MODÉL PANGAJARAN WORD SQUARE PIKEUN NGARONJATKEUN KAMAMPUHNULIS AKSARA SUNDA : Studi Kuasi Eksperimen ka Siswa Kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor Taun Ajaran 2014/2015.

(1)

PIKEUN NGARONJATKEUN KAMAMPUHNULIS AKSARA SUNDA (Studi Kuasi Eksperimen ka Siswa Kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung

Kabupaten Bogor Taun Ajaran 2014/2015)

SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat

nyangking gelar Sarjana Pendidikan di Departemen Pendidikan Bahasa Daerah

ku

Malia Juliyanti Rizky NIM 1100983

DEPARTEMEN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA

(2)

Model Pangajaran

Word Square

Pikeun Ngaronjatkeun Kamampuh

Nulis Aksara Sunda (Studi Kuasi

Eksperimen ka Siswa Kelas X-A SMA

Negeri 1 Nanggung Kabupaten

Bogor Taun Ajaran 2014/2015)

Oleh

Malia Juliyanti Rizky

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana Pendidikan pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra

Universitas Pendidikan Indonesia

Februari 2015

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,

(3)

(4)

Malia Juliyanti Rizky, 2015

Model pengajaran word square pikeun ngaronjatkeun kamampuh nulis aksara sunda

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

WORD SQUARE LEARNING MODEL

TO IMPROVE WRITING ABILITY OF SUNDANESE SCRIPT (Quasi Experimental Study to 1 Senior High School of Nanggung, Bogor

District in 2014/2015 Education Period)1

Malia Juliyanti Rizky2

ABSTRACT

This research aims to measure student learning outcomes and learning model application. The model used in this research is word square model to Sundanese script writing learning. The method use in this research is quasi-experimental method. The data source in this research is the result of Sundanese script writing in X-A class, 1 Senior High School of Nanggung, Bogor District in 2014/2015 education period, with 14 male students and 16 female students. The technique used is test technique, and the instrument used is written test sheet. The research result show that the mean of writing Sundanese scores of X-A class, 1 Senior High School of Nanggung, Bogor District before using word square learning model had not reached the Minimum Completeness Standard (63,24), while the mean of writing Sundanese scores after using word square learning model has been reached Minimum Completeness Standard (82,52). Based on the hypothesis test obtains tcount (10,14) > ttable (2,46), it shows that word square learning model might increase (19,82%) the score of X-A class, 1 Senior High School of Nanggung, Bogor District in 2014/2015 education period on the topic of writing Sundanese script.

Keywords: word square learning model, writing Sundanese script

1

This minithesis is supervised by Dr. H. Usep Kuswari, M.Pd. and Dr. Ruhaliah, M.Hum.

2

(5)

MODÉL PANGAJARAN WORD SQUARE

PIKEUN NGARONJATKEUN KAMAMPUH NULIS AKSARA SUNDA (Studi Kuasi Eksperimen ka Siswa Kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung

Kabupaten Bogor Taun Ajaran 2014/2015)3

Malia Juliyanti Rizky4

ABSTRAK

Penelitian ini bertujuan untuk mengukur peningkatan hasil belajar siswa dan penggunaan model pembelajaran. Model yang digunakan dalam penelitian adalah model pembelajaran word square pada pembelajaran menulis aksara Sunda. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode kuasi eksperimen. Sumber data dalam penelitian ini adalah hasil nilai menulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015, dengan jumlah 14 orang siswa laki-laki dan 16 orang siswa perempuan. Tekhnik yang digunakan adalah tekhnik tes, dengan instrumen lembar soal tes tulis. Berdasarkan hasil penelitian diketahui rata-rata hasil nilai menulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015 sebelum menggunakan model pembelajaran word square yaitu belum mampuh (63,24) mencapai KKM , sedangkan rata-rata hasil nilai menulis aksara Sunda setelah menggunakan model pembelajaran word square yaitu sudah mampuh (82,52) mecapai KKM. Dari hasil uji hipotesis diperoleh thitung (10,14) >

ttabel (2,46), hal ini menunjukkan bahwa model pembelajaran word square dapat

meningkatkan (19,28%) hasil nilai siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015 pada pembelajaran menulis aksara Sunda.

Kata Kunci: model pembelajaran word square, menulis aksara Sunda

3

Skripsi ini dibimbing oleh Dr. H. Usep Kuswari, M.Pd. dan Dr. Ruhaliah, M.Hum.

4

(6)

DAPTAR EUSI

Kaca

ABSTRAK ... i

PANGJAJAP ... iv

TAWIS PANUHUN ... v

DAPTAR EUSI ... viii

DAPTAR TABÉL ... xi

DAPTAR GRAFIK ... xiii

DAPTAR SINGGETAN ... ... xiv

DAPTAR LAMPIRAN ... xv

BAB I BUBUKA ... 1

1.1 Kasang Tukang ... 1

1.2 Rumusan Masalah ... 3

1.3 Tujuan Panalungtikan ... 4

1.3.1 Tujuan Umum ... 4

1.3.2 Tujuan Husus ... 4

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 5

1.4.1 Mangpaat Tioritis ... 5

1.4.2 Mangpaat Praktis ... 5

1.5 RaragaTulisan ... 6

BAB II ULIKAN TIORI, RARAGA MIKIR, JEUNG HIPOTESIS PANALUNGTIKAN ... 7

2.1 Ulikan Tiori ... 7

2.1.1 Wangenan Modél Pangajaran ... 7

2.1.1.1 Konsép Dasar Pangajaran ... 7

2.1.1.2 Modél Pangajaran... 8

2.1.1.3 Ciri-ciri Modél Pangajaran ... 9

(7)

