m nam(n a!a" %a$i) in!ibera-eae* K(n'i) memii"i ba( $ar(m nam(n a!a" %a$i) an a!a" %eas rasan'a* Serb(" a"ar "(n'i) menberi"an 6a) an a!a" %eas rasan'a* Serb(" a"ar "(n'i) menberi"an 6a) &ar
&arna na 'a'an! n! berber&ar&arna na "(n"(nin! in! #i"#i"a a iiar(ar()"a)"an n i i aaam am airair** Se
Serbrb((" " a"a"ar ar "("(n'n'i) i) #(#(!a !a )e)eaa$ $ aamma a ii!!(n(na"a"an an sese-a-arara )raisi,na )er()ama ,e$ "a(m Inia seba!ai 6a) &arna i "(i)* )raisi,na )er()ama ,e$ "a(m Inia seba!ai 6a) &arna i "(i)* Seain i)( a"ar "(n'i) )ea$ i!(na"an beraba.aba seba!ai Seain i)( a"ar "(n'i) )ea$ i!(na"an beraba.aba seba!ai %e&arna
%e&arna an an seba!ai seba!ai ",m%,nen ",m%,nen %e&arna %e&arna ma"anan ma"anan se%er)ise%er)i b(b(" "ari an ain.ain*
Bar(.bar( ini "(n'i) #(!a i!(na"an seba!ai ini"a),r %H se$in!!a "(n'i) men#ai s(bs)ansi 'an! a%a) i!(na"an se-ara ",mersia* A"ar "(n'i) berisi "ira."ira 5> ba$an %e&arna iar' $e%)an,i ebi$ i"ena seba!ai -(r-(min,is* <an! ()ama ari -(r-(min,i aaa$ -(r-(min i+er(,'me)$ane4* Seain i)( E9ans 1?4 men'a)a"an ba$&a "ara")erisasi ari ",ns)i)(en ari +ra"si %,isa"aria -(r-(ma men(n#(""an !'-ans asam 'an! bar( se%er)i ("an,ns A B : an D* A"ar "(n'i) men!an(n! bebera%a sen'a&a %e&arna )er()ama -(r-(min i+er(,'me)$ane4 E9ans 1?4*
Prinsi% %e&arnaan a")i+ -(r-(min )ia" #eas "arena e9a(asi "r,ma),!ra+i ",,m -(r-(min men(n#(""an aan'a bebera%a %e-a$an ber&arna an "ara")erisasi +ra"si a")i+ )ia"
i)en)("an* Kemam%(an s(a)( %e&arna (n)(" mer,na s)r(")(r #arin!an s%esi+i" i)en)("an ,e$ +a"),r.+a"),r )er)en)( saa$
sa)(n'a aaa$ "easaman 6a) &arna* S)r(")(r asam a"an )er&arnai ,e$ %e&arna basa semen)ara s)r(")(r basa a"an )er&arnai ,e$ %e&arna asam Ba"er @ Si9er),n 1=7 :are),n 1=4*
Diasar"an %aa me),a %r,("si aa (a #enis 6a) &arna 'ai)( 6a) &arna aami an 6a) &arna sin)e)is :are),n 1=4* Hema),8'in 'an! i%er,e$ ari %,$,n ,!&,, 'ai)( Haema),8'(m :am%a-$ian(m aaa$ -,n),$ 6a) &arna aami Ba"er @ Si9er),n 1=4* Hema),"siin aaa$ 6a) &arna mi)ra (n)(" e,sin %aa )e"ni" %e&arnaan Hema),"siin @ E,sin* Ia a"an memb(a) n("e(s ber&arna bir(.9i,e) a)a( -,"a)* Sean!"an e,sin aaa$ %e&arna sin)e)is 'an! me&arnai se ara$ mera$ si),%asma membran se an s)r(")(r i (ar se en!an memberi"an &arna mera$ m(a a)a( &arna mera$* Te"ni" %e&arnaan Hema),"siin @ E,sin ini aaa$ )e"ni" %e&arnaan ()ama 'an! i!(na"an aam s)(i #arin!an an se an se-ara r()in i!(na"an (n)(" men!ama)i ben)(" an s)r(")(r se*
b* Da(n S(#i
S(#i (Dracaena angustifolia (Medik.) Roxb. syn. Pleomele angustifolia (Medik.) N.E. r.) mer(%a"an )(mb($an %er( )a$(nan 'an! a(nn'a iman+aa)"an ,ran! seba!ai %e&arna $i#a( aami (n)(" ma"anan* Da(n s(#i memberi &arna $i#a( 'an! ebi$ %e"a) ari%aa a(n %anan &an!i 'an! #(!a mer(%a"an s(mber &arna $i#a( )e)a%i )ia" memii"i ar,ma*
Seain iman+aa)"an seba!ai %e&arna )(mb($ann'a biasa i)anam i %e"aran!an "arena ben)("n'a 'an! ina$ an b(n!an'a 'an! men'ebar"an ar,ma &an!i )er()ama %aa s,re $ari* B(n!a ma#em(" )ers(s(n aam "aran!an en!an ma$",)a b(n!a ber&arna %()i$ "e"(nin!an "aan!."aan! en!an semb(ra) (n!(* K()i9ar $ias )ea$ i"emban!"an en!an a(n 9arie!a)a ,ren! $i#a( "(nin!4*
