)%
GARA
DART
LAMA
PEMASAKAN
BE
P
KOMPONEM
"DIETARY FIBER
'"
EIEBERAPA SAYURAN LOKWL
Oleh
NTH1 PASARlBU
FAKULTAS TEKMOLOGl PERTANIAN INSTITUT PERTANIAN BOGOR
Vera Yanthi Pasaribu.
F.
18.0222. Pengaruh Cara dan Lama Pemasakan t e r h a d a p Kompdnen " D i e t a r y F i b e r " Beberapa Sa- y u r e n Lokal. Dibawah bimbingan Dedi F a r d i a z dan Anton Apriyantono.RINGKASAN
P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n untuk mengetahui kandungan " d i e t a r y f i b e r " beberapa j e n i s s a y u r a n l o k a l , y a i t u bayam, kacang panjang den t a u g e kacang h i j a u , s e r t a pengaruh c a r a dan lama pemasakan t e r h a d a p komponen " d i e t a r y f i b e r " k e t i - ga s a y u r a n t e r s e b u t .
P e r l a k u a n yang d i t e r a p k a n dalam p e n e l i t i a n i n i i a l a h j e n i s s a y u r a n , y a i t u bayam, kacang panjang dan t a u g e ka- cang h i j a u ; c a r a pemasakan, y a i t u pengukusan dan perebusan; dan lama pemasakan, y a i t u 0,
15
dan 30 menit. Pengamatan d i l a k u k a n t e r h a d a p k a d a r " n e u t r a l d e t e r g e n t f i b e r "(NDP),
" a c i d d e t e r g e n t f i b e r ' ' (ADF), l i g n i n , s u b s t a n s i p e k t a t , s e l u l o s a , h e m i s e l u l o s a dan t o t a l " d i e t a r y f i b e r " . Untuk memudahkan sewaktu a n a l i s a , maka sayuran d i p e r s i a p k a n da- lam bentuk tepung k e r i n g beku.
Kadar t o t a l " d i e t a r y f i b e r " bayam, kacang p a n j a n g dan t a u g e kacang h i j a u s e g a r t e r n y a t a cukup t i n g g i y a i t u ma- sing-masing s e b e s a r 26.24 p e r s e n , 29.44 p e r s e n dan 15.45 p e r s e n b e r a t k e r i n g . Bayam dan kacang panjang t e r u t a m a banyak mengendung l i g n i n dan s u b s t a n s i p e k t a t sedangkan t a u g e kacelng h i j a u banyak mengandung s e l u l o s a den substan-'
H a s i l p e n e l i t i a n s e t e l a h s a y u r a n dimasak menunjukan bahwa kacang p a n j a n g m e m i l i k i k a d a r s u b s t a n s i p e k t a t , s e - l u l o s a , ADP,
NDF
dan t o t a l " d i e t a r y f i b e r " yang p a l i n g t i n g g i , kemudian d i i k u t i o l e h bayam dan a k h i r n y a t a u g e ka- a a n g h i j a u . Kadar l i g n i n bayam dan kacang p a n j a n g t i d a k berbeda den s e t e l a h d i r e b u s k a d a r NDF bayam dan k a e a n g p a n j a n g t i d a k berbeda. Kadar t o t a l " d i e t a r y f i b e r " r a t a - r a t a s e t e l a h bayam, kacang p a n j a n g dan t a u g e kacang h i j a u dimasak a d a l a h masing-masing s e b e s a r 27-50 p e r s e n ,30.56
p e r s e n dan 17.92 p e r s e n b e r a t k e s i n g .
Sayuran yang d i r e b u s t e r n y a t a memiliki k a d a r
ADF, NDF
d a n t o t a l " d i e t a r y f i b e r " yang l e b i h t i n g g i d a r i p a d a s a - y u r a n yang dikukus. T e t a p i k a d a r
NDF
kacang p a n j a n g s e t e - l a h d i k u k u s dan d i r e b u s t i d a k berbeda.Selama pemasakan t e r j a d i p e n i n g k a t a n k a d a r l i g n i n ,
PENGARUH CARA DAN LAMA PEMASAKAN
BEBERAPA SAYURAN
LOKAL
o l e h
VERA Y A N T H I P A S A R I B U
F.
18 0222S e b a g a i s e l a h
s a t u
s y a r a tuntuk
m e m p e r o l e h g e l a rS A R JANA TEKNOLOGI P E R T A N I A N
pada Jurusan T E K N O L O G I PANGAN DAN G I Z I F a l c u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
I n s t i t u t
P e r t a n i a n B o g o r1 9 8 6
JURUSAN TEKNOLOGI PANOAN DAN G I Z I P A K U L T A S T.EKNOLOG1 P E R T A N I A N
INSTITUT PERICANIAN BOGOR
BAKULTAS TEKNOLOGI BRTANIAN
- --
PENGARUH CARA DAN
LAMA
PEMASAKAN TERHADAP KOMPONEN "DJ3TARY FIBER"BEBERAPA SAYURAN IDKAL
SWIPSI
S e b a g a i s o l a h s a t u s y a r a t untuk memperbleh g e l a r SAR JANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pad8 J u r u s a n 'l'EKNOLOG1 PANGAN DAN G I Z I F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
o l e h
VERA YANTHI PASARIBU
P.
18 0222D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 1 4 J u n i 7964 d i Bandung
Tanggal l u l u s : 6 J u n i 1986 D i s e t u j u i ,
,./-i-.,/''
K n T A PENGANTAR
S e g a l a p u j i den syulcur p e n u l i s sampaikan kehadapan Tuhan Yang Maho Eso a t a s so@;ola k a s i h k a r u n i a n y a , hingga p e n u l i s dapa t menyeleseilcon t u l i s a n i n i .
S J c r i p s i i n i d i s u s u n h e r d a s a r k a n h a s i l p e n e l i t i a n y a n g dj.lakulran dJ. l o b o r a t o r i u m Bongaal P e r c o n t o h a n Pengo-
l e h n n I i a s i l P e r t a n i a n , I n s t i k u t P e r t a n i o n Bogor.
Pnda kesempatan i n i p e n u l i s i n g i n menyampaikan ucapan t e r i m o k a s i h kepnda:
I. Bapak D r . Ir. Dedi F a r d i a z , MSc s e l a k u Dosen Pembimbing I d a n Bopak Ir. Anton Apriyantono s e l a k u Dosen Pembim- b i n g I1 yang t e l a h banyak membimbing don memberikon p e - ' t u n j u k yang bergunt3 selama penyusunan t u l i s a n i n i
2. Bapa, memo, abang dan a d i k - a d i k yang s e l a l u mendoakan d a n memberikon p e r h a t i a n s e r t a dorongsn kepada p e n u l i s
3.
Toman-teman dnn semua p i b a k yong t e l a h t u r u t membantu p e n u l - i s hingga t u l i s a n i n i d a p a t d i s e l e s a i k a n .P e n u l i s menyadari bahwa t u l i s a n i n i masih m e m i l i k i banyalc kekurongan. K r i l - i k dan s a r a n k e a r a h y a n g membengun s e n g a t diharopkan.
Semoga k u l i o a n i n i d a p a t berguna b a g i yang mernerlu- ksnnga.
DAFTAR IS1
KA'I'A PENGANTAR
. . .
D A F T A R T A B E L. . .
DAFTAR GAPBAR. . .
DAFTAR LAMPIRAN. . .
1 . P E N D A H U L U A N .. . .
I1
.
T I N J A U A N PUS!PAKA. . .
A.
B O T A N I. . .
. . .
I
.
B a y a m2
.
K a c a n g Panjang. . .
3
.
Tauge K a c a n g Hijau. . .
B e
K O M P O S I S I K I M I A. . .
. . .
C. "DIETARY F I B E R "
1
.
D e f i n i s i dan K o m p o n e n " D i e t a r y F i b e r "2. Peranan " D i e t a r y F i b e r "
. . .
3
.
A n a l i s a " D i e t a r y F i b e r ". . .
D.
PEMASAKAN- . . .
. . .
111
.
BAHAN DAN METODE F E N E L I T I A NA
.
BAEIAN. . . - . . . .
B . A L A T. . .
C . M E T 0 D E P E N E L I T I A N.
.
e.
.
e. .
. . .
D
.
RANCANGAN PERCOBAANE - P E N G A M A T A N
.
.
.
. . .
I V
.
E I A S I L DAN PEMBAHASAN. . .
A
.
P E N E L I T I A N PENDAHULUANH a l a m a n
B
.
PENELITIAN UTAMA. . .
1
.
Kadar " N e u t r a l D e t e r g e n t F i b e r " (NDF)2
.
Kadar "Acid D e t e r g e n t F i b e r "(ADF)
. .
3
.
Kadar L i g n i n. . .
4
.
Kadar S u b s t a n s i P e k t a t. . .
5
.
Kadar S e l u l o s a. . .
6
.
Radar Hemiselulosa. . .
. . .
7
.
Kadar T o t a l " D i e t a r y F i b e r " V.
KESIMPULAN DAN SARAN a . . .A
.
Kl3SlBPULAN. . .
B-SARAN. . .
Halaman 41 41 47
51
55
58
60 62 66 66 67DAF'TAR PUSTAKA
. . .
68DAFTAR TABEL
. - . .
-
Halaman
Tabel 1, Komposisi kimia bayam, kacang panjang dan tauge kacang hijau (per 100 gram
bagian gang dapat dimakan).
. . . .
.
8
Tabel
2
.
Komponen "dietary fiber" dalam makan-an
. . .
1 8Tabel
3.
Hasil analisa proksimat bayam, kacangpanjang den tauge kacang hijau segar
38
Tabel
4
.
Kadar NDF, ADF, lignin, substansi pektat, selulosa, hamiselulosa dan total "dietary fiber" bayam, kacangDAFTAR GAMBAR
[image:10.478.17.428.121.730.2] [image:10.478.20.430.130.711.2]Halaman Gambar 1, Dinding s e l tanaman dan l a p i s a n in-2-
t e r s e l u l a r
. . .
...
Gambar 2. R a n t a i
P
(1-4) D-glukosaGambar
3.
R a n t a i K ( 1 - 4 ) D-galakturonat. . .
. . . .
Gambar 4. S t r u k t u r u n i t monomer l i g n i n
Gambar
5.
Diagram pengaruh b l a n s i r ( emasakan). . . .
t e r h a d a p s e l tanaman (umum
7
Gambar 6. P e r s i a p a n sampel p e n e l i t i a n utama.
.
Gambar7.
Kadar NDF bayam, kacang panjang dant a u g e kacang h i j a u s e t e l a h dikukus dan d i r e b u s .
. . .
Gambar 8. Perubahan k a d a r NDF sayuran selamap e m a s ~ k a n .
. . .
Gambar9.
Kadar ADF bayam, kacang panjang dant a u g e kacang h i j a u s e t e l a h dimasak
.
Gambar 10. Kadar ADF s a y u r a n s e t e l a h dikukusdan d i r e b u s
. . .
Gambar 11. Perubahan kadarrADF
s a y u r a n selamapemasakan
. . .
Gambar 12. Kadar l i g n i n bayam, kacang p a n j a n gdan t a u g e kacang h i j a u s e t e l a h dima- s a k
. . .
Gambar13.
Perubahan kadar l i g n i n s a g u r a n s e l a -ma pemasakan
. . - . . .
Gambar 14. .Radar s u b s t a n s i p e k t a t bayam, kacangpanjang dan t a u g e kacang h i j a u sete-
l a h dimasak
. . .
Gambar15.
Kadar s e l u l o s a bayam,,kacang panjangdan t a u g e kacang h i j a u s e t e l a h dima- sak
. . .
Gambar 16. Kadar t o t a l " d i e t a r y f i b e r " bayam,kacang pangang dan tauge kacang h i -
.
. . .
)%
GARA
DART
LAMA
PEMASAKAN
BE
P
KOMPONEM
"DIETARY FIBER
'"
EIEBERAPA SAYURAN LOKWL
Oleh
NTH1 PASARlBU
FAKULTAS TEKMOLOGl PERTANIAN INSTITUT PERTANIAN BOGOR
Vera Yanthi Pasaribu.
F.
18.0222. Pengaruh Cara dan Lama Pemasakan t e r h a d a p Kompdnen " D i e t a r y F i b e r " Beberapa Sa- y u r e n Lokal. Dibawah bimbingan Dedi F a r d i a z dan Anton Apriyantono.RINGKASAN
P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n untuk mengetahui kandungan " d i e t a r y f i b e r " beberapa j e n i s s a y u r a n l o k a l , y a i t u bayam, kacang panjang den t a u g e kacang h i j a u , s e r t a pengaruh c a r a dan lama pemasakan t e r h a d a p komponen " d i e t a r y f i b e r " k e t i - ga s a y u r a n t e r s e b u t .
P e r l a k u a n yang d i t e r a p k a n dalam p e n e l i t i a n i n i i a l a h j e n i s s a y u r a n , y a i t u bayam, kacang panjang dan t a u g e ka- cang h i j a u ; c a r a pemasakan, y a i t u pengukusan dan perebusan; dan lama pemasakan, y a i t u 0,
15
dan 30 menit. Pengamatan d i l a k u k a n t e r h a d a p k a d a r " n e u t r a l d e t e r g e n t f i b e r "(NDP),
" a c i d d e t e r g e n t f i b e r ' ' (ADF), l i g n i n , s u b s t a n s i p e k t a t , s e l u l o s a , h e m i s e l u l o s a dan t o t a l " d i e t a r y f i b e r " . Untuk memudahkan sewaktu a n a l i s a , maka sayuran d i p e r s i a p k a n da- lam bentuk tepung k e r i n g beku.
Kadar t o t a l " d i e t a r y f i b e r " bayam, kacang p a n j a n g dan t a u g e kacang h i j a u s e g a r t e r n y a t a cukup t i n g g i y a i t u ma- sing-masing s e b e s a r 26.24 p e r s e n , 29.44 p e r s e n dan 15.45 p e r s e n b e r a t k e r i n g . Bayam dan kacang panjang t e r u t a m a banyak mengendung l i g n i n dan s u b s t a n s i p e k t a t sedangkan t a u g e kacelng h i j a u banyak mengandung s e l u l o s a den substan-'
H a s i l p e n e l i t i a n s e t e l a h s a y u r a n dimasak menunjukan bahwa kacang p a n j a n g m e m i l i k i k a d a r s u b s t a n s i p e k t a t , s e - l u l o s a , ADP,
NDF
dan t o t a l " d i e t a r y f i b e r " yang p a l i n g t i n g g i , kemudian d i i k u t i o l e h bayam dan a k h i r n y a t a u g e ka- a a n g h i j a u . Kadar l i g n i n bayam dan kacang p a n j a n g t i d a k berbeda den s e t e l a h d i r e b u s k a d a r NDF bayam dan k a e a n g p a n j a n g t i d a k berbeda. Kadar t o t a l " d i e t a r y f i b e r " r a t a - r a t a s e t e l a h bayam, kacang p a n j a n g dan t a u g e kacang h i j a u dimasak a d a l a h masing-masing s e b e s a r 27-50 p e r s e n ,30.56
p e r s e n dan 17.92 p e r s e n b e r a t k e s i n g .
Sayuran yang d i r e b u s t e r n y a t a memiliki k a d a r
ADF, NDF
d a n t o t a l " d i e t a r y f i b e r " yang l e b i h t i n g g i d a r i p a d a s a - y u r a n yang dikukus. T e t a p i k a d a r
NDF
kacang p a n j a n g s e t e - l a h d i k u k u s dan d i r e b u s t i d a k berbeda.Selama pemasakan t e r j a d i p e n i n g k a t a n k a d a r l i g n i n ,
PENGARUH CARA DAN LAMA PEMASAKAN
BEBERAPA SAYURAN
LOKAL
o l e h
VERA Y A N T H I P A S A R I B U
F.
18 0222S e b a g a i s e l a h
s a t u
s y a r a tuntuk
m e m p e r o l e h g e l a rS A R JANA TEKNOLOGI P E R T A N I A N
pada Jurusan T E K N O L O G I PANGAN DAN G I Z I F a l c u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
I n s t i t u t
P e r t a n i a n B o g o r1 9 8 6
JURUSAN TEKNOLOGI PANOAN DAN G I Z I P A K U L T A S T.EKNOLOG1 P E R T A N I A N
INSTITUT PERICANIAN BOGOR
BAKULTAS TEKNOLOGI BRTANIAN
- --
PENGARUH CARA DAN
LAMA
PEMASAKAN TERHADAP KOMPONEN "DJ3TARY FIBER"BEBERAPA SAYURAN IDKAL
SWIPSI
S e b a g a i s o l a h s a t u s y a r a t untuk memperbleh g e l a r SAR JANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pad8 J u r u s a n 'l'EKNOLOG1 PANGAN DAN G I Z I F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
o l e h
VERA YANTHI PASARIBU
P.
18 0222D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 1 4 J u n i 7964 d i Bandung
Tanggal l u l u s : 6 J u n i 1986 D i s e t u j u i ,
,./-i-.,/''
K n T A PENGANTAR
S e g a l a p u j i den syulcur p e n u l i s sampaikan kehadapan Tuhan Yang Maho Eso a t a s so@;ola k a s i h k a r u n i a n y a , hingga p e n u l i s dapa t menyeleseilcon t u l i s a n i n i .
S J c r i p s i i n i d i s u s u n h e r d a s a r k a n h a s i l p e n e l i t i a n y a n g dj.lakulran dJ. l o b o r a t o r i u m Bongaal P e r c o n t o h a n Pengo-
l e h n n I i a s i l P e r t a n i a n , I n s t i k u t P e r t a n i o n Bogor.
Pnda kesempatan i n i p e n u l i s i n g i n menyampaikan ucapan t e r i m o k a s i h kepnda:
I. Bapak D r . Ir. Dedi F a r d i a z , MSc s e l a k u Dosen Pembimbing I d a n Bopak Ir. Anton Apriyantono s e l a k u Dosen Pembim- b i n g I1 yang t e l a h banyak membimbing don memberikon p e - ' t u n j u k yang bergunt3 selama penyusunan t u l i s a n i n i
2. Bapa, memo, abang dan a d i k - a d i k yang s e l a l u mendoakan d a n memberikon p e r h a t i a n s e r t a dorongsn kepada p e n u l i s
3.
Toman-teman dnn semua p i b a k yong t e l a h t u r u t membantu p e n u l - i s hingga t u l i s a n i n i d a p a t d i s e l e s a i k a n .P e n u l i s menyadari bahwa t u l i s a n i n i masih m e m i l i k i banyalc kekurongan. K r i l - i k dan s a r a n k e a r a h y a n g membengun s e n g a t diharopkan.
Semoga k u l i o a n i n i d a p a t berguna b a g i yang mernerlu- ksnnga.
DAFTAR IS1
KA'I'A PENGANTAR
. . .
D A F T A R T A B E L. . .
DAFTAR GAPBAR. . .
DAFTAR LAMPIRAN. . .
1 . P E N D A H U L U A N .. . .
I1
.
T I N J A U A N PUS!PAKA. . .
A.
B O T A N I. . .
. . .
I
.
B a y a m2
.
K a c a n g Panjang. . .
3
.
Tauge K a c a n g Hijau. . .
B e
K O M P O S I S I K I M I A. . .
. . .
C. "DIETARY F I B E R "
1
.
D e f i n i s i dan K o m p o n e n " D i e t a r y F i b e r "2. Peranan " D i e t a r y F i b e r "
. . .
3
.
A n a l i s a " D i e t a r y F i b e r ". . .