2.1.2 Modél Pangajaran Word Square ... 9

2.1.2.1 Wangenan Modél Pangajaran Word Square ... 9

2.1.2.2 Léngkah-léngkah Modél Pangajaran Word Square ... 11

2.2 Nulis ... 12

2.4.1 Prosedur Modél Pangajaran Word Square dina Pangajaran Nulis Aksara Sunda ... 26

2.4.2 Pangaruh Modél Pangajaran Word Square dina Pangajaran Nulis Aksara Sunda ... 27

2.4.3 Panalungtikan Saméméhna ... 28

(8)

viii

3.3 Metode Panalungtikan ... 32

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN ... 45

4.1 Hasil Panalungtikan ... 45

4.1.1 Kamampuh Nulis Aksara Sunda Siswa Saméméh Ngagunakeun Modél Word Square ... 45

4.1.2 Kamampuh Nulis Aksara Sunda Siswa Sabada Ngagunakeun Modél Word Square ... 49

4.1.3 Béda Kamampuh Nulis Aksara Sunda Siswa Saméméh jeung Sabada Ngagunakeun Modél Word Square ... 53

4.1.3.1 Uji Sipat Data ... 54

4.1.3.1.1 Uji Normalitas Data Pre-test ... 54

4.1.3.1.2 Uji Normalitas Data Post-test ... 57

4.1.3.1.3 Uji Homogénitas Data Pre-test jeung Data Post-test Siswa... 60

4.1.3.2 Uji Gain ... 62

4.1.3.3 Uji Hipotésis ... 64

4.2 Pedaran Hasil Panalungtikan ... 65

BAB V KACINDEKAN, IMPLIKASI, JEUNG REKOMENDASI ... 68

5.1 Kacindekan ... 68

5.2 Implikasi ... 69

5.3 Rekomendasi ... 69

DAPTAR PUSTAKA ... 70

(9)

(10)

BAB I

BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan

Kaparigelan ngagunakeun basa ngawengku opat komponén (Tarigan, 2008,

kc.1), nya éta kaparigelan ngaregepkeun (listening skills), nyarita (speaking skils),

maca (reading skills), jeung nulis (writing skills). Opat kaparigelan anu kaasup

kana ngaregepkeun, nyarita, maca, jeung nulis éta mangrupa hiji beungkeutan anu

gembleng, nu silih deudeul tur silih lengkepan. Tina paréléan di luhur ébréh yén

nulis mangrupa salah sahiji komponén tina kaparigelan ngagunakeun basa.

Nurutkeun LBSS (dina Nurjanah, 2007, kc.1), nulis téh nya éta nyieun

aksara atawa angka dina kertas jsté. ku parantina. Fungsi utama nulis nya éta

mangrupa alat komunikasi henteu langsung. Nulis kacida pentingna pikeun dunya

atikan, sabab nulis bisa jadi salah sahiji cara anu éféktif pikeun murid-murid dina

prosés mikir. Tulisan bisa mantuan dina mikir kritis, bisa ngagampangkeun

matalikeun hubungan-hubungan, bisa nimbulkeun ayana persepsi nu jero, bisa

ngungkulan pasualan-pasualan anu keur disanghareupan, sarta bisa nyusun

runtuyan pangalaman. Tulisan bisa ngajéntrékeunpamikiran-pamikiran anu aya

dina diri nu nulis, bisa disebutkeun yén diajar nulis téh taya lian nya éta diajar

mikir ngagunakeun cara nu tangtu (Tarigan, 2008, kc.1).

Pasualan-pasualan dina prosés nulis di antarana waé loba siswa anu masih

kénéh ngarasa hésé dina ngamimitian nulis, utamana dina nulis aksara Sunda,

alatan maranéhna teu apal kana aksara Sunda tur teu aktif dina pangajaran nulis

aksara Sunda. Padahal, urang Sunda ti jaman baheula geus mibanda ciri mandiri

dina wangun aksara anu disebut aksara Sunda. Leungitna motivasi siswa dina

diajar nulis aksara Sunda lantaran nganggap pangajaran nulis aksara Sunda henteu

ngirut jeung henteu pikaresepeun. Suasana diajar anu monoton, guru henteu

kréatif dina nepikeun pangajaran nulis aksara Sunda nu matak siswa hésé

nyangking matéri.

Aksara Sunda mangrupa salah sahiji cicirén manusa Sunda jaman baheula

(11)

nulis naskah tur minangka alat komunikasi tradisi tulisan. Aksara Sunda

minangka hasil karya urang Jawa Barat, ku kituna masarakat Jawa Barat kudu

nyaho kana budayana jeung kudu bisa nulis aksara Sunda, hususna mah paraguru

jeung siswa di sakola.

Pamaréntah Provinsi Jawa Barat geus narékahan ieu hal ku cara nyieun

Perda anu ditangtayungan ku payung hukum, dina Perda Nomer 5 Taun 2003

ngeunaan Miara Basa, Sastra, jeung Aksara Daérah.Dina éta Perda ditétélakeun

yén “Aksara daerah adalah sistem ortografi hasil masyarakat daerah yang meliputi aksara dan sistem pengaksaraan untuk menuliskan bahasa

daerah”(Nurbaeti, 2013, kc. 2). Pamaréntah méré jalan pikeun masarakat dina ngariksa budaya, jeung mangrupa salah sahiji cara dina ngawanohkeun titinggal

budaya Sunda anu kuduna masih dijaga jeung dipaké.

