Ma'Na Kebahagiaan Dan Pengalaman Dalam Islam, Syed Muhammad Naquib Al-Attas. Edit

(

MA 'NA KEBAHAGIAAN DAN

PENGALAMANNYA DALAM ISLAM

Sycd Muhammad Naquib al-Attas

M.A. (McGill), Ph.D.-{Lo ndo n)

Profc sor Univcrsiti dalam Pemi kiran dan Tarnadun Islam; Pcngnsas -Pcn garah

Institut Antaraban gsa Pcmiki ran dan Tam adun Islam; Pcnyandang

Kcru si Ternama al-Ghaz ali dalam Pemikiran Islam

e

Dit erj emuhkan dan bahasu Inggcris dl'n gan I'cu gcn alnn dan Nol a l'cnjclasan

oleh

Prof. Madya Dr. Muhammad Zainiy Uthman Institut Antarab angsa Pemikiran dan Tamadun Islam

(ISTAC) Kuala Lumpur, 2002

CETAKAN PERTAMA OLEH INSTITUT ANTARABANGSA PEMIKIRAN DAN TAMADUN ISLAM (ISTAC) 2002 205A JALAN DAMANSARA. DAMANSARA HEIGHTS,

50480 KUALA LUMPUR Tel: 603-2094 4444 Fax : 603-2094 8343

E-mel: istac@po.jaring.my Laman Web: htlp:/Iwww5.jaring.my/istac

© Syed Muhammad Naquib al-Attas

Hak Cipta Terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasl, dan isi kandungan buku ini daLam apa juga bentuk dan dengan cara apa jua 'sama ada secara elekironik; fotokopi, mekanik; rakaman; alau cara Lainsebelum mendapal izin bertulis daripada Pengarah,

lnstitut Antarabangsa Pemikiran dan 'Tamadun Islam, Kuala Lumpur, Malaysia.'

Perpustakaan Negara Malaysia Data Penerbitan dalam PengkataJogan

al-Attas, Syed Muhammad Naquib, 1931­

Ma'na kebahagiaan dan pengalamannya dalam Islam I Syed Muharrmad Naquib al-Attas .

ISBN 983-9379-24-0

1. Happiness-Religious aspects-Islam. 2. Islamic ethics. 3. lslam­

Psychology. 4. Religious life---Islam. 1.Judul. 297.44

t·~·~~(~ t~~~~l;~

~~~.J

• .f-::,

':.J

,.~J

(Al-Qur 'an: AI-Ism', 17: 24)

Ibuku

Mariam binti Saa mah dan

Bapaku

HI

Othman bin Mamat

KANDUNGAN

BAHAGIAN PER TAMA

Pengh arga an

~ XI

Latarbelakang

Prof Dr. SyedMuhammadNaquibal-Attas

XV Peng ena lan Kepada Terj em ah an

XXXV

BAHAGIAN KEDUA

Ma 'na Keb ah agi aan dan Pen galam annya dalam Islam . 1

Rujukan 49

Daftar Kata lstilali 53

Latar.belakan g Penterj emah 62

t·~·~~(~ t~~~~l;~

~~~.J

• .f-::,

':.J

,.~J

(Al-Qur 'an: AI-Ism', 17: 24)

Ibuku

Mariam binti Saa mah dan

Bapaku

HI

Othman bin Mamat

KANDUNGAN

BAHAGIAN PER TAMA

Pengh arga an

~ XI

Latarbelakang

Prof Dr. SyedMuhammadNaquibal-Attas

XV Peng ena lan Kepada Terj em ah an

XXXV

BAHAGIAN KEDUA

Ma 'na Keb ah agi aan dan Pen galam annya dalam Islam . 1

Rujukan 49

Daftar Kata lstilali 53

Latar.belakan g Penterj emah 62

Penghargaan

Pisang emas dibawa belayar Masak sebiji di atas peti Hutang emas boleh dibayar

o Hutang budi dibawa mati

Adalah suatu peluang dan suatu pengalaman yang teristimewa pada did saya kerana dapat berguru dengan Prof. Syed Muhammad Naquib al-Attas, seorang ahli fikir Islam yang amat disegani dalam dunla pemikiran Islam kini. Sesungguhnya saya terhutang budi dengannya yang tiada dapat dijelaskan. Hutang budi yang saya rnaksudkan, seperti yang diungkapkan dalam rangkap pantun di atas, adalah ilrnu, Ilmulah yang rnemper­ lengkapkan akal budi insan. Dengan ilrnu akal insan akan menyayap tinggi ke ufuk rnalakut dan tertayanglah padanya sau­ jana rencana alam ghaib dan shahadah ciptaan Allah SWT, me­

nyatakan kedudukan tiap-tiap sesuatu pad a tempatnya yang betul, mernperlihatkan susun-atur segala yang berada dalam keadilan, menunjukkan dan menyatakan yang haq pada tepi langit dan dalam sanubari did insan. Dan ilrnulah bekalan hidup pad a alam ini dan bekalan di alam barzakh serta akhirat nanti .

Pendedahan saya pada pemikiran Prof. Al-Attas bermula sejak saya belajar di University of Wisconsin-Madison, Amerika Sharikat. Di sana saya telah mula membaca karya beliau yang berjudul Islam and Secularism, Islam dalam Sejarah dan Kebudayaan Melayu dan The Origin of the Malay Sha'ir, dan

beberapa karya lain beliau. Tidak lama selepas saya kembali ke tanah air pada awal Januari tahun 1991, setelah rnenarnatkan pe­ ngajian sarjana say a di University of Chicago, dan mula berkhid­ mat di 1STAC, Prof. AI-Attas telah menganjurkan kepada saya agar mengkaji naskhah makhtutat karangan Nur al-Din al-Raniri untuk kajian kedoktoran saya di bawah penyeliaan rapi beliau. .

Saya merasa bertuah tetapi tercabar pada masa yang sarna.

·Semasa dalam usaha kaji-selidik inilah, melalui perbinean­ gan dengan beliau saya mendapat pendedahan yang rapat dan lebih mendalam pada pemikirannya. Tidak dapat saya nyatakan di sini jumlah .masa yang telah beliau luangkan untuk saya semasa saya mentelaah makhtutat Nur aI-Din al-Raniri. Sepanjang masa seliaan itu beliau menunjuk ajar saya membaea makhtutat Melayu dalam tulisan Jawi, dan eara berfikir yang betul dalam menghormati aliran pemikiran para ulama agung silam dengan cuba memahami pandangan mereka tanpa mernbu­ at kesimpulan yang terburu-buru atau mempermudahdan meren­ dah-rendahkan eara gaya pemikiran mereka yang telah menabur jasa yang tiada tandingnya dalam memperjuang dan mem­

perkembangkan shi 'ar Islam, baik di Alam Melayu mahupun di dunia Islam amnya. Saya merasa bagaikan dipupuk denganlem­ but tetapi tegas dalam menuruti susur galur pemikiran terawal para ulama agung Islam sehinggalah pada hari ini melalui kuliah beliau dalam bidang-bidang tasawwuf, kalam dan falsafah. Lebih dari itu, pandangan beliau tentang sejarah, tamaddun dan budaya Islam dibentang kepada saya. Prof. Al-Attas, sebagai seorang pendidik tulin, dengan murahhati telah memberikan saya do­ rongan, sokongan dan tunjuk ajar yang jelas terang, yang telah membolehkan saya mentelaah khazanah pemikiran ulama agung silam denganselesa, Inilah saujana pemikiran luhur yang luas ter­ bentang, namun kelemahan saya tidak memungkinkan saya memanfaatkan segalanya,

-Usaha saya untuk menterjernah karya keeil beliau ini adalah untuk memperluaskan pembaeaan karya-karya beliau kepada pembaea bahasa Melayu yang sudah sekian lama tidak rnenikmati sajian ilmiah beliau untuk santapan ruhani kerana kebanyalean.. tulisan beliau ditulis dalam bahasa Inggeris untuk umat Islam dan bukan Islam sedunia. Sernasa .menterjernah karyanya ini, beliau telah juga meluangkan masa yang tiada ter­ had dalam meneliti setiap baris terjemahan saya untuk memas­ tikan ma 'na dan.faham yang saya terjemahkan adalah bertepatan dengan maksud beliau. Namun demikian jika masih ada sebarang kesilapan, rnaka sayalah yang bertanggungjawab .sepenuhnya. .

Saya telah mendapat sokongan padu dart Prof. Wan Mohd Nor Wan Daud, Timbalan Pengarah ISTAC, untuk terus gigih menyiapkan terjemahan ini. Terima kaslh saya kepada beliau.

Kepada Tuan Haji Mat Ali Mat Daud, Pendaftar ISTAC, dan sdr. Wan Mohd Nasruddin Wan Abdullah, Penolong Pendaftar Kanan 1STAC, saya ucapkan terima kasih kerana dorongan mereka untuk menyaksikan terjemahan ini diterbitkan secepat mungkin. Tidak lupa juga saya merakamkan penghargaan saya kepada sar­ jana-sarjana penyelidilc 1STAC - Sdr..Mohd Sani Badron, Mohd Zaidi Ismail, Wan Azhar Wan Ahmad, Mohd zain Abd al­ Rahman, dan Adi Setia - yang telah meluangkan masa memba­ ca dan membantu saya dalam menghasilkan terjemahan ini, Saya juga berterima kasih kepada Pn. Zainlah Md. Sood, pembantu saya di Perpustakaan ISTAC, yang telah menaipkan daftar kata istilah dan setiap pembetulan yang perlu dibuat pada terjemahan tni, Terima kasih juga kepada Prof. Madya Dr. Ajmal M. Razak, Penyunting Am, Bahagian Penerbitan ISTAC dan kakitangannya kerana telah menyegerakan penerbitan buku tnt.

