Laporan Kasus ca mammae

(1)

LAPORAN KASUS

Ca Mammae

Dokter Pembimbing

Dokter Pembimbing :

:

Dr. Budi Suanto Sp.B

Disusun Oleh :

Rimenda Dwirana Barus

(11.201.10!

BAGIAN ILMU BEDAH

FA

FAUL!

UL!AS ED"!E

AS ED"!ERAN

RAN UNI#ERSI!AS

UNI#ERSI!AS RIS!EN

RIS!EN RIDA $A

RIDA $ACANA

CANA

RUMAH SAI! IMANUEL% BANDAR LAM&UNG

(2)

FAUL!AS ED"!ERAN URIDA FAUL!AS ED"!ERAN URIDA

SMF ILMU BEDAH SMF ILMU BEDAH

RUMAH SAI! IMANUEL% BANDAR LAM&UNG RUMAH SAI! IMANUEL% BANDAR LAM&UNG

N"m" #"h"sis$"

N"m" #"h"sis$" : Rimen%" D$ir"n" &"rus: Rimen%" D$ir"n" &"rus N'#

N'# : 11 201 10: 11 201 10

"n%" "ng"n "n%" "ng"n

D

Dookktteer r ))eemmbbiimmbbiinng : g : %%rr. . &&uu%%i i SSuu""nntto o SS))..&& ...

I. IDEN!I!AS &ASIEN I. IDEN!I!AS &ASIEN

N"m"

N"m" : N*.: N*.## +enis kel"min +enis kel"min : Perem)u"n: Perem)u"n U

Ummuur r : : ,,0 0 tt""hhuunn Stt""ttuS us s ))eerrkk""$$iinn""n n : : KK""$$iinn P

Peenn%%ii%%iikk""n n : : DD AgAg""mm" " : : ''ssll""mm Pe

Pekeker-r-""""n n : : gurguru u SDSD AlAl"m"m"t"t: : DuDususun n 1 1 #"#"rgrgo o AAgugung ng +"+"ti ti AAgugung ng L"L"m)m)unung g SeSel"l"t"t"nn No /#

No /# : 1,: 1, ""ngg"l m"suk RS ngg"l m"suk RS : 22 +uli 201,: 22 +uli 201, "

"ngg"l %ik"susk"n : ngg"l %ik"susk"n : 22 +uli 201,22 +uli 201,

II. ANAMNESIS II. ANAMNESIS Autoanamnesis

Autoanamnesis t"ngg"l 2 +uli 201, t"ngg"l 2 +uli 201,

e'u(an utama e'u(an utama

P"sien %"t"ng ke )oliklinik be%"h Rum"h S"kit 'm"nuel %eng"n keluh"n kontrol keluh"n P"sien %"t"ng ke )oliklinik be%"h Rum"h S"kit 'm"nuel %eng"n keluh"n kontrol keluh"n setel"h o)er"si )eng"ngk"t"n tumor )"*u%"r".

setel"h o)er"si )eng"ngk"t"n tumor )"*u%"r".

Riwa)at &en)a*it Se*aran+ Riwa)at &en)a*it Se*aran+

Se

Se-"-"k k   bubul"l"n n S#S#RS RS )")"sisien en memeng"ng"t"t"k"k"n n teter%r%")")"t "t benben-o-ol"l"n n )")"%" %" )"*)"*u%"u%"r" r" k"k"n"n"n.n. &en-ol"n ter"b" ker"s %"n ti%"k n*eri. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h ben-ol"n tersebut mu%"h "t"u &en-ol"n ter"b" ker"s %"n ti%"k n*eri. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h ben-ol"n tersebut mu%"h "t"u suli

sulit t %iger"%iger"kk"n. P"sien ti%"k kk"n. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h ing"t ")"k"h )ermuk)ermuk""n ben-ol"n ""n ben-ol"n li3ili3in n "t"u ti%"k. i%"k ter%")"t"t"u ti%"k. i%"k ter%")"t keluh"n l"in. P"sien ti%"k melih"t "%"n*"

keluh"n l"in. P"sien ti%"k melih"t "%"n*" )erub")erub"h"n bentuk h"n bentuk m"u)un ukur"n )"*u%"r" b"ik m"u)un ukur"n )"*u%"r" b"ik kirikiri m"u)un k"n"n. Puting susu ti%"k men%es"k m"suk ke %"l"m. i%"k "%" 3"ir"n *"ng kelu"r %"ri m"u)un k"n"n. Puting susu ti%"k men%es"k m"suk ke %"l"m. i%"k "%" 3"ir"n *"ng kelu"r %"ri )"*u%"r" kiri m"u)un

)"*u%"r" kiri m"u)un k"n"n. P"sien k"n"n. P"sien ti%"k mer"s" n*eri )ti%"k mer"s" n*eri )"%" )"*u%"r" "%" )"*u%"r" kiri %"n k"n"n. kiri %"n k"n"n. i%"k "%"i%"k "%" )enurun"n

)enurun"n ber"t ber"t b"%"n b"%"n sebelum sebelum m"u)un m"u)un setel"h setel"h )"sien )"sien menemuk"n menemuk"n ben-ol"n ben-ol"n tersebut. tersebut. P"%"P"%" t"n

t"ngg"l gg"l 2 2 #ei #ei 201, 201, )"s)"sien ien melmel"kuk"kuk"n "n )em)emerieriks"ks""n "n )enu)enun-"n-"ng ng berberu)" u)" m"mm"mogr"ogr"4i 4i *"n*"ngg menun-ukk"n h"sil t"n%" keg"n"s"n )"%" )"*u%"r" k"n"n.

menun-ukk"n h"sil t"n%" keg"n"s"n )"%" )"*u%"r" k"n"n.