Sangkan fungsi jeung guna nulis téh kahontal, tur bisa ngahudang

kréativitas jeung kaaktifan siswa sangkan resep kana nulis hususna nulis aksara

Sunda, guru kudu mibanda kaparigelan dina nepikeun bahan pangajaran nalika

kagiatan diajar- ngajar lumangsung.

Kagiatan diajar-ngajar téh mangrupa hiji sistem, beungkeutan anu

gembleng, silih deudeul tur silih rojong dina prosés pangajaran, nu ngawengku

tujuan, bahan, media, stratégi jeung modél pangajaran, sarta évaluasi. Ieu

komponén téh teu bisa mandeg mandiri, hartina kudu silih deudeul tur silih

lengkepan. Upama bahan pangajaran hayang katepikeun ka siswa tangtu kudu

mibanda tujuan anu jelas, lian ti éta kudu ditepikeun kalawan ngagunakeun modél

anu cocog sangkan matéri atawa bahan ajar bisa katepikeun ka siswa kalayan

gampang tur bisa kapaham ku siswa.

Dina prosés diajar-ngajar, modél pangajaran mangrupa hal anu teu bisa

dipisahkeun tina kagiatan pendidikan jeung pangajaran. Tujuanna sangkan bahan

pangajaran bisa katarima kalawan bisa kapaham ku siswa. Ku ayana modél

pangajaran bisa leuwih mantuan guru dina nepikeun bahan pangajaran. Ku kituna

modél pangajaran mangrupa salah sahiji kompeténsi anu kudu dikawasa ku

sakabéh guru. Lantaran hal ieu mangrupa salah sahiji indikasi anu bakal

(12)

3

Modél pangajaran word square atawa kuadrat kata anu ngagunakeun

teka-teki silang salaku instruménna dianggap cocog pikeun ngahudang karep,

emosional, sarta sumanget siswa dina nulis aksara Sunda. Lantaran dina nulis

aksara Sunda teu ngan ngalibetkeun otak beulah kénca dina ngagunakeun basa,

mikir, nginget-nginget jeung nganalisis (logika), ogé kudu ngalibetkeun otak

beulah katuhu pikeun ngahudang sisi emosional tur sumanget anu kacida

diperlukeunna dina nulis aksara Sunda. Hal ieu luyu jeung pamadegan Porter &

Mike (Sudaryat jeung Soléhudin, 2009, kc. 49) anu nétélakeun yén kagiatan nulis

ngalibetkeun sakabéh aktivitas otak.

Nilik kana pentingna modél pangajaran dina kagiatan diajar-ngajar,

pentingna kagiatan nulis dina pangajaran basa, ogé bangbaluh siswa dina kagiatan

nulis, ku kituna ieu panalungtikan museur kana jenis modél pangajaran word

square pikeun ngukur kamampuh siswa saupama diterapkeun dina pangajaran

nulis aksara Sunda. Panalungtikan ngeunaan modél pangajaran word square

saméméhna geus aya nya éta. “Modél Pangajaran Word Square Pikeun Ngaronjatkeun Kamampuh Maca Pamahaman (Studi Kuasi Eksperimen ka Siswa

Kelas V SDN Nyalindung Paséh Sumedang Taun Ajaran 2012-2013)” (Evita Meylani Awalia, 2013). Tapi, panalungtikan anu ngagunakeun modél word

square dina nulis aksara Sunda mah munggaran. Tujuan ieu panalungtikan nya éta

pikeun ngadéskripsikeun kamampuh siswa kelas X-A SMA NEGERI 1 Nanggung

taun ajaran 2014/2015 saupama ngagunakeun modél word square dina pangajaran

nulis aksara Sunda, tur nganalisis kahontal atawa henteuna kompetensi nulis ogé

nimbulkeun kaparigelan siswa dina nulis aksara Sunda

Ku kituna, ieu panalungtikan dijudulan “Modél Pangajaran Word Square pikeun Ngaronjatkeun Kamampuh Nulis Aksara Sunda (Studi Kuasi Eksperimen

ka Kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor Taun Ajaran

2014/2015)”.

1.2 Rumusan Masalah

Kaparigelan basa kacida gemblengna, ku kituna dina ieu panalungtikan

(13)

panalungtikan téh bisa museur. Ieu panalungtikan leuwih museurkeun kana

kamampuh nulis aksara Sunda anu ngawengku aksara swara, aksara ngalagena,

sarta ngalarapkeun rarangkén luhur, rarangkén handap, jeung rarangkén sajajar.

Pasualan séjénna nya éta ngagunakeun modél pangajaran word square anu

mangrupa métode ka siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten

Bogor taun ajaran 2014/2015.

Anu jadi masalah dina ieu panalungtikan dirumuskeun dina kalimah

pananya ieu di handap.

1) Kumaha kamampuh nulis aksara Sunda saméméh ngagunakeun modél

pangajaran word square dina pangajaran nulis aksara Sunda di kelas X-A SMA

Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015?

2) Kumaha kamampuh nulis aksara Sunda sabada ngagunakeun modél pangajaran

word square dina pangajaran nulis aksara Sunda di kelas X-A SMA Negeri 1

Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015?

3) Naha aya béda anu signifikan kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A

SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015 antara

saméméh jeung sabada ngagunakeun modél word square?

1.3 Tujuan Panalungtikan

Ieu panalungtikan miboga tujuan di antarana nya éta tujuan umum jeung

tujuan husus:

1.3.1 Tujuan Umum

Sacara umum, ieu panalungtikan téh miboga tujuan pikeun nguji hasil

modél pangajaran word square dina pangajaran nulis aksara Sunda di kelas X-A

SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015.