Kepada Isteri saya Pn, Norsiah Hj. Ayub yang telah banyak membantu dengan memberikan sokongan dan menyediakan suasana yangaman damai dan tenteram untuk saya selama ter­ jemahan ini berlangsung, dan kesabaran beliau menghadapi masa-masa mentelaah dan menulis saya yang melarat sehingga dinihari, sernoga Allah SWT membalasnya dengan rahrnat yang berlebihan dan berterusan.

Muhammad Zainiy Uthman Subang Jaye

Jurnaat, 1 Muharram 1423 15 Mac 2002

Latarbelakang

Prof. Dr. Syed Muhammad Naquib al-Attas

Riwayat Ringkas

Syed Muhammad Naquib al-Attas dilahirkan di Bogar, Jawa, pada September 5, 1931. Datuknya, Syed Abdullah bin Muhsin al-Attas, adaIah salah seorang wali besar di Pulau Jawa, yang pengaruhnya dirasal bukan sahajadi Indonesia malah di Tanah Arab juga. .Salah seorang dari anak rnuridnya, Syed Hasan Fad'ak, menjadi peoasihat agama kepada ArnieFeisal, yang seza-.

man dengan Lawrence of Arabia, Nenelcnya, Ruqayah Hanum, seorang bangsawan Turki dari Istanbul. Ayahnya, Syed Ali bin Abdullah al-Attas, berasal dati Johor Bahru, dan dati .sebelah plhak ibu berkerabat dengan keturunan Ungku Abdul Majid, adinda Sultan Abu Baler lahar (m. 1895), dan juga deogan ketu­ runan Datuk Jaafar, Menteri Besar Johor pada zaman Sultan Abu Bakar dan Sultan Ibrahim lohor. Ibunya, Sharifah Raguan al­ Aydarus, sebelah pihak Ibu, berasal dari Bogor, lawa, dan ketu­ runan raden-raden kerabat diraja Sunda dari Sukapura, lawa Barat, Kedua-dua ayah dan ibunya bemasab langsung kepada al­ Husayn, cucunda kepada Rasul Allah SAW. Menurut silsilahnya, Profcsor al-Attas adalah keturunan yang keligapuluh tujuh. Bcliau telah dibesarkan dalam suasana Arab dan Melayu, ya'ni di Bogor dan di lahar yang mernbentuk dasar-dasar.pendidikannya: di Bogar beliau telah menerima asas-asas pengenalan tlmu-Ilmu Islam, dan di lahar beliau telah menerima ilmu bahasa Melayu, kesusasleraan, dan kebudayaan Melayu. Beliau kini adalah seo­ rang ilmuwan Islam terr'tiraf dalam dunia, dan yang terkernuka dan terulung di Alam Melayu kini, seorang ahli falsafah dan pen­ didik yang diakui dunia. .

Pendidikan

Pada masa beliau berumur lima tahun (1936-37) beliau telah dihantar ke Ngee Heng Primary School (1936-41) di lahar Bahru

uotuk pendldikan rendahnya dalam bahasa Inggeris. Semasa pen­ jajahan Jepun beliau telah dih~lar ke Jawa untuk mendapat pen­ didikan Arabnya di Madrasah al-Urwatal-Wuthqa di Sukabumi (1941-,1945). Selepas Perang Dunia Kcdua beliau telah pulang ke Johor untuk menyambung pcndidikannya di Bukit Zaharah School dan kemudiannya di English College (1946-1950) din semasa ini beliau telah tinggal bersama bapa saudaranya Ungku Abdul Aziz bin Ungku Abdul Majid, Menteri Besar lahar keeoam yang juga sepupu kepada Sultan ketika itu. Ungku Abdul A:zizmempunyai kutubkhanah yang saratdengan makhtutat per­ suratan dan sejarah Melayu. Profesor al-Attas memenuhi masa remajanya dengan mentelaah makhtutat sejarah, persuratan, dan ilmu-ilmu Islam, dan juga karya-karya besar Barat daIam Bahasa Inggeris. Dari pendedahan dalam suasana yang sedemikianlah Profesor al-Attas telah dapat menyebatikan dalam dirinya dengan gaya bahasa yang tersendiridengan perbendaharaan kala yang tepat yang akhimya telah membezakan bahasa beliau dari bahasa

y~g digunakan oleh pihak lain dalam penulisan dan pertuturan; Pada tahun 1950 beliau telah dipilih oleh General (kemu­ diannya Field Marshall) Sir Gerald Templer untuk menjalani lati­ han ketenteraan di Eaton Hall dan kemudiannya di Royal Military Academy, Sandhurst, England (1952-55). Sekembalinya, beliau telah mendapat tauliah diraja dan telah berkhidmat sebagai Pegawai dalam Rcjirncn Askar Mclayu (Royal Malay Regiment)

berpangkat Leftenan. Atas 'permintaannya, dalam tahun 1956, beliau .telah dibenarkan oleh Tunku Abdul Rahman Putra mele­ takkan jawatan dengan penuh hormat untuk menyambung pela­ jaran tinggi beliau di University Malaya di Singapura. Waktu itu beIiau telah menulis dua buah buku: Rangkaian Ruba'iyyat dan Sufism as Understood and Practised Among the Malays. Buku

yang pertama merupakan salah satu buku sastera yang terawal dicetak oleh Dewan Bahasa dan Pustaka. Dalam kata pengenalan 0'ang ditulis oleh ZAABA disebut bahawa "buku gubahan kecil ini mengandungi isi yang besar, iaitu menuturkan beberapa fikiran dan perasaan dari kesedaran harnba akan Tuhannya menerusi pandangan batin dan dzauq pihak ruhani sebagaimana

terdapat pada ahli-ahli tasawwuf tinggi." Buku yangkedua meru­ pakan kajian asli yang merintis perihal tasawwuf sebagalmana difahami serta diamalkan oleh orang Melayu, Berdasarkan buku ini, -Syed Naquib telah dilantik sebagai Ahli Kesarjanaan

(Fellow) Canada Council dan rnenjadi satu-satunya- anak

Malaysia mendapat tiga anugerah ilrniah (fellowship) berturut­ turut dari Canada Council, yang telah memperuntukkan lima anugerah ilmiah bagi rakyat Malaysia yang berkelayakan sewak­ tu kemerdekaan Malaysia diishtiharkan pada tahun 1957. Dengan hadiah ilmiah ini beliau telah rnelaajutkan pengajiannya ke per­ ingkat lebih tinggi di Institute of Islamic Studies, McGill University, Montreal, Kanada (1960) dan telah mendapat Ijazah M.A. dengan keistirnewaan dalam bidang PengajianTslam

(1962). Semasa di Kanada beliau telah berkenalan dengan be­ berapa sarjana ahli falsafah dan teologl seperti Sir Hamilton Gibb dari England, Toshihiko Izutsu dari lepun, Seyyed Hossein Nasr dari Iran, Fazlur Rahman dari Pakistan dan Wilfred Cantwell Smith dari Kanada. Waktu itu beliau telah rnenghasilkan sebuah lagi buku berjudul Riiniri and the Wujudiyyah ofthe 17th Century

Acheh yang telah mendapat nilaian baik dati Sir Richard

Winstedt di London. Dalarn tahun 1962 McGill University telah menganugerahkan beliau ijazah M.A. dengan kepujian dalam bidang falsafah Islam. Dalarn tahun 1963, dengan sokongan dan dorongan daripada ilrnuwan-ilmuwan terkemukasepertt Profesor A.J. Arberry dari Cambridge, Sir Mortimer Wheeler, Setiausaha Briti sh Academy, dan Sir Richard Winstedt, Presiden British Academy, beliau telah menyambung pengajian kedoktorannya di School of Oriental and African Studies, University of London. Pada 1965 beliau dianugerahkan ijazah Ph.D. dengan keistirne­ waan dalarn bidang falsafah, teologi dan metafisika Islam dan juga kesusasteraan Melayu Islam dari Universiti ltu, Beliau adalah anak Melayu pertama yang mendapat ijazah Ph.D. dari University of London. Tesisnya, The Mysticism of Hamzah

Fansuri, telah dicetak sebagai sebuah buku tanpa sebarang

perubahan (diterbitkan pada tahun 1970). Buku ini diakui oleh pihak antarabangsa sebagai salah satu buku penting yang telah

xvii

didaftarkan dalam International Bibliography of Philosophy di Brussels, Belgium. Buku ini juga rnerupakan pertarna kalinya karya prosa

Harnzah

Fansuri ditafsirkan secara ilmiah sejak harn­ pir 400 tahun berlangsung.