Pen!,ba)an )raisi,na Asia Tim(r men!ena rim%an! an a"ar s(#i seba!ai s(mber ),ni"(m an i(!a ber"$asia) men!,ba)i e("emia*
Air a(n %anan s(#i mer(%a"a %e&arna $i#a( aami 'an! ar,man'a &an!i* Air ini biasa i%a"ai (n)(" "(e."(e )raisi,na* Mes"i%(n )ia" )era( men-,," nam(n rasa an ar,ma aamin'a )a" bisa i!an)i"an* Dib(a) ari a(n s(#i (n)(" memberi &arna $i#a( an
a(n %anan (n)(" memberi ar,ma &an!i* ;n)(" memb(a)n'a sia%"an 20 $eai a(n s(#i 'an! )(a ber&arna $i#a( )(a4 an 3 $eai a(n %anan* :(-i bersi$ a( iris $a(s* Mas(""an "e aam man!"(" bener )amba$"an 100. 150 m air masa" a( %r,ses $in!!a $a(s
an sarin!* Air %anan s(#i sia% i%a"ai* Sebai"n'a an!s(n! i!(na"an "arena #i"a iiam"an )era( ama a"an "e-,"ea)an &arnan'a*
24 Pe&arna B(a)an
Pe&arna b(a)an memii"i "eebi$an 'ai)( &arnan'a $,m,!en an %en!!(naann'a san!a) e+isien "arena $an'a memer("an #(ma$ 'an! san!a) sei"i)* A"an )e)a%i "eema$ann'a aaa$ #i"a %aa saa) %r,ses )er",n)aminasi ,!am bera) %e&arna #enis ini a"an berba$a'a*
Pe&arna ma"anan 'an! serin! a%a) i"e,m%,""an men#ai 3 'ai)( :, a.)ar 'e %e&arna aami an %i!men* Pe&arna ma"anan 'an! ii6in"an $an'a 11 ari se"i)ar 2000 #enis %e&arna ma"anan* :,a.)ar 'e mem%(n'ai si+a) "imia ian)aran'a ar() aam air )ia" memb()($"an %enamba$an m,ran) (n)(" me&arnai &,, a)a( s()era*
I. Ala% dan 'a(an a* Aa).aa)
• eas "imia 1 b(a$
• S%a)(a 1 b(a$
• Pisa( 1 b(a$
• Pi%e) )e)es C b(a$
• Pa) )e)es 1 b(a$
• Tab(n! rea"si 2 b(a$ • M,r)a an a( 1 b(a$
• S%a)(a 1 b(a$
b* Ba$an
30 !ram "(n'i)
Di"(%as an i)(mb(" sam%ai $a(s
Dimas(""an "e aam !eas "imia
Di)amba$"an 5 m e)an, Dia(" $in!!a $,m,!en
ar()an $,m,!en
Disarin! en!an "er)as sarin!
Fi)ra) Resi(
Dibanin!"an
Pa) A Pa) B
Disim%an
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" "(n'i) Di)amba$"an 1.3 )e)es H: 1M
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" "(n'i) Di)amba$"an 1.3 )e)es H: 1M Pa) A
• Ta$( "(nin! #enis A • Ta$( "(nin! #anis B • Daar !((n! • K,-i.",-i • Da(n s(#i • E)an, • H: • NaH • :aH42
II. )ara Ker!a
• A(r %er-,baan
Ta$( "(nin! A an B
Diambi sam%en'a
Dimas(""an "eaam )ab(n! rea"si A an B
Di)amba$"an 3 m ar()an :aH4 2 %aa masin!.masin! )ab(n! rea"si
Perbanin!an &arna E"s)ra" "(n'i) Di)e)esi 10 )e)es :aH4 2
Per(ba$an &arna Per(ba$an &arna
Dibanin!"an
Nasi "(nin!
Diambi sam%en'a Dimas(""an %aa %a)
)e)es A an B Di)amba$"an 5 )e)es
NaH
Perbanin!an &arna
E"s)ra" "(n'i) Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra"
"(n'i) 'an! )ea$ i)amba$"an 1.3 )e)es NaH
Dibanin!"an
• ;#i ba$an %e&arna "(n'i) %aa ba$an ma"anan )a$( "(nin!
30 !ram a(n s(#i
Di)(mb(" sam%ai $a(s
Dimas(""an "e aam !eas "imia Di)amba$"an 10 m ar()an e)an, Dia(" $in!!a $,m,!en
ar()an$,m,!en
Disarin! en!an "er)as sarin!
Fi)ra) Resi(
Diama)i
Pa) A Pa) B
Perbanin!an &arna Disim%an
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" a(n s(#i Di)amba$"an 1.3 )e)es H: 1M
Per(ba$an &arna Per(ba$an &arna
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" a(n s(#i Di)amba$"an 1.3 )e)es H: 1M
K,-i.K,-i
Diambi sam%en'a
Dimas(""an "eaam )ab(n! rea"si A an B
Di)amba$"an 3 m ar()an H:
Perbanin!an &arna
E"s)ra" a(n s(#i Di)e)esi 2.
3)e)es
ar()an H: 1M
Per(ba$an &arna Per(ba$an &arna
Diama)i
Daar !((n!