1.3.2 Tujuan Husus

Sacara husus, ieu panalungtikan miboga tujuan hayang ngadeskripsikeun:

1) Kamampuh nulis aksara Sunda saméméh ngagunakeun modél pangajaran word

square dina pangajaran nulis aksara Sunda di kelas X-A SMA Negeri 1

(14)

5

2) Kamampuh nulis aksara Sunda sabada ngagunakeun modél pangajaran word

square dina pangajaran nulis aksara Sunda di kelas X-A SMA Negeri 1

Nanggung taun ajaran 2014/2015; sarta

3) Bédana anu signifikan kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA

Negeri 1 Nanggung taun ajaran 2014/2015 antara saméméh jeung sabada

ngagunakeun modél word square.

1.4 Mangpaat Panalungtikan

Ieu panalungtikan miboga dua mangpaat, nya éta mangpaat tioritis jeung

mangpaat praktis:

1.4.1 Mangpaat Tioritis

Sacara tioritis, ieu panalungtikan dipiharep bisa mekarkeun jeung

ngeuyeuban téori, métodologi, jeung pangajaran aksara Sunda, hususna

métodologi modél pangajaran nulis aksara Sunda di kelas X A SMA Negeri 1

Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015.

1.4.2 Mangpaat Praktis

Sacara praktis, mangpaat dina ieu panalungtikan dijelaskeun di handap.

1) Pikeun Guru

Guru dipiharep bisa milih modél pangajaran nu cocog pikeun dipaké dina

prosés pangajaran nulis aksara Sunda di kelas X SMA.

2) Pikeun Siswa

Bisa méré nyaho siswa ngeunaan cara diajar anu gampang jeung

numuwuhkeun minat siswa dina pangajaran nulis aksara Sunda.

3) Pikeun Panalungtik

Dipiharep bisa méré pangaweruh anu hadé kumaha ngagunakeun modél

pangajaran word square saméméh jeung sabada panalungtikan, jeung bisa jadi

(15)

4) Pikeun Paélmuan

Pikeun widang paélmuan bisa ngeuyeuban deui pangajaran basa Sunda

sangkan leuwih mekar ku ayana modél pangajaran.

1.5 Raraga Tulisan

Ieu skripsi téh disusun jadi lima bab. Bab I eusina ngawengku kasang

tukang masalah dina panalungtikan, watesan jeung rumusan masalah, tujuan

panalungtikan anu ngawengku tujuan umum jeung tujuan husus, mangpaat

panalungtikan boh éta mangpaat praktis atawa mangpaat tioritis, jeung raraga

tulisan dina ieu skripsi.

Bab II ngadéskripsikeun tiori-tiori nu ngawengku modél pangajaran word

square sarta léngkah-léngkahna dina pangajaran nulis aksara Sunda, tiori nulis,

jeung aksara Sunda. Dina ieu bab dipedar ogé raraga mikir jeung hipotésis tina

panalungtikan.

Bab III ngadéskripsikeun ngeunaan métode anu digunakeun dina ieu

panalungtikan, sumber data anu digunakeun dina panalungtikan, desain

panalungtikan, instrumen panalungtikan, sarta prosedur panalungtikan nu

ngawengku léngkah-léngkah ngumpulkeun jeung ngolah data pikeun dianalisis.

Bab IV ngadéskripsikeun hasil panalungtikan anu ngawengku analisis data

hasil panalungtikan jeung pedaran pangaruh modél pangajaran word square dina

ngaronjatkeun kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA NEGERI 1

Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015.

Bab V ngadéskripsikeun kacindekan tina hasil panalungtikan, sarta méré

saran atawa rékoméndasi-rékoméndasi pikeun panalungtikan anu dilaksanakeun

sabada ieu panalungtikan.

Lampiran-lampiran nu aya dina ieu skripsi di antarana nya éta, SK Skripsi,

Surat Penelitian, Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP), Instrumén tés

(16)

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1. Sumber Data Panalungtikan

Sumber data nya éta sakabéh objék anu bakal ditalungtik. Data dina ieu

panalungtikan nya éta kamampuh nulis aksara Sunda dina wangun kuantitatif.

Nurutkeun Arikunto (2010, kc.172) sumber data dina panalungtikan nya éta

subjék anu ngahasilkeun éta data. Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta

siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran

2014/2015. Rincianana digambarkeun dina tabél di handap.

Tabél 3.1

Jumlah Siswa Kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung

Jenis Kelamin Jumlah Siswa

(1) (2)

Lalaki 14 urang

Awéwé 16 urang

Jumlah Sakabéh Siswa : 30 urang

3.2 Desain Panalungtikan

Dina ieu desain observasi dilakukeun dua kali nya éta saméméh jeung

sabada. Desain anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta desain pretest –

treatment – posttest atawa disebut one group pre-test post-test design. Observasi

anu dilakukeun saméméh eksperimen (O1) disebutna pre-test, sedengkeun

observasi anu dilakukeun sabada eksperimen (O2) disebutna post-test. Bédana

antara O1 jeung O2 nya éta O1-O2 diasumsikeun mangrupa éfék tina diayakeunna

treatment atawa eksperimen. Sampel anu digunakeun henteu di acak, tur henteu

ngagunakeun variabel kontrol. Desain one group pretest posttest design

(17)

O1 X O2

(Arikunto, 2010, kc.124)

Katerangan:

O1 = pre-test (hasil panalungtikan saméméh dibéré treatment)

X = treatament (diajar nulis aksara Sunda ngagunakeun modél word square) O2 = post-test (hasil panalungtikan sabada dibéré treatment)

3.3 Métode Panalungtikan

Métode anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta métode kuasi

eksperimen. Métode kuasi eksperimen disebut ogé ku istilah pre experimental

design nya éta eksperimen anu lain sabenerna (Arikunto, 2010, kc.123). Dina ieu

métode, kamampuh siswa diukur dua kali, nya éta saméméh jeung sabada siswa

dibéré treatment atawa perlakuan ngagunakeun modél pangajaran word square.