Kerjaya

Tidak lama setelah beliau pulang ke Malaysia pada 1966, beliau telah dilantik sebagai Ketua Bahagian Kesusasteraan, Jabatan , Pengajian Melayu eli University of Malaya . Dari 1968 hingga 1970, beliau menyandang jawatan Dekan Fakulti Sastera di Universiti yang sama dan telah rnelakukan perubahan dalam struktur akademiknya. Beliau telah rnerencana buat pertarna kalinya secara teratur kaedah menggunakan Bahasa Melayu seba­

gai bahasa pengantar, pada rnulanya di Fakulti dan kemudian eli Universiti. Beliau adalah salah seorang penaja yang rnerintis penubuhan Universiti Kebangsaan Malaysia dan bertanggung­ jawab merencanakan dasar dan falsafah Universiti tersebut. Apabila Universiti itu ditubuhkan pada 1970, beliau telah dilan­

tik sebagai penyandang pertama dan tunggal Kerusi Ilrniah Bahasa dan Kesusasteraan Melayu. Selain dari menubuhkan dan mengetuai labatan Bahasa dan Kesusasteraan Melayu di Universiti itu, beliau telah rnenyumbangkan keahliannya dalam menubuhkan Fakulti Sastera dan Fakulti Pengajian Islam dan Fakulti Sains di Universiti itu sejak awallagi. Beliau adalah per­ intis dan penaja Institut Bahasa, Kesusasteraan dan Kebudayaan Melayu di Universiti Kebangsaan Malaysia, yang telah ditubuhkan dengan persetujuan Parlirnen pada tahun 1973, dan menjadi Pengasas-Pcngarahuya. Pad a tahuu 1975 Shahbanou Iran telah menganugerahkan kepadanya Ahli Kesarjanaan Akaderni Falsafah Maharaja Iran "sebagai pengakuan terhadap sumbangannya yang cemerlang dalam bidang falsafah bandingan sedunia." Pada tahun 1979, Presiden Pakistan menganugerahkan beliau Pingat Iqbal sebagai pengakuan sumbangan beliau ter­ hadap kajian pernildran Iqbal serta memperkenalkannya kepada Alam Melayu. Pada tahun 1981, Kementerian Pelajaran Malaysia beserta dengan Ohio University di Amerika Sharikat, sebagai

pengakuan terhadap ketokohannya, telah melantik beliau sebagai penyandang pertama Kernsi Istimewa Tun Abdul Razak dalam Pengajian Asia Tenggara di Ohio University, merangkap Profesor Ternama (Distinguished Professor) dalam Pengajian Islam. Sekembalinya ke Malaysia pada tahun 1983, dan dengan kemahuan sendiri, bellau telah minta bersara dart Unlversiti untuk menumpukan sepenuh perhatiannya bagi menulis serta memberi pandangan dan nasihat kepada pelbagai badan ilmiah di Dunia Islam dan di Barat. Pada tahun 1986, beliau telah diundang untuk menyandang Kerust Ilmiah Ibnu Khaldun di American University di Washington, Amerika Sharikat; juga sebagai Profesor Pengajian Islam di Universityof Wales di England; dan untuk memberi beberapa sharahan mengenai Islam di Oxford University, di England.

Dalarn tahun 1971, bcliau tclah mcnjclajah ke bcberapa universlti terpilih di Amerika, Eropah, dengan tujuan rnernbin­ cangkan pendapat-pendapatnya mengenai rencana-rencana ilrni-... ah yang akan ditubuhkannya. Pada tahun itu juga beliau telah diundang sebagai Tetamu Negara ke Soviet Union untuk rnenyampaikan sharahan mengenai Islam dalam sejarah dan kebudayaan Melayu di .Institut Vostokovedenia, Moscow. Itulah pertama kalinya seorang sarjana Malaysia mendapat undangan tersebut. Bellau telah mempengernsikan sebuah panel berkenaan Islam di Asia Tenggara semasa Kongres Antarabangsa Para Oricntalis ke-29 yang berlangsung di Paris pada .tahun 1973. Bcllau telah dilantlk sebagai salah seorang pernnding utama dalam Pesta Dunia Islam (World of Islam Festival) yang telah bcrlangsung di London pada tahun 1976. Pada waktu yang sarna, beliau telah mewakili Malaysia sebagai pemidato dan pemben ­

tang kertas utama dalam Mu'tarnar Islam Sedunia yang diadakan di London sempena Pesta Dunia Islam. Sebagai pengakuan ter­ hadap sumbangannya dalam merintis perihal faham ilmu, beliau diberi tugas mensharahkan fabam-faham itu dalam suatu kertas utama di Mu 'tamar Dunia Pertama Sedunia mengenai Pendidikan Islam, yang diadakan di Makkah pada awal tahun 1977. Beliau juga menjadi pengernsi Jawatankuasa Utama mcngenai Tujuan

xix

Penta'rifan Pendidikan Islam. Usul-usul yang dikemukakan olehnya telah diterima, dan salah satu daripadanya ialah penubuhan Universiti Islam Antarabangsa. Beliau telah diundang sebagai Sarjana Pelawat dan Profesor Pengajian Islam (Visiting Scholar and Professor of lslatnics) dl Pu'sat Tinggi Ilmiah bagi kajian agama di Temple University, Philadelphia, Amerika Sharikat .pada tahun 1976-77. Pada muslm panas 1978, beliau telah mempengerusi persidangan pakar-pakar .sej arah Islam yang diadakan oleh pihak UNESCO di Aleppo, Syria. Pada tahun 1980, beliau telah diundang sebagai pensharah serta pembentang utama dalam Mu'tamar Dunia Kedua Sedunia mengenai Pendidikan Islam di Islamabad. Pada 1981, Kerajaan Malaysia dengan kerjasama Ohio University, telah melantik beliau sebagai pemegang pertama Kerusi Tun Abdul Razak dalam Pengajian Asia Tenggara di Ohio University . Di sana beliau telah berkhid­ mat sebagai Profesor Ternama dalam Pengajian Islam sepanjang tempoh perlantikan beliau. Pada tahun 1987-88 beliau telah dim­ inta olen Menteri Kebudayaan ketika ltu (kernudiannya Menteri Pendidikan) untuk menjadikan kenyataan faham-faham aslinya bagi merencana falsafah dan mengasas Institut Antarabangsa Pemikiran dan Tamaddun Islam (1STAC). Beliau adalah Pengasas-Pengarah ISTAC sejak awal penubuhannya dan tahun 19&7 hinggalah sekarang.

Sejak 1968 lagi beJiau tclah menghadlri banyak kongres antarabangsa sebagai ahli panel dalam bidang agarna dan tamad­ dun Islam, dan sebagai pakar UNESCO beJiau telah dlundang untuk menjadi ahJi dalam banyak badan-badan ilmiah antara­

. bangsa. Beliau telah melawat banyak negara, dan di antaranya tennasuklah Asia Tenggara, India, Pakistan, Iran, Dunia Arab, Sepanyol, Perancis, Itali, Jerman, Austria, Belanda, England,

.. Greece, Russia, Arncrika, Mauritius. :Kanada, Jcpun, Taiwan, Hong :.Kong, Filipina, Turki and Yugosiavia. BeJiau telah menunaikan fardu haji dalam tahun 1973. Sejak tahun 1974 belt ­

au telah disenaraikan dalam Who 's Who in the World. Bidang­

bidang i1miah yang dikuasainya merangkumi bidang-bidang agarna, falsafah, teologi dan rnetaflzik, sejarah, persuratan, seni

dan tamaddun serta pengajian Islam, dan pendidikan. Dalam bidang-bidang ini dan khasnya tamaddun Melayu Islam, beliau .

telah menghasilkan beberapa karya yang asli, penting dan bererti. Beliau menguasai bahasa-bahasa Inggeris, Melayu, Indonesia, Sunda, Arab, Sepanyol dan Belanda.

Pengi'tirafan Ilmiah. Penghormatan dan Anugerah

Bellau telah menerima banyak penghonnatan ilmiah dalam ben­

tuk pelbagai anugerah oleh kerana jasa dan sumbangannya kepa­ da dunia ilmiah. Antaranya tennasuklah Canada Council Fellow (1960-1963), British Commonwealth Fellow .(1963), Asia Foundation (1964), British Council 0964), biasiswa penye­ lidikan University of London (1964). Beliau telah ditauliahkan oleh Shahbanou Iran sebagai Sarjana di Akademi Falsafah Maharaja Iran (t 975) kerana sumbangannya yang terkernuka kepada bidang falsafah bandingan; dianugerahkan Pingat Iqbal oIeh Presiden Pakistan (1979); penyandang pertama Tun Abdul Rozak Distinguished Chair of Southeast Asian Studies (1981­

1982); Distinguished Professor in Islamic Studies, Ohio

University (1981-1982); Penyandang Kerusi Bahasa dan Kesusasteraan Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia (1970-84); Penyandang Kerusi Pemikiran dan Tamaddun Islam,

Universiti Islam Antarabangsa (1987 hingga kini); Penyandang Sepanjang Hayat Kerusi al-Ghazali dalam Pemikiran Islam, Institut Antarabangsa Pernikiran dan Tamaddun Islam (lSTAC) (1993). Beliau telah dianugerahkan oleh Almarhum Raja Hussein dari Jordan sebagai ahli dalam Akademi Di raja Jordan (1994); dan dianugerahkan Ijazah Kedoktoran Kehonnat dalam Sastera (Hon. D.Litt .), dari Universiti Khartoum, Sudan (1995).

. Selain dari anugerah dan penghormatan yang mernper­ akukan sumbangan pentingnya dalam dunia pemikiran ilmiah, beliau juga adalah ahli kepada beberapa pertubuhan ilmiah dan cendikiawan antarabangsa. Beliau adalah ahli antarabangsa American Puilosophical Association, ahli V International Congress of Medieval Philosophy, ahli International Congress of the VII Centenary of St. Thomas Aquinas dan ahli International

xxi

Congress of the VII Centenary of St. Bonaventure of Bagnoregio. Marquis Who's Who in the World sejak 1974 hingga kini menye­ naraikan bellau sebagai salah seorang yang telah "membuktikan pencapaian yang tertinggi dalam bidangnya dan telah mem­ berikan sumbangan yang am at penting ke arah kemajuan masharakat masakini". Prof. al-Attas adalah Ahli Lembaga Penasihat AI-Hikma Islamic Translation Series, Institute of Global Cultural Studies, Binghamton University, SUNY, Brigham Young University; Ahli Lembaga Penasihat Royal Academy for Islamic Civilization Research dan Encyclopaedia of Arab Islamic Civilization, Amman, Jordan.