D.
PEMASAKAN- . . .
. . .
111
.
BAHAN DAN METODE F E N E L I T I A NA
.
BAEIAN. . . - . . . .
B . A L A T. . .
C . M E T 0 D E P E N E L I T I A N.
.
e.
.
e. .
. . .
D
.
RANCANGAN PERCOBAANE - P E N G A M A T A N
.
.
.
. . .
I V
.
E I A S I L DAN PEMBAHASAN. . .
A
.
P E N E L I T I A N PENDAHULUANH a l a m a n
B
.
PENELITIAN UTAMA. . .
1
.
Kadar " N e u t r a l D e t e r g e n t F i b e r " (NDF)2
.
Kadar "Acid D e t e r g e n t F i b e r "(ADF)
. .
3
.
Kadar L i g n i n. . .
4
.
Kadar S u b s t a n s i P e k t a t. . .
5
.
Kadar S e l u l o s a. . .
6
.
Radar Hemiselulosa. . .
. . .
7
.
Kadar T o t a l " D i e t a r y F i b e r " V.
KESIMPULAN DAN SARAN a . . .A
.
Kl3SlBPULAN. . .
B-SARAN. . .
Halaman 41 41 47
51
55
58
60 62 66 66 67DAF'TAR PUSTAKA
. . .
68DAFTAR TABEL
. - . .
-
Halaman
Tabel 1, Komposisi kimia bayam, kacang panjang dan tauge kacang hijau (per 100 gram
bagian gang dapat dimakan).
. . . .
.
8
Tabel
2
.
Komponen "dietary fiber" dalam makan-an
. . .
1 8Tabel
3.
Hasil analisa proksimat bayam, kacangpanjang den tauge kacang hijau segar
38
Tabel
4
.
Kadar NDF, ADF, lignin, substansi pektat, selulosa, hamiselulosa dan total "dietary fiber" bayam, kacang [image:111.484.19.434.110.306.2]DAFTAR GAMBAR
[image:112.478.17.428.121.730.2] [image:112.478.20.430.130.711.2]Halaman Gambar 1, Dinding s e l tanaman dan l a p i s a n in-2-
t e r s e l u l a r
. . .
...
Gambar 2. R a n t a i
P
(1-4) D-glukosaGambar
3.
R a n t a i K ( 1 - 4 ) D-galakturonat. . .
. . . .
Gambar 4. S t r u k t u r u n i t monomer l i g n i n
Gambar
5.
Diagram pengaruh b l a n s i r ( emasakan). . . .
t e r h a d a p s e l tanaman (umum
7
Gambar 6. P e r s i a p a n sampel p e n e l i t i a n utama.
.
Gambar7.
Kadar NDF bayam, kacang panjang dant a u g e kacang h i j a u s e t e l a h dikukus dan d i r e b u s .
. . .
Gambar 8. Perubahan k a d a r NDF sayuran selamap e m a s ~ k a n .
. . .
Gambar9.
Kadar ADF bayam, kacang panjang dant a u g e kacang h i j a u s e t e l a h dimasak
.
Gambar 10. Kadar ADF s a y u r a n s e t e l a h dikukusdan d i r e b u s
. . .
Gambar 11. Perubahan kadarrADF
s a y u r a n selamapemasakan
. . .
Gambar 12. Kadar l i g n i n bayam, kacang p a n j a n gdan t a u g e kacang h i j a u s e t e l a h dima- s a k
. . .
Gambar13.
Perubahan kadar l i g n i n s a g u r a n s e l a -ma pemasakan
. . - . . .
Gambar 14. .Radar s u b s t a n s i p e k t a t bayam, kacangpanjang dan t a u g e kacang h i j a u sete-
l a h dimasak
. . .
Gambar15.
Kadar s e l u l o s a bayam,,kacang panjangdan t a u g e kacang h i j a u s e t e l a h dima- sak
. . .
Gambar 16. Kadar t o t a l " d i e t a r y f i b e r " bayam,kacang pangang dan tauge kacang h i -
.
. . .