Ieu métode panalungtikan digunakeun pikeun ngukur alus henteuna modél

pangajaran word square jeung ngukur kamampuh siswa kelas X-A SMA Negeri 1

Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015 dina pangajaran nulis aksara

Sunda.

3.4 Instrumen Panalungtikan

Instrumen anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta tés dina wangun

tinulis. Saluyu jeung anu diébréhkeun ku Arikunto (2010, kc.203), yén instrumen

panalungtikan nya éta alat atawa fasilitas anu digunakeun ku panalungtik dina

ngumpulkeun data sangkan pagawéanna leuwih babari jeung hasilna ogé hadé,

hartina leuwih taliti, lengkep, jeung sistematis sangkan leuwih gampang diolah

datana. Sedengkeun tés nya éta saruntuyan patalékan atawa latihan sarta alat séjén

anu digunakeun pikeun ngukur kaparigelan, kamampuh intelegensi, jeung bakat

(18)

33

tés digunakeun pikeun ngukur kamampuh siswa dina nuliskeun aksara Sunda.

Aksara anu dijadikeun tés ngawengku aksara swara, aksara ngalagena, jeung cara

ngagunakeun rarangkén saméméh jeung sabada dilakukeun treatment modél

pangajaran word square. Ieu di handap soal tés tulis anu digunakeun dina

pananlungtikan.

Gambar 3.1

Instrumen Soal Post-test Siswa

1) 6) 4)

2) 9) 5)

` 10) 8)

3)

7)

Soal!

1. Kadaharan nu dijieun tina togé jeung tahu 2. Sesebutan keur bapana bapa

3. Ngaran tempat pikeun nunda (koléksi) barang-barang sajarah 4. Tempat maén bal

5. Lawan tina kecap pondok 6. Balangah

7. Suuk di jero

8. Lawan tina kecap heubeul 9. Arah solat nyanghareup ka- 10. Rukun Islam anu ka-4

Ieu soal tés ngawengku aksara swara, aksara ngalagena, jeung rarangkén.

(19)

huruf dasar /ka/ anu dirarangkénan ‘panghulu’. Dina soal nomer tilu, aya aksara ngalagena huruf dasar /ma/ anu dirarangkénan ‘panyuku’, aksara ngalagena huruf dasar /sa/ anu dirarangkénan ‘paneuleung’, jeung aksara ngalagena huruf dasar

/ma/ anu dirarangkénan ‘pamaéh’. Dina soal nomer opat, aya tilu aksara

ngalagena huruf dasar /la/, /pa/, /nga/, jeung huruf dasar /na/ anu dirarangkénan ‘pamaéh’. Dina soal nomer lima, aya aksara ngalagena huruf dasar /pa/ , aksara ngalagena huruf dasar /na/ anu dirarangkénan ‘pamaéh’, jeung aksara ngalagena huruf dasar /ja/ anu dirarangkénan ‘panyecek’. Dina soal nomer genep, aya aksara ngalagena huruf dasar /ba/, /la/, /nga/, jeung aksara ngalagena huruf dasar /ha/ anu

dirarangkénan ‘pamaéh’. Dina soal nomer tujuh, aya aksara ngalagena huruf dasar

/sa/ anu dirarangkénan ‘panyuku’, aksara ngalagena huruf dasar /ka/ anu dirarangkénan ‘panyakra’, jeung aksara swara vokal /o/. Dina soal nomer dalapan, aya aksara swara vokal /a/, jeung aksara ngalagena huruf dasar /nya/ anu dirarangkénan ‘panglayar’. Dina soal nomer salapan, aya aksara ngalagena huruf dasar /ka/ anu dirarangkénan ‘panghulu’, aksara ngalagena huruf dasar /ba/ anu dirarangkénan ‘panyiku’, jeung aksara ngalagena huruf dasar /ta/ anu dirarangkénan ‘pamaéh’. Sarta dina nomer sapuluh, aya aksara ngalagena huruf dasar /za/, /ka/, jeung aksara ngalagena huruf dasar /ta/ anu dirarangkénan ‘pamaéh’.

3.5 Prosedur Panalungtikan

Ieu panalungtikan dilakukeun kalayan ngaliwatan prosedur panalungtikan,

sakumaha anu ditétélakeun ku Sugiyono (2008, kc.30) dina bagan ieu di handap:

(20)

35

Sangkan leuwih jéntré, prosedur panalungtikan ditétélakeun ieu di handap.

1) Tatahar

Saacan ngalaksanakeun panalungtikan, panalungtik milih masalah anu bakal

ditalungtik, tuluy diidéntifikasi, diwatesanan, tur dirumuskeun. Rumusan masalah

dijieun dina wangun patalékan. Panalungtikan anu bakal dilakukeun dumasar kana

rupa-rupa tiori pikeun ngajawab masalah anu dipilih, hasil tiorina disebut

hipotésis.

2) Ngalaksanakeun jeung Ngumpulkeun Data Panalungtikan

Ku lantaran dibutuhkeun data anu sabenerna, panalungtik nyieun intsrumen

panalungtikan anu bisa dimekarkeun. Tuluy ngalaksanakeun pre-test jeung

post-test pikeun meunangkeun data siswa kalayan ngagunakeun modél pangajaran

word square.