Pengaruh llmiah di Asia Tenggara dan Dunia Islam

Di antara sumbangan ilmiah yang penting dan berpengaruh adalah se~erti berikut:

1. Perdebatan beliau dengan beberapa ahli orientalis Belanda dalam bidang Sejarah Islam, Kajibahasa dan Sejarah Persuratan Islam telah membuka cabang-cabang baru dalam penyelidikan dan pengajian.

o'

. 2. Beliau adalah orang pertama yang mengemukakan teori asli tentang kedatangan Islam ke Alam Melayu. Usaha ini telah membangkitkan suatu kesedaran untuk menilai semula Sejarah Islam di Asia Tenggara. Dalam hal ini, pendekatan beliau dalam kajian Islam dalam sejarah dan kebudayaan,

tennasuklah masalah pembahagian zaman dan pengaruh .

tasawwur Islam ke atas bahasa dan pemikiran Melayu adalah penting. Memperakui betapa pentingnya sumbangan beliau Encyclopedia ofIslam telah memuatkan tulisan beliau berke­ naan sejarah Islam di Indonesia.

3. Beliau adalah iImuwan pertama yang mengenalpasti dan menghitung tarikh sebenar yang terpahat pada Batu Bersurat Terengganu, sekaligus menyelesaikan kekusutan yang telah mernbebankan para orientalis selama lebih dari setengah abad. Karya ini adalah amat penting kerana ia mempengaruhi

secara langsung penulisan sejarah Islam di Asia Tenggara. 4. Beliau juga adalah orang yang pertama yang telah dapat

menyatakan dengan pasti asal-usul bentuk persajakan Melayu yang dikenalisebagai sha'ir, dan te1ah mengenal­ pasti orang yang pertama bertanggungjawab ke alas bentuk itu. Denganusaha ini beliau te1ah mengemukakan pan­ dangan-pandangan beliau ke atas pembahagian persuratan Melayu dan pembahagian zaman sejarah persuratannya. Berkait dengan ini, beliau telah memberikan symbangan -yang penting kepada sejarah dan asal-usul bahasaMelayu

moden.

5. Sarjana yang pertama menulis berdasarkan pemerhatian ten­ tang tasawwuf sebagairnana ia' difaharni dan diamali oleh rnasharakat Mclayu.

6. Orang pertama yang menulis sharah ke atas karya-karya besar tasawwuf Mclayu berdasarkan rnakhtutat abad ke-16 dan ke-17. Salah satu darinya diperakui pada peringkat antarabangsa dan telah disenaraikan dalam International Bibliography of Philosophy di Brussels, Belgium.

7. Orang yang pertama dilantik sebagai Penyandang Kerusi Bahasa dan Kesusasteraan Melayu di Universiti Kebangsaan Malaysia.

8. Orang yang bertanggungjawab dalam merencanakata dan merencanafaham peranan Bahasa Melayu dalam pemben­ tukan bangsa dalam perdebatannya dengan pemirnpln­ pemirnpin politik dalam tahun 1968. Perencanaan kala dan faham merupakan antara faktor penting dalam pengasasan Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi negara Malaysia. 9. Karya-karya beliau dalarn bahasa Melayu yang mem­

bicarakan bidang-bidang Islam adalah istimewa kerana bahasanya yang berirama sekaligus menjadi ikutan para golongan belia di Malaysia yang memberati kepada pemi­ kiran i1miah. Ini menandakan buat pertama kalinya bahasa

XXllI

.Melayu moden digunakan secara akliah dan sekaligus meru­ pakan suatu bentuk baru pada bahasa Melayu.

10. Beliau adalah orang yang merencanafaham dan meren­ canakata satu pusat i1miah pengajian bahasa, kesusasteraan dan budaya Melayu. Pihak Kerajaan melalui Parlimen telah mengesahkan .penubuhan pusat tersebut di Universiti Kebangsaan Malaysia.

11. Penglibatannya sejak tahun 1956 telah menyebabkan timbul­ nya suatu kesedaran akan perlunya Islam disebarkan dalam masharakat, khasnya pada para belia. Angkatan Belia Islam Malaysia ditubuhkan adalah secara langsung kerana pe­ ngaruhnya. Lebih dari itu, pengaruhnya dapat dirasakan dalam kelompok-kelornpok sastera, akademik dan politik; dan banyak buah fikirannya telah dibicarakan dalarn kelom­ pok-kelompok ini dan masharakat amnya.

12. Dengan usaha giatnya maka tulisan Jawi, yang secara perla­ han-lahan cuba dihapuskan sejak kemerdekaan dalam tahun 1957, telah diperkenalkan kembali sebagai huruf rasmi bahasa Melayu pad a tahun 1970.

13. Beliau dii 'ktiraf dan diperakui sebagai seorang ilmuwan Islam terulung baik dalam negeri mahupun oleh negara Islam lain; dan di peringkat antarabangsa di kalangan para orien­ talis beliau amat disegani. Sebagai pengi'tirafan, Kerajaan Malaysia telah menganugerahkan penghormatan ke alas beliau sebagai pernegang pertama Kerusi Temarna Pengajian Asia Tenggara Tun Abdul Razak di Ohio University, Amerika. Sharikat yang dibiayai bersama antara Kerajaan Malaysia dan Universiti tersebut.

. 14. Bekerjasama dengan Putera Hasan dari Jordan dalam meren­ canakata asas pembentukan suatu Institut Kajian Islam (Institute of Islamic Research) di Amman dalam tahun 1980. Institut ini telah ditubuhkan pad a 1981-82.

Amerika Sharikat, 1981-82. (Sila rujuk no. 13)

16. Sebagai seorang ahli fikir dan ilmiah yang berdayacipta, beliau telah menghidupkan suatu suasana yang menye­ babkan masalah pendtdikan dalam Dunia Islam ditinjau dan diteliti kembali dan akhirnya berlangsunglah Persidangan Pertama Pendidikan Islam di Makkah pada tahun 1977. . Dalam Persidangan ltu bcliau dipilih sebagai pengerusi kepa­

da jawatankuasa utama yangbertanggungjawab ke atas per­ soalan ta'rif, dan tujuan Pcndidikan Islam dan telah mem­ berlkan surnbangan yang amat pcnting dalarn perencanaan kata ta'rif-ta'rlf barn berkait dcngan Pcndidikan Islam. Bcliau tclah rnenult s suatu kcrtas kcrja asas untuk persidan­ gan terscbut, mclakarkan dnlamnya buat pertama kali faham Universili Islam yang akhirnya dicadang untuk dilaksanakan di negara-negara Islam.

17. Profesor al-Attas adalah seorang ahli f1kir "Jslam dalam zarnan moden ini yang bertanggungjawab mengernukakan dan menta'rif faham 'islamisasi'. Beliaulah yangmemulakan pergerakan perubahan Ilrniah (epistemological revolution)

yang dialami di kalangan umat Islam kini dengan menge­ mukakan dan rnenta'rifkan faham 'islamisasi ilmu-ilmu masakini ', yang menu rut pandangan beliau merupakan masalah utama yang dihadapi umat Islam kini.

18. Pada tahun 1971, apabila seluruh negara berbicara tentang apakah yang sepatutnya menjadi prinslp-prinslp asas kebu­ dayaan Malaysia (Kongres Kebudayaan Nasional, 1971), Profesor al-Attas merupakan orang yang bertanggung-jawab ke atas penubuhan prinsip-prinsip yang telah diterimapakai oleh Kerajaan Malaysia sehingga kini.

19. Sebagal pcngi'tlrnfan kcpada scgnla surnbangan Ilmlahnya kepada Dunia Islam kini, ISTAC tclah menganugerahkannya penghonnatan sebagal Pemegang Kerusi Temama AI­ Ghazali dalam Pemikiran Islam (1993). Anugerah ini adalah untuk sepanjang hayatnya.

xxv

20 ~ Ahli Akademi Diraja Jordan (1994).

21. Hon. D.Utt. dari Universiti Khartoum, Sudan (1995). 22. Pertubuhan Mu'tamar Islam (OIC), bagl pihak Dunia Islam

telah menganugerahkan Anugerah IRCICA sebagai pengi'tirafan sumbangan-sumbangan ilmiahnya dalam pel­ bagai bidang Tamadun Islam (2000).

23 . .Akademi Sains Rusia telah menganugerahkan penghormatan kepadanya dalam suatu persidangan khas ahli Akademi di Moskow (200 1)

Rujukan men~enai Prof. Syed Naquib al-Attas

Beberapa sumber yang menyebut secara langsung tentang Profesor al-Attas (tidak tennasuk laporan mengenainya yang ter­ simpari dalam Arkib Negara dan yang dilaporkan media sejak 1967, dan dalam sumber berkala lain baik dalarn ataupun luar negara):

·1. Shams al-Zahirah, dalam bahasa Arab yang menyenarailcan

para ularna agung yang disenaraikan oleh Sayyid

Muhanunad Dia Shahab, yang telah diperhalusi dan ditarn­ bah dengan mengemaskinikan terbitan awalnya yang telah dimulakan oleh Sayyid Abd aI-Rahman al-Mashhur,

Hyderabad, Deccan, 13.29/1911. .

2. Khidmat al-Ashirah oleh Sayyid Ahmad al-Saqqaf, Jakarta, 1384/1964.

3. BeritaHarian, 28 Februari 1968: Varsity Malaya Tak Punya Dasar Terhadap Bahasa Malaysia Kata Syed Naquib

. (wawaiicara: Hamzah Sulaiman)

4. Die. Kultur des Islams, von Hans L. Gottschalk, Berthold Spuler un Hans Kahler, Franfurt am Main, Akadcmischc Verlagsgesellschaft Athenaion (cI97l), ms. 398,401.

5. Marquis' Who's Who in the World, 1974 hingga kini. xxvi

6. V. Braginsky, "Peoples of Asia and Africa" Journal of the

Academy of the USSR, Moscow, 1974, j. 5, ms. 88-89.

