Dengan nama A l l a h Yang Maha P e n g a s i h l a g i Maha Penyayang
Sesungguhnya s e s u d a h k e s u l i t a n i t u
ada kemudahan. Maka a p a b i l a kamu t e k a h s e l e s a i ( d a r i s u a t u u r u s a n ) , k e r j a l c a n l a h
dengan sungguh-sungguh ( u r u s a n ) yang l a i n , dan hanya kepada Tuhaninulaii hen dalrnya
kamu b e r h a r a p
...
t u l i s a n i n i s e b a g a i ungkapan r a s a t e r i m a k a s i h k u lrepada Bapakdan I b u t e r c i n t a dan s emua yang t e l a h mendidik
PEMETAARI TANAH SEMJ DETAIL
Dl DAERAH KEGAMATAN BAHUGA, KOTABARD,
* e
LANlPUNG UTARA
oleh
W I Y O N O
JURUSAN T A N A H
PAKULTAS PERTANIAN, INSTITUT PERTANIAN B O G O R
RINGKASAN
W
I Y 0 N 0 . Pemetaan Tanah Semi D e t a i l D i Daerah Icecamat- a n ' ~ a h u g a , ICotabaru, Lampung Utara ( D i bawah bimbinganTATAT SUTARMAN ABDULLAH)
.
Tanah merupakan kumpulan tubuh alarni yang menempati b a g i a n permukaan bumi yang b e r s i f a t h e t e r o g e n . S e t i a p je- n i s t a n a h melnpunyai k a r a l r t e r i s t i l r dan s i f a t yang s p e s i f i k . Adanya v a r i a b i l i t a s s i f a t t a n a h i n i b e r p e n g a r u h t e r h a d a p p o l a penggunaan t a n a h .
S a l a h s a t u u s a h a u n t u k m e n g a t a s i lceragaman s i f a t t a n a h i n i a d a l a h dengan melalrukan pemetaan t a n a h . Peme-taan t a n a h merupakan pengelompokan t a n a h - t a n a h yang mempunyai s i f a t r e l a t i f sama.
P e n e l i t i a n i n i menipunyai t u j u a n , y a i t u memetalcan t a n a h d i d a e r a h lcecamatan Bahuga, k o t a b a r u , Lampung U t a r a , guna menunjang perencallaan r e s e t t l e m e n t d a r i D i r e k t o r a t Trans- m i g r a s i .
Metoda yang digunakan dalam p e n e l i t i a n i n i m e l i p u t i metoda l a p a n g dan l a b o r a t o r i u m . Metoda l a p a n g yang diguna- kan a d a l a h s i s t e m g r i d (1000
x
250 m ) dengan s e d i k i t penye- s u a i a n dengan keadaan l a p a n g ; sedangkan pengamatan s i f a t t a n a h menggunakan buku p e t u n julr pengamatan l a p a n g (Lembaga P e n e l i t i a n Tanah,1967).
Metoda l a b o r a t o r i u m menggunakan buku Penuntun Praktikum D a s a r - d a s a r Ilmu Tanah dan Penuntun P r a k t i k u m F i s i k a Tanah.maupun b e b e r a p a p e t a penunjang l a i n n y a t i d a k t e r s e d i a . P e t a d a s a r yang digunakan a d a l a h p e t a t o p o g r a f i s k a l a 1 :
1 0 0 0 0 .
B e r d a s a r k a n s i f a t t a n a h n y a , maka tariah d i d a e r a h pene- l i t i a n d a p a t d i l r l a s i f i k a s i l t a n k e dalam o r d e r yang sama, y a i t u I n c e p t i s o l . I I a s i l pemetaan t a n a h mendapatkan t i g a s a t u a n p e t a t a n a h yang b e r b e d a j e n i s pada k a t e g o r i s u b g r o u p . S a t u a n P e t a Tanah I a d a l a h Ochric D y s t r o p e p t , dengan l u a s s a t u a n p e t a 226.9 ha a t a u 17.97% d a r i k e s e l u r u h a n d a e r a h p e n e l i t i a n . S a t u a n P e t a Tanah I1 a d a l a h Typic D y s t r o p e p t , dengan l u a s a n
619.1
ha a t a u 49.04%. S a t u a n P e t a Tanah I11 a d a l a h L i t i c D y s t r o p e p t , dengan l u a s s a t u a n p e t a416.5
ha a t a u 32.99% d a r i k e s e l u r u h a n d a e r a h p e n e l i t i a n . Penyebaran t i a p s a t u a n p e t a t a n a h d a p a t d i l i h a t pada p e t a t a n a hta am bar
Lampiran I ) .Nama t a n a h d i d a e r a h p e n e l i t i a n , pada k a t e g o r i
Rreat
~ r o u p mempunyai hubungan dengan susunan m i n e r a l n y a . Terda- p a t n y a susunan m i n e r a l yang sama d i a n t a r a k e t i g a s a t u a n p e t a t a n a h , mernberikan t a t a n a m a yang sama pada k a t e g o r i i n i .
Nama t a n a h pada k a t e g o r i g r e a t R- mempunyai hubungan dengan kesuburan t a n a h n y a
.
Rendahnya liesuburan t a n a h d a e r a h p e n e l i t i a n (ICB<
50%) menyebabkan pemberian nama I n c e p t i s o l m e n j a d i D y s t r o p e p t pada k a t e g o r i i n i .t e k s t u r l a p i s a n bawah dan adanya k e r i k i l a t a u b a t u a n . Fak- t o r pembatas pada s a t u a n p e t a t a n a h I1 a d a l a h t e l r s t u r l a p i s - an a t a s , k e m i r i n g a n l e r e n g , dan t e r d a p a t n y a k e r i k i l a t a u b a t u a n . P a k t o r pembatas pada s a t u a n p e t a t a n a h 111 a d a l a h
sama dengan SPT 11, t e t a p i s a t u a n p e t a t a n a h i n i mempunyai f a k t o r pembatas yang l a i n y a i t u kedalaman ef e k t i f yang dang- k a l .
Kesesuaian l a h a n d a e r a h p e n e l i t i a n u n t u k l a h a n k e r i n g . a d a l a h hampir s e s u a i
,
y a i t u termasuk l r e l a s k e s e s u a i a n S3 -
K e t i g a s a t u a n p e t a t a n a h termasuk k e dalam k e l a s k e s e s u a i a n yang sama, t e t a p i tnempunyai f a k t o r pembatas yang berbeda. F a k t o r pembatas pada s a t u a n p e t a t a n a h I a d a l a h kemasaman t a n a h yang t i n g g i , k e s u b u r a n t a n a h yang r e n d a h , dan d r a i n a s e c e p a t . Falrtor pembatas pada s a t u a n p e t a t a n a hI1
a d a l a h t e k s t u r t a n a h yang k a s a r,
k e s u b u r a n t a n a h yang r e n d a h , dan d r a i n a s e c e p a t . F a k t o r pernbatas pada s a t u a n p e t a t a n a h 111 a d a l a h sama dengan SPT 11, t e t a p i s a t u a n p e t a t a n a h i n i mem- p u n y a i f a k t o r pembatas l a i n y a i t u kedalaman e f e k t i f yangd a n g k a l
.
Kesesuaian l a h a n d a e r a h p e n e l i t i a n u n t u k p a d i sawah termasuk k e dalam dua k e l a s k e s e s u a i a n . S a t u a n p e t a t a n a h I termasuk k e dalam k e l a s k e s e s u a i a n yang hampir s e s u a i
(S
) ;3
s a t u a n p e t a t a n a h I1 a d a l a h k e m i r i n g a n l e r e n g ; b e r l r e r i k i l dan s e d i k i t b e r b a t u ; d r a i n a s e c e p a t ; dan l r e s u b u r a n t a n a h y a n g r e n d a h . F a k t o r p e m b a t a s p a d a s a t u a n p e t a t a n a h I11 . . a d a l a h sama dengan SPT 11, t e t a p i s a t u a n p e t a t a n a h i n i mem- p u n y a i f a k t o r p e m b a t a s l a i n y a i t u k e d a l a m a n e f e k t i f y a n g d a n g k a l .
H a s i l l r l a s i f i k a s i kemampuan l a h a n dan l r e s e s u a i a n l a h a n t e r d a p a t kesamaan dan p e r b e d a a n . Kesamaan d i a n t a r a lredua- n y a , y a i t u banyak f a k t o r p e m b a t a s dan lremudahan f a k t o r d i - p e r b a i k i . S a t u a n p e t a t a n a h I merupakan s a t u a n p e t a t a n a h y a n g t e r b a i k , k a r e n a mompunyai p a l i n g s e d i k i t f a k t o r pemba-
t a s dan p a l i n g mudah d i p e r b a i k i . P a k t o r p e m b a t a s kemasaman t a n a h dapa t d i p e r b a i k i dengan melakukan t i n d a l r a n p e n g a p u r a n ; s e d a n g k a n f a k t o r p e m b a t a s k e s u b u r a n d a p a t d i p e r b a i k i d e n g a n menambah u n s u r h a r a / p u p u k
.
S a t u a n p e t a t a n a h 111 merupalran s a t u a n p e t a t a n a h y a n g t e r b u r u l r d i a n t a r a k e t i g a s a t u a n p e t a t a n a h , l r a r e n a p a l i n g b a n y a k mempunyai f a k t o r p e m b a t a s dan p a l i n g s u k a r d i p e r b a i k i , t e r u t a m a f a k t o r . p e m b a t a s k e d a l a m a n e f e k t i f y a n g d a n g l r a l .
F a k t o r p e m b a t a s k e m i r i n g a n l e r e n g m a s i h b i s a d i p e r b a i k i de- n g a n pembuatan t e r a s - t e r a s u n t u k m e n g u r a n g i k e m i r i n g a n n y a .