Diambi sam%en'a
Dimas(""an "eaam )ab(n! rea"si A an B
Di)amba$"an 3 m ar()an H: 1M
Perbanin!an &arna
E"s)ra" a(n s(#i Di)e)esi 2.3
)e)es ar()an H: 1M
Per(ba$an &arna Per(ba$an &arna
Dibanin!"an
• ;#i %e&arna a(n s(#i %aa ba$an ma"anan ",-i.",-i
Ta$( "(nin! A an B
Diambi sam%en'a
Dimas(""an "eaam )ab(n! rea"si A an B
Di)amba$"an 3 m ar()an :aH4
2
%aa masin!.masin! )ab(n! rea"si Perbanin!an &arna E"s)ra" "(n'i) Di)e)esi 10 )e)es :aH4 2
Per(ba$an &arna Per(ba$an &arna
ibanin!"an
III. Hasil Penga*a%an
No Prosedur Percobaan Hasil Penga*a%an +ugaan/Rea&si Kesi*,ulan
1* •Sebe(m
• Warna "(n'i) " (nin! "e,renan
• NaH )ia" ber&arna an berben)(" -air
• H: )ia" ber&arna an berben)(" -air
• E)an, )ia" ber&arna an berben)(" -air
•Ses(a$
• K(n'i) 'an! )ea$
i$a(s"an an i)amba$"an e)an, ber&arna ,ran!e "e"(nin!an
• Hasi +i)ra)e "(n'i)H: ber&arna ,ran!e
"e"(nin!an
• Hasi +i)ra)e "(n'i)NaH ber&arna mera$ !ea%
•E"s)ra" "(n'i)H: )ia" men!aami %er(ba$an &arna )e)a% ,ran!e "e"(nin!an4 •E"s)ra" "(n'i)NaH basa4 ber(ba$ men#ai mera$ !ea%
•K(n'i) aaa$ ini"a),r
%e&arna aami 'an! a%a) bersi+a) basa
2* •Sebe(m •Ta$( A :aH42 •Ta$( A men!!(na"an
30 !ram "(n'i)
Di"(%as an i)(mb(" sam%ai $a(s
Dimas(""an "e aam !eas "imia Di)amba$"an 5 m e)an, Dia(" $in!!a $,m,!en ar()an $,m,!en
Disarin! en!an "er)as sarin!
Fi)ra) Resi(
ibanin!"an
Pa)A Pa)B
Perbanin!an &arna isim%an
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" "(n'i) Di)amba$"an 1.3 )e)es H: 1M
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" "(n'i) Di)amba$"an 1.3 )e)es H: 1M
Nasi "(nin!
Diambi sam%en'a Dimas(""an %aa %a)
)e)es A an B Di)amba$"an 5 )e)es
NaH
Perbanin!an &arna
E"s)ra" "(n'i)
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" "(n'i) 'an! )ea$ i)amba$"an 1.3 )e)es NaH
ibanin!"an 30 !ram a(n s(#i
Di)(mb(" sam%ai $a(s Dimas(""an "e aam !eas "imia Di)amba$"an 10 m ar()an e)an, Dia(" $in!!a $,m,!en ar()an$,m,!en
Disarin! en!an "er)as sarin!
Fi)ra) Resi(
Diama)i
Pa)A Pa)B
Perbanin!an &arna Disim%an
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" a(n s(#i Di)amba$"an 1.3 )e)es H: 1M
Per(ba$an &arna Per(ba$an &arna
Di)e)esi 2.3 )e)es e"s)ra" a(n s(#i Di)amba$"an 1.3 )e)es H: 1M
• Ta$( A ber&arna "(nin! m(a
• Ta$( B ber&arna "(nin! )(a
• :aH42 )ia" ber&arna an berben)(" -air
• E"s)ra" "(n'i) ber&arna ,ran!e
•Ses(a$
• Ta$( A )e)a% ber&arna "(nin!
• Ta$( B ber&arna mera$ a!a" -era$
• E"s)ra" "(n'i) :aH42 ber&arna mera$ a!a" !ea%
)e)a% ber&arna "(nin!
•Ta$( B :aH42
)e)a% ber&arna mera$ a!a" -era$
%e&arna sin)e)is
•Ta$( B men!!(na"an
%e&arna aami
3* •Sebe(m
• Nasi "(nin! ber&arna "(nin!
• E"s)ra" "(n'i) ber&arna ,ran!e "e"(nin!an • NaH benin! )ia"
ber&arna an berben)(" -air
•Ses(a$
• Nasi "(nin!NaH ber&arna mera$ "e,renan • E"s)ra" "(n'i)NaH ber&arna mera$ !ea% • Nasi "(nin!NaH ber&arna mera$ "e,renan •E"s)ra" "(n'i)NaH
ber&arna mera$ !ea%
• Nasi "(nin! men!!(na"an
%e&arna aami
C* •Sebe(m
• E"s)ra"si a(n s(#i ber&arna $i#a(
• E"s)ra"si a(n s(#iH: ber&arna $i#a( "e"(nin!an
•Da(n s(#i a%a) i!(na"an
K,-i.K,-i
Diambi sam%en'a
Dimas(""an "eaam )ab(n! rea"si A an B
Di)amba$"an 3 m ar()an H:
Perbanin!an &arna
E"s)ra" a(n s(#i
Di)e)esi 2. 3)e)es ar()an H: 1M
Per(ba$an &arna Per(ba$an &arna
Diama)i
• E)an, )ia" ber&arna an berben)(" -air
• Da(n s(#i ber&arna $i#a( !ea%
•Ses(a$
• E"s)ra"si a(n s(#iH: ber&arna $i#a( "e"(nin!an • E"s)ra"si a(n s(#iNaH
ber&arna $i#a(
•E"s)ra"si a(n
s(#iNaH ber&arna $i#a(
aami 'ai)( &arna $i#a(
5* •Sebe(m
. K,-i.",-i ber&arna $i#a( !ea%
. E"s)ra" a(n s(#i ber&arna $i#a(
•Ses(a$
. K,-i.",-i H: )e)a% ber&arna $i#a(
. E"s)ra" a(n s(#iH: ber&arna $i#a( "e"(nin!an
• K,-i.",-iH: )ia" )er#ai %er(ba$an &arna
•K,-i.",-i men!!(na"an
Daar !((n!