7. Al-Islam, Kuala Lumpur, 1975, no. 3, ms. 10-11.

8. Mystical Dimensions of Islam, oleh Annemarie Schimmel,

Chapel Hill, University of North Carolina Press (c1975), IDS. 147,212.

9. Mingguan Malaysia, 26 Januari 1975: Anjuran Profesor

Naquib Agar Diteliti Masyarakat, Harnzah Fansuri sebagai Pelopor (Rahman Shaari)

10. Berita Harian, 27 Jun 1975: Sumbangan Naquib di bidang Falsafal. diakui (A. Ghani Ismail)

11. Panji Masyarakat, Kuala Lumpur, 1976, no. 3, ms.l; 1977, no. 10, ms.9; 1979, no, 21, ms.9-14; 1983, ms. 5-10. 12. Ehsan Naraghi, L'Orient et la crise de I'Occident, Editions

Entente, Paris, 1977, ms.111-116.

13. Diskusi, Kuala Lumpur, 1978, j. 3, ms.2-5; 1979, j. 4, IDS. 8-12.

14. Sami K. Hamameh, Directory of Historians of Arabic­

Islamic Science, University of Aleppo Press, 1979, IDS.18.

15. Seyyed Hossein Nasr, Islamic Countries (Handbook of

World Philosophy), ed. I.R. Burr, Westport, Conn., U.S.A.),

1980, ms.430-31 . ..

16. D. Lombard, Islam en Asie du Sud-est (Problemes politiques

et sociaux, La Documentation Francaise) Paris, 1980, no.

388, ms.5--6.

17. Readings in Islam, Kuala.Lumpur, 1980, no. 8, ms. 39-51. 18. Watan, 17 Oktober 1980; Syed Naquib Bidas Golongan

Sekular (Moriz)

19. Bintang Timur, 10 Jun 1981, Naquib Dilantik Duduk Kerusi

xxvii

20. Ahli Akademi Diraja Jordan (1994).

21. Hon. D.Litt. dari Universiti Khartoum, Sudan (1995). 22. Pertubuhan Mu'tamar Islam (OIC), bagi pihak Dunia Islam

telah menganugerahkan Anugerah IRCICA sebagai pengi'tirafan sumbangan-surnbangan ilmiahnya dalam pel­ bagai bidang Tarnadun Islam (2000).

23. Akaderni Sains Rusia telah menganugerahkan penghorrnatan kepadanya dalam suatu persidangan khas ahli Akaderni di Moskow (2001)

Rujukan mengenai Prof Syed Naquib al-Attas

Beberapa sumber yang menyebut secara lang sung tentang Profesor al-Attas (tiduk tcrrnasuk laporan mcngenainya yang ter­ simpan dalam Arkib Negara dan yang dilaporkan media sejak 1967, dan dalam sumber berkala lain baik dalam ataupun luar negara) :

1. Shams al-Zahirah, dalam bahasa Arab yang menyenaraikan

para ulama agung yang disenaraikan oleh Sayyid

Muhammad Dia Shahab, yang telah diperhalusi dan ditam­ bah dengan mengemaskinikan terbitan.awalnya yang telah dimulakan oleh Sayyid Abd ai-Rahman al-Mashhur, Hyderabad, Deccan, 13)911911.

2. Khidmat al-Ashirah. oleh Sayyid Ahmad al-Saqqaf, Jakarta,

1384/1964.

3. Berita Harian, 28 Februari 1968: Varsity Malaya Tak Punya

Dasar Terhadap Bahasa Malaysia Kata Syed Naquib . (wawancara: Harnzah Sulairnan)

4. Die. Kultur des Islams, von Hans L. Gottschalk, Berthold

Spuler un Hans Kahler, Franfurt am Main, Akadernische Verlagsgesellschaft Athenaion (c197l), ms. 398,401.

6. V. Braginsky, "Peoples of Asia and Africa" JournaL of the Academy of the USSR, Moscow, 1974,j. 5, ms. 88-89.

7. AI-IsLam, Kuala Lumpur, 1975, no. 3, ms, 10-11.

8. MysticaL Dimensions of Islam, oleh Annemarie. Schimmel, Chapel Hill, University of North Carolina Press (c:l975), ms.

147,212.

9. Mingguan Malaysia, 26 Januari 1975: Anjuran Profesor

Naquib Agar Dlteliti Masyarakat, Hamzah Fansuri sebagai Pelopor (Rahman Shaari)

10. Berita Harian, 27 Jun 1975: Sumbangan Naquib di bidang Falsafah dialcui (A. Ghani Ismail).

11. Panji Masyarakat, Kuala Lumpur, 1976, no.B, ms.1; 1977, no. 10, ms.9; 1979; no. 21, ms.9-14; 1983, ms. 5-10. 12. Ehsan Naraghi, L'Orient et La crise de l 'Occident, Editions

Entente, Paris, 1977, ms.111-116.

13. Diskusi, Kuala Lumpur, 1978, j. 3, ms.2-5; 1979, j. 4, IDS. 8-12.

14. Sami K. Harnarneh, Directory of Historians of Arabic­

Islamic Science, University of Aleppo Press, 1979, ms.18. 15. Seyyed Hossein Nasr, Islamic Countries (Handbook of

World Philosophy), ed. J.R. Burr, Westport, Conn., U.S.A.),

1980, ms.430-31.

16. D. Lombard, Islam en Asie du Sud-est (ProbLemes poLitiques ct sociaux, La Documentation Francalsc) Paris, 1980, no. 388, ms.5-6.

17. Readings in Islam, Kuala Lumpur, 1980, no. 8, ms. 39-51..

18. Watan, 17 Oktober 1980; Syed Naquib Bidas Golongan

Sekular (Moriz)

19. Bintang Timur, 10 Jun 1981, Naquib Dilantik Duduk Kerusi

xxvii

Penting di Ohio University (Karnaluddin Lela).

20. New Straits Times, 30 September 1982: The Tun Razak

Chair-s-Who Next After Syed Naquib? (John Dillon) 21. Ziauddin Sardar, Islamization of Knowledge (Inquiry),

London 1984, j. 1, no. 7, ms.39-45.

22. Arabia. the Islamic WorLd Review, London, 1984, no. 36: The West encounters Islam on TV, ms. 86-87.

23. _ _. _, j. 5., no. 53, Januari 1986, ms. 24.

24. The Educational Philosophy and Practice of Syed Muhammad Naquib al-Attas, oleh Prof. Dr. Wan Mohd Nor

Wan Daud, ISTAC, Kuala Lumpur, 1998, (pp. i-xiv; 1-507). Ini adalah kajian ilmiah terkini dan terpenting berkenaan Profesor al-Attas,

25. Berita Harian, Naquib Terima Anugerah, 17 Julai 2000 Karya

Professor al-Attas telah menghasilkan 30 buah buku berkenaan dengan Islam meliputi bidang-bidang: agama dan metafizik, sejarah, persuratan, budaya dan pendidikan; dan banyak makalah yang diterbitkan dalam jurnal ilrniah. Beberapa karya Bahasa Inggeris dan Melayu beliau telah diterjemahkan ke dalam bahasa­ bahasa Arab, Farsi, Turki, Urdu. Bosnia, Albania, Jerman, Perancis, Itali, Rusia, Indonesia, Korea, Jepun, Hindi, dan Malayalarn. Selain dari karya-karya ini, dan berkait dengan sum­ bangan ilmiah, beliau telah menyampaikan sejumlah lebih dari 500 sharahan umum di Malaysia dan di luar negara. Ada di antara sharahan beliau itu yang telah direkodkan dan diterbitkan dalam pe1bagai penerbitan di Malaysia dan di luar negara; salah satu darinya adalah perbincangan ten tang faham din dalam satu siri

rancangan yang terkenal yang disiarkan oleh televishen BBC bertajuk "Encounters with Islam". Hasil khat beliau telah dipamerkan di Muzium Tropen di Amsterdam (1954), dan beliau

telah menghasilkan tiga khat Basmalali berdasarkan bentuk burung rajawali (1970), ayamjantan (1972) dan ikan (1980) yang dikatakan sebagai unik dalam sejarah seni Islam. Beliau adalah pereka-cipta bangunan ISTAC termasuklah senitaman dan hiasan dalamannya (1991); juga Masjid ISTAC dan Dewan Persidangannya (1994). Sejak 1998 beliau bertungkus-lumus

. menyiapkan bangunan baru ISTAC yang juga hasil rekaciptanya yang dijangka siap pada tahun 2002.

Selain dari penglibatan ilmiah, pengajaran dan pentadbi­ rannya, beliau sekarang ini dalarn usaha menyiapkan suatu karya besar ten tang tamaddun Islam dl Alarn Melayu, dan juga menye­ diakan kamus falsafah istilah Bahasa Melayu yang diambil dari sumber-sumbe- Arab-Islam yang

masrh

lagi dalarn bcntuk rnakhtutat.

Penerbitan

Buku dan monograf

1. Rangkaian Rubai'yat, Dewan Bahasa dan Pus taka, Kuala Lumpur, 1959.

2. Some Aspects of Sufism as Understood and Practised among the Malays, Malaysian Sociological Institute, Singapore,

1963.

3. Raniri and the WUj~diyyah of 17th _{Century Acheh,}

Monograph of the Royal Asiatic Society, Malaysian Branch, no. III, Singapore, 1966.

4. The Origin of the MaLay Sha'ir, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur, 1968.

5. Preliminary Statement Oil (/ General Theory of the Islamization oj the Malay-Indonesian Archipelago, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur, 1969.

6. The Mysticism of Hamrah Fansuri, University of Malaya Press, Kuala Lumpur, 1970.

xxix

7. Concluding Postscript to the Origin of the Mala)' Sha'ir,

Dewan Bahasa dan Pus taka , Kuala Lumpur, 1971.