3) Nganalisis Data

Sanggeus ngumpulkeun sakabéh data, éta data dianalisis jeung dipedar

kalayan ngagunakeun rumus-rumus statistika.

4) Kacindekan jeung Saran

Sababaraha tahapan anu geus dilakukeun ti mimiti tatahar, ngumpulkeun

data, tur dianalisis, tuluy nu pamungkas nya éta nyindekkeun hasil panalungtikan.

Dina ahir panalungtikan, panalungtik miboga tujuan pikeun ngungkulan masalah

(21)

3.6.1 Téhnik Ngolah Data

Téhnik ngolah data dilakukeun pikeun medar jawaban tina data anu geus

dikumpulkeun. Data anu geus dikumpulkeun tuluy dianalisis pikeun ngajawab

hipotésis. Ieu téhnik ngolah data tujuanana pikeun mikanyaho hasil pre-test jeung

post-test siswa, sarta bisa maluruh masalah anu karandapan ku panalungtik dina

ngalakukeun panalungtikan. Sangkan ieu tujuan kahontal, anapon

léngkah-léngkah panalungtikan ieu di handap.

1) Mariksa hasil pre-test jeung hasil post-test;

2) Méré peunteun kana hasil pre-test jeung post-test siswa kalawan ngagunakeun

rumus:

Katerangan:

P = Peunteun

∑ Skor siswa = jumlah peunteun siswa ∑ Skor maksimal = jumlah peunteun maksimal

Tabél 3.2

Format Skala Peunteun Siswa dina Nulis Aksara Sunda

No Jawaban

Skala Aspék Peunten (Aksara jeung Rarangkén)

P Ngalagena Swara Rarangkén

(22)

37

9 Kiblat 5 - - 2,5 2,5 10

Saterusna éta peunteun téh ditabulasikeun dina tabél di handap.

Tabél 3.2

Tabél Kamampuh Siswa dina Nulis Aksara Sunda

NS

Aspék Peunten (Aksara jeung Rarangkén)

P K

Ngalagena Swara Rarangkén Luhur

(23)

Uji sipat data dina ieu panalungtikan dilaksanakeun ku dua cara, nya éta

uji normalitas jeung uji homogénitas.

1) Uji Normalitas

Uji normalitas nya éta uji sipat data anu miboga fungsi pikeun ngukur

normal atawa henteuna data anu digunakeun dina panalungtikan. Pikeun

nangtukeun yén ieu data miboga fungsi normal, dilaksanakeun sababaraha

léngkah ieu di handap.

a. Nangtukeun peunteun panggedéna jeung pangleutikna

b. Ngitung rentang (range) ngagunakeun rumus:

Katerangan:

r = range atawa rentang atawa selisih peunteun Pmax = peunteun panggedéna

Pmin = peunteun pangleutikna

c. Nangtukeun jumlah kelas interval (k) ngagunakeun rumus:

Katerangan:

k = lobana kelas n = lobana data

d. Nangtukeun panjang kelas interval (p) ngagunakeun rumus:

Katerangan:

P = panjang kelas r = range

r = Pmax - Pmin

(24)

39

k = lobana kelas

e. Nyieun tabél frékuénsi peunteun pre-test jeung post-test ngagunakeun ieu

rumus di handap:

Tabél 3.3

Format Frékuénsi Peunteun Pre-test jeung Post-test

No Kelas Interval fi xi xi2 fixi fixi2

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1 2 ∑

f. Ngitung rata-rata (mean)

peunteun pre-test jeung post-test ngagunakeun ieu rumus di handap:

Katerangan:

x = rata-rata (mean) ∑ = jumlah

fi = jumlah data xi = nilai tengah

(Sudjana, 2005, kc.70)

g. Ngitung standar deviasi (sd) ngagunakeun ieu rumus:

h. Ngitung

(25)

tabél frekuensi observasi jeung frekuensi ekspetasi

Tabél 3.4

Perhitungan Chi Kuadrat

Kelas

Interval Oi Bk Z Ztabél L Ei

(Oi + Ei)2

Ei

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

∑

Katerangan:

Oi = frekuensi observasi

Bk = batas kelas

Z = transformasi normal standar bebas kelas

Ztabél = peunteun Z dina table distribusi data normal

L = lega kelas interval

Ei = frekuensi ekspetasi (n x luas Ztabél)

(2) Nangtukeun Oi (frekuensi observasi)

(3) Nangtukeun Bk (batas kelas interval)

(4) Ngitung Zitung (transformasi normal standar bebas kelas)

(5) Nangtukeun Ztabél

(6) Ngitung lega unggal kelas interval (L)

(7) Ngitung Ei (frekuensi ekspetasi)

(8) Nangtukeun peunteun X2

(Chi Kuadrat)

Ei = n x L

(26)

41

(Sudjana, 2005, kc. 273)

(9) Nangtukeun dk (derajat

kabebasan)

(Sudjana, 2005, kc. 293)

(10)Nangtukeun harga X2tabél

(11)Nangtukeun normalitas ngagunakeun criteria ieu di handap.

a. Lamun X2itung < X2tabél, hartina distribusi normal

b. Lamun X2itung > X2tabél , hartina distribusi teu normal

2) Uji Homogenitas

Uji homogenitas nya éta uji sipat data anu gunana pikeun mikanyaho

homogén atawa henteuna sampel anu diujikeun. Léngkah-léngkah dina

nangtukeun homogenitas nya éta:

(1) Ngitung variasi unggal kelompok

a. Variasi Pre-test (S12)

b. Variasi Post-test (S22 )