Diambi sam%en'a
Dimas(""an "eaam )ab(n! rea"si A an B
Di)amba$"an 3 m ar()an H: 1M
Perbanin!an &arna
E"s)ra" a(n s(#i
Di)e)esi 2.3 )e)es ar()an H: 1M
Per(ba$an &arna Per(ba$an &arna
ibanin!"an
* •Sebe(m
. Daar !((n! ber&arna $i#a( m(a . E"s)ra" a(n s(#i
ber&arna $i#a(
•Ses(a$
. Daar !((n!H: )e)a% ber&arna $i#a( . E"s)ra" a(n s(#i
ber&arna $i#a(
• Daar !((n!H: )ia" )er#ai %er(ba$an &arna
•Daar !((n!
men!!(na"an %e&arna sin)e)is
I-. Analisis +a%a
Paa ini )ea$ ia"("an ien)i+i"asi %en!(naan %e&arna %aa ba$an ma"anan* Seba!ai sam%e "ami men!!(na"an C #enis ma"anan 'ai)( nasi "(nin! )a$( "(nin! ",-i.",-i an aar !((n! en!an men!!(na"an e"s)ra" "(n'i) an e"s)ra" a(n s(#i seba!ai ar()an %embanin!n'a* Beri"() %er-,baan 'an! )ea$ "ami a"("an
a* Pemb(a)an ini"a),r aami "(n'i) seba!ai ar()an %embanin! Paa %er-,baan ini an!"a$ a&an'a "i)a $ar(s men!(%as "(n'i) an men!$a(s"ann'a en!an men!!(na"an m,r)ar an a( $in!!a emb()* Kem(ian memas(""an "e aam !eas "imia an menamba$"an 5 m ar()an e)an,* Men!a("n'a $in!!a )er-am%(r an )erben)(" ar()an $,m,!en* ;n)(" mena%a)"an e"s)ra" "(n'i) "i)a $ar(s men'arin! ar()an )erseb() en!an men!!(na"an -,r,n! 'an! ia%isi "er)as sarin! a!ar ia%a)"an e"s)ra" "(n'i) 'an! m(rni )an%a )er-am%(r en!an %ar)i"e.%ar)i"e "(n'i)* Hasi +i)ra)n'a "emian i)e)es"an %aa %a) A an B masin!.masin! seban'a" 3 )e)es* Sean!"an $asi resi(n'a ib(an! %aa )em%a) sam%a$* Paa %a) A ar()an H: i)e)es"an seban'a" 2 )e)es )ea$ )er#ai %er(ba$an &arna sean!"an %aa %a) B i)e)es"an NaH $an'a seban'a" 1 )e)es s(a$ )er#ai %er(ba$an &arna* an!"a$ )era"$ir ini aaa$ membanin!"an %er(ba$an &arna )erseb() an men'im%ann'a seba!ai ar()an %embanin! %aa %en!(#ian ma"anan 'an! men!!(na"an
e"s)ra" "(n'i)*
Paa %er-,baan ini men!$asi"an ba$&a e"s)ra" "(n'i) 'an! i)e)esi H: "eaaan asam4 a"an men!aami %er(ba$an &arna men#ai ,ran!e "e"(nin!an sean!"an e"s)ra" "(n'i) 'an! i)e)esi NaH "eaaan basa4 a"an men!aami %er(ba$an &arna men#ai mera$ !ea%* Ha )erseb() men(n#(""an ba$&a "(n'i) a%a) i!(na"an seba!ai ini"a),r aami 'an! bersi+a) asam/basa*
Per-,baan "e(a ini men!ien)i+i"asi "an(n!an %e&arna ma"anan %aa )a$( "(nin!* an!"a$ %er)ama 'an! men!ambi sam%e )a$( "(nin! #enis A an B "em(ian memas(""ann'a %aa )ab(n! rea"si A an B* Menamba$"an 3 m ar()an :aH42 %aa masin!.masin! )ab(n! rea"si* Men!!,'an!. !,'an!"an $in!!a )er#ai %er(ba$an &arna %aa masin!. masin! )ab(n! rea"si* E"s)ra" "(n'i) %aa %er-,baan %er)ama )ai i)e)esi en!an 10 )e)es :aH42* Kem(ian membanin!"an %er(ba$an &arna %aa )a$( "(nin! en!an e"s)ra" "(n'i)*
Di%er,e$ $asi ba$&a )a$( "(nin! #enis A )ia" men!aami %er(ba$an &arna* Dia masi$ )e)a% ber&arna "(nin! sean!"an )a$( "(nin! #enis B men!aami %er(ba$an &arna men#ai mera$ a!a" -era$* Per(ba$an &arna i)( $am%ir sama en!an %er(ba$an &arna e"s)ra" "(n'i) 'an! men#ai &arna mera$ a!a" !ea%* Se$in!!a i%er,e$ ba$&a )a$( "(nin! #enis men!!(na"an %e&arna aami 'ai)( %e&arna aami ari "(n'i)* -* ;#i %e&arna "(n'i) %aa ba$an ma"anan nasi "(nin!