P e r b e d a a n h a s i l l t l a s i f i l r a s i menyanglrut j e n i s f a l c t o r p e m b a t a s ; f a k t o r p e m b a t a s kemampuan l a h a n m e n u r u t A r s y a d a d a l a h f a l r t o r p e m b a t a s f i s i k , s e d a n g k a n f a k t o r p e m b a t a s m e n u r u t TOR m e l i p u t i f a k t o r p e m b a t a s f i s i k dan k i m i a .
sedangkan k e l a s k e s e s u a i a n l a h a n l e b i h b e r s i f a t s p e s i f i k u n t u k s u a t u t i p e penggunaan l a h a n .
Sehubungan dengan alran dibukanya d a e r a h p e n e l i t i a n untulc pemukiman t r a n s m i g r a s i , malra d i s a r a n k a n : u n t u k lahzri yang s e s u a i t e t a p i b e r s y a r a t , dengan f a k t o r pembatas yang r i n g a n , a t a u dalam a r t i k a t a mudah memperbaikinya, l e b i h d i p r i o r i t a s k a n men j a d i l a h a n u s a h a I ; sedangkan yang agalr s u l i t d i p e r b a i k i , d i j a d i k a n l a h a n u s a h a
11.
Untuk lahan. yang p a l i n g s u l i t d i p e r b a i k i , d i s a r a n k a n a g a r d i j a d i k a n l a h a n cadangan a t a u d i b i a r k a n m e n j a d i h u t a n .Untuk pembukaan l a h a n sawah, p e n u l i s belum b i s a membe- r i l r a n s a r a n k a r e n a belum adanya s t u d i k e l a y a k a n mengenai pembuatan Dam A i r d a r i s u n g a i P i s a n g , yang n a n t i n y a s e b a g a i sumber a i r i r i g a s i .
PEMETAAN TANAH SEMI DETAIL
D I DAERAK ICECAMATAN EAHUGA, KOT'AEARU
,
LAMPUNG UTARAOleh W I Y O N . 0
Laporan p e n e l a a h a n m a s a l a h khusus s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r
S a r j a n a P e r t a n i a n pa da
F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
JURUSAN TANAH
FAKULTAS PERTANIAN
,
II'ISTITUT PERTANIAN BOGORBOGOR
J u d u l lvlasalah Khusus : PEMETAAN TANAI& SEMI DETAIL
D I DAERAa KECAMATAN BAHUGA
,
KOTA- BARU, LAMPUNG UTARANama Mahasiswa : W I Y O N O
Nolnor Pokok : A 1 8 1188
Menyetujui Dos en Pembimbing
-
Ir
H
T a t a t Sutarman A b d u l l a hRIWAYAT EIDUP
P e n u l i s d i l a h i r l c a n pada t a n g g a l 1 Agustus 1962 d i P r o b o l i n g g o (Jawa Timur) s e b a g a i p u t r a ire empat d a r i empat b e r s a u d a r a . Ayah bernama W i r a ' i dan i b u bernama S a t i n i .
Pada t a h u n 1974 p e n u l i s t e l a h b e r h a s i l menyelesailcan p e n d i d i k a n selcolah d a s a r d i S e k o l a h Dasar Ivlater Dei I1 Pro- b o l i n g g o . Tahun
1977
p e n u l i s b e r h a s i l menyelesailcan pen-d i d i k a n Selcolah Menengah P e r tama N e g e r i d i P r o b o l i n g g o
,
dan tahun 1 9 3 1 b e r h a s i l m e n y e l e s a i k a n p e n d i d i k a n Selrolah Mene- ngah A t a s N e g e r i d i P r o b o l i n g g o .UCAPAN TERIMA KASIH
P u j i syulrur kepada A l l a h SWT a t a s s e g a l a rahmat dan karuniaNya s e h i n g g a p e n u l i s d a p a t rnenyelesaikan l a p o r a n i n i
dengan b a i k .
P e n u l i s rnengucapltan banyak t e r i m a k a s i h kepada I r . R T a t a t Sutarman A b d u l l a h selalru dosen pembimbing yang t e l a h banyak memberikan petunjulr dan s a r a n - s a r a n , b a i k selama b e r -
langsungnya p e n e l i t i a n , maupun sampai a k h i r p e n u l i s a n l a p o - r a n i n i . Rasa t e r i m a k a s i h juga p e n u l i s sampaikan kepada I r . Djunaedi Abdul Rachim yang t e l a h banyak memberikan sum- bangan p e m i k i r a n dalam b e n t u k l t o r e k s i t e r h a d a p l a p o r a n i n i . Repada sesama r e k a n p e n e l i t i a n , y a i t u Danang Bayu S , Acep N a i l i l P a c h r i , dan Timbul Marbun, s a y a ucapkan banyalt t e r i - ma k a s i h a t a s s e g a l a bantuannya dalani p e n e l i t i a n i n i . Juga kepada r e k a n - r e k a n yang l a i n yang t e l a h t u r u t membantu.
S e c a r a khusus p e n u l i s sampaikan r a s a t e r i m a k a s i h yang s e b e s a r - b e s a r n y a kepada kedua o r a n g t u a yang t e l a h banyalt memb e r i k a n dorongan dan sumber penghidupan
,
s e h i n g g a penu-l i s d a p a t menyelesaikan s t u d i dengan b a i k . Juga kepada
s a u d a r a - s a u d a r a p e n u l i s yang t e l a h banyak memberikan dorong- a n .
Alchirnya p e n u l i s menyadari bahwa t u l i s a n i n i masih
DAFTAR TABEL
. . .
DAFTAR G A M M R. . .
. . .
DAF'P'AR LAMPIRAN
PEI!lTDAWLUAN
. . .
TINJAUAN PUSTAKA
. . .
K l a s i f i k a s i Tanah
. . .
K l a s i f i k a s i ICemampuan LahanPemetaan Tanah
. . .
S i s t e m dan P e l a k s a n a a n
S a t u a n P e t a Tanah
. . .
T i n g k a t S u r v e i dan J e n i s Tanah Keadaan Umum Daerah P e n e l i t i a n.
.
L o k a s i Daerah P e n e l i t i a n
. . .
Geologi dan Geomorfologi. . .
. . .
I k l i m
. . .
T o p o g r a f i
. . .
V e g e t a s i
BAITAN
DAN
METODA. . .
. . .
Bahan dan A l a t P e n e l i t i a n. . .
LapanganL a b o r a t o r i u m
. . .
. . .
HASIL DM! PEEMEASANGeologi dan F i s i o g r a f i
. . .
Halaman
.
iii. . .
Penggunaan Lahan
33
. . .
S a t u a n P e t a Tanah
. . .
37
U ~ a i a n Satuan P e t a Tanah. . .
37
Kesuburan Tanah
. . .
39
Kemampuan Lahan
. . .
Kesesuaian Lahan
. . .
Perbandingan Kemampuan dengan Kesesuaian
Lahan
. . .
KESIMPULAN DAN: SARAN
. . .
ICesimpulan
. . .
Saran
. . .
DABTAR PUSTAIiA
. . .
DAFTAR TABEL
Nomor Halaman
Telrs
--
1. F a k t o r - f a k t o r P e n c i r i d a r i Masing-masing
. . .
K a t e g o r i Nama T.hnah2. Hubungan a n t a r a T i n g k a t S u r v e i , K e r a p a t a n Pengamatan, J e n i s P e t a , Slcala P e t a ,
dan Contoh Penggunaannya
. . .
3 .
Data Suhu Udara dan P e r l r i r a a n Suhu Tanah. . .
D i Daerah P e n e l i t i a n
4.
Data Curah I-Iujan dan Hari & j a n D i DaerahP e n e l i t i a n
. . .
5.
Kandungan M i n e r a l Dominan d a r i Masing-masing P r o f i l P e w a k i l. . .
6 .
Kandungan Unsur Hara pada Masing-masingS a t u a n P e t a Tanah
. . .
7.
% s i l K l a s i f i k a s i Kemampuan Lahan denganBeberapa F a k t o r Pembatas
. . .
8.
Bsil P e n i l a i a n K e s e s u a i a n Lahan Daerah Pene- l i t i a n u n t u k Lahan K e r i n g dan P a d i Sawah.Lampiran
-
1. Data Anal-isa Kimia dan T e k s t u r Tanah Contoh
. . .
Tanah P r o f i l .2 . Data A n a l i s a Kimia Contoh Tanah Kesuburan.
.
. . .
3.
Data A n a l i s a M i n e r a l F r a k s i P a s i r .4.
K r i t e r i a P e n i l a i a n Data A n a l i s i s Tanah (P u s a t P e n e l i t i a n Tanah, 1 9 8 3 )
. . .
5.
K r i t e r i a K l a s i f i k a s i Kemampuan Lahan(Arsyad, 1 9 7 9 ) .
. . .
6.
K r i t e r i a ICelas dan Sub-Kelas Kesesuaian Lahan Untuli P e r t a n i a n Lahan Kering (Robinson dan S o e p r a p t o h a r d j o , 1975dalam
LPT, 1 9 8 0 ).
.
7.
K r i t c r i e P s n i l a i a n Lahan u n t u k Tanaman P a d i Sawcih ( S t e e l e dan Robinson, 1972DAFTAR GAMBAR
Nomor IGlaman
Telts
--
I. P e t a S i t u a s i Daerah P e n e l i t i a n
.
.
. .
. . .
.
18
2. P e t a Geologi Daerah P e n e l i t i a n
.
. . .
.
.
. .
1 9Lamairan
-
1. P e t a Tanah Semi D e t a i l Daerah P e n e l i t i a n
. .
.
6
6 2. P e t a Penggunaan Lahan Daerah P e n e l i t i a n.
.
.
673.
P e t a O b s e r v a s i Lapang Daerah P e n e l i t i a n. .
.
68
4.
P e t a Kesuburan Tanah Daerah P e n e l i t i a n.
.
.
.
69
5.
P e t a ICemampuan Lahan Daerah P e n e l i t i a n.