(Sudjana, 2005, kc. 95)

(2) Ngitung harga variasi (F)

dk = k - 3

S12

S22

(27)

(3) Ngitung derajat kebebasan (dk)

(4) Nangtukeun Ftabél

(5) Nangtukeun homogén henteuna data dumasar kana

criteria ieu di handap:

a. Lamun Fitung < Ftabél , hartina variasi sampel

homogén

b. Lamun Fitung > Ftabél, hartina variasi sampel henteu

homogén

(Sudjana, 2005, kc. 250)

3.6.3 Uji Gain

Uji gain dilaksanakeun pikeun nangtukeun naha aya béda anu signifikan

antara hasil pre-test jeung post-test. Hasil tina uji gain nya éta gambaran pangaruh

modél word square dina pangajaran nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA

Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015. Rumusan anu

digunakeun pikeun meunangkeun hasil tina uji gain, dirumuskeun ieu di handap.

Tabel 3.5

Uji Gain Peunteun Nulis Aksara Sunda Siswa

(28)

43

Pikeun nangtukeun uji hipotésis ditarima atawa henteuna, ngagunakeun

dua cara nya éta ngagunakeun uji statistik parametrik jeung uji statistik

non-parametrik.

1) Statistik paramétrik digunakeun nalika data miboga distribusi anu normal.

Léngkah-léngkahna ieu di handap.

a. Nangtukeun mean tina béda pre-test jeung post-test ngagunakeun rumus:

b. Ngitung darajat kabébasan (dk) ngagunakeun rumus:

c. Ngitung jumlah kuadrat deviasi

ngagunakeun rumus:

d. Ngitung uji t

ngagunakeun rumus:

Katerangan:

t = tés signifikasi

= rata-rata (mean) tina béda pre-test jeung post-test

= jumlah kuadrat deviasi n = jumlah subyek dina sampel

e. Nangtukeun ditarima henteuna

hipotesis dumasar kriteria ieu di handap.

(1) Saupama > hartina

(29)

Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015.

(2) Saupama

hartina hipotésis ditolak, nya éta modél pangajaran word square teu bisa

ngaronjatkeun kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA

2) Statistik non-parametrik

digunakeun pikeun nguji hipotesis anu distribusi datana teu normal, kalayan

ngagunakeun uji wilcoxon. Léngkah-léngkah uji wilcoxon (Sudjana, 2005,

kc.450) nya éta:

a. Asupkeun peunteun pre-test jeung post-test siswa kana kolom ka-2 (XA1);

b. Asupkeun peunteun post-test siswa kana kolom ka-3 (XB1);

c. Itung bédana antara pre-test jeung post-test ku cara XB1-XA1 tuluy asupkeun

hasilna kana kolom ka-4;

d. Nangtukeun jenjang ku cara ngurutkeun hasil béda tina kolom ka-4 ti mimiti

peunteun béda anu pangleutikna nepi ka peunteun anu panggedéna;

e. Peunteun tina hasil ngabagi téh mangrupa hasil jenjangna;

f. Sanggeus disusun asupkeun peunteun jenjangna kana kolom ka-5;

g. Asupkeun peunteun jenjang anu positif kana kolom ka-6, misalna aya peunteun

béda anu négatif asupkeun kana kolom ka-7;

h. Ningali kana tabél harga kritis uji wilcoxon, misal n=23 kalayan ngagunakeun

taraf kasalahan 5% = 73;

i. Data anu geus di itung tuluy diasupkeun kana tabél wilcoxon ieu di handap.

Tabél 3.6 Tabél Uji Wilcoxon

No XA1 XB1 Béda Tanda Jenjang

XA1-XB1 Jenjang + -

(30)

45

Katerangan:

XA1 = peunteun pre-test XB1 = peunteun post-test

j. Ditarima henteuna hipotésis uji wilcoxon dumasara kritéria ieu di handap.

(1) Saupama dumasar taraf nyata anu ditangtukeun, hartina

ditarima yén modél pangajaran word square miboga pangaruh dina

ngaronjatkeun kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA

(2) Saupama dumasar taraf nyata anu ditangtukeun, hartina

ditolak yén modél pangajaran word square henteu miboga pangaruh

dina ngaronjatkeun kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA

(31)

KACINDEKAN, IMPLIKASI, JEUNG REKOMENDASI

5.1 Kacindekan

Dumasar kana hasil panalungtikan, analisis, jeung pedaran kamampuh nulis

aksara Sunda siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun

ajaran 2014/2015 anu aya dina bab IV, bisa dicindekkeun sababaraha hal ieu di

handap:

1) Kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung

Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015 saméméh ngagunakeun modél

pangajaran word square kawilang can mampuh, rata-rata peunteunna nya éta

63,24 tina KKM 75. Ditilik tina unggal aspék anu diujikeunna, siswa can

mampuh dina nuliskeun aksara swara, aksara ngalagena, jeung cara

ngalarapkeun rarangkén luhur, rarangkén handap, jeung rarangkén sajajar.

2) Kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung

Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015 sabada ngagunakeun modél

pangajaran word square kawilang mampuh. Ieu hal katitén tina hasil rata-rata

peunteun post-test siswa sabada ngagunakeun modél pangajaran word square

nya éta 82,52 tina KKM 75. Ditilik tina unggal aspék anu diujikeunna, siswa

mampuh dina nuliskeun aksara swara, aksara ngalagena, jeung cara

ngalarapkeun rarangkén luhur, rarangkén handap, jeung rarangkén sajajar.