8. The Correct Date of the Trengganu Inscription, Museums Department, Kuala Lumpur, 1971.

. 9. Islam dalam Sejarah dan Kebudayaan Melayu, Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, Kuala Lumpur, 1972.

10. Comments on the re-examination of al-Raniri's Hujjatu 'l­

Siddiq-A Refutation, Museums Department, Kuala

Lumpur, 1975.

11. Islam: The Concept ofReligion and the Foundation ofEthics

and Morality. Muslim Youth Movement of Malaysia

(ABIM), Kuala Lumpur, 1976.

12. Islam: Faham Agama dan Asas Akhlak, ABIM, Kuala

Lumpur, 1977.

13. Islam and Secularism. ABIM, Kuala Lumpur, 1978.

14. Aims and Objectives oj Islamic Education, (Ed.) Islamic Education Series, Hodder and Stoughton and King Abdulaziz University, London, 1979.

15. The Concept oj Education in Islam. ABIM, Kuala Lumpur, 1980.

16. Islam dan Sekularisme, Penerbit Pustaka, Bandung, 1981.

17. Konsep Pendidikan dalam Islam, Mizan, Bandung, 1984.

18. Islam. Secularism and the Philosophy ofthe Future. Mansell, London, 1985.

19. A Commentary on the Hujjat al-Siddiq of Nur al-Din al­

Raniri, Ministry of Culture, Kuala Lumpur, 1986.

20. Hamrah Fansuri, UNESCO (Great Figures of the Muslim World), Paris, 1986.

21. Islam and the Philosophy of Science, International Institute of Islamic Thought and Civilization (ISTAC), ' Kuala Lumpur, 1989.

22. The Nature of Man and the PsychoLogy of the Human Soul,

ISTAC, KUllla Lumpur, 1990.

23. The Intuition of Existence. 1STAC, Kuala Lumpur, 1990.

.

24. On Quiddity and Essence, ISTAC, Kuala Lumpur, 1990.

25. The Oldest Known MaLay Manuscript, University of Malaya

Press, Kuala Lumpur, 1988.

26. The Meaning and Experience ofHappiness in Islam, ISTAC,

Kuala Lumpur, 1993.

27. The Degrees of Existence, 1STAC, Kuala Lumpur, 1994.

28. ProLegomena to the Metaphysics of Islam; Kuala Lumpur,

1995.

29. The Rare Gift and the Key to Opening the Door of Union,

suatu terjernahan dari bahasa Arab dengan penjelasan keatas

Ratib yang dikarang oleh Al-Habib Umar b. 'Abd al-Rahman

al-Attas, Singapore, 1999.

30. Risalali untuk Kaum Muslimin, ISTAC, Kuala Lumpur,

2001.

MakaLah

Berikut adalah senarai kertas kerja yang telah dibentangkannya tidak termasuk sharahan umum yang mana lebih dari 400 telah diberlkan di Malaysia dan di luar negara dalam jangka masa 10 tahun (1970-1980).

I. Note on the Opening of Relations between Malacca and China, l402-5,lMBRAS. voL. 38. pt. 1, Singapore. 1965.

2. Islamic Culture in Malaysia, Malaysian Society of

xxxi

Orientalists, KuaLa Lumpur, 1966.

3. New Light on the Life of Hamzah Fansuri, 1MBRAS, vol. 40, pt. 1, Singapore, 1967.

4. Rampaian Sajak, Bahasa, PBMUM, no. 9, Kuala Lumpur, 1968 .

5. Harnzah Fansuri, The Penguin Companion to Literature,

Classical and Byzantine. Oriental and African, vol. 4,

London, 1969.

6. Indonesia (.f(a) History: the Islamic period), Encyclopaedia of Islam, new ed., E.J. Brill, Leiden, 1971.

7. Comparative philosophy: A Southeast Asian Islamic View point, Acts of the V InternationaL Congress of Mediaeval:

Philosophy, Madrid-Cordova-Granada, 5-12 September,

1971.

8. Konsep Baru mengenai Rencana serta Cara-gaya Penelitian llmiah pengkajian Bahasa, Kesusasteraan dan Kebudayaan

.Melayu,.Buku Panduan Jabatan Bahasa dan Kesusasteraan

Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia, Kuala Lumpur,

1972 . .

9. The Art of Writing (Kepandaian menulis), Museums Department, Kuala Lumpur, (tiada tarikh).

10. Perkembangan Tulisan Jawi Sepintas Lalu, Pamiran Khat, Kuala Lumpur, 14-21 Oktobcr, 1973.

11. Nilai-nilai kebudayaan dalarn Bahasa dan Kesusasteraan Melayu, Asas Kebudayaan Kebangsaan, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, Kuala Lumpur, 1973.

12. Islam in Malaysia (German version), Kleines Lexicon de Islamischen WeLt, ed. K. Krieser, W. Kohlhanuner, Berlin,

(West) Germany, 1974.

13. Islam in Malaysia (English version), Malaysia Panorama.

Special issue (also in Arabic and French), Ministry of Foreign Affairs, Malaysia, Kuala Lumpur, 1974.

14. Islam dan Kebudayaan Malaysia, Syarahan Tun Seri

Lanang, siri kedua, Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan, Kuala Lumpur, 1974.

15. Zainal Abidin bin Ahmad: Pidato Penghargaan terhadap ZAABA, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, Kuala Lumpur, 1976.

16. A General Theory of the Islamization of the Malay Archipelago, Profiles of Malay Culture. Historiography. ..

Religion and Politics, (ed. Sartono Kartodirdjo), Ministry of

Education and Culture, Directorate General of Culture, (Jakarta), 1976.

'1

17. Preliminary Thoughts on the Nature of Knowledge and the Definition and Aims of Education, First World Conference on Muslim Education, Mecca, 1977.

18. Some Reflections on the Philosophical Aspects of Iqbal's Thought, International Congress on the Centennary of Muhammad Iqbal, Lahore, 1977.

19. The Concept of Education in Islam: Its Form and Method

and System of Implementation, World Symposium of al-Isra, Amman, 1979.

20. ASEAN-ke mana haluan gagasan kebudayaan mahu diarahkan, Diskusi, jilid 4 : 11-12, November-Disember,

1979.

21. Hijrah-apa ertinya? Panji Masyarakat, Disember, 1979.

22. Knowledge and non-knowledge, Readings in Islam, no. 8,

first quarter, Kuala Lumpur, 1980.

23. Islam dan Alarn Mclayu, Budinian, keluaran khas menyam­

xxxiii

but Abad ke 15 Hijrah, Universiti Malaya, Disember, 1979.

24. The Concept of Education in Islam, Second World Conference on Muslim Education, Islamabad, 1980.

25. Preliminary Thoughts on an Islamic Philosophy of Science,

Zarrouq Festival, Misrata, 1980.

26. Religion and Secularity, Congress of the World 's Religions, New York, 1985.

27. The Corruption of Knowledge, Congress of the World's Religions, Istanbul, 1985.

28. The Worldview of Islam: An Outline, in Islam and the Challenge of Modernity, ISTAC, Kuala Lumpur, ISTAC

1994.

29. The Challenge of Secularization, Royal Academy of Jordan, 1994.

30. The Muslim Encounter with Modem Western Civilization, 10th General Conference of the Royal Academy, Jordan,

1995

31. Symposium on the Meaning of Happiness, Kyoto , 1993. .. 32. Symposium Said Nursi, Istanbul, 1996.

33. Consciousness and Reality, Studies in Memory of Toshihiko

Izutsu, Iwanami Shoten, Tokyo, 1998.

34. Islam and the Challenge ofModernity, The Eighth East West

Pengenalan Kepada Terjeniahan

Hampir suku abad yang lalu Prof. al-Attas, dalam tulisannya yang berjudul Islam: Faham Agama dan Asas Akhlak, telah menyebut

perihal faharn dan rna 'na kebahagiaan secara ringkas semasa membicarakan perihal din dan kaitannya dengan asas hidup berakhlak demi kebahagiaan din seseorang. Di situ Prof. al-Attas menyatakan:

"Kesejahteraan'' dan "kebahagiaan" itu bukan dianya merujuk kepada sifat 6adani dan jasmani insan, bukan kepada diri hayawani sifat basyari; dan bukan pula dia suatu keadaan akal-fikri insan yang hanya dapat dinikmati dalam alarn fikiran dan nazar­ akali belaka. Kesejahteraandan kebahagiaan itu merujuk kepada keyakinan diri akan Hakikat

Terakhir yang Mutlak yang dieari-eari itu-yakni: keadaan diri yang yakin akan Hak Ta'ala-dan

penunaian amalan yang dlkerjakan olch diri itu

berdasarkan keyakinan itu dan menuturi titah batinnya; dan keyakinan adalah suatu keadaan diri yang kekal berada dalam diri insan dan yang

rnerujuk pula kepada sesuatu yang kekal tentang din insan itu-s-dansesuatu yang kekal tentang diri insan itu dikenalinya dengan nazar serta rasa batinnya sebagai suatu alat hidup ruhani yang digelar kalbu.

Maka kesejahteraan dan kebahagiaan itu adalah

keyakinan yang kekal mesra menetap dalam kalbu

insan; dia itu keamanan dan kedamaian dan ketenteraman kalbu; dia itu ilmu, dan ilmu itu keimanan dan keadaan beriman; dia itu juga ilmu yang memberi tahu tentang tempat yang wajar dan keadaan yang tepat, keadaan yang benar dan betul bagi din insan dalam Reneana pelbagai martabat

xxxv

Alam Makhluk jelata; dan tempat yang wajar serta keadaan yang tepat dan benar dan betul bagi diri itu adalah .temp at dan keadaan yang bemisbah kepada Khaliqnya: dia itu suatu keadaan yang dikenali sebagai 'adl-yakni : keadilan.!