. .
.
70DAFTAR LAMPIRAN
Nomor &laman
Teks
--
1. D e s k r i p s i P r o f i l S a t u a n P e t a Tana?
l
. . .
. .
63
2. D e s k r i p s i P r o f i l S a t u a n P e t a Tanah 2. . .
.
.
64
Tanah pada umumnya d i k e n a l s e b a g a i media b a g i pertum- buhan tanaman, b a i k yang tumbuh s e c a r a a l a m i maupun yang s e n g a j a d i u s a h a k a n manusia u n t u k lcepentingan h i d u p n y a . S e b a g a i media, t a n a h merupakan lrumpulan t u b u h a l a m i yang menempati b a g i a n permukaan bumi ( S o i l Survey S t a f f , 1 9 5 1 ) . Menurut S o i l Survey S t a f f (1951) s e r t a Buckman dan Brady
( 1 9 6 0 ) , bahwa t u b u h alam i n i men~punyai m o r f o l o g i dan s i f a t yang b e r v a r i a s i . Pada s u a t u tempat d a p a t berbeda dengan
d i tempat l a i n , b a i k m o r f o l o g i , s i f a t f i s i k , kimia maupun b i o l o g i t a a a h .
Adanya s i f a t ya::g h e t e r o g e n i n i maka u n t u k m e m p e l e j a r i k a r a l r L e r i s t i l r tuna11 pada l u a s a n yarig culcup b e s a r a d a l a h r e - l a t i f sulrar, terutarna dalam rnemprediksi penggunaannya u n t u k u s a h a p e r t a a i a n . Hal i n i kaoena dimungkinlrall adanya bebe- r a p a j e n i s t a n a h yang t e r d a p a t pada d a e r a h t e r s e b u t . T i a p
j e n i s t a n a h melnpunyai karalc t e r i s t i l r dan s i f a t yang s p e s i f i l r . E e n u r u t Hardjowigeno ( 1 9 8 5 ) bahwa t i a p j e n i s t a n a h mempu- n y a i p o t e n s i penggunaan dan c a r a p e n g e l o l a a n yang s p e s i f i k s e s u a i dengan p o t e n s i n y a .
S a l a h s a t u usaha u n t u k m e n g a t a s i pengaruh h e t e r o g e n i - t a s i n i a d a l a h dengan melakulran pemetaan t a n a h . Pemetaan t a n a h merupakan u s a h a pengelompolran dan pemisahan j e n i s t a a a h yang t e r d a p a t pada s u a t u d a e r a h . Menurut V e s s e l (
19112, dalam J o h n s o n , 1 9 6 2 ) bahwa k e g i a t a n petnetaan t a n a h
t e r d a p a t pada s u a t u w i l a y a h dan menggambarlran d i s t r i b u s i - nya dalam p e t a t a n a h .
S e c a r a umum t u j u a n p e ~ n e t a a n t a n a h a d a l a h inelakulran pe- ngelompolran t a n a t k e dalam s a t u a n - s a t u a n p e t a t a n a h yang masing-masing mempunyai s i f a t yang r e l a t i f sama ( IIardjowi- g e n o ,
1985).
S e c a r a Irhusus t u j u a n pemetaan t a n a h a d a l a h menghasillran p e t a t a n a h yang s e l a n j u t n y a d a p a t digunakans e b a g a i s a r a n a a t a u a l s t b a n t u dalam merencanalran peilgguna- a n t a n a h .
Oleh lrarena b e s a r n y a keguilaail p e t a t a n a h , malra k e t e l i - t i a n p e t a t a n a h p e r l u menjadikan p e r h a t i a n dalam pemetaan t a n a h . Hal i n i s a n g a t t e r g n n t u n g pada k u a l i t a s p e t a d a s a r yarig digunalcan, k e r a p a t a n o b s e r v a s i dan juga k e t e l i t i a n pengainatan l a p a n g s e r t a l a b o r a t o r i u m . P e t a d a s a r yang b a i k alran d a p s t diharaplran menghasilkan p e t a t a n a h yang l e b i h bermutu, s e h i n g g a akan l e b i h b e r m a n f a a t .
Sehubungan dengan h a 1 d i a t a s , malra t u j u a n d a r i pene- l i t i a n i n i a d a l a h meinetakan t a n a h d i d a e r a h kecaniatan Bahuga, K o t a b a r u , Lampung U t a r a guna menunjang perencanaan r e s e t t l e - ment d a r i D i r s l c t o r a t T r a n s m i g r a s i .
TINJ
AU AN PUSTAKAKl.asi f i l c a s i Tanah
K l a s i f i l c a s i t a n a h a d a l a h s u a t u u s a h a u n t u k membeda- bedalran t a n a h yang d i d a s a r k a n a t a s perbedaan s i f a t yang d i m i l i k i n y a ( I h r d j o w i g e n o , 1 9 8 5 ) . Adanya c a r a i n i , malra t a n a h - t a n a h dengan s i f a t yang sama dimasukkan ke dalam ke- l a s yaiig sama. I-Ial i n i s a n g a t p e n t i n g lrarena t a n a h - t a n a h dengan s i f a t - s i f a t yang berbeda meinerlukan perln!ruan (pe- n g e l o l a a n ) yang b e r b e d a .
Menurut B i r k e l a n d ( 1 9 7 4 ) bahwa k l a s i f i k a s i t a n a h d i - dasar!rar! pada s i f a t - s i f a t t a n a h dimaksudlcan a d a l a h u n t u k menyusun pengetahuan t e n t a n g t a n a h s e c a r a s i s t e m a t i s dan untulc mendeterriiinasi p r o s e s - p r o s e s yang t e r j a d i pada kelom- pok yang s e r u p a dan d i a n t a r a kelompok-lcelompok yang berbe- da
.
S i s t e m l c l a s i f i l c a s i t a n a h yang digunalcan d i I n d o n e s i a s e jalr t a h u n 1 9 5 5 a d a l a h s i s t e m l r l a s i f i k a s i Thorp dan Smith
( 1 9 4 9 ) yang t e l a h nlengalami beberapa m o d i f i l r a s i yang d i l a - kulran o l e h Dudal dan S o e p r a p t o h a r d j o ( 1 9 5 7 ) . S i s t e m i n i d i k e n a l juga dengan nairla S i s t e m Lembaga P e n e l i t i a n Tanah yailg d a l a v penglrelasannya d i k e n a l enam l r a t e g o r i , y a i t u : golongan, kumpulan, j e n i s , macam, r u p a , dan s e r i . S i s t e m l r l a s i f i k a s i i11L d i d a s a r k a n pada m o r f o l o g i p r o f i l dengan
f a l r t o r g e n e t i l r s e b a g a i t i t i k t o l a k . P a r a m e t e r i d e n t i f i l r a s i masih s a n g a t k u r a n g menggunakan s i f a t - s i f a t t a n a h s e c a r a
u n t u k t a n a h - t a n a h d i I n d o n e s i a . S e r i n g l c a l i juga t e r j a d i k e t i d a k s e s u a i a n s i f a t t a n a h dengan l r r i t e r i a yang a d a , s e - h i n g g a t i d a l r d a p a t d i t e n t u k a n nama t a n a h n y a . Oleh k a r e n a i t u t i m b u l gagasan b a r u u n t u k menggunakan s i s t e m l c l a s i f i k a -
s i b a r u yang dikembangkan o l e h Departemen P e r t a n i a n Amerika S e r i l r a t , y a i t u S i s t e m Taksonomi Tanah. S i s t e m i n i merupa- kan s i s t e m k l a s i f i k a s i yang dikembangkan u n t u k memecahkan t i g a masalah utama, y a i t u : mengumpulkan dan membedalran k r i - t e r i a , pembatasan k e l a s - l c e i a s dalam g o l o n g a n , dan s i s t e m t a tanarna. Pendekatan yailg ire t u juh lcalinya a d a l a h pada t a - hun 1 9 6 0 , yang d i k e n a l dengan nama S i s t e m K l a s i f i l r a s i 7 t h Approxiniation ( S o i l Survey S t a f f , 1 9 6 0 ) . Sistem i n i masih mengalami perbaikaii-perbailcan, dan yang t e r a k h i r d i p u b l i l c a - s i k a n a d a l a h dalam bulru S o i l Taxonolnv A B a s i c System of
S o i l C l a s s i f i c a t i o n f o r ma kin^ and I n t e r n r e t i n n S o i l S u r v e y s ( S o i l Survey S t a f f , 1 9 7 5 ) .
S i s t e m k l a s i f i k a s i Taksonomi Tanah mempunyai enam ka- t e g o r i , y a i t u
order,
s u b - o r d e r , m a t - ~ r o u p , s u b ~ r o u p ,fa-
t&& dan-.
& p a t k a t e g o r i pertama merupalcan k a t e g o r i t i n g g i , dan dua l c a t e g o r i b e r i k u t n y a a d a l a h l c a t e g o r i r e n d a h . Pada l c a t e g o r i t i n g g i pengaruh p r o s e s - p r o s e s p e d o g e n e s i s yang belcerja pada t a n a h s a n g a t menonjol, sedangkan pada l c a t e g o r i rendah p a r a m e t e r pembeda d i d a s a r k a n a t a s s i f a t - s i f a t yang berhubungan dengan penggunaan t a n a h s e c a r a p r a k - t i s ( S o i l Survey S t a f f ,1975).
T a b e l 1. F a k t o r - f a k t o r P e n c i r i d a r i masing-masing I c a t e g o r i ( B u o l , E o l e , dan McCracken,
1980)
I l a t e g o r i F a k t o r - f a k t o r P e n c i r i -~ -
Order
-
S u b o r d e r
Ada t i d a k n y a h o r i s o n p e n c i r i utama a t a u s i f a t - s i f a t l a i n yang berbeda s e b a g a i a k i - b a t p r o s e s pembentulran t a n a h
F a k t o r - f a l r t o r yang b e s a r pengaruhnya t e r - hadap s i f a t - s i f a t g e n e t i l r t a n a h . Ada a t a u t i d a l m y a penggenangan, perbedaan i k l i m dan v e g e t a s i , adanya a l o f a n dan s e s q u i o k s i d a yang t i n g g i ; f a k t o r - f a k t o r i n i d a p a t menen- tulran a r a h dan perkembangan t a n a h
Grea t-Group
-
Pembagian s u b o r d e r s e s u a i dengan kesamaan j e n i s , susunan,
dan perkembangan h o r i s o n ; kejenuhan b a s a ; suhu t a n a h dan regim ke- letnbaban t a n a h ; ada t i d a k n y a l a p i s a n d i a g - n o s t i k ( p l i n t i t , f r a g i p a n , d u r i p a n , pema-d a t a n , h o r i s o n a l b i k ) Subgroup
Familx
Konsep d a s a r u n t u k g r e a t - n r o u o dan s i f a t - s i f a t yang menunjukkan p e r a l i h a n k e m e a t n r o u p , s u b n r o u g , dan o r d e r , juga s i f a t p e r - a l i h a n ke bukan t a n a h
Keseragaman ukuran b u t i r , keseragaman susun- an m i n e r a l , keseragaman regim suhu t a n a h ,
.
lredalaman yang d a p a t ditembus p e r a k a r a n ,dan s i f a t - s i f a t l a i n , s e p e r t i : l e r e n g , k o n s i s t e n s i , dan p e r m e a b i l i t a s
[image:22.579.99.542.35.692.2]l < l a s i f i l t a s i I<emampuan Lahan
K l a s i f i k a s i kemampuan l a h a n a d a l a h p e n i l a i a n t a n a h s e c a r a s i s t e m a t i k dan pengelompolrannya dalam beberapa k a t e - g o r i b e r d a s a r k a n a t a s s i f a t - s i f a t yang merupakan penghambat bag5 penggunaannya ( ~ r s y a d , 1 9 8 2 )
.
K r i t e r i a yang dikemukakan o l e h K l i n g e b i e l dan Montgo- mery (1961) mengenai k l a s i f i k a s i kemampuan l a h a n t i d a k me- nunjukkan k r i t e r i a yang p a s t i pada pengelompokannya k e da-
lam
k e l a s , s u b k e l a s a t a u u n i t . I s t i l a h - i s t i l a h s e p e r t i : l e r e n n l a n d a i , kedalaman t a n a h vann kurang i d & ; merupalran i s t i l a h - i s t i l a l i yang t i d a k k u a n t i t a t i f , s e h i n g g a a g a k s u l i t d i i n t e r p r e t a s i k a n . Oleh k a r e n a l c r i t e r i a yang r i d a k k u a n t i - t a t i f t e r s e b u t , malca s i s t e m i n i men j a d i s a n g a t f l e k s i b e l(Bardjowigeno, 1 9 8 5 )
.
Arsyad (1979) mengadakan m o d i f i k a s i t e r h a d a p . s i s t e m i n i dan mengemukakan k r i t e r i a - k r i t e r i a yang l e b i h d e f i n i t i f yang diharaplcan d a p a t d i t e r a p l r a n u n t u k l a h a n d i I n d o n e s i a . S i s t em k l a s i f i k a s i yang dikemukakan a d a l a h b e r d a s a r k a n sis- tem yang dikemulrakan o l e h Hockensmith dan S t e e l e (19Lt3) dan S t a l l i n g ( 1 9 5 7 ) . Menurut s i s t e m i n i t a n a h d i g o l o n g k a n a t a s t i g a k a t e g o r i , y a i t u K e l a s , S u b - k e l a s dan S a t u a n Pe- n g e l o l a a n . Penggolongan dalam k e l a s d i d a s a r k a n a t a s i n t e n -
s i t a s f a l r t o r - f a l r t o r penghambat yang permanen a t a u s u l i t d i - rubah/berubah. Penggolpngan k e dalam Sub-Kelas d i d a s a r k a n a t a s j e n i s f a k t o r - f a k t o r penghambat t e r s e b u t . Sedangkan penggolongan k e dalam S a t u a n P e n g e l o l a a n merupakan p a k e t
Dalam penggolongan S a t u a n P e n g e l o l a a n , perlalruan pengawetan t a n a h k h u s u s dan jumlah pupulr yang d i p e r l u k a n , p e r l u d i k e - mulrakan
.
F a k t o r - f a k t o r penghambat yang b e r s i f a t permanen a t a u s u l i t d i r u b a h s e p e r t i : t e k s t u r t a n a h , l e r e n g permukaan, d r a i n a s e , kedalaman ef e k t i f t a n a h , t i n g k a t e r o s i yang t e l a h t e r j a d i , l i a t masam ( c a t c l a y ) dan f a k t o r - f a k t o r l a i n yang s u l i t d i r u b a h , s e p e r t i b a t u a n d i a t a s permukaan t a n a h , an- caman b a n j i r a - t a u genangan a i r yang t e t a p , dan i k l i m .
F a l r t o r - f a k t o r t e r s e b u t digolongkan b e r d a s a r k a n b e s a r n y a i n t e n s i t a s f a k t o r penghambat, s e b a g a i b e r i k u t :
1. T e k s t u r Tanah ( t l . Duabelas k e l a s t e k s t u r t a n a h dilre- lompoklran ke d a l a ~ n li m a kelompok s e b a g a i b e r i l r u t :
tL
= h a l u s : l i a t , l i a t berdebut2
= a g a k h a l u s : l i a t b e r p a s i r , lempung l i a t b e r d e b u , lempung b e r l i a t , lempung l i a t b e r p a s i rt 3 = s e d a n g : debu, lempung b e r d e b u , lempung t k = a g a k B a s a r : lempung b e r p a s i r
t5 = k a s a r : p a s i r berlempung, p a s i r
2. Lerene: Permukaan ( 1 ) . Lereng permulraan dikelompoklran s e b a g a i b e r i k u t :
lo
( A ) = 0-
3%
: d a t a rl1 (8) =
3
-
8% : landai/berombakl2
( C ) =8
-
15%
: agak miring/bergelombang l3(D)
=1 5
-
30%
: m i r i n g / b e r b u k i tl4 ( E ) = 30
-
45%
: agalr curam3.
D r a i n a s e 2 a n a h ( d l . D r a i n a s e Tanah d i k l a s i f i k a s i k a n s e b a g a i b e r i k u t :do = bailr: t a n a h mempunyai p e r e d a r a n u d a r a bailr. S e l u - r u h p r o f i l t a n a h d a r i a t a s sampai l a p i s a n bawah berwarna t e r a n g yang seragam dan t i d a l r t e r d a p a t becak-becak
dl = agalr b a i k : t a n a h mempunyai p e r e d a r a n u d a r a b a i k . Mdalr t e r d a p a t becak-becak berwarna k u n i n g , c o k l a t
,
a t a u k e l a b u pada l a p i s a n a t a s dan b a g i a n a t a s l a - p i s a n bawahd2 = agalr b u r u k : l a p i s a n a t a s t a n a h mempunyai p e r e d a r a n u d a r a bailr. T i d a k
t
e r d a p a t becak-becalr berwarna k u n i n g , k e l a b u a t a u c o k l a t . Becak-becak t e r d a p a t pada s e l u r u h l a p i s a n bawahd3 = b u r u k : b a g i a n bawah l a p i s a n a t a s ( d e k a t permukaan) t e r d a p a t warna a t a u becak-becak berwarna k e l a b u , c o k l a t dan kekuningan
4.
&edalaman Ef e l r t i f ( l r l . Icedalaman e f e k t i f a d a l a h sampai kedalaman k e r i k i l , p a d a s , dan p l i n t i t . Kedalaman e f e k -t i f
dikelompoldran s e b a g a i b e r i k u t : kl = dalam:>
90 cmk2 = s e d a n g : 90
-
50 cmk 4 = s a n g a t d a n g k a l : C 25'cm
5.
&&aan E r o s i ( e l . Iieadaan e r o s i d a p a t dikelompokkan s e b a g a i b e r i k u t :eo = t i d a k ada e r o s i
el = r i n g a n : ( 25% l a p i s a n a t a s h i l a n g e = s e d a n g : 2 5
-
75%
l a p i s a n a t a s h i l a n ge = b e r a t :
>
75%
l a p i s a n a t a s h i l a n g ( 25% l a p i s a n bawah h i l a n gs a n g a t b e r a t : sampai l e b i h d a r i 25% l a p i s a n bawah
6.
K e r i k i l / B a t u a n ( b ).
Batuan k a s a r yang t e r d a p a t pada l a p i s a n 20 cm a t a u d i b a g i a n a t a s t a n a h yang berukuran l e b i h . b e s a r d a r i 2 mm dibedakan s e b a g a i b e r i k u t :I C e r i k i l : a d a l a h bahan k a s a r yang b e r d i a m e t e r l e b i h b e s a r d a r i 2 mm sampai
7.5
cm j i k a b e r b e n t u k b u l a t , a t a u sampai15
cm sumbu p a n j a n g j i k a b e r b e n t u k gepeng. K e r i k i l d i dalam l a p i s a n 20 cm permu- kaan t a n a h dikelompokkan s e b a g a i b e r i k u t : bo = t i d a l c ada a t a u s e d i k i t : 0-
15%
volumet a n a h
b1 = s e d a n g :
15
-
50%. volume t a n a h b2 = banyak: 50-
90% volume t a n a hb3 = s a n g a t banyalr:
>
90% volume t a n a hBatuan I c e c i l : a d a l a h bahan lrasar a t a u b a t u a n b e r d i a m e t e r
7.5
-
2 5 cm j i k a b e r b e n t u k b u l a t , a t a u sumbu panjangnya b e r u k u r a n15
-
40
cm j i k a b e r b e n t u k gepeng. Banyaknya b a t u a n dikelompolckan s e b a g a ibo = t i d a k ada a t a u s e d i k i t : 0
-
15%
volume t a n a hb1 = s e d a n g :
15
-
50% volume t a n a h : pengolahan t a n a h m u l a i agak s u l i t dan pertumbuhan tallaman a g a k tepganggub2 = banyak: 50
-
90% volume t a n a h : pengolahan t a n a h s a n g a t s u l i t dan pertumbuhan tanaman t e r g a n g g ub3 = s a n g a t banyak:
>
90% volume t a n a h : pe- n g o l a h a n t a n a h t i d a k mungkin dilakukanBatuan l e a a s : a d a l a h b a t u a n yang t e r s e b a r d i permukaan t a n a h dan b e r d i a m e t e r l e b i h b e s a r d a r i 25 cm .jilta b e r b e n t u ? . ~ b u l a t a t a u bersumbu p a n j a n g l e b i h d a r i 40 cm
jilra berbeiituk s e p e n g
.
Penyebaran b a t u a n l e p a s d i perrnulraan t a n a h dikelornpoltkan s e b a g a i b e r i k u t :bo = Cidak a d a : ' k u r a n g d a r i 0.01% d a r i l u a s a r e a l
bl = s e d i k i t : 0.01
-
3%
perinulraan t a n a h t e r t u t u p ; pengolahan t a n a h dengan mesin agak t e r g a n g g u t e t a p i pertum- buhan tanamtin t i d a k t e r g a n g g ub2 = s e d a n g :
3
-
15%
permulraaa t a n a h t e r - t u t u p ; pengolahan t a n a h m u l a i a g a k s u l i t dan l u a s a r e a l p r o d u k t i f b e r - k u r a n gb3 = banyak:
15
-
90% permukaan t a n a h t e r t u t u p ; pengolahan t a n a h dan pe- nanaman men j a d i s a n g a t s u l i tb4 = s a n g a t banyak : l e b i h d a r i 90% permu- kaan t a n a h t e r t u t u p ; t a n a h sama s e - s e k a l i
t i
dalr d a p a t digunakan untulr p r o d u k s i p e r t a n i a nBatuan Terungkap ( r o c k ) , : pegyebaran b a t u a n t e r -
bo = t i d a k a d a : k u r a n g d a r i 2% permukaan t a n a h t e r t u t u p
bl = s e d i k i t : 2
-
10% permukaan t a n a h t e r t u t u p ; peng3lahan t a n a h dan pe- nanaman agak z erganggub3. = banyak: 50
-
90% permukaan t a n a h t e r t u t u p ; pengolahan t a n a h dan penanaman s a n g a t t e r g a n g g ub4 = s a n g a t banyak: l e b i h d a r i 90% p e r - rn~tkaan tana.h t e r t u t u p ; t a n a h s a n a s e l c a l i t i d a k d a p a t d i g a r a p
7.
B a n i i r ( 0 ) . Ancaman b a n j i r a t a u penggenangan dilcelompok-- kan s e b a g a i b e r i k u t :OO = t i d a k p e r n a h ; dalam p e r i o d e s a t u t a h u n t a n a h t i d a k p e r n a h t e r t u t u p b a n j i r a t a u waktu l e b i h d a r i 24
jam
O1 = kadang-kadang; b a n j i r yang menutupi t a n a h l e b i h d a r i 24 jam, t e r j a d i n y a t i d a k t e r a t u r dalam p e r i o d e kuraiig d a r i s a t u t a h u n
O2 = selama walrtu s a t u b u l a n clala~n s e t a h u n , t a n a h s e c a r a t e r a t u r t e r t u t u p b a n j i r u n t u k jangka waktu l e b i h d a r i 24 jam
O3 = selama waktu 2
-
5
b u l a n dalam s e t a h u n , s e c a r a t e r - a t u r s e l a l u d i l a n d a ban jir yang lamanya l e b i h d a r i 24 jamPemetaan Tanah
Pemetaan t a n a h a d a l a h b a g i a n yang cukup p e n t i n g dalam s u r v e i t a n a h . Tujuan d a r i s u r v e i t a n a h a d a l a h menetapkan gambaran mengenai p o t e n s i l a h a n d a r i s u a t u w i l a y a h dengan l c e t e l i t i a n t e r t e n t u .
Menurut Young ( 1 9 7 6 ) bahwa k e g i a t a n - k e g i a t a n yang d i - l a k u k a n dalam s u r v e i t a n a h b i a s a n y a t e r b a g i dalatn dua b a g i a n , y a i t u : k e g i a t a n pemetaan t a n a h dan k e g i a t a n e v a l u a s i l a h a n . K e g i a t a n pemetaan t a n b h mencakup i d e n t i f i k a s i dan k l a s i f i - k a s i t i p e - t i p e t a n a h yang t e r d a p a t dalam s u a t u w i l a y a h s e r - t a menggambarkan d i s t r i b u s i n y s dan d i t u a n g k a n k e dalam p e t a t a n a h ( V e s s e l , 1949
dalam
J o h n s o n , 1 9 6 2 ; Young, 1 9 7 6 ).
Pemetaan dalam a r t i l u a s a d a l a h m e l i p u t i p r o s e s i d e n t i - f i k a s i dan k l a s i f i k a s i t s n a h , d e s k r i p s i perbedaan j e ~ i i s t a n a h , d e t e r m i n a s i b a t a s j e n i s t a n a h d i l a p a n g dan d e l i n e - a s i b a t a s - b a t a s i n t i dalam p e t a t a n a h ( V e s s e l , 1949 dslam Johnson, 1 9 6 2 ) . Sedangkan k e g i a t a n e v a l u a s i l a h a n a d a l a h mencali-up k e g i a t a n l a p a n g yang s e c a r a l a n g s u n g d i a r a h k a n pada pendugaan p o t e n s i b e r b a g a i j e n i s t a n a h dalsm s e l a n g -
s e l a n g a l t e r n a t i f t i p e penggunaan l a h a n dan i d e n t i f i k a s i r e s i k o kemunglrinan penggunaannya (Young, 1 9 7 6 ) .
T e r d a p a t dua a s p e k yang h a r u s d i l a k u k a n dalam k e g i a t a n pemetaan t a n a h , y a i t u : ( 1 ) aspelc pemisahan ( d e l i m i t a s i ) dan
( 2 ) a s p a k p e n a r i k a n b a t a s ( d e l i n e a s i )
.
Aspek pemisahan da- p a t dilakulcan a e l a l u i s i s t e m k l a s i f i k a s i t a n a h , sedangkan.
a s p e k p e n a r i k a n b a t a s d a p a t m e l a l u i pemboran d i l a p a n g (S i s t e m dsn P e l a k s a n a a n
Menurut Young (1976) bahv~a k e q i a t a n pemetaan t a n a h s e c a r a garis b e s a r d a p a t d i b a g i k e dalam t i g a t a h a p a n ke- g i a t a n , y a i t u : ( 1 ) p e n y e l i d i k a n ( r e c o n n a i s s a n c e ) , ( 2 ) peme- t a a n ( m s u a i n g ) , dan
( 3 )
d e s k r i p s i p r o f i l p e w a k i l ( y e u r e s e n - t a t i v e p r o f i l e d e s c r i p t i o n ) .-
Tahap p e n y e l i d i k a n ( r e c o n n a i s s a n c e 1 a d a l a h t a h a p mengi- d e n t i f i k a s i t i p e - t i p e t a n a h yang t e r d a p a t pada s u a t u d a e r a h dan memastikan penyebarannya s e c a r a umum. Tahap pemetaan . ( ~ a n o i n g ) merupalcan k e g i a t a n t e r b e s a r dalam s u r v e i t a n a h . K e g i a t a n pada t a h a p i n i dilalcukan dalam dua c a r a , y a i t u :
s u r v e i b e b a s ( f r e e s u r v e y ) dan s u r v e i t i t i k p o t o n g
(arid
s u r v e y ) ; sedangkan k e g i a t a n pada s u r v e i b e b a s d i l a k u k a n b e r d a s a r k a n l a n d f o r m s e r t a p o l a penyebaran v e g e t a s i yang a d a pada s u a t u d a e r a h . Pengamatan pada s u r v e i t i t i k potongd i d a s a r k a n poda t i t i k potong g a r i s l u r u s .
Tahap d e s k ~ i p s i p r o f i l p e w a k i l dilakulcan b e r d a s a r k a n a n a l i s i s penentuan c o n t o h yang mewakili s e l u r u h d a e r a h s u r v e i . Ke.trampilan menentukan contoh-contoh p e w a k i l yang t e p a t a d a l a h sailgat d i p e r l u k a n s e k a l i dalam melakukan pe- metaan t a n a h . K e t r a m p i l a n yang t i n g g i akan memberikan e f i - s i e n s i yang t i n g g i dtin h a s i l yang bail<.
( a ) s i s t e m t i t i k p o t o n g ( m i d s y s t e m ) b e r d a s a r k a n s e l a n g j a l u r yang juga b e r s e l a n g , ( b ) s i s t e m l a n d u n i t ( l a n d u n i t s y s t e m ) b e r d a s a r l r a n perubahan g i f a t f a k t o r - f a k t o r pernbentulr t a n a h , ( c ) perpaduan s i s t e m t i t i k potong dengan s i s t e m
land
u a .Beberapa k r i t e r i a yang men j a d i pertimbangan dalam me- l n i l i h c a r a yang digunalran, a n t a r a l a i n : t i n g k a t a n s u r v e i
,
keadaan d a e r a h s u r v e i , s e r t a l s e t e r s e d i a a n a h l i s u r v e i . S i s t e m t i t i k potong b i a s a n y a digunakan pada d a e r a h dengan b e n t u k w i l a y a h yang r e l a t i f ' d a t a r , d i mana i n f o r m a s i t e n - t a n g perubahan f a k t o r pembentuk t a n a h s a n g a t s e d i k i t t e r s e - .d i a . S i s t e m l a n d u n i t digunakan a p a b i l a b e r b a g a i i n f o r m a s i mengenai f a k t o r pembentuk t a n a h d a p a t dijurnpai dengan mudah,
s e h i n g g a pengarnatan d i d a s a r k a n pada perubahan s i f a t pada b e r b a g a i f a k t o r pernbentulr t a n a h . S i s t e m i n i b i a s a n y a d i - gunakan pada d a e r a h berombak sampai bergunung. Sedangkan s i s t e m perpaduan a n t a r a s i s t e m t i t i k potong dengan s i s t e ~ n l a n d u n i t digunakan a p a b i l a s u a t u d a e r a h m e m i l i k i b e n t u k w i l a y a h yang h e t e r o g e n , d a r i bentuk w i l a y a h yang r e l a t i f d a t a r sampai bergunung, a t a u a p a b i l a pada d a e r a h t e r s e b u t
P o t o u a d a r a l e b i h banyak digunakan s e b a g a i p e t a l a p a n g untuk l e b i h t e p a t m e l o k a l i s i r pengamatan t a n a h . F u n g s i d a r i f o b u d a r a d i s i n i a d a l a h s e b a g a i s a r a n a u n t u k memper- c e p a t j a l a n n y a o p e r a s i l a p a n g , mempertinggi k e t e l i t i a n pe- n a r i k a n b a t a s - b a t a s t a n a h , l a n d u s e , s u n g a i dan s e b a g a i n y a
( S o e p r a p t o h a r d j o , 1 9 7 9 ) .
FoLo u d a r a d a p a t digunakan s e b a g a i s a r a n a u n t u k i n t e r - p r e t a s i t a n a h s e c a r a t i d a k l a n g s u n g , yang t e r p e n t i n g dalam i n t e r p r e - t a s i f o t o u d a r a a d a l a h pengenalan s a t u a n - s a t u a n f i s i o g r a f i n y a . Hal i n i k a r e n a penyebaran t a n a h hampir s e - l a l u s e j a j a r dengan s a t u a n f i s i o g r a f i n y a ( S o e p r a p t o h a r d j o , 1 9 7 9 ) .
S a t u a n P e t a Tanah
S a t u a n p e t a t a n a h d i p e r o l e h s e t e l a h melakukan pernisahan ( d e l i m i t a s i ) dan penarilran b a t a s ( i d e l i n e a s i ) ' d a r i beberapa kelompok t a n a h yang ada pada s u a t u d a e r a h .
Sehubungan dengan p e n a r i k a n b a t a s s a t u a n p e t a t a n a h , Chambers dan Rain~adoya (1981) mengemukakan bahwa pada umum- nya b a t a s s a t u a n j e n i s t a n a h dengan j e n i s yang l a i n menun-
jukkan p e r a l i h a n yang b e r a n g s u r , hampir t i d a k d i t e r n u i p e r - a l i h a n j e n i s t a n a h s e c a r a t i b a - t i b a , k e c u a l i yang berdam- pingan dengan b a t u k a r a n g a t a u t o n j o l a n b a t u a n .
a r i d d a p a t t e r j a d i lrarena p e r b e d a a n umur t a n a h , bahan i n d u k , d i s s e c t e d l a n d s e m , k e l e n ~ b a b a n t a n a h , dan a k t i v i t a s b i o l o - g i t a n a h . P e n a r i k a n b a t a s s a t u a n p e t a t a n a h d a p a t d i d a s a r - lran pada h a s i l d e s k r i p s i b o r i n g ( p e n g g a l i a n ) , perubahan s a t u , a t a u l e b i h f a l r t o r g e n e t i k , b e n t a n g alam, dan p e t a d a s a r ( S o i l Survey S t a f f , 1 9 5 1 ) .
T i n n k a t S u r v e i dan J e n i s P e t a Tanah
T e r d a p a t hubungan a n t a r a t i n g l r a t s u r v e i dengan j e n i s p e t a yang d i h a s i l k a n , pada k e g i a t a n pemetaan t a n a h . B e r i - k u t i n i d i s a jilsan hubungan a n t a r a t i n g l r a t s u r v e i , k e r a p a t a n pengamatan, j e n i s p e t a yang d i h a s i l k a n , s k a l a p e t a , s a t u a n p e t a , dan c o n t o h kegunaan p e t a (LPT-IQC dan UNESCO; Young,
1 9
1 9 8 1 dalnm Abdullah,19851,
yang t e r d a p a t pada T a b e l 2 .Keadaan Umum Daerah P e n e l i t i a n Lolrasi Daerah P e n e l i t i a n
P e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n d i d a e r a h kecamatan Bahuga, Kotabaru
,
Lampung Utara.
Daerah i n i akan digunakan u n t u k d a e r a h t r a n s m i g r a s i l o k a l , s e h i n g g a s e b a g i a n b e s a r d a e r a h - nya masih b e r u p a h u t a n dan s i s a n y a merupakan d a e r a h yangsudah d i b u k a u n t u k perkampungan dan p e r l a d a n g a n
.
T a b e l 2. Xubungan a n t a r a T i n g k a t S u r v e i , Kerapatan Pengamatan, J e n i s P e t a , S k a l a P e t a , S a t u a n P e t a , dan Contoh Peng- gunaannya
T i n g k a t S u r v e i K e r a p a t a n S e n i s P e t a Slrala P e t a S a t u a n P e t a Contoh Penggunaan Pengamatan
-
-
2
P r a S u r v e i 1 p e r 200km2- E l r s p l o r a s i 1 : 1 0 0 0 000 J e n i s Tanah I n v e n t a r i s a s i Sumber-
1 p e r 500km 1 : 2 500 000 daya alam
Rekonesan 1 p e r 2 km 2 -2 T i n j a u 1 : 100 000 Macam Tanah I n v e n t a r i s a s i dan pen-
1 p e r 13.5km 1 : 250 000 c a r i a n l o k a s i proyek
Semi D e t a i l 1 p e r 12.5ha- Semi D e t a i l 1 : 2 5 000 Macam Zanah Perencanaan Wilayah
1 p e r 2 kmc 1 : 100 000
D e t a i l 1 p e r 0.5 ha- D e t a i l 1 :
5
000 S e r i Tanah Proyek I r i g a s i [image:34.760.53.720.74.348.2]K o t a
J a l a n r a y a
J o l o n kreto api
B a l o i doer0.h survai .
I
[image:35.567.52.558.21.705.2]Geolonf dan Geomorfolo&
Menurut van Bemmelen
(1949)
s t r u k t u r t e k t o n i k d e e r a h Lampung t e r b a g i a t a s t i g a z o n e , y a i t u Zone Bengkulu, ( 2 )Zone Tengah, dan
(3)
Zone Selrapung. Daerah p e n e l i t i a n t e r - l e t a k pada Zone Tengah b a g i a n U t a r a .Zone Tengah merupakan p o r o s utama B u k i t & r i s a n yang t e r l e t a l c a n t a r a Zone Semangko dan Patahan Lampung, yang l e - barnya k u r a n g l e b i h
60
km. D i s e b e l a h s e l a t a n t e r j a d i pa- talian dalam b e n t u k l o n g i t u d i n a l , s e k i t a r d a e r a h Semangko, d e p r e s i Ulubeluh d a Wailima, R a n t a ig m ,
dan d e p r e s i T e l u k Betung. P a t a h a n i n i menghilang pada s e b e l a h t e n g g a r adi bav~ah T e l u k Betung.
Menurut Lembaga P e n e l i t i a n Tanah (1971) dalam p e t a Geo- l o g i Lampung, bahwa d a e r a h p e n e l i t i a n merupakan bahan endap- an yarlg diendaplran pada masa k u a r t e r , y a i t u sedimen t u f
masam. Adapun peny ebarannya a d a l a h d a r i Giham meman jang k e a r a h Tenggara d i d a t a r a n "Landaian" s e b e l a h Timur (Giham, Blambangan Umpu, Bumi Agung, Merga-Menggala, Ajipemanggilan S u r a b a y a , Tugeneneng-Labuhanratu, perkebunan Bergen dan s e - k i t a r n y a .
Uaerah p e n e l i t i a n t e r l e t a k d i s e b e l a h U t a r a , y a i t u pada d a e s a h a n t a r a
Giham-Negararatu-Bangkung
,
d i mana bahan endap- an t e r d i r i d a r i t u f a dan b a t u apung masam dengan fragmen k u a r s a dan p l a g i o k l a s masam d a r i t u f a d a s i t i k (Lembaga Pene- l i t i a n Tanah, 1 9 7 1 ) .b e r b e n t u k k e r i k i l t i d a l < t e r a t u r dan berwarna merah. Bentuk i n i pada keadaan i r r e v e r s i b l e d a p a t b e r u b a h menurut k a d a r a i r dan suhu dalam walrtu-walrtu t e r t e n t u , lrarenanya lradang- kadang d i j u m p a i b u t i r k u a r s a yang ada d i dalamnya. L e t a k k r o k o s pada penampang t a n a h pada kedalaman yang t i d a k t e n t u , sedangkan pada b e b e r a p a tempat k r o k o s d a p a t muncul d i p e r - mukaan
.
Iklim
Daerah p e n e l i t i a n t e r l e t a k pada d a e r a h t r o p i k a b a s a h , y a i t u t i p e i k l i m B (Schmidt dan F e r g u s o n , 1 9 5 1 ) , d i mana c u r a h hu jan dan suhu s a n g a t b e r p e n g a r u h t e r h a d a p pr 3 s e s - p r o s e s pembentukan t a n a h .
I k t a i k l i m d i a m b i l d a r i s t a s i u n pengamat cuaca t e r d e - k a t
,
y a i t u A s t r a K s e t r a yang t e r l e t a k pada k e t i n g g i a n1 6
m d i a t a s permukaan l a u t . Data yang d i a m b i l a d a l a h d a t asuhu u d a r a dnn d a t a c u r a h hujan selama p e r i o d e
9
t a h u n , y a i t u t a h u n1971
sampai1979.
Data i n i d i s a j i k a n dalam T a b e l3
dan T a b e l
4.
Suhu u d a r a mempunyai hubungan dengan B e t i n g g i a n t a m p a t . Suhu u d a r s s u a t u d a e r a h d a p a t d i d e k a t i d a r i k e t i n g g i a n n y a d i a t a s permukaan l a u t
,
dan d a p a t d i h i t u n g dengan mengguna- lran rumus Braak ( 1 9 2 9 ,3-
Anonymous, 1 9 8 2 ) b e r i k u t i n i :t = ( 2 6 . 3
-
0 . 6 1 h)' C'.
p e n e l i t i a n d a p a t d i h i t u n g b e r d a s a r k a n d a t a - s u h u u d a r a de- ngan menggunakan rumus d i a t a s . Diasumsilran bahwa suhu t u r u n 0 . 6 1 ' ~ s e t i a p k e n a i k a n tempat 100 m , maka rurnus d i a t a s men j a d i :
t,
= ( t o - 0 . 6 1 h)OC0
d i nmna
t l
= suhu i ~ d n r i i bulanan d a e r a h p e n e l i t i . a n ( C ) , to-
suhl-I u d a r a b u l a n a n s t a s i u n pengamat cilaca A s t r a K s e t r a0
( C ) , dan h = b-da k e t i n g g i a n ( h e k t o m e t e r ) .
Regim suhu t a n a h d a p a t d i d e l r a t i n i e l a l u i suhu u d a r a ( T a b e l
3 ) .
B e r i k u t i n i a d a l a h pendekatan yang dikemukakan o l e h Mewhall (1972 dnlain Wambelre, 1 9 8 2 ) untulc d a e r a h t r o p i s , y a i t u :Sul?u Tanah = 2 . 5
+
suhu u d a r a r a t a - r a t a tahunan (OC) Sedangkan u n t u k m e n c a r i v a r i a s i suhu musim p a n a s dengan musim d i n g i n pada kedalarnan 50 cm d a r i permulraan t a n a h ada- ].ah 0 . 3 3x
s e l i s i h suhu u d a r a r a t 3 - r a t a musim p a n a s dengan musim d i n g i n .Berdasarlran p e r h i t u n g a n dengan ~nenggunakan rumus d i a t a s t e r n y a t a suhu t a n a h l e b i h b e s a r d a r i 2 2 ' ~ ( 2 9 . 6 ' ~ ) ,
T a b e l
3.
Data Suhu Udara dan P e r l r i r a a n Suhu Tanah d i Daerah P e n e l i t i a ~ i (4 9 m d p l ) aSuhu Udara b Suhu Tanah
k l a n
Maks Min Malrs Min
.
. . . .
. . .
( " C ). .
.
.
.
. .
.
..
J a n u a r i
30.1'
23.1 32.6 25.6P e b r u a r i 30
.3
22:9
32.8 25.4Maret A p r i l
Mei
31.6
23.334.1
25.8J u n i S u l j
S e p t emb e r
31.4
22.833.9
25.3Oktober 3 2 . 1 23.4
34..
6
2 5 9Nopember
31
.?
23.4 3 4 . 2 25.9Desember 30.8 23.4
33.3
25.9R a t a - r a t a
t a h u n a n 31.2 2 3 .O
33.7
25.5a. N i l a i r a t a - r a t a p e r i o d e t a h u n 1 9 7 1 s a m p a i
1979
yang d i a m b i l d a r i s t a s i u n p e n g a ~ n a t c u a c a Astra IZsetrab. Berdasarlran l r o n v e r s i suhu menurut B r a a k ( 1 9 2 9 ) c . B e r d a s a r k a n p e n d e k a t a n iiienurut Newhall ( 3 972,
[image:40.576.101.523.85.537.2]T a b e l
4 .
Data Curah Iiu jan dan g a r i Hu jan d i Daerah P e n e l i t i a n ( 4 9 m d p l )Bulan Curah Bujan Hari Hujan
( h a r i ) 20
P e b r u a r i 329 18
A p r i l 231
1 4
Agustus 1 0 9
7
September 140 9
Oktober
146
1 0Nopember 244
1 5
Desember 3 8 4 20
Jumlah r a t a - r a t a
1 . 5 5 ~
1bulan k e r i n g
(EX)
Jumlah r a t a - r a t a 1 0
.33"
6
b u l a n b a s a h (BB,)
a . N i l a i r a t a - r a t a p e r i o d e t a h u n 1971 sampai 1979 yang d i a m b i l d a r i s t a s i u n penganlat cuaca A s t r a K s e t r a b. D i p e r o l e h d a r i p e r h i t u n g a n r a t a - r a t a bulan k e r i n g
(CU
<
60 mm/bulan)dan b u l a n basah (CII)/
60 m~n/bulan) selama p e r i o d e t a h u n 1 9 7 1 sampai 1979 [image:41.573.95.514.63.579.2]B e r d a s a r k a n d a t a c u r a h h u j a n d i a t a s , maka d a e r a h pe- i l e l i t i a n t e r m a ~ u k dalam l r l a s i f i k a s i t i p e i l r l i m B ( S c h m i d t dan F e r g u s o n , 1 9 5 1 ) . T i p e i n i d i p e r o l c h k a r e n a n i l a i Q y a n g merupskan p e r b a n d i n g a n j u m l a h b u l a n k e r i n g (BK) dan b u l a n b a s a h
(BB)
a d a l a h s e b e s a r15%.
Menurut s i s t . e m k l a - s i f i k a s i Oldeman ( 1 9 7 5 ) , d a e r a h p e n e l i t i a n t e r n ~ a s u k dalam Zone C , d i n a n a t e r d a p a t jumlah b u l a n b a s a h s e b a n y a k enam b u l a n s e c a r a b e r t u r u t - t u r u t.
D a e r a h p c n e l i t , i a n mempunyai c u r a h h u j a n b u l a n a n r a t a - r a t a dan t a h u n a n r a t a - r a t s y a n g t i n g g i , y a i t u 217 mm/bulan dan 2 6 0 5 rnm/tahun. Curah h u jail y a n g hatnpir ~ n e r a t a se p a n j a n g t a h u n i n i r n e ~ ~ i b e r i k a n i n d i k a s i b e s a r n y a c u r a h h u j a n y a n g l e - b i h b e s a r d a r i p a d a e v a p o t r a n s p i r a s i dan t i d a k p e r n a h k e r i n g pada s e t i a p b a g i a n . O l e h lcarena t a n a h t i d a k p e r n a h k e r i n g selaroa lrurang a t a u sama dengan 30 h a r i , maka d a e r a h pene1i.- t i a n t e r m a s u k dalar3 r e g i m kelembaban
m.
Topop:r.afi
Daerah pene1iti.a.n rnempunyai t o p o g r a f i d a t a r s a m p a i b e r - ombak, dengan lcemiringan l e r e n g a n t a r a 0 s a m p a i 8%. D a e r a h i n i t e r l e t a k pada k e t i n g g i a n 4 9 m e t e r d a r i permukaan l a u t .
V e g e t a s i
V e g e t a s i d a e r a h p e n e l i t i a n a d a l a h culrup b e r a g a m . Vege- t a s i h u t a n p r i m e r ' y a n g d i j u m p a i a d a l a h j e n i s - j e n i s modang, m e n g g e r i s (Koompassia e x c e l s a )
,
m e r a n t i ( S h o r e a L e a r o s u l a ),
( g y c r e u s n i t e n s ) , t r e m b e s i ( E n t e r o l o b i u m ) , memban, b a y u r (Pterospermurn i a v a n i c u m ) , k e r b a n g , t a b e n g ( B a c c a u r e ~ s p p ) V e g e t a s i l ~ u t a n s e k u n d e r yang d i jumpai a d a l a h j e n i s - j e n i s c o n t o , s e r u ( E a u h i n i a s p p ) , s u n g k a i (Peronema c a n e s c m s ) , ke- l u n g k u n g , l a b a n ( V i t e x p u b e s c e n s ) , melastoma, simpur ( D i l l e - n i a e x i m i a ) , bungur ( L a g e r s t r o e m i a f l o s - r e g i n a e ) , j e n i s -
-
j e n i s s i n t r o n g ( E r e c h t i t e s v a l e r i a n i f o l i a ) , sembung (Blumea
--
s p p ) p e t a i ( P a r k i a s p e c i o s a ),
soromadan, kayu onibo ga j a h , danawar-awar. Sedangkan v e g e t a s i l a d a n g a d a l a h buah-buahan, k e l a p a , p a l a w i j a dan p a d i . V e g e t a s i belulcar yang umum d i -
BAHAN DAN METODA
Bahan dan A l a t P e n e l i t i a n
Bahan p e n e l i t i a n a d a l a h d a e r a h d i kecamatan Bahuga, IZotabaru, Lampung U t a r a , s e l u a s 1 2 6 2 . 5 h e k t a r . Daerah i n i t e r l e t a l r d i a n t a r a 4'201 sampai 4' 2 5 ' Lincang S e l a t a n dan 1 0 4 ~ 2 0 1 sa~mpai 1 0 4 ~ 3 0 1 B u j u r Tinlur, dan padz l i e t i n g g i a n 4 9 me t a r d i a Las permulcaon
l u u
t.
Bahan dan p e r a l a t a n y a r g d i g u n a k a r ~ dalam pemetaan t a n a h a d a l a h : p e t a d a s a r ( p e t a t o p o g r a f i s k a l a 1 : 10 O O O ) , Irompas,
tarnbang, abnev l e v e l / c l i n o m e t e r , b o r , m e t e r a n , p i s a u l a p a n g , Munsell S o i l Color C h a r t , tempat a i r , k e r t a s lakmus, k a r t u
.
d e s k r i p s i b o r i n g , a l a t t u l i s , c a n g k u l , k a n t o n g p l a s t i k , k e r - t a s l a b e l , s p i d o l , k a r t u d e s k r i p s i p r o f i l , r i n g s a m p l e , bulru petunjulr pengamatan l a p a n g / S o i l Taxonomy A Basic System of S o i l C l a s s i f i c a t i o n f o r Making and I n t e r a r e t i n a S o i l S u r v e y s dan l a i n - l a i n
.
Metoda P e n e l i t i a n La pangan
a n t a r j a l u r d i t e t a p k a n dengall j a r a k l O O 0 m e t e r , dan penga- matan pada s e t i a p j a l u r dengan jaralr 250 m e t e r . J a r a k i n i masih d i s e s u a i k a n l a g i dengan keadaan d i l a p a n g .
S e t i a p nzelak~llran pernboran, dilakulran pengalnatan warna t a n a h , t e l r s t u r t a n a h , k o n s i s t e n s i , lredalaman s o l u m , t e r d a - p a t n y a lcara t a n , lronglrresi a t a u adanya k e r i l r i l a t a u o l i n t i t . ' I l a s i l penga~natan i n i d i c a t a t pada k a r t u d e s l r r i p s i b o r i n g . Pemboran d i l a k u k a n sedalarn 0 sampai 120 cm, a t a u l e b i h dang- lral b i l a dijurnpai lrontak l i t i l c . Tempat, lceadaan t o p o g r a f i dan keadaan linglrungan juga p e r l u d i c a t a t
.
Berdasarkan h a s i l pengamatan pemboraa i n i , n:aka d a p a t d i b u a t p e t a t a n a h s e m e n t a r a pada p e t a d a s a r . Penentuan ba- t a s s a t u a r i p e t a d i d a s a r k a n pada p e t a t o p o g r a f i ( g a r i s - g a r i s k o n t u r n y a )
,
dominasi j e n i s v e g e t a s i a t a u beberapa h a 1 l a i n . S e t e l a h s a t u a n p e t a t a n a h serfleiitara s e l e s a i , maka pada s e t i a p s a t u a n p e t a t a n a h d i t e n t u l r a n l e t a k c o n t o h t a n a h p r o - f i l , k e s u b u r a n , dan c o n t o h t a n a h f i s i l i , yang mewalrili s e t i - a p s a t u a n p e t a t a n a h t e r s e b u t , dan d i b e r i t a n d a pada p e t a . Pengarnatan p r o f il t a n a h dilakulran dengan p e n g g a l i a n l u b a n g p r o f i l sedalam 150 sampai 180 cm. a t a u sampai l a p i s a n bahan indulc, b i l a p r o f i l t a n a h lrurang d a r i b a t a s t e r s e b u t .b a t u a n
.
Pengamatan i n i dilakulran pada s e t i a p l a p i s a n .S e l a i n pengamatan d i a t a s , juga d:ilakultan pengamatan s i f a t - s i f a t lrhusus s e p e r t i l a p i s a i l p a d a s , penyebaran a l t a r , lreada- an d r a i n a s e , f i s i o g r a f i , kedalaman a i r t a n a h , keadaan c u a c a dan v e g e t a s i . H a s i l pengamatan d i c a t a t pada i r a r t u d e s k r i p s i p r o f i l .
S e l a i n pengamatan l a p a n g , u n t u k k e p e n t i n g a n a n a l i s i s l a b o r a t o r i u m , s e t i a p l a p i s a n d i a m b i l c o n t o h t a n a h sebanyalt
+ 1 k g , dan dimasukkan lre dalam lcantong p l a s t i k . S e t i a p
-
k a n t o n g d i b e r i l t a n l a b e l yang rner~iuat t a n g g a l pecgambilan
coritoh, t e m p a t , dan nomor l a p i s a n . Adapun c a r a pengambilan- nya a d a l a h s e c a r a b e r t u r u t - t u r u t d a r i l a p i s a n bawah ke a t a s .
Pengam b i l a n c o n t o h t a n a h kesuburan dilakulran s e c a r a komposit dengall kedalaman 0 sampai 30 cm. Contoh t a n a h
yang t e l a h d i a m b i l d i t e t a p l r a n a t a u d i a n a l i s a d i l a b o r a t o r i u m . K l a s i f i k a s i t a n a h dan pembuatan b a t a s - b a t a s s a t u a n p e t a t a n a h a k h i r ( f i n a l ) , dilakulcan s e t e l a h s e l e s a i n y a a n a l i s a l a b o r a t o r i u m
.
S i s t em k l a s i f i l r a s i t a n a h yang dipergunalcan a d a l a h S i s t e m Taksonomi Tanah ( S o i l Survey S t a f f , 1 9 7 5 ) .Jumlah o b s e r v a s i yang t e l a h dilalrukan a d a l a h sebanyak 1 0 1 pengamatan, yang t e r d i r i d a r i
62
b o r i n g ,5
p r o f i l , dan34
c o n t o h t a n a h k e s u b u r a n . B e r d a s a r k a n jumlah t e r s e b u t malca t i n g k a t s u r v e i yang dilakulran termasuk t i n g k a t s u r v e iL a b o r a t o r i ~
Sejumlah c o n t o h t a n a h yang t e l a h d i a ~ n b i l d a r i l a p a n g , d i - k e r i n g u d a r a k a n d i gudang tempat p e n g e r i n g a n
.
Se julnlah t e r s e b u t t i d a k d i a n a l i s a semuanya k a r e n a adanya k e t e r b a t a s a n waktu dan b i a y a . Contoh t a n a h yang d i a n a l i s a s e b a n y a k3
c o n t o h t a n a h p r o f i l , dan1 6
c o n t o h t a n a h k e s u b u r a n .S e t e l a h c o n t o h t a n a h t e r s e b u t l t e r i n g u d a r a , s e b a g i a n d a r i s e t i a p c o n t o h t a n a h p r o f i l d i p i s a h k a n dan d i a y a k dengan ayakan 2000 mikron u n t u k a n a l i s a t e k s t u r t a n a h ; sedangkan s i s a n y a b e s e r t a c o n t o h t a n a h lresuburan masing-masing diayalt dengan ayalcan 250 mikron
.
Sebelum d i a n a l i s a,
masing-masing c o n t o h t a n a h yang t e l a h diayalt t e r s e b u t d i t e n t u l r a n lcadar a i r - n y a , yang n a n t i n y a d i p e r l u k a n u n t u k p e r h i t u n g a n h a s i l a n a l i s a .A n a l i s i s t a n a h d i l a k u l t a n d i L a b o r a t o r i u m J u r u s a n Tanah I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor dan LP Cimanggu Bogor. S i f a t - s i f a t
3
t a n a h yang d i a n a l i s a dan m e t o d a / a l a t yang dipergunaltan a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t :
1. T e k s t u r Tanah d i t e t a p k a n dengan metoda p e n y a r i n g a n dan pemipetan
2 . Susunan M i n e r a l F r a k s i P a s i r d i t e t a p k a n dengan mikroskop p o l a r i s a s i ( O l e h Bapak Maryono)
3.
Dera jad Kemasaman' Tanah (pH t a n a h ) d i t e t a p k a n dengail a l a t pE meter dengan perbandingan 1 : 14.
Karbon Organik Tanah d i t e t a p k a n dengan metoda Walkley dan Black5.
N i t r o g e n T o t a l Tanah d i t e t a p k a n dengan metoda K j e l d a h l6 .
Pospor d i t e t a p l c a n dengan metoda Asam S i t r a t 1% dan ~ n e t o d a Bray I8.
Natriuln dan Kaliuln d i t e t a p l r a n d a r i e l r s t r a k N H OAc pH 7.0 yang d i b a c a pada Flame F o t o m e t e r4
9 .
ICalsium d i t e t a p k a n d a r i e l r s t r a k NII OAc p a 7.0 yang d i b a - c a pada Atomic A b s o r b t i o n ~ p e c t r o p k o t o m e t e r1 0 . Magnesium d i t e t a p l r a n d a r i e l ~ ~ t r a k N H OAc pE 7.0 yang d i b a c a pada S a e c t r o a h o t o m e t ~
4
HASIL DAN PEMBAHASAN
G e o l o g i dan F i s i o g r a f i
Geologi d a e r a h p e n e l i t i a n dalam pembahasan i n i d i d e l c a t i d a r i h a s i l a n a l i s i s m i n e r a l f r a k s i p a s i r ( T a b e l Lampiran
3 ) .
& s i l a n a l i s i s m i n e r a l f r a l c s i p a s i r menun jukkan bahwa d a e r a h p e n e l i t i a n mempunyai susunan kandungan m i n e r a l yang r e l a t i f sama. K e t i g a c o n t o h t a n a h p r o f i l pewalril t i a p s a t u - a n p e t a t a n a h yang d i a n a l i s a , menunjukkan adanya m i n e r a l - m i n e r a l dominan yang sama, y a i ' t u k u a r s a dan opak. Kandung- a n masing-masing p r o f i l p e v ~ a k i l d i s a j i k a n pada T a b e l b e r i l r u t i n i .
T a b e l
5.
Ilandungan M i n e r a l Dominan d a r i Plasing-masing P r o f i l PewakilS e n i s M i n e r a l P r o f i l El P r o f i l B1 P r o f i l F1
Kuarsa Keruh 50
-
78%
59
-
69%
63
-
72%
Kuarsa J e r n i h
13
-
30%1 6
-
27%14
-
21%Opak
3
-
8%
3
-
15%
-
9%
S e l a i n m i n e r a l - m i n e r a l t e r s e b u t , m i n e r a l - m i n e r a l l a i n yang d i j u m p a i d i d a e