Dumasar kana hasil kamampuh awal jeung kamampuh ahir, yén kamampuh

nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten

Bogor taun ajaran 2014/2015 ngaronjat tina can mampuh (63,24) jadi

mampuh (82,52).

3) Aya béda anu signifikan antara kamampuh nulis aksara Sunda saméméh

jeung sabada ngagunakeun modél pangajaran word square. Jadi, modél

(32)

69

siswa kelas X-A SMA Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran

2014/2015.

5.2 Implikasi

Modél pangajaran word square dilarapkeun dina pangajaran nulis aksara

Sunda pikeun ngaronjatkeun kamampuh nulis siswa. Dilarapkeunana ieu modél

meunang dukungan jeung aprésiasi anu hadé boh ti siswa boh ti guru. Ieu hal bisa

ditarima sacara positif dina pangajaran di sakola ku sabab prak-prakan dina

ngalarapkeun modél word square kawilang leuwih ngirut jeung matak

pikaresepeun. Ayana modél soal teka-teki silang (tatarucingan) jadi salah sahiji

alesan pikeun siswa numuwuhkeun kaparigelanana dina pangajaran nulis aksara

Sunda. Ieu modél téh ngadumaniskeun kamampuh mikir jeung nulis anu

dibarengan ku suasana diajar nu matak pikaresepeun, nya éta “diajar bari ulin”,

anu pasti siswa bakal leuwih gampang dina maham matéri, henteu matak bosen,

ogé nimbulkeun karep anu hadé nalika ngeusian tés.

5.3 Rekomendasi

Sabada dilaksanakeunana panalungtikan modél pangajaran word square

pikeun ngaronjatkeun kamampuh nulis aksara Sunda siswa kelas X-A SMA

Negeri 1 Nanggung Kabupaten Bogor taun ajaran 2014/2015, aya sawatara

rékoméndasi ieu di handap.

1) Modél pangajaran word square bisa ngaronjatkeun kamampuh nulis aksara

Sunda. Ku sabab kitu, ieu modél téh bisa dijadikeun salah sahiji alternatif

pikeun guru dina pangajaran di kelas;

2) Guru kudu leuwih taliti dina nangtukeun instrumén soal pikeun tés ka siswa,

hartina guru kudu taliti dina milih kecap-kecap anu bakal dijieun dina wangun

(33)

deui panalungtikan dina ékspérimén murni sangkan meunang ambahan anu

leuwih lega;

4)Pikeun panalungtik satuluyna dipiharep bisa leuwih asak dina ngararancang

modél pangajaran word square;

5)Ayakeun modél-modél pangajaran séjénna nalika di kelas, hususna pikeun

(34)

DAPTAR PUSTAKA

Arikunto, S. (2010). Prosedur Penelitian: Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta:

Rineka Cipta.

Awalia, E. M. (2013). Modél Pangajaran Word Square pikeun Ngaronjatkeun Kamampuh Maca Pamahaman (Studi Kuasi Eksperimen ka Siswa Kelas V SDN Nyalindung Paséh Sumedang Taun Ajaran 2012/2013). (Skripsi). FPBS UPI Bandung.

Baidillah, spk., I. (2008). Direktori Aksara Sunda untuk Unicode. Pemerintah

Provinsi Jawa Barat: Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat.

Danadibrata, R.A. (2009). Kamus Basa Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama.

Heriawan spk., A. (2012). Metodologi Pembelajaran. Banten: LP3G.

Iskandarwassid spk. (2009). Model-Model Pembelajaran Bahasa dan Sastra Sunda. Bandung: CV. Wahana Karya Grafika.

Mohamad, E. (2012). [Online]. Penerapan Model Pembelajaran Kooperatif Word Square

untuk Meningkatkan Hasil Belajar Hidrokarbon Siswa Kelas X Sma Tridharma Gorontalo. Diakses dari:

http://ejournal.undiksha.ac.id/index.php/JJPGSD/article/viewFile/1260/11 23.

Nurbaeti, S. (2013). Modél Memorization Métode Mnemonik dina Pangajaran Nulis Aksara Sunda (Studi Kuasi Ékspérimén di Kelas X-C SMA Laboratorium Percontohan Universitas Pendidikan Indonesia Taun Ajaran 2012/2013). (Skripsi). FPBS UPI Bandung.

Nurjanah, N. (2007). Handout Tiori Nulis. Bandung: UPI Jurusan Pendidikan

Bahasa Daerah.

Permatasari, W. (2014). Model Pembelajaran Word Square. [Online]. Diakses dari http://wulanpmtsr.blogspot.com/2014/03/word-square30.html.

Rahman. (2011). Model Mengajar & Bahan Pembelajaran. Jatinangor: Alqa.

Sudaryat, Y. jeung Solehudin, O. (2009). Psikolinguistik. Bandung: JPBD FPBS UPI.

(35)

Sugiyono. (2008). Metode Penelitian pendidikan pendekatan kuantitatif, kualitatif, dan R&D. Bandung: Alfabeta.

Suryani NS, E. (2011). Kamahéran jeung Kaparigelan Aksara Sunda. Bogor: Ghalia Indonesia.

Suryani NS, E. (2011). Calakan Aksara, Basa, Sastra, katut Budaya Sunda. Bogor: Ghalia Indonesia.

Tarigan, H. G. (2008). Menulis Sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Bandung: Percetakan Angkasa.

Wijana, E. (2011). [Online]. Penerapan Model Belajar Word Square Untuk

Meningkatkan Hasil Belajar Siswa Pada Pembelajaran Matematika

(Penelitian Tindakan Kelas Siswa VIII-C SMP Al-Falah Karangwangi

Depok). Diakses dari: