-
ir
:/*
:"
t ;i
r
0-4
1b d/-
,;r
KARAKTERISTIK SUB D AERAH TAMPUNG WAI KANDIS
KABUPATEN LAMPUNG SELATAN DAN
KODYA BANDARLAMPUNG
Oleh
KASIYO SlSWO SUSANTO
PROGRAM PASCASARJANA INSTITUT PERYANlAN B O G O R
RINGKASAN
KASIYO SISWO SUSANTO. K a r a k t e r i s t i k Sub D a e r a h Tampung Wai
K a n d i s , K a b u p a t e n Lampung S e l a t a n d a n K o d ~ a Eamndarlrla2lLpmg
( D i bawah b i m b i n g a n N A I K SINUKABAN s e b a g a i k e t u a , SITANALA
ARSYAD d a n SUWARDJO s e b a g a i a n g g o t a ) .
P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t n k m e n g a n a l i s i s k a r a k t e -
r i s t i k D a e r a h A l i r a n S u n g a i (DAS) y a n g m e l i p u t i a l i r a n
p e r m u k a a n , ' t o p o g r a f i, i k l i m . ( c u r a h h u j a n ) , j e n i s t a n a h ,
p e n g g u n a a n l a h a n , p e n g e l o l a a n t a n a h d a n e r o s i . B e r d a s a r -
kan k a r a k t e r i s t i k d a p a t d i b u a t r e n c a n a p e n g e l o l a a n t a n a h
d a n t a n a m a n s e s u a i d e n g a n k a i d a h k o n s e r v a s i t a n a h d a n a i r .
P e n e l i t i a n i n i d i l a k s a n a k a n m e l a l u i : (1) p e n e l a a h a n
d a t a s e k u n d e r , ( 2 ) s u r v e i d a n p e n g a m a t a n d i l a p a n g s e r t a
( 3 ) a n a l i s i s d i l a b o r a t o r i u m .
P r e d i k s i E r o s i d i l a k u k a n d e n g a n menggunakan model USLE
s e d a n g k a n e r o s i y a n g m a s i h d a p a t d i t o l e r a n s i k a n d i t e t a p k a n
a t a s d a s a r Pedoman n i l a i T u n t u k t a n a h - t a n a h d i I n d o n e s i a
d a n k o n s e p Hamer. Untuk m e n g h i t u n g p r e d i k s i b e s a r n y a
A l i r a n Permukaan d i g u n a k a n m e t o d e SCS. K e c e p a t a n a l i r a n
s u n g a i d i u k u r d e n g a n C u r r e n t Meter y a n g s e l a n j u t n y a d i p a k a i
u n t u k m e n g h i t u n g d e b i t h a r i a n maksimum d a n minimum s e r t a
d e b i t r a t a - r a t a b u l a n a n .
Dari h a s i l p e n e l i t i a n d i p e r o l e h b a h n a c u r a h h u j a n
t e r g o l o n g s e d a n g d e n g a n r a t a - r a t a t a h u n a n s e b e s a r 1 805 mm,
N e r a c a A i r t e r l i h a t bahwa D e f i s i t ( 1 7 . 5 mm) l e b i h b e s a r
d a r i p a d a S u r p l u s (166 mm). D e b i t s u n g a i rata-rata b u l a n -
a n , yang t e r b e s a r a d a l a h p a d a b u l a n J a n u a r i ( 8 , 6 4 7 m3/dt),
sedangkan y a n g t e r k e c i l a d a l a h p a d a b u l a n O k t o b e r ( 2 , 1 0 1
m3/dt). Selama j a n g k a waktu 9 t a h u n (1980 s / d 1 9 8 9 ) ,
n i s b a h a n t a r a d e b i t h a r i a n t e r b e s a r dengan y a n g t e r k e c i l
a l i r a n s u n g a i b e r k i s a r d a r i 4 : 1 s a m p a i 37 : 1. B e n t u k
sub-DAS m e n d e k a t i l i n g k a r a n .
Penggunaan l a h a n d i d o m i n a s i o l e h tanaman k e l a p a n y i u r
y a n g d i i k u t i o l e h sawah t a d a h h u j a n d a n t e g a l a n . T e g a l a n
m e m i l i k i B i l a n g a n Kurva a l i r a n permukaan y a n g l e b i h b e s a r
d a r i p a d a penggunaan l a h a n y a n g l a i n n y a , s e h i n g g a memberi-
kan p u l a sumbangan a l i r a n permukaan y a n g l e b i h b e s a r .
P r e d i k s i a l i r a n permukaan r a t a - r a t a b u l a n a n p a d a musim
h u j a n b e r k i s a r d a r i 0 , 3 mm s a m p a i 57,1 mm, s e d a n g k a n p a d a
musim kemarau d a r i 0,O mm s a m p a i 2 , 7 mm.