Paa %er-,baan ien)i+i"asi %e&arna ma"anan %aa nasi "(nin! iambi sam%e ari nasi "(nin!n'a "em(ian ie)a""an %aa %a) )e)es an i)amba$"an 5 )e)es NaH $in!!a )er#ai %er(ba$an &arna* Se)ea$ i)( ibanin!"an $asi )erseb() en!an e"s)ra" "(n'i) 'an! )ea$ i)e)esi 1 )e)es NaH 1M* Se)ea$ )er#ai %er(ba$an &arna %aa e"s)ra" "(n'i) ibanin!"an &arnan'a en!an nasi "(nin! 'an! )ea$ i)e)esi en!an 5 )e)es NaH*
Dari %er-,baan )erseb() i%er,e$ $asi ba$&a nasi "(nin! 'an! i)e)esi en!an 5 )e)es NaH ber(ba$ &arna men#ai mera$ "e,renan* Sean!"an e"s)ra" "(n'i) 'an! i)amba$"an 1 )e)es NaH ber(ba$ &arna men#ai mera$ !ea%* E"s)ra" "(n'i) )erseb() i!(na"an seba!ai ar()an %embanin! 'an! men(n#(""an ba$&a nasi "(nin! 'an! )ea$ "ami (#i men!!(na"an %e&arna ma"anan aami*
Paa %er-,baan %emb(a)an ini"a),r aami %anan s(#i seba!ai ar()an %embanin!* an!"a$ %er)ama men-(-i a(n s(#i $in!!a bersi$ a( men(mb(" sam%ai $a(s* Hasi )(mb(""an )erseb() imas(""an "e aam !eas "imia "em(ian menamba$"an 10 m ar()an e)an,* Men!a("n'a $in!!a )erben)(" ar()an $,m,!en* ar()an )erseb() isarin! en!an "er)as sarin! $in!!a ia%a)"an $asi +i)ra)e a(n s(#i* Fi)ra) )erseb() isim%an sean!"an $asi resi(n'a ib(an! %aa )em%a) sam%a$* Fi)ra) a(n s(#i )erseb() "em(ian i)e)es"an %aa %a) )e)es A an B seban'a" 2.3 )e)es* Se)ea$ i)( i)e)esi H: seban'a" 3 )e)es %aa %a) A an i)e)esi NaH seban'a" 3 )e)es %aa %a) B* Men!ama)i %er(ba$an
&arna 'an! )er#ai an membanin!"an %er(ba$an &arnan'a* Den!an mene)es"an H: %aa %a) A i%er,e$ %er(ba$an &arna e"s)ra"si a(n s(#i men#ai $i#a( "e"(nin!an* Sean!"an %aa %a) B 'an! i)e)esi NaH )ia" men!aami %er(ba$an &arna* Dia )e)a% ber&arna $i#a(* Se$in!!a a(n s(#i )erseb() a%) i!(na"an seba!ai ini"a),r %e&arna aami 'ai)( &arna $i#a(*
e* ;#i %e&arna a(n s(#i %aa ba$an ma"anan ",-i.",-i
Per-,baan (#i %e&arna a(n s(#i %aa ",-i.",-i %er)ama. )ama mem,),n! ",-i.",-i )erseb() men#ai ("(ran san!a) "e-i 'an! i!(na"an seba!ai sam%e %en!(#i* Mee)a""an sam%e )erseb() %aa )ab(n! rea"si "em(ian menamba$"an 3 m H: 1M* Men!ambi e"s)ra" a(n s(#i seban'a" 2.3 )e)es an mee)a""ann'a %aa %a) )e)es* Kem(ian mene)esin'a en!an 3 )e)es ar()an H: 1M* Men!ama)i %er(ba$an &arna 'an! )er#ai* Kem(ian membanin!"an %er(ba$an &arna 'an! )er#ai %aa ",-i.",-i an e"s)ra" a(n s(#i*
Di%er,e$ $asi %er-,baan ba$&a ",-i.",-i 'an! i)amba$"an en!an 3 m H: )ia" men!aami %er(ba$an* Dia )e)a% ber&arna $i#a(* Sean!"an e"s)ra" a(n s(#i 'an! i)amba$"an en!an 3 )e)es H: ber(ba$ &arna men#ai $i#a(
"e"(nin!an* Se$in!!a a%a) i"e)a$(i ba$&a ",-i.",-i 'an! "ami (#i men!!(na"an %e&arna ma"anan sin)e)is*
+* ;#i %e&arna a(n s(#i %aa ba$an ma"anan aar !((n!