Dalarn buku keeil beliau yang berjudul The Meaning and Experience of Happiness in Islaml Prof. al-Attas telah mernperjelaskan lagi ma 'na kcbahagiaan scbagalmana yang difaharni dan dialami oleh mereka yang beriman dan mengamalkan hidup Islam dengan suatu sharahan dan tafsiran yang memperdalam dan meruperluaskan saujana pem­ biearaannya.

Buku ini diterjemahkan untuk membolehkan para pembaea Bahasa Melayu menikmati perbineangan mawdu' yang arnat penting ini. Sebahagian besar dari isi kandungan buku ini telah .dibentan gkan oleh Prof. al-Attas dalam satu simposium membicarakan The State ofHappiness yang telah dianjurkan oleh International Institute for Advanced Studies yang berpusat di Kyoto, Jepun pada 29-31 Mac, 1993. Perbincangan yang amat bemas telah berlangsung dalam simposium itu dan ia telah mendapat sanjungan tinggi di kalangan para peserta kerana

I sUa rujuk S.M.N. al-Attas, Faham Agama dan Asas Akhlak (Kuala Lumpur: ABIM, 1977), ms, 48-49 yang merupakan karangan beliau dalam bahasa Melayu berdasarkan karya asli beliau yang berjudulIslam; The Concept of Religion and the Foundation of Ethics and Morality suatu sharahan pada Mu'tamar Islam Antarabangsa yang dianjurkan oleh Majlis Islam Eropa dan disampalkan pada 5 haribulan April tahun 1976 di Dewan Besar Royal

.Commonwealth Society di London.yang telah pertarna kalinya dicetak dan diterbitkan oleh Angkatan Belia Islam Malaysia (1976), rnanakala ulang­

cetaknya telah dllaksanakan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka Malaysia (1992). Karya ini juga telah dirnuatkan sebagai bab ketiga dalam karyanya yang berjudulIslam and Secularism (Kuala Lumpur: ABlM, 1978)

2 (Kuala Lumpur: ISTAC, 1993). Karya ini kemudiannya beliau muatkan sebagai bab kedua dalam bukuny a yang berjudul Prolegomena to the Metaphysics of Islam (Kuala Lumpur: 1STAC, 1995).

penglibatan dan sumbangan Prof. al-Attas.I Sekembalinya dari Jepun Prof. AI-Attas telah menghuraikan dengan lebih lanjut perihal kebahagiaan dalam Islam berdasarkan bukunya itu dalam sharahan mingguan beliau di ISTAC4 dan sernasa rnernbicarakan perihal akhlakdan nilai dalam siri sharahan beliau kepada pegawai-pegawai tinggi kerajaan.> Melalui sharahan-sharahan sedemikian, rnaka tirnbul kesedaran di kalangan para hadirin yang mendengar sharahan beliau di ISTAC akan peri-pentingnya sumbangan yang dibuat oleh beliau dalam mengemukakan ma'na dan pengalaman kebahagiaan dalam Islam, ' dan hasilnya bulcu keeil itu telah ditetjemahlcan ke dalam bahasa Arab," German," dan Itali.8 ~kmasa rnembentang kertas kerja beliau yang berjudul

Islam and the Challenge of Modernity di Persidangan Ke Lapan Para Falaslfah Tirnur-Barat (Eighth East-West Philosophers' Conference) pada tahun 2000 di Hawaii beliau telah rnengcmukakun pandangan bcliau akan pcrl-pcntingnya perihal kebahagiaan dibincangkan. Persidangan itu lelah rnenerlma pandangannya dan telah bersetuju supaya pad a persidangan yang akan datang kebahagiaan akan rnenjadi perbincangan pokok.

3 SHa rujuk sural dart Prof. MJchlko Okamoto kepada Prof. al-Attas bertarlkh 5 April 1993. Simposium Inl telah membicara perihal kebahaglaan scbagaimana yang difahami oleh budaya-budaya besar dunia: India, Cina, Jepun, Greek-Rumawi, Yahudi, Kristian, Islam dan Eropah.

4 Sharahan mingguan yang diadakan di 1STAC berlang sung pada tlap-tiap hari

Sabtu jam 9:00mlm-12:00mlm. Ia lebih dikenali sebagai Saturday Night Lecture Series dan telah berlangsung dari sejak awal 'lSTAC ditubuhkan hinggalah kini, Ia dihadiri oleh para akademik dari dalam dan luar negara, duta-duta, para pelajar dari pusat-pusat pengajian t1 n gg~ dalam negara dan orang awam.

5 Prof. al-Attas telah diminta untuk mengi si siri sharahan yang berjudul "Nilai dan Etika" kepada pegawai-pegawai kanan kerajaan sejak tahun 1991 " hlnggalah klnl.

6 Haqiqat al-Sa'adah wa Ma 'naha ft al-lsliim (Kuala Lumpur: ISTAC, 1995) ,diterjernahkan oleh Prof. Dr. Hasan Abd al-Razzaq al-Naqr,

7 Die Bedeutung und Dus Erlchcn "011 Glilcks('li~kcir lmlslam (Kuala Lumpur: ' ISTAC, 1998) dilerjemahkan oleh Dr. Muhammad Ismail Marcinkowski.

8 II Significato Della Felicita e Vi Sua Esperlenza in Islam (Kuala Lumpur: ISTAC, 2001) ditcrjcmahkan oleh Hajjah Li""1 Angela Milo Abdullah.

xxxvii

Ungkapan yang sering disebut sebagai "mencart" atau "mengejar" kebahagiaan secara langsung menggambarkan kepada kita bahawa kebahagiaan itu suatu yang tiada menetap dan senantiasa berubah-ubah, seakan-akan sarabi sifatnya. Faham yang sedemtktan juga menggambarkan bahawa kebahagiaan yang login dialami itu bagaikan suatu yang luar dan lain dart diri insan dan insan harus berusaha untuk mendapatnya, Merujuk: kepada kamus Oxford.? "happiness" atau kebahagiaan dita'rifkan sebagai:

1. Good fortune or luck in life or in a particular affair; success. prosperity: iaitu kesempatan yang balk atau bemasib balk dalam kehidupan atau dalam hal yang tertentu; kejayaan, pertumbuhan yang baik.

2. The state ofpleasureable content ofmind. which results

from success or the attainment of what is considered

good: keadaan dalam zihin yang memuaskan, yang

terhasil dari kejayaan atau mendapat apa yang dianggap sebagai suatu kebaikan.

3. Successful or felicitious aptitude, fitness, suitability, or appropriateness; felicity: berjaya atau sifat diri yang gembira, ketepatan, kesesuaian, atau kebetulan; kegembiraan.

Kesernpatan (luck) dan nasib (fortune) yang sering dianggap dan dikaitkan dengan keuntungan pada seseorang insan, khasnya dalam hal-ehwal jasmani bashari dan tidak sesekali dalam hal­

ehwal ruhani, adalah di luar daya upaya insan dan tiada pula dapat dirancang oleh insan untuk mendapatnya. Begitu juga dengan keadaan zihin yang memuaskan yang terhasil dari kejayaan '•• atau mendapat apa yang dianggap sebagai suatu kebaikan, apakah sifat kejayaan itu; apakah sifat kebaikan itu;

- - - -,._-­

9 lames A.H. Murray, Henry Bradley, W.A. Craigie, C.T. Onions (sidang penyunting), The Oxford English Dictionary (Oxford : Clarendon Press, ulang cetak 1963), jilid. 5. ms. 79-80,

dan apakah yang menggembirakan seseorang; apakah yang dimaksudkan dengan ketepatan, kesesuaian, atau kebetulan. ..

Ta'rif yang diberikan oleh kamus Oxford di atas yang berdasarkan pada pendapat falsafah Barat hanya memberikan gambaran sebahagian keeil dati apa yang dikatakan sebagai mendapat kebahagiaan dan tidak pula memberikan ma'na kebahagiaan itu. Namun apa yang tampak jelas dan menghairankan adalah tiada pertalian antara kebahagiaan dengan iman, keyakinan, dan sifat-sifat diri yang rnulia. Oleh kerana kesempatan dan nasib berubah-ubah, ada kalanya balk dan ada kalanya buruk, maka tidak hairanlah faham 'meneari' dan 'mengejar' kebahagiaan kerana dalam penearian dan pengejaran itu hanya mereka yang bemasib baik dan berkesempatan sahaja akan berjaya mendapat suatu yang pada kesedaran mereka itu baik dan mereka itulah yang dikatakan berbahagia. Sebaik sahaja kesempatan atau nasib itu tiba dengan sepantas itu juga keduanya akan hllang kerana kesernpatan dan nasib adalahdi luar kawalan insan. Sesungguhnya, faham seperti 'kesempatan' dan 'nasib' seperti yang mereka fahamkan tiada terdapat dalam ajaran

Islam.10 '

10 Dalam al-Qur'an perkataan ba?-l- yang diterjernahkan ke dalam bahasa Inggeris sebagai bahagian (portion) dan juga nasib (fortune) digunakan dalam tujuh ayat. Dalam dua ayat dalam Surah al-Nisa' (4): II. dan (4):176, bahaglan (ban) merujuk kepada pembahagian harta. Dalam dua ayat dalam Surah al-Ma'idah (5): 14 dan (5):15, bahagian (ban) merujuk kepada 1) baha­ glan wahyu sehenar yang lelah dilupai oleh Bani Israel kerana mereka telah menukar susunan kata-kata dalam wahyu (yuharrifuna al-kallma 'an mawadi'ihi) yang tclah dilanzilkan untuk mcrcka; dan 2) bahagian dalam wahyu sebenar yang tclah dilupai oleh kaurn Nasara atau Krislian.