P r e d i k s i l a j u e r o s i d e n g a n metode USLE d a r i 1 0 t i t i k
pengamatan a d a l a h b e r k i s a r d a r i 4 s a m p a i 260 t o n / h a / t h .
Sembilan p u l u h p e r s e n d ~ r i s e p u l u h t i t i k pengamatan t e r l i -
h a t bahwa p r e d i k s i l a j u e r o s i t i n g g i k a r e n a d o m i n a s i peng-
gunaan l a h a n o l e h tanaman k e l a p a n y i u r dan t e g a l a n y a n g
m e m i l i k i n i l a i CP j a u h l e b i h b e s a r d a r i p a d a penggunaan
y a n g l a i n n y a . S e l a i n i t u j u g a d i s e b a b k a n o l e h e r o s i v i t a s
h u j a n y a n g t i n g g i d a n belum d i t e r a p k a n n y a t e k n i k k o n s e r v a s i
t a n a h d a n a i r y a n g memadai. B a t a s e r o s i y a n g m a s i h d a p a t
d a r i 26 s a m p a i 41 t o n / h a / t h .
Usaha-usaha yang d a p a t d i s a r a n k a n u n t u k m e m p e r k e c i l
l a j u e r o s i a n t a r a l a i n y a i t u : (1) Penanaman tanaman
semusim h a r u s s e a r a h g a r i s k o n t u r ; ( 2 ) Melaksanakan p o l a
tanam s i s t e m t u m p a n g s a r i dan p e r g i l i r a n tanaman s e r t a
p e m a n f a a t a n s i s a tanaman s e b a g a i m u l s a ; ( 3 ) P a d a l a h a n
b e r b u k i t - b u k i t s u p a y a d i l a k s a n a k a n p e n g h i j a u a n d e n g a n
tanaman t a h u n a n b e s e r t a tanaman p e n u t u p t a n a h ; ( 4 ) P a d a
l a h a n t e g a l a n y a n g b e r l e r e n g s u p a y a d i b u a t g u l u d a n , s e d a n g -
kan p a d a l a h a n t e g a l a n y a n g l e b i h curam s u p a y a d i b u a t k a n
t e r r a s bangku.
Teknik k o n s e r v a s i t a n a h t e r s e b u t a k a n mengurangi e r o s i
K A R A K T E R I S T I K SUB DAERAH TAMPUNG WAI K A N D I S
KABUPATEN LAMPUNG S E L A T A N DAN
KODYA BANDARLAMPUNG
o l e h
KASIYO SISWO SUSANTO
D i a j u k a n s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k
n e n p e r o l e h g e l a r M a g i s t e r S a i n s
p a d a
Program P a s c a s a r j a n a , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
PROGRAM PASCASARJANA
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR
J u d u l t e s i s : KARAKTERISTIK SUB DAERAH TAMPUNG WAI
KANDIS, KABUPATEN LAMPUNG SELATAN DAN
KODYA BANDARLAMPUNG
Nama m a h a s i s w a : KASIYO SISWO SUSANTO
Nomor p o k o k : 8 7 1 8 5
M e n y e t u j u i
1 . Korni
B
rnbing( D r I r N a i k S i n u k a b a n )
- v > L
\ .
( D r I r H . S u w a r d j o )
A n g g o t a A n g g o t a
2 . K e t u a
RIWAFAT
HIDUP
P e ~ u l i s
d i l x p i r k a m pacia tanggal.
7
Oktoher,
1938.
d i
cEumm.
Binjaran, desa Barx3aroy0, Kec, KaUbawang:, Kab,
Kn
-
lonprogo
,
Daerah Istimewa Yogyaka~ta,
Orang
tua
a&alah
Samirah dan Kasm5.m (almarhum),
Tahum 1959
1ulu.s
&ri
SLA
&iFogyakarta.
Pemulis
memperoleh g e l a r S a r j a n a
Kuda
( B S c )Geogcafi, U m i v e r s i t a s
Gadjaki. Ma& pa& tahum 1964, gelarr S a r z a m (Drs) dlipemleh
pada tahum' 1969.
T a h m 1987 p e n u l i s d i b e r i kesempatan melaajutkaa
he-
l a j a r
d.5F a k x l t a s P a s c a s a ~ j a n a ,
1rxs.stiitmtP e s b d a n t
Bogor
dalam Program
S2,
Program: S t u d i Pengelolaaa? Daerah
AliiranS u w p i .
Riwayat pekel-faarn a d a l a h s e b a g a i g.mm STM
Wegeri
I
'Yogyakarta s e jak tabuin 1965 sampaidengam tahu.um 19Z7.
Ta-hun 19p8 sampai derngam sekaramg s e b a ~ a i
S t a f PemgaJar
dii
KATA PENGANTAR
P e n e l i t i a n i n i b a r u s e b a g i a n k e c i l d a r i s u a t u pene-
l i t i a n Daerah A l i r a n S u n g a i s e c a r a k e s e l u r u h a n , y a i t u
D a e r a h A l i r a n S u n g a i Sekampung. Oleh k a r e n a i t u m a s i h
d i p e r l u k a n p e n e l i t i a n l e b i h l a n j u t ke masing-masing Sub-
DAS y a n g m e n j a d i b a g i a n d a r i DAS Sekampung y a n g a k h i r n y a
d i p e r o l e h h a s i l p e n e l i t i a n DAS Sekampung secara
k e s e l u r u h a n .
K a r a k t e r i s t i k Sub-DAS K a n d i s d i p e r l u k a n u n t u k penen-
t u a n s t r a t e g i p e n g e l o l a a n s e l a n j u t n y a , t e r u t a m a t a h a p
r e h a b i l i t a s i dengan t u j u a n u n t u k memperbaiki d a n mengem-
b a l i k a n f u n g s i h i d r o l o g i Sub-DAS K a n d i s .
Walau banyak hambatan k a r e n a k e t e r b a t a s a n penyusun,
p a d a a k h i r n y a l a p o r a n i n i d a p a t d i s e l e s a i k a n .
P a d a kesempatan i n i p e n u l i s menghaturkan banyak
terima k a s i h k e p a d a Bapak D r . I r . Naik S i n u k a b a n , Bapak
P r o f . D r . I r . H . S i t a n a l a Arsyad dan Bapak D r . I r . H . Su-
w a r d j o , yang t e l a h membimbing s e p e n u h n y a , memberi p e t u n j u k
s e r t a p e n g a r a h a n d a l a m p e n y e l e s a i a n n y a .
Kepada I b u Dekan F a k u l t a s P e r t a n i a n U n i v e r s i t a s
Lampung dan Bapak R e k t o r U n i v e r s i t a s Lampung, p e n u l i s
mengucapkan b a n y a k terima k a s i h k a r e n a t e l a h d i b e r i k a n n y a
kesempatan k e p a d a p e n u l i s u n t u k b e l a j a r k e m b a l i d i
iii
S e l a n j u t n y a u c a p a n y a n g sama p e n u l i s h a t u r k a n k e p a d a
Bapak R e k t o r I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor dan K e t u a Tim
Managemen P e n d i d i k a n D o k t o r y a n g t e l a h memberikan kesem-
p a t a n d a n b e a s i s w a . S e t e r u s n y a kepada Bapak D i r e k t u r
Program P a s c a s a r j a n a , Bapak K e t u a P r o g r a m S t u d i P e n g e l o -
l a a n Daerah A l i r a n S u n g a i dan s e l u r u h s t a f , d i s a m p a i k a n
banyak t e r i m a k a s i h a t a s b a n t u a n dan f a s i l i t a s y a n g t e l a h
d i b e r i k a n .
DAFTAR
IS1
Halaman
DAFTAR TABEL
. . .
v i iDAFTAR GAMBAR
. . .
x i vDAFTAR PETA
. . .
xv
iI
.
PENDAHULUAN. . .
1Latar B e l a k a n g d a n M a s a l a h
. . .
1T u j u a n d a n Kegunaan P e n e l i t i a n
. . .
2I1
.
TINJAUAN PUSTAKA. . .
4D a e r a h A l i r a n S u n g a i
. . .
4I k 1 i m
. . .
4C u r a h H u j a n
. . .
4E v a p o t r a n s p i r a s i
. . .
11N e r a c a A i r
. . .
13S i f a t - s i f a t D a e r a h A l i r a n S u n g a i
. . .
1 5 B e n t u k D a e r a h A l i r a n S u n g a i. . .
1 5 K e r a p a t a n A l i r a n. . .
18D e b i t A l i r a n S u n g a i
. . .
1 9 A l i r a n P e r m u k a a n. . .
2 2P r e d i k s i L a j u A l i r a n P e r m u k a a n
. . . .
2 6P r e d i k s i Volume A l i r a n Permukaan
. .
3 7E r o s i
. . .
4 3P r e d i k s i E r - o s i
. . .
4 6L a j u E r o s i y a n g M a s i h D a p a t D i t o l e -
r a n s i k a n
. . .
4 9S e d i m e n d a n S e d i m e n t a s i
. . .
5 1