Per-,baan (#i %e&arna a(n s(#i %aa aar !((n! %er)ama.)ama mem,),n! aar !((n! )erseb() men#ai ("(ran san!a) "e-i 'an! i!(na"an seba!ai sam%e %en!(#i* Mee)a""an sam%e )erseb() %aa )ab(n! rea"si "em(ian menamba$"an 3 m H: 1M* Men!ambi e"s)ra" a(n s(#i seban'a" 2.3 )e)es an mee)a""ann'a %aa %a) )e)es* Kem(ian mene)esin'a en!an 3 )e)es ar()an H: 1M* Men!ama)i %er(ba$an &arna 'an! )er#ai* Kem(ian membanin!"an %er(ba$an &arna 'an! )er#ai %aa aar !((n! an e"s)ra" a(n s(#i*
Di%er,e$ $asi %er-,baan ba$&a aar !((n! 'an! i)amba$"an en!an 3 m H: )ia" men!aami %er(ba$an* Dia )e)a% ber&arna $i#a(* Sean!"an e"s)ra" a(n s(#i 'an! i)amba$"an en!an 3 )e)es H: ber(ba$ &arna men#ai $i#a( "e"(nin!an* Se$in!!a a%a) i"e)a$(i ba$&a aar !((n! 'an! "ami (#i men!!(na"an %e&arna ma"anan sin)e)is*
-. Pe*ba(asan
Per-,baan ien)i+i"asi #enis ba$an %e&arna ini i!(na"an (n)(" men!ien)i+i"asi %e&arna aami an %e&arna sin)e)is %aa ma"anan* Se)ea$ mea"("an %er-,baan )erseb() i%er,e$ a)a %er-,baan 'an! a"an iba$as* Beri"() %emba$asan masin!.masin! %r,ses %er-,baan 'an! )ea$ "ami a"("an
a* Pemb(a)an ini"a),r aami "(n'i) seba!ai ar()an %embanin! Berasar"an %er-,baan I ini "ami memb(a) e"s)ra" "(n'i) en!an men-am%(r"an "(n'i) 'an! )ea$ i)(mb(" $a(s
en!an ar()an e)an,* Penamba$an ar()an e)an, )erseb() ber+(n!si (n)(" men!e"s)rasi 6a) &arna %aa "(n'i) a!ar ebi$
m(a$ i%isa$"an an)ara +i)ra) an resi(* Se)ea$ i%er,e$ $asi +i)ra)n'a ie)a""an %aa %a) )e)es A an B* Kem(ian %aa %a) )e)es A i)e)esi en!an ar()an H: )ia" men!aami %er(ba$an &arna* Dia )e)a% ber&arna "(nin! "e,renan* Sean!"an %a) )e)es B 'an! i)e)esi en!an ar()an NaH ber(ba$ &arna ari 'an! sem(a ber&arna "(nin! "e,renan men#ai mera$ !ea%* Berasar"an $a )erseb() a%a) i"e)a$(i ba$&a %enamba$an ar()an H: an NaH i!(na"an seba!ai ini"a),r asam a)a( basa* Sean!"an %er(ba$an &arna e"s)ra" "(n'i) 'an! i)e)esi en!an ar()an NaH men(n#(""an ba$&a e"s)ra" "(n'i) mer(%a"an ini"a),r basa* Karena %er(ba$an &arnan'a ebi$ men-,," ibanin!"an en!an %er(ba$an &arna saa) e"s)ra" "(n'i) i)amba$"an ar()an H:*
b* ;#i ba$an %e&arna "(n'i) %aa ma"anan )a$( "(nin!
Per-,baan "e(a ini "ami men!!(na"an (a #enis )a$( "(nin! 'an! a"an i(#i 'ai)( )a$( #enis A an )a$( #enis B* Ke(a )a$( )erseb() iberi"an %era"(an 'an! sama 'ai)( mem,),n! sam%e )a$( "(nin! men#ai ("(ran 'an! san!a) "e-i "em(ian memas(""ann'a aam )ab(n! rea"si A an B* Paa masin!.masin! )ab(n! rea"si i)amba$"an ar()an :aH42* Penamba$an ar()an :aH42 ber+(n!si (n)(" men!ien)i+i"asi 6a) %e&arna 'an! i!(na"an %aa masin!. masin! #enis )a$( "(nin! A an B* Jenis )a$( "(nin! A 'an! i)amba$"an ar()an :aH42 )ia" men!aami %er(ba$an &arna* Dia )e)a% ber&arna "(nin!* Sean!"an )a$( "(nin! B men!aami %er(ba$an &arna 'an! sem(a ber&arna "(nin! ber(ba$ men#ai mera$ a!a" -era$* Paa e"s)ra" "(n'i) 'an! )ea$ i)amba$"an en!an ar()an :aH42 #(!a men!aam( %er(ba$an &arna 'an! sem(a ber&arna "e,renan ber(ba$ &arna men#ai mera$ a!a" !ea%* Ha )erseb() men(n#(""an ba$&a $asi %er(ba$an &arna %aa )a$( "(nin! A berbea
en!an %er(ba$an &arna %aa e"s)ra" "(n'i)* Sean!"an %er(ba$an &arna %aa )a$( "(nin! B mem%(n'ai $am%er
"esamaan %er(ba$an &arna en!an e"s)ra" "(n'i)* Se$in!!a a%a) isim%("an ses(ai en!an )e,ri ba$&a )a$( "(nin! #enis A men!!(na"an %e&arna ma"anan sin)e)is sean!"an )a$( "(nin! #enis B men!!(na"an %e&arna ma"anan aami*
-* ;#i ba$an %e&arna "(n'i) %aa ba$an ma"anan nasi "(nin! Per-,baan "e)i!a men!(#i %e&arna "(n'i) 'an! i!(na"an %aa nasi "(nin!* Nasi "(nin! )erseb() iambi sam%en'a "em(ian ie)a""an %aa %a) )e)es "em(ian i)e)esi en!an ar()an NaH* Penamba$an ar()an NaH )erseb() i+(n!si"an seba!ai ini"a),r %e&arna aami 'an! bersi+a) basa* Nasi "(nin! 'an! i)amba$"an ar()an NaH )erseb() ber(ba$ &arna 'an! sem(a ber&arna "(nin! men#ai mera$ "e,renan* E"s)ra" "(n'i) 'an! i!(na"an seba!ai ar()an %embanin! i)e)esi en!an ar()an NaH #(!a (n)(" men!ien)i+i"asi %e&arna "(n'i) %aa "eaaan basa* E"s)ra" "(n'i) )erseb() ber(ba$ &arna 'an! sem(a ber&arna "(nin! "e,renan ber(ba$ men#ai mera$ a!a" !ea%* Hasi )erseb() men(n#(""an ba$&a nasi "(nin! )erseb() men!!(na"an %e&arna ma"anan aami* Karena %er(ba$an &arna an)ara nasi "(nin! en!an e"s)ra" "(n'i) memii"i "esamaan 'ai)( ber&arna mera$ "e,renan*
* Pemb(a)an ini"a),r aami a(n s(#i seba!ai %embanin!
Per-,baan ini aaa$ %emb(a)an inia),r aami a(n s(#i* an!"a$.an!"a$ %er-,baann'a $am%ir sama en!an %emb(a)an ini"a),r aami e"s)ra" "(n'i)* Per)ama a(n s(#i i$a(s"an an i)amba$"an ar()an e)an,* Penamba$an ar()an )erseb() i!(na"an (n)(" men!e"s)ra"si 6a) &arna %aa a(n s(#i a!ar ebi$ m(a$ i%isa$"an an)ara $asi +i)ra)n'a en!an $asi resi(n'a* Se)ea$ i%er,e$ +i)ra)e a(n s(#i i)e)es"an %aa %a) )e)es an i)amba$"an %aa %a) )e)es A en!an ar()an H: sean!"an %aa %a) )e)es B i)amba$"an en!an ar()an NaH* Penamba$an ar()an H: a)a( NaH
%aa maisn!.masin! %a) )e)es i!(na"an (n)(" memb(")i"an a(n s(#i mer(%a"an ini"a),r %e&arna aami 'an! bersi+a) asam* Karena )er#ai %er(ba$an &arna %aa saa) i)e)esi ar()an H: ber(ba$ &arna ari 'an! sem(a ber&arna $i#a( men#ai $i#a( "e"(nin!an* Sean!"an %aa saa) i)e)esi en!an ar()an NaH )ia" men!aami %er(ba$an &arna* Dia )e)a% ber&arna $i#a(* Se$in!!a a%a) i"a)a"an ba$&a e"s)ra" a(n s(#i mer(%a"an ini"a),r %e&arna aami 'an! bersi+a) asam*
e* ;#i %e&arna a(n s(#i %aa ba$an ma"anan ",-i.",-i
Paa %er-,baan ini men!(#i %e&arna ma"anan %aa ",-i. ",-i en!an men!!(na"an e"s)ra" a(n s(#i seba!ai ar()an %embanin!* Per)ama men!ambi sam%e ",-i.",-i se-("(%n'a "em(ian ie)a""an %aa )ab(n! rea"si an i)amba$"an ar()an H:* Te)a%i %aa )ab(n! rea"si )erseb() )ia" )er#ai %er(ba$an &arna* Dia )e)a% ber&arna $i#a(* Penamba$an ar()an H: )erseb() i!(na"an (n)(" men!ien)i+i"asi %e&arna a%a 'an! i!(na"an %aa ba$an ma"anan ",-i.",-i* ar()an %embanin! 'an! i!(na"an aaa$ e"s)ra" a(n s(#i 'an! i)amba$"an ar()an H: $in!!a )er#ai %er(ba$an &arna 'an! sem(a ber&arna $i#a( ber(ba$ &arna men#ai $i#a( "e"(nin!an* Ha )erseb() men(n#(""an ba$&a %er(ba$an &arna %aa ",-i.",-i )ia" sama en!an %er(ba$an &arna %aa e"s)ra" "(n'i)* Se$in!!a a%a) isim%("an ba$&a ",-i.",-i men!!(na"an ba$an %e&arna ma"anan sin)e)is*
+* ;#i %e&arna a(n s(#i %aa ba$an ma"anan aar !((n!
Paa %er-,baan ini men!(#i %e&arna ma"anan %aa aar !((n! en!an men!!(na"an e"s)ra" a(n s(#i seba!ai ar()an %embanin!* Per)ama men!ambi sam%e aar !((n!
se-("(%n'a "em(ian ie)a""an %aa )ab(n! rea"si an i)amba$"an ar()an H:* Te)a%i %aa )ab(n! rea"si )erseb() )ia" )er#ai %er(ba$an &arna* Dia )e)a% ber&arna $i#a(* Penamba$an ar()an H: )erseb() i!(na"an (n)(" men!ien)i+i"asi %e&arna a%a 'an! i!(na"an %aa ba$an ma"anan aar !((n!* ar()an %embanin! 'an! i!(na"an
aaa$ e"s)ra" a(n s(#i 'an! i)amba$"an ar()an H: $in!!a )r#ai %er(ba$an &arna 'an! sem(a ber&arna $i#a( ber(ba$ &arna men#ai $i#a( "e"(nin!an* Ha )erseb() men(n#(""an ba$&a %er(ba$an &arna %aa aar !((n! )ia" sama en!an %er(ba$an &arna %aa e"s)ra" "(n'i)* Se$in!!a a%a) isim%("an ba$&a aar !((n! men!!(na"an ba$an %e&arna ma"anan sin)e)is*
-I. Kesi*,ulan
Berasar"an %er-,baan ien)i+i"asi #enis ba$an %e&arna 'an! )ea$ "ami a"("an i%er,e$ bebera%a "esim%(an seba!ai beri"()
o E"s)ra" "(n'i) mer(%a"an saa$ sa)( ini"a),r %e&arna aami 'an!
bersi+a) basa* Sean!"an e"s)ra" a(n s(#i mer(%a"an saa$ sa)( ini"a),r %e&arna aami 'an! bersi+a) asam*
o Pen!(#ian ba$an ma"anan 'an! men!!(na"an e"s)ra" "(n'i)
seba!ai ar()an %embanin! a%abia %er(ba$an &arnan'a men#ai mera$ 'an! )ia" )era( !ea% men(n#(""an ba$&a ma"anan )erseb() men!!(na"an ba$an %e&arna ma"anan aami* Sean!"an a%abia )ia" )er#ai %er(ba$an &arna ma"a ba$an ma"anan )erseb() men!!(na"an ba$an %e&arna sin)e)is*
o Pen!(#ian ba$an ma"anan 'an! men!!(na"an e"s)ra" a(n s(#i
seba!ai ar()an %embanin! a%abia %er(ba$an &arnan'a men#ai $i#a( "e"(nin!an men(n#(""an ba$&a ma"anan )erseb() men!!(na"an ba$an %e&arna ma"anan aami* Sean!"an a%abia )ia" )er#ai %er(ba$an &arna ma"a ba$an ma"anan )erseb() men!!(na"an ba$an %e&arna sin)e)is*
-II. Jaaban Per%anaan
o Per)an'aan
1* A%a %erbeaan %e&arna aami an %e&arna sin)e)is b(a)an4G
Pearna ala*i Pearna bua%an
ebi$ aman i",ns(msi* Kaan!."aan! memii"i e+e" ne!a)i+ )er)en)(*
Warna 'an! i$asi"an "(ran! s)abi m(a$ ber(ba$ ,e$ %en!ar($
Da%a) men!embai"an &arna asi "es)abian &arna ebi$ )in!!i )a$an ama an a%a) mein(n!i 9i)amin a)a( 6a).6a) ma"anan ain
)in!"a) "easaman )er)en)(* 'an! %e"a )er$aa% -a$a'a seama %en'im%anan*
;n)(" mena%a)"an &arna 'an! ba!(s i%er("an ba$an %e&arna aam #(ma$ ban'a"*
Pra")is an e",n,mis*
Keane"ara!aman &arnan'a )erba)as
Warna 'an! i$asi"an ebi$ berane"a ra!am* Tin!"a) "esera!aman
&arna "(ran! bai"
Kesera!aman &arna ebi$ bai"* Kaan!."aan! memberi
rasa an ar,ma 'an! a!a" men!!an!!(*
Biasan'a )ia" men!$asi"an rasa an ar,ma 'an! men!!an!!(*
2* ;#i "(ai)a)i+ a%a sa#a 'an! a%a) membea"an ba$an ma"anan 'an! men!an(n! %e&arna aami ma(%(n sin)e)is b(a)an4G a* ar()an NaH 1 M
Paa saa) nasi "(nin! i)e)esi 1 )e)es ar()an NaH 1 M )er#ai %er(ba$an &arna men#ai mera$* Ha ini memb(")i"an ba$&a nasi "(nin! men!!(na"an %e&arna aami "arena %er(ba$an &arna %aa nasi "(nin! sama en!an %er(ba$an &arna %aa e"s)ra"si "(n'i) 'an! )ea$ i)amba$"an 1 )e)es ar()an NaH 1 M 'an! men#ai ini"a),r %e&arna (n)(" nasi "(nin!*
b* ar()an :aH42
Paa saa) saa$ sa)( #enis )a$( "(nin! 'an! i)amba$"an en!an 3 m ar()an :aH42 )ia" )er#ai %er(ba$an &arna* Dia )e)a% ber&arna "(nin!* Ha )erseb() memb(")i"an ba$&a )a$( )erseb() men!!(na"an %e&arna ma"anan sin)e)is "arena %er(ba$an &arnan'a )ia" sama en!an e"s)ra" "(n'i) 'an! i)e)esi seban'a" 1 )e)es ar()an :aH42 'an! i#ai"an ini"a),r %e&arna (n)(" )a$( "(nin!*
-* ar()an H: 1M
Paa saa) aar !((n! an ",-i.",-i 'an! i)e)esi en!an 3 )e)es ar()an H: )ia" men!aami %er(ba$an &arna a)a( )e)a% ber&arna $i#a(* Ha )erseb() men(n#(""an ba$&a &arna )erseb() )ia" sama en!an e"s)ra" a(n s(#i
saa) i)amba$"an en!an ar()an H: seban'a" 3 m "arena e"s)ra" a(n s(#i mer(%a"an ini"a),r %e&arna aami 'an! bersi+a) asam* Se$in!!a a%a) i"e)a$(i ba$&a aar
!((n! an ",-i.",-i men!!(na"an %e&arna sin)e)is*
3* Seb()"an ba$an ma"anan a%a sa#a 'an! men!an(n! %e&arna aami a)a( %e&arna sin)e)isG masin!.masin! minima 3 -,n),$4
. Pe&arna aami nasi "(nin! mie ba'am na!!e) ba'am . Pe&arna sin)e)is ",-i.",-i aar
!((n! sna-"%ermen min(man sa-$e)
-III. +a0%ar Pus%a&a
P(rbaMi-$ae*200C*Kimia ;n)(" SMA Keas *Ja"ar)a Eran!!a* R($Cian*
2013*
,nine4* $))%//r($Cian*b,!s%,)*-,m/2013/0?/6a).%e&arna.aami.an.b(a)an*$)m4 ia"ses )an!!a 0 Desember 2013 %("( 21*30*
S,eba!i,* 2003* Kimia Anai)i" II* Ja"ar)a IMSTEP*
Tim Kimia Dasar*2013* !imia Dasar ".S(raba'a;nesa ;ni9ersi)' Press* S(raba'a 05 Desember 2013 Pra")i"an 4 Men!e)a$(i D,sen / Asis)en ( )