Dalarn Surah AI lrnran (3): 176 ba~~ atau bahaglan mcrujuk kepada bal­ asan Allah SWT kepada orang-orang kaflr, ya'ni diAkhiral nanti tiada bal­ asan baik untuk mereka hanya azab yang azim. Dalam Surah Fussilat (41):35 bahaglan alan) mcrujuk kepada balasan baik yang dianugerahkan Allah SWT di akhirat nanti kepada rnereka yang sabar yang rnenetap dalam iman serta mengamalkan sifat-slfat mahmudah. Dalam Surah al-Qasas (28):79 pula ban merujuk kepada apa yang dianggap membawa kepada kebahaglaan ltidup di dunia (al-hayat al-dunyii) laitulah seumpama kemewahan dan kedudukan Qarun yang dianggap oleh rnasharakatnya ketika itu sebagai amat "bernasib baik" kerana memiliki keduanya.

xxxix

Scbagaimanayang terkandung dalamungkapan yang telah Illpctik dari karya Prof, al-Attas di atas , penjelasan dan

pcnghuraian beliau dalam mengisi pengertian rna 'na dan

pcnga lam an kebahagiaan daIam Islam merujuk kepada tiga unsur

pcnung dalam kehidupan seseorang insan iaitu dirinya yang iuhani, dar: badannya yang jasmani, serta persekitarannya,

Dougan mengambilkira ketiga-tiga unsur inl maka beliau telah

mcngithbatkan unsur luaran dan dalaman diri insan dalam rna 'na dan pengalarnan kebahagiaan. Tiada unsur nasib, tiada unsur

unggapan kerana menurut beliau, kebahagiaan daIam Islam atau

sa'adah, seperti yang disebut dalam al-Qur' an, melibatkan (1) did perseorangan insan, istimewa wajah dirinya yang akali

kcrana keyakinan rnenetap pada kaIbunya; dan keyakinan itu pula

mempengaruhl (2) penunaian amalan melibalkan anggota badan jasmaninya dalam kehidupan sehariannya berdasarkan pada pengetahuan dan pengenalannya akan Rencana alam ini, atau (3) pcrsekitarannya, iaitu segala yang selain dati diri dan badannya. Oleh kerana insan adalah makhluk gabungan dua wajah-ya'ni ia ltu esa namun terjadi dati dua wajah, yang satu ruhani dan yang lainnya jasmani-e-maka Prof. al-Attas tidak mernisahkan dan tldak membedakan, dan tidak pula beliau merendahkan yang satu dari yang lain antara kedua wajah diri insan tersebut. Sebaliknya beliau telah menegaskan pertalian yang erat dan mesra yang tiada dapat dipisahkan antara kedua wajah diri insan tersebut dalam rna'na dan pengaIaman kebahagiaan dalam Islam.

Keyakinan yang disebut beliau di atas bukanlah sekadar kcyakinan yang dicapai .dengan pengetahuan yang terhasil dari cerapan inderawi jasmani ke atas alam shahadah. MaIah lebih dan itu kerana keyakinan yang dimaksudkan beliau adalah berdasarkan pada pengenalan Tawhid yang menayangkan pandangan wujud sernesta yang ditayangkan oleh al-Qur'an yang '

menyatakan Reneana Alam yang rnelibatkan tinjauan hakiki akal kc atas saujana alam ghaib dan shahadah. Dalam

karya

ini beliau tclah menghuraikan dengan lanjut pertalian antara paneaindera jasmani dan kuasa-kuasa indera batin yang ada dalam diri insan dan telah rnenunjukkan perhubungan an tara keduanya dalam linjauan akal yang menatijahkan faham dan rna 'na dalam

pencarian ilrnu yang benar dan keyakinan yang thabit. Justeru itu, keyakinan yang menetap dalam kalbu insan, menurut rumusan beliau, rnerujuk kepada iman yang melibatkan Perjanjian Asali

yang telah dimeterai oleh insan dengan Penciptanya pada Had

Alastu sebagaimana yang diabadikan dalam al-Qur'an (al-A'raf, 7: 172).11 Perjanjian Asali itulah yang seharusnyadltahkikkan, ya'ni diithbatkan kebenarannya daIam amaIan did kehidupan seharian insan. Dan landasan yang teguh menetap yang sewajamya dipegang oleh insan daIam rnentahkikkan perjanjian itu daIam mengharungi kehidupan sehariannya di dunia ini adalah dengan rnengamaIkan Islam sebagai al-din.12 _{Sesungguhnya al­}

din, menu rut Prof. al-Attas lagi, adalah untuk "rnengembalikan lnsan kepada suatu keadaan sebelum ia dijadikan zahir di dunia inl, dan Ini mellbatkan usaha rncncari ma'na diri dan naslbnya terakhlr dengan mengamalkan perilaku yang betul." Prof. al­ Attas mcnjclaskan buhawa Islam mcmbcrikun kcpada

lnsan

asas­ asas akhlak, petunjuk, dan tata-cara untuk menempuh kehidupan duniawi 'd i atas suatu landasan yang ' menetap derni kebahagiaannya di dunia ini dan di alam yang abadi di akhirat kelak. Oleh yang demikian itu, dengan rnerujuk kepada ayat-ayat al-Qur'an dan tafsirannya, Hadith dan Sunnah al-Rasul SAW serta sharah ke atasnya, yang telah dibuat oleh para Ulama agung lampau , beli au rnengemukakan rna 'na kebahagiaan yang bukannya rna'na dan pengalaman kebahagiaan diri perseorangan yang sentiasa berubah luput dan yang berbeza dari seorang insan ke seorang insan lain, dan yang berubah mengikut perubahan rasa diri dan naluri, dan perubahan zaman atau ternpat, tetapi yang dimaksudkannya adalah rna 'na kebahagiaan yang menetap dan disedari oleh diri sebagairnana yang dimaksudkan dan telah dialarni sejak awaI Islam hinggaIah sekarang oleh mereka yang

bcnar-benar beriman dengan tiada perubahan pada ma'na dan

pengalaman ltu.

II Untuk huraian mengenal ini sila Iihat S.M. N. al-Attas, Islam: Faham Agama dan Asas Akhlak (Kuala Lumpur: ABIM, 1977)

12 Ibid.

xli

Ma'na dan pengalaman kebahagiaan daIam Islam tidak Iwlubah dalam rumusan beliau kerana landasan hidup yang dlunjur oleh Islam tidak berubah. Landasan hidup Islam adalah pandangan wujud semesta yang ditayangkan oleh al-Qur'an dan dltsu lahkan oleh Prof. Al-Attas dalam bahasa Arab sebagai

ru'yat al-Islam li'l-wujud.Vt Pandangan wujud sernesta yang

II Ilclia u tidak bersetuju dengan istilah narrat al-lslam li'l-wujud kerana daJam penggunaan istilah yang diamalkan oleh para Ulama agung silam, narrat merujuk kepada penglihatan indera jasmanl sahaja yang mencerap hanya 111am kejadian yang nyata pada indera jasrnanl belaka. Oleh itu adaJah tidak tcpat Istilah 'narrat' digunakan untuk aJam ghaib yang tiada tercerap oleh Indera jasmani, Ru 'yat pula merujuk kepada penglihatan oleh indera ruhani, laitu aka! atau qaJbu sebagai aJat atau kuasa daJam diri, yang mendapat ma'lumat yang benar, seperti yang diaJarni oleh Nabi Yusuf A.S. dan para Anblya dan Mursalin.

Istilah tasawwur Islam juga adaJah tidak tepat kerana ma'na yang dikandung dalam Istilah 'tasawwur' adalah gambaran yang dicitakan oleh akal, dan tasawwur Islam membawa maksud gambaran yang dicitakan oleh

akal tentang Islam. Begitu juga dengan istilah tasawwur Islami. Pada pandangan sesetengah pihak istilah yang lebih tepat ialah tasawwur lslami

kerana mereka mengambil contoh dan kepelbagaian mazhab dan aliran fiqah daIam Islam seperti Maliki, Hanafi, Shafii dan Hanbali. Kepelbagaian Ini dikumpulkan dalam satu bidang ilmu yang dinamakan ilmu fiqah , yang diistiIahkan sebagai al-fiqn al-islami, dan bukannya jiqh al-Islam. Maka menurut mereka demikianlah juga halnya dengan "tafsiran" ke alas pandangan hidup atau kcwujudan yang ditayangkan olch Islam . Oleh keranu pandanganhidup Islam ditafsirkan secara peribadi berdasarkan al-Qur'an, Hadith Rasullah SAW dan pcmikiran ulama agung silam maka mereka beranggapanzcrowwer ilu bersifat nisbi, berbeza dari seorang ke seorang, dan rnereka berpcndapat istilah yang tepal udalah tasall'wur Islami. Yang dimaksudkan dengan tafsiran peribadi adaJah tafsiran yang mengikut hawa nafsu slpentafslr dan di antara contoh tafsiran mengikut hawa nafsu adalah sepert l rnengatakan bahawa jin yang disebut dalarn al-Qur'an adalah kuman (sepe rt i yang dilakukan oleh golongan modenis). Sesungguhnya tafsiran yang scdemikian itu bukanlah tafsir.

Pandangan wujud semesta Islam bukanlah satu tafsiran peribadi dan dia tidak bersifat nisbi. Sebagaimana yang telah kita kemukakan, ia terbina atas unsur -unsur akidah Islam yang tidak berubah sifatnya; justeru jelas bahawa dla bukanlah tafsiran peribadi dan tidaklah nisbi sifatnya, samada daJam pcihi u mg an zaman ataupun tempal. Berbeza dengan aliran madhhab fiqah