P"%" t"ngg"l 25 #ei 201, )"sien men-"l"ni o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor P"%" t"ngg"l 25 #ei 201, )"sien men-"l"ni o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor )"*u%"r"

)"*u%"r" k"n"n. k"n"n. P"sien P"sien meng"t"k"n meng"t"k"n h"sil h"sil )emeriks""n )emeriks""n tumor tumor menun-ukk"n menun-ukk"n "%"n*" "%"n*" k"nker k"nker )"*u%"r"

)"*u%"r" k"n"n. k"n"n. P"sien P"sien kemu%i"n kemu%i"n memeriks"k"n memeriks"k"n %iri %iri %"n %"n %iberi %iberi s"r"n s"r"n untuk untuk mel"kuk"nmel"kuk"n )eng"ngk"t"n seluruh )"*u%"r" k"n"n.

(3)

FAUL!AS ED"!ERAN URIDA FAUL!AS ED"!ERAN URIDA

SMF ILMU BEDAH SMF ILMU BEDAH

RUMAH SAI! IMANUEL% BANDAR LAM&UNG RUMAH SAI! IMANUEL% BANDAR LAM&UNG

N"m" #"h"sis$"

N"m" #"h"sis$" : Rimen%" D$ir"n" &"rus: Rimen%" D$ir"n" &"rus N'#

N'# : 11 201 10: 11 201 10

"n%" "ng"n "n%" "ng"n

D

Dookktteer r ))eemmbbiimmbbiinng : g : %%rr. . &&uu%%i i SSuu""nntto o SS))..&& ...

I. IDEN!I!AS &ASIEN I. IDEN!I!AS &ASIEN

N"m"

N"m" : N*.: N*.## +enis kel"min +enis kel"min : Perem)u"n: Perem)u"n U

Ummuur r : : ,,0 0 tt""hhuunn Stt""ttuS us s ))eerrkk""$$iinn""n n : : KK""$$iinn P

Peenn%%ii%%iikk""n n : : DD AgAg""mm" " : : ''ssll""mm Pe

Pekeker-r-""""n n : : gurguru u SDSD AlAl"m"m"t"t: : DuDususun n 1 1 #"#"rgrgo o AAgugung ng +"+"ti ti AAgugung ng L"L"m)m)unung g SeSel"l"t"t"nn No /#

No /# : 1,: 1, ""ngg"l m"suk RS ngg"l m"suk RS : 22 +uli 201,: 22 +uli 201, "

"ngg"l %ik"susk"n : ngg"l %ik"susk"n : 22 +uli 201,22 +uli 201,

II. ANAMNESIS II. ANAMNESIS Autoanamnesis

Autoanamnesis t"ngg"l 2 +uli 201, t"ngg"l 2 +uli 201,

e'u(an utama e'u(an utama

P"sien %"t"ng ke )oliklinik be%"h Rum"h S"kit 'm"nuel %eng"n keluh"n kontrol keluh"n P"sien %"t"ng ke )oliklinik be%"h Rum"h S"kit 'm"nuel %eng"n keluh"n kontrol keluh"n setel"h o)er"si )eng"ngk"t"n tumor )"*u%"r".

setel"h o)er"si )eng"ngk"t"n tumor )"*u%"r".

Riwa)at &en)a*it Se*aran+ Riwa)at &en)a*it Se*aran+

Se

Se-"-"k k   bubul"l"n n S#S#RS RS )")"sisien en memeng"ng"t"t"k"k"n n teter%r%")")"t "t benben-o-ol"l"n n )")"%" %" )"*)"*u%"u%"r" r" k"k"n"n"n.n. &en-ol"n ter"b" ker"s %"n ti%"k n*eri. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h ben-ol"n tersebut mu%"h "t"u &en-ol"n ter"b" ker"s %"n ti%"k n*eri. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h ben-ol"n tersebut mu%"h "t"u suli

sulit t %iger"%iger"kk"n. P"sien ti%"k kk"n. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h ing"t ")"k"h )ermuk)ermuk""n ben-ol"n ""n ben-ol"n li3ili3in n "t"u ti%"k. i%"k ter%")"t"t"u ti%"k. i%"k ter%")"t keluh"n l"in. P"sien ti%"k melih"t "%"n*"

keluh"n l"in. P"sien ti%"k melih"t "%"n*" )erub")erub"h"n bentuk h"n bentuk m"u)un ukur"n )"*u%"r" b"ik m"u)un ukur"n )"*u%"r" b"ik kirikiri m"u)un k"n"n. Puting susu ti%"k men%es"k m"suk ke %"l"m. i%"k "%" 3"ir"n *"ng kelu"r %"ri m"u)un k"n"n. Puting susu ti%"k men%es"k m"suk ke %"l"m. i%"k "%" 3"ir"n *"ng kelu"r %"ri )"*u%"r" kiri m"u)un

)"*u%"r" kiri m"u)un k"n"n. P"sien k"n"n. P"sien ti%"k mer"s" n*eri )ti%"k mer"s" n*eri )"%" )"*u%"r" "%" )"*u%"r" kiri %"n k"n"n. kiri %"n k"n"n. i%"k "%"i%"k "%" )enurun"n

)enurun"n ber"t ber"t b"%"n b"%"n sebelum sebelum m"u)un m"u)un setel"h setel"h )"sien )"sien menemuk"n menemuk"n ben-ol"n ben-ol"n tersebut. tersebut. P"%"P"%" t"n

t"ngg"l gg"l 2 2 #ei #ei 201, 201, )"s)"sien ien melmel"kuk"kuk"n "n )em)emerieriks"ks""n "n )enu)enun-"n-"ng ng berberu)" u)" m"mm"mogr"ogr"4i 4i *"n*"ngg menun-ukk"n h"sil t"n%" keg"n"s"n )"%" )"*u%"r" k"n"n.

menun-ukk"n h"sil t"n%" keg"n"s"n )"%" )"*u%"r" k"n"n.

P"%" t"ngg"l 25 #ei 201, )"sien men-"l"ni o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor P"%" t"ngg"l 25 #ei 201, )"sien men-"l"ni o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor )"*u%"r"

)"*u%"r" k"n"n. k"n"n. P"sien P"sien meng"t"k"n meng"t"k"n h"sil h"sil )emeriks""n )emeriks""n tumor tumor menun-ukk"n menun-ukk"n "%"n*" "%"n*" k"nker k"nker )"*u%"r"

)"*u%"r" k"n"n. k"n"n. P"sien P"sien kemu%i"n kemu%i"n memeriks"k"n memeriks"k"n %iri %iri %"n %"n %iberi %iberi s"r"n s"r"n untuk untuk mel"kuk"nmel"kuk"n )eng"ngk"t"n seluruh )"*u%"r" k"n"n.

(4)

Riwa)at Reprodu*si Riwa)at Reprodu*si

". Ri$"*"t h"i%: P"sien )ert"m" k"li h"i%

". Ri$"*"t h"i%: P"sien )ert"m" k"li h"i% usi" 12 t"hun. 6"i% ter"tur seti") bul"n usi" 12 t"hun. 6"i% ter"tur seti") bul"n ti%"k "%" n*eriti%"k "%" n*eri )erut *"ng mengg"nggu "kti7it"s s""t )erio%e h"i%.

)erut *"ng mengg"nggu "kti7it"s s""t )erio%e h"i%. b.

b. Ri$"*"t Ri$"*"t K& K& : : P"sien P"sien menggun"k"n menggun"k"n K& K& )ert"m" )ert"m" k"li k"li s""t s""t berusi" berusi" 2, 2, t"hun. t"hun. P"sien P"sien )ern"h)ern"h menggun"k"n K& suntik  bul"n sel"m"  t"hun K& )il sel"m"  t"hun K& susuk sel"m"  menggun"k"n K& suntik  bul"n sel"m"  t"hun K& )il sel"m"  t"hun K& susuk sel"m"  t"hun %"n K& s)ir"l sel"m" , t"hun (hingg" sek"r"ng!.

t"hun %"n K& s)ir"l sel"m" , t"hun (hingg" sek"r"ng!.

3. Ri$"*"t mel"hirk"n: )"sien memiliki  or"ng "n"k m"sing8m"sing berusi" 2, t"hun 21 3. Ri$"*"t mel"hirk"n: )"sien memiliki  or"ng "n"k m"sing8m"sing berusi" 2, t"hun 21 t"hun %"n 19 t"hun. Ketig" "n"k )"sien l"hir %eng"n )ers"lin"n norm"l %"n %iberi AS' t"hun %"n 19 t"hun. Ketig" "n"k )"sien l"hir %eng"n )ers"lin"n norm"l %"n %iberi AS' s"m)"i m"sing8m"sing r"t"8r"t" berusi" 1, t"hun.

s"m)"i m"sing8m"sing r"t"8r"t" berusi" 1, t"hun.

Riwa)at &en)a*it Da(u'u Riwa)at &en)a*it Da(u'u

Ri$"*"t "sm" (8! Ri$"*"t "lergi (8! Ri$"*"t & (8! Ri$"*"t 6 (8! Ri$"*"t D# (8! Ri$"*"t "sm" (8! Ri$"*"t "lergi (8! Ri$"*"t & (8! Ri$"*"t 6 (8! Ri$"*"t D# (8! Ri$"*"t m""g (8! Ri$"*"t he)"titis (8!

Ri$"*"t m""g (8! Ri$"*"t he)"titis (8!

Riwa)at &en)a*it e'uar+a Riwa)at &en)a*it e'uar+a

i%"k "%" kelu"rg" *"ng memiliki ri$"*"t s"kit tumor m"u)un k"nker sebelumn*". i%"k "%" kelu"rg" *"ng memiliki ri$"*"t s"kit tumor m"u)un k"nker sebelumn*". Ri$"*"t "sm" (8! Ri$"*"t "lergi (8! Ri$"*"t & (8! Ri$"*"t 6 (8! Ri$"*"t D# (8! Ri$"*"t Ri$"*"t "sm" (8! Ri$"*"t "lergi (8! Ri$"*"t & (8! Ri$"*"t 6 (8! Ri$"*"t D# (8! Ri$"*"t m""g (8! Ri$"*"t he)"titis (8!

m""g (8! Ri$"*"t he)"titis (8!

Riwa)at Sosia' E*onomi Riwa)at Sosia' E*onomi

P"sie

P"sien n memilmemiliki ri$"*"t sosi"l ekonomi iki ri$"*"t sosi"l ekonomi menengmeneng"h "h %im"n%im"n" " )eker-)eker-""n )"sien ""n )"sien %"n %"n su"misu"mi )"sien seb"g"i guru Sekol"h D"s"r.

)"sien seb"g"i guru Sekol"h D"s"r.

III. &EMERISAAN III. &EMERISAAN 1.

1. PemeriPemeriksaan ksaan Fisik Fisik eadaan umum

eadaan umum : "m)"k s"kit ring"n: "m)"k s"kit ring"n

esadaran

esadaran : /om)os mentis: /om)os mentis

!anda ,ita'

!anda ,ita' :: e

ek"n"n %"r"hk"n"n %"r"h : 1050 : 1050 mm6gmm6g N"%i

N"%i : 9;menit reguler ku"t "ngk"t isi %"n teg"ng"n 3uku): 9;menit reguler ku"t "ngk"t isi %"n teg"ng"n 3uku) N"4"s

(5)

Suhu : 99</ (A;ill"!

Berat -adan : ti%"k %il"kuk"n )emeriks""n

!in++i -adan : ti%"k %il"kuk"n )emeriks""n

epa'a : Normo3e)h"li ti%"k ter%")"t ben-ol"n "t"u)un lesi %istribusi r"mbut mer"t" $"rn" hit"m r"mbut ti%"k mu%"h %i3"but.

Mata : Pu)il isokor %eng"n %i"meter mmmm kon-ungti7" )u3"t 88 skler" ikterik 8 8 e%em" )"l)ebr" 88 re4leks 3"h"*" ==

Hidun+ : %e7i"si (8! %"r"h (8! e)ist"ksis (8!

!e'in+a : Abses (8! n*eri tek"n tr"gus (8!

Mu'ut : &ibir si"nosis (8! "tro4i )")il li%"h (8! 4"ring hi)eremis tonsil 11.

Le(er : r"ke" lurus %i teng"h ti%"k ter"b" )embes"r"n kelen-"r get"h bening m"u)un tiroi%. Retr"ksi su)r"stern"l (8!. +>P ,82 3 m62O.

!(ora

'ns)eksi : &entuk thor"; norm"l b"rrel 3hest (8! )erger"k"n %"%" simetris s""t st"tis %"n %in"mis ti)e )ern")"s"n thor"3o"b%omin"l retr"ksi sel" ig" '/S (8!

P"%" )"*u%"r" k"n"n ter%")"t luk" bek"s -"hit"n o)er"si. P"l)"si : Sel" ig" ti%"k meleb"r n*eri tek"n (8! m"ss" (8!

&u'mo

Anterior Posterior

'ns)eksi

Simetris k"n"n %"n kiri ti%"k "%" %"%" tertingg"l.

>ertebr" : Norm"l Kulit ti%"k "%" lesi )"tologis

P"l)"si

Sel" ig" ti%"k meleb"r 4remitus t"ktil k"n"n %"n kiri norm"l simetris n*eri tek"n (8!

Perkusi

Pulmo %e;tr" et sinistr" : sonor Pulmo %e;tr" et sinistr" : Sonor se)"n-"ng line" s3")ul"ris.

Auskult"si

Pulmo %e;tr" et sinistr" :

Su"r" n"4"s 7esikuler $hee?ing (88! rhonki (88!

Pulmo %e;tr" et sinistr" :

Su"r" n"4"s 7esikuler $hee?ing (88! rhonki (88!

Cor

'ns)eksi : '3tus 3or%is ti%"k terlih"t

P"l)"si : '3tus 3or%is ter"b" %i '/S '> line" mi%3l"7i3ul" sinistr" Perkusi : ti%"k %il"kuk"n )emeriks""n

Auskult"si : &+ '8'' regul"r murni murmur (8! g"llo) (8!

A-domen

'ns)eksi : D"t"r ti%"k ter%")"t lesi kulit ben-ol"n (8! luk" bek"s o)er"si (8! P"l)"si : n*eri tek"n ku"%r"n k"n"n "t"s n*eri tek"n e)ig"strium (8!

(6)

6"ti : i%"k ter"b" Lien : i%"k ter"b" @in-"l : i%"k ter"b" Perkusi : im)"ni

Auskult"si : &U (=! normo)erist"ltik

Genita' : i%"k %il"kuk"n )emeriks""n

Co'o* Du-ur : i%"k %il"kuk"n )emeriks""n

E*stremitas : Su)erior 'n4erior Sianosis 88 88 Edema 88 88 A*ra' (an+at == == Status Lo*a'is

#"m"e De;tr" #"m"e Sinistr"

Inspe*si &en-ol"n (8! retr"ksi )uting (8! nipple discharge (-) er%")"t lesi beru)" luk" -"hit"n   3m )"%" %"er"h

su)erol"ter"l

&en-ol"n (8! retr"ksi )uting nipple discharge (8! lesi (8!

&a'pasi #"ss" (8! /"ir"n (8! #"ss" (8! 3"ir"n (8!

2. Pemeriksaan Penunjang

&emeri*saan La-oratorium tan++a' /0 1u'i /203

Hemato'o+i Len+*ap 6emoglobin 10 g%l L: 1281 P: 1181, 6em"tokrit 9 B 8, Critrosit ,, -ut"uL ,8,, rombosit 21 ribuuL 1,08,0 Leukosit 0 uL ,000810.000 Segmen  B ,080 Lim)osit 20 B 2,80 #onosit , B 28

(7)

Cosin 2 B 28

#/6/ 9 g%L 189

#/6 29 )g 282

#/> 29 4l 85

#P> 10 4l 812

Gam-aran: Critrosit norm"l rombosit norm"l

Hemostasis : "ktu Per%"r"h"n 010E ('>F! menit Duke 18 '7* 18, "ktu Pembeku"n 1000E menit 581,

imia Dara( Di"betes @DS 10 mg%l 08200 Gungsi h"ti S@O 1 uL L: H I P: H 2 S@P 1 uL L: 589 I P: 58 @in-"l J 6i)ertensi Ure" 21 mg%l 108,0 &UN 10 mg%l 9820 /re"tinin0, mg%l L: H 1 I P: 11

&emeri*saan Mammo+rap() tan++a' /4 Mei /203

#"m"e De;tr"

8 /utis %"n sub3utis t"k meneb"l 8 "k t"m)"k retr"ksi )")ill" m"m"e

8 "m)"k lesi o)" te)i ireguler berukur"n sekit"r 2 3m ; 1 3m %i ku"%r"n in4erol"ter"l %eng"n stell"te 4orm"tion. "k t"m)"k mikrok"lsi4ik"si

8 t"m)"k lesi o)" te)i regul"r t"k t"m)"k h"lo sign ber%i"meter sekit"r 0, 3m %i ku"%r"n su)erome%i"l. "k t"m)"k mikrok"ls4ik"si m"u)un stell"te 4orm"tion.

#"m"e Sinistr"

8 /utis %"n sub3utis t"k meneb"l 8 "k t"m)"k retr"ksi )")ill" m"m"e

8 Densit"s -"ring"n 4ibrogl"n%ul"r norm"l. "k t"m)"k lesi o)" mikrok"lsi4ik"si m"u)un stell"te 4orm"tion.

(8)

#"ss" 3en%erung benign %i su)erome%i"l m"m"e %e;tr" "k t"m)"k kel"in"n %i m"m"e sinistr"

&emeri*saan &ato'o+i Anatomi tan++a' /5 Mei /203

Lok"si #"mm"e /"r" )eroleh"n &io)si Keter"ng"n Klinik umor #"m"e #"krosko)ik

Diterim" 1 )otong -"ring"n ;2,;2 3m ken*"l )"%"t kuning ke3okl"t"n. P"%" l"mil"si t"m)"k # )utih )"%"t b"t"s ti%"k teg"s.

#ikrosko)ik

Se%i""n m"ss" tumor ter%iri %"ri sel8sel bentuk bul"t o7"l )ol*gon"l berkelom)ok. 'nti )olimor4i khrom"tin k"s"r mitosis %itemuk"n. Sel8sel tumor mengin7"si -"ring"n

sekit"rn*". Kesim)ul"n

Invasive ductal carcinoma mammae grade III

&emeri*saan radio'o+i tan++a' // 1u'i /203

/or : t"m)"k se%ikit membes"r (/R  ,2 B!

Pulmo : ti%"k t"m)"k in4iltr"te  3r"ni"lis"si  konsoli%"si Sinus %"n %i"4r"gm" : norm"l

Kes"n : @"mb"r"n k"r%iomeg"li ring"n

Pulmo t"m)"k m"sih %"l"m b"t"s norm"l

Resume

Seor"ng $"nit" berusi" ,0 t"hun %"t"ng ke )oliklinik be%"h Rum"h S"kit 'm"nuel %eng"n keluh"n ingin )emeriks""n )"*u%"r" sesu%"h o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor )"*u%"r". Se-"k  bul"n S#RS ter%")"t ben-ol"n )"%" )"*u%"r" k"n"n )"sien *"ng ter"b" ker"s. P"sien mel"kuk"n )emeriks""n m"mogr"4i )"%" t"ngg"l 2 #ei 201, %eng"n h"sil "%"n*" m"ss" 3en%erung m"lign" )"%" m"m"e %e;tr" %"n m"ss" 3en%erung benign )"%" m"m"e sinistr". P"sien kemu%i"n %il"kuk"n o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor t"ngg"l 25 #ei 201, %eng"n h"sil "%"n*" invasive ductal carcinoma mammae grade III

(9)

Dia+nosa *er6a

/" %u3t"l in7"si7e m"m"e %e;tr" )ost eksision"l bio)si.

&enata'a*sanaan

#o%i4ie% R"%i3"l #"stektomi #"m"e De;tr" /e4t"?i%ime 1 gr '>

Fo''ow Up

!an++a' Fo''ow up

22 +uli 201, S : ti%"k "%" keluh"n

" : KU  t"m)"k s"kit ring"n Kes"%"r"n  /om)os mentis

D  1200 mm6gI 6R  ;menitI RR  20; )ermenitI Suhu  9. </I

hor"; :

"m)"k luk" bek"s o)er"si )"%" l"ter"l )"*u%"r" k"n"n /or : ti%"k "%" kel"in"n

Pulmo : ti%"k "%" kel"in"n Ab%omen : ti%"k "%" kel"in"n

Ckstremit"s : "kr"l h"ng"t u%em (8!

A :3" %u3t"l in7"si7e m"mm"e %e;tr" )ost eksision"l bio)s* )ro mo%i4ie% r"%ik"l m"stektomi

& : /e4t"?i%ime 1 gr '>

2 +uli 201, S :n*eri %isekit"r luk" o)er"si

hor"; :

"m)"k luk" bek"s o)er"si tertutu) el"sti3 7erb"n %i seluruh l")"ng %"%"

/or : ti%"k "%" kel"in"n Pulmo : ti%"k "%" kel"in"n Ab%omen : ti%"k "%" kel"in"n

(10)

& : /e4t"?i%ime 2 ; 1 gr '> R"niti%ine 2 ; 1 "m)ule '> /"rb"?o3rome  ; 1 "m)ule '> 2 +uli 201, S :n*eri %isekit"r luk" o)er"si

D  1200 mm6gI 6R  ;menitI RR  20; )ermenitI Suhu  9.9 </I

hor"; :

A : )ost mo%i4ie% r"%ik"l m"stektomi m"m"e %e;tr" h"ri ke82

& : /e4t"?i%ime 2 ; 1 gr '> R"niti%ine 2 ; 1 "m)ule '> /"rb"?o3rome  ; 1 "m)ule '>

2, +uli 201, S :n*eri %isekit"r luk" o)er"si m"sih bis" %itoler"nsi

hor"; :

A : )ost mo%i4ie% r"%ik"l m"stektomi m"m"e %e;tr" h"ri ke81

& : /e4t"?i%ime 2 ; 1 gr '> R"niti%ine 2 ; 1 "m)ule '> /"rb"?o3rome  ; 1 "m)ule '>

(11)

!IN1AUAN &US!AA CARCIN"MA MAMAE Latar Be'a*an+

/"r3inom" m"mm"e "t"u k"nker )"*u%"r" "%"l"h tumor g"n"s *"ng ber"s"l %"ri kelen-"r )"*u%"r". erm"suk s"lur"n kelen-"r "ir susu %"n -"ring"n )enun-"ngn*" *"ng tumbuh in4iltr"ti4

%estrukti4 sert" %")"t bermet"st"se. K"nker )"*u%"r" meru)"k"n s"l"h s"tu m"s"l"h keseh"t"n %i %uni".1

&er%"s"rk"n l")or"n %"ri 6O t"hun 200 %i)erkir"k"n ,15.000 $"nit" meningg"l k"ren" k"nker )"*u%"r" %"n %"ri "ngk" itu 95B kem"ti"n ter-"%i %i neg"r" berkemb"ng. P"%" t"hun 2005 %i)erkir"k"n 152.0 k"sus b"ru %"ri in7"si7e 3"r3inom" m"mm"e %i%i"gnosis %i Amerik" Serik"t %"n 92.20 k"sus b"ru 3"r3inom" m"mm"e insitu.1_{D"t" %i 'n%onesi" k"nker}

)"*u%"r" men%u%uki tem)"t ke%u" (11,B! setel"h k"nker leher r"him. Di 'n%onesi" %i)erkir"k"n ter%")"t 20.000 k"sus b"ru k"nker )"*u%"r" )ert"hun %"n lebih %"ri ,0B k"sus ber"%" %"l"m st"%ium l"n-ut.2

Ctiologi *"ng belum %iket"hui %eng"n )"sti )er-"l"n"n )en*"kit *"ng ti%"k %")"t %i)erkir"k"n sert" us"h" )en3eg"h"n *"ng sulit %il"kuk"n sert" "%"l"h m"s"l"h *"ng s"m)"i s""t ini belum ter"t"si. N"mun %emiki"n us"h"8us"h" untuk men%eteksi %ini %")"t %il"kuk"n %eng"n b"ik %eng"n mengikutsert"k"n m"s*"r"k"t mel"lui )en*uluh"n. Sel"in itu kem"-u"n %"l"m

%eteksi %ini *"ng %ilengk")i %eng"n kem"-u"n ter")i b"ik teknik o)er"si r"%i"si ter")i hormon"l sert" khemoter")i *"ng %i%"s"rk"n )"%" kete)"t"n )enentu"n st"%ium %"n )engen"l"n si4"t8si4"t biologis k"nker sem"kin memb"$" h"r")"n b"ru untuk )en%erit" k"nker )"*u%"r" ini.

Anatomi &a)udara

P"*u%"r" %e$"s" norm"ln*" terlet"k %i hemithor"ks k"n"n %"n kiri %eng"n %"s"rn*" terlet"k %"ri kir"8kir" ig" ke%u" s"m)"i ig" keen"m. &"gi"n me%i"l )"*u%"r" men3")"i )inggir sternum %"n %i l"ter"l se-"-"r g"ris "ksil"ris "nterior. P"*u%"r" melu"s ke "t"s mel"lui su"tu ekor "ksil" berbentuk )ir"mi%. P"*u%"r" terlet"k %i "t"s l")is"n 4"s3i" otot )ektor"lis m"*or )"%" %u" )ertig"

su)erome%i"l %"n otot ser"tus "nterior )"%" se)ertig" l"ter"l b"$"h. P"%" 1,B k"sus -"ring"n )"*u%"r" melu"s ke b"$"h g"ris te)i ig" %"n 2B mele$"ti )inggir "nterior otot l"tissimus %orsi.

P"*u%"r" *"ng "simetri sering %i-um)"i %i"nt"r" $"nit" norm"l %"n )en%erit" ti%"k begitu men*"%"rin*" "t"u mungkin menerim"n*" seb"g"i 7"ri"si norm"l. Seteng"h $"nit" mem)un*"i

(12)

)erbe%""n 7olume 10B "nt"r" )"*u%"r" kiri %"n k"n"n %"n se)erem)"tn*" %eng"n )erbe%""n 20B. P"*u%"r" kiri sel"lu lebih bes"r %ib"n%ing *"ng sebel"h k"n"n.

P"*u%"r" ter%iri %"ri berb"g"i struktur *"itu )"renkim e)iteli"l -"ring"n lem"k )embuluh %"r"h s"r"4 %"n s"lur"n get"h bening sert" otot %"n 4"s3i". P"renkim e)iteli"l %ibentuk oleh kur"ng lebih 1,820 lobus. #"sing J m"sing lobus %i"liri oleh sistem %uktus %"ri sinus l"kti4erous (bil" %istensi mem)un*"i %i"meter , J  mm! terbuk" )"%" ni)el %"n m"sing8m"sing sinus menerim" su"tu %uktus lobulus %eng"n %i"meter 2 mm "t"u kur"ng. Di %"l"m lobus ter%")"t 0 "t"u lebih lobulus. S"tu lobulus mem)un*"i %i"meter 2J mm %"n %")"t terlih"t %eng"n m"t" tel"n-"ng. #"sing8m"sing lobulus meng"n%ung 10 s"m)"i 100 "l7eoli ("3ini! *"ng meru)"k"n unit %"s"r sekretori. P"*u%"r" %ibungkus oleh 4"s3i" )ektor"lis su)er4isi"lis *"ng b"gi"n "nterior %"n )osteriorn*" %ihubungk"n oleh lig"mentum /oo)er seb"g"i )en*"ngg".29

A Du3tus

B Lobulus

C Sinus l"3ti4erous

D Puting susu (ni))le!

E +"ring"n lem"k

FOtot )e3tor"lis m"*or

G ul"ng 'g"

&em-esaran:

A sel norm"l

B membr"ne b"s"l

(13)

>"skul"ris"si P"*u%"r"2,

". Arteri

P"*u%"r" men%")"t )er%"r"h"n %"ri:

1. /"b"ng83"b"ng )er4or"ntes ". m"mm"ri" intern" *"ng mem)er%"r"hi te)i me%i"l gl"n%ul" m"mm"e

2. R"mi )ektor"lis ". thor"ko"kromi"lis *"ng mem)er%"r"hi gl"n%ul" m"mm"e b"gi"n %"l"m (deep surface!

. A. thor"k"lis l"ter"lis (". m"mm"ri" ekstern"! *"ng mem)er%"r"hi b"gi"n l"ter"l )"*u%"r"

Pembuluh %"r"h l"in *"ng -ug" )enting "rtin*" meski)un ti%"k mem)er%"r"hi gl"n%ul" m"mm"e "%"l"h ". thor"ko%ors"lis. P"%" tin%"k"n r"%ik"l m"stektomi )er%"r"h"n *"ng ter-"%i "kib"t )utusn*" "rteri ini sulit %ikontrol sehingg" %"er"h ini %in"m"k"n Mthe bloody angleE.

b. >en"

P"%" %"er"h )"*u%"r" ter%")"t tig" gru) 7en" *"itu: 1. /"b"ng 3"b"ng )er4or"ntes 7. m"mm"ri" intern" 2. /"b"ng83"b"ng 7. "ksil"ris

". 7. thor"ko8"kromi"lis b. 7. thor"ko8%ors"lis

3. 7. thor"ko l"ter"lis

. >en"87en" ke3il *"ng bermu"r" )"%" 7.interkost"lis

>en" interkost"lis bermu"r" )"%" 7. 7ertebr"lis kemu%i"n bermu"r" )"%" 7. "?*gos (mel"lui 7en"87en" ini met"st"se %")"t l"ngsung ter-"%i %i )"ru!.

(14)

Kulit )"*u%"r" %i)ers"r"4i oleh 3"b"ng )leksus ser7ik"lis %"n n. interkost"lis se%"ngk"n -"ring"n gl"n%ul" m"mm"e sen%iri %i)ers"r"4i oleh sistem sim)"tis. Pers"r"4"n sensoris %i b"gi"n su)erior %"n l"ter"l ber"s"l %"ri ner7us su)r"kl"7ikul"r (/ %"n /! %"ri 3"b"ng l"ter"l ner7us interkost"l tor"sik (J !. &"gi"n me%i"l )"*u%"r" %i)ers"r"4i oleh 3"b"ng "nterior ner7us interkost"l tor"sik. Ku"%r"n l"ter"l "t"s )"*u%"r" %i)ers"r"4i terut"m" oleh ner7us interkostobr"ki"lis ( / %"n 1 !.

P"%" m"stektomi %eng"n %iseksi "ksil" n. interkostobr"ki"lis %"n n. kut"neus br"kius m"%i"lis *"ng mengurus sensibilit"s %"er"h "ksil" %"n b"gi"n me%i"l leng"n "t"s se%")"t mungkin %i)ert"h"nk"n "g"r ti%"k ter-"%i m"ti r"s" %i %"er"h tersebut.

Sistem Lim4"tik P"*u%"r"29

". Pembuluh get"h bening

1. Pembuluh get"h bening "ksil"

2. Pembuluh get"h bening m"m"ri" inten"

. Pembuluh get"h bening %i %"er"h te)i me%i"l ku"%r"n me%i"l b"$"h )"*u%"r" b. Kelen-"r get"h bening "ksil"

er%")"t beber")" gru) kelen-"r get"h bening "ksil": 1. Kelen-"r get"h bening m"mm"ri" ekstern"

@ru) ini %ib"gi %"l"m %u" kelom)ok: i. Kelom)ok su)erior setinggi interkost"l ''8''' ii. Kelom)ok in4erior setinggi interkost"l '>8>' 2. Kelen-"r get"h bening sk")ul"

. Kelen-"r get"h bening sentr"l (central nodes!

Kelen-"r get"h bening ini meru)"k"n kelen-"r "ksil" *"ng terbes"r %"n terb"n*"k -uml"hn*" terlet"k %i %"l"m -"ring"n lem"k %i )us"t keti"k. &eber")" %i "nt"r"n*"

terlet"k s"ng"t su)er4isi"l %i b"$"h kulit %"n 4"s3i" kir"8kir" )"%" )erteng"h"n li)"t keti"k sehingg" rel"ti4 )"ling mu%"h %ir"b".

. Kelen-"r get"h bening inter)ektor"l ( Rotter’s nodes! ,. Kelen-"r get"h bening 7. Aksil"ris

9. Kelen-"r get"h bening subkl"7ikul" . Kelen-"r get"h bening )re)ektor"l

(15)

. Kelen-"r get"h bening m"mm"ri" intern"

#et"st"sis K"nker P"*u%"r"1

#et"st"sis k"nker )"*u%"r" %")"t ter-"%i mel"lui %u" -"l"n: ". #et"st"sis mel"lui sistem 7en"

#el"lui sistem 7en" k"nker )"*u%"r" %")"t bermet"st"sis ke )"ru8)"ru 7ertebr" %"n org"n8org"n l"in. >. m"mm"ri" intern" meru)"k"n -"l"n ut"m" met"st"sis k"nker )"*u%"r" ke )"ru8)"ru mel"lui sistem 7en" se%"ngk"n met"st"sis ke 7ertebr" ter-"%i mel"lui 7en"87en"

ke3il *"ng bermu"r" ke 7.interkost"lis *"ng sel"n-utn*" bermu"r" ke %"l"m 7. 7ertebr"lis. b. #et"st"sis mel"lui sistem lim4e

#et"st"sis mel"lui sistem lim4e )ert"m" k"li "k"n mengen"i K@& region"l terut"m" K@& "ksil". K@& sentr"l (central nodes! meru)"k"n K@& "ksil" *"ng )"ling sering (50B! terken" met"st"sis se%"ngk"n K@& m"mm"ri" ekstern" "%"l"h *"ng )"ling -"r"ng terken". K"nker )"*u%"r" -ug" %")"t bermet"st"sis ke K@& "ksil" kontr"l"ter"l t")i -"l"nn*" m"sih belum -el"s %i%ug" mel"lui deep lymphatic fascial plexus %i b"$"h )"*u%"r" kontr"l"ter"l mel"lui kol"ter"l lim4"tik. +"lur ini men-el"sk"n meng")" bis" ter-"%i met"st"sis ke kelen-"r "ksil" kontr"l"ter"l t"n)" met"st"sis ke )"*u%"r" kontr"l"ter"l.

3. #et"st"sis ke K@& su)r"kl"7ikul" %")"t ter-"%i se3"r" l"ngsung m"u)un ti%"k l"ngsung. Pen*eb"r"n l"ngsung *"itu mel"lui kelen-"r subkl"7ikul" t"n)" mel"lui sentinel no%es. Pen*eb"r"n ti%"k l"ngsung mel"lui sentinel no%es *"ng terlet"k %i sekit"r grand central lim4"tik terminus *"ng men*eb"bk"n st"sis "lir"n lim4e sehingg" ter-"%i "lir"n b"lik menu-u ke K@& su)r"kl"7ikul".

%. #et"st"sis ke kelen-"r get"h bening m"mm"ri" intern" ter-"%i lebih sering %"ri *"ng %i%ug". &i"s"n*" ter-"%i )"%" k"rsinom" m"mm" %i sentr"l %"n k$"%r"n me%i"l. Di"n bi"s"n*"ter-"%i setel"h ter-"%i met"st"sis ke "ksil".

e. #et"st"sis ke he)"r sel"in mel"lui sistem 7en" %")"t -ug" ter-"%i mel"lui sistem lim4e. Ke"%""n ini %")"t ter-"%i bil" tumor )rimer terlet"k %i te)i me%i"l b"gi"n b"$"h )"*u%"r"

(16)

%"n ter-"%i met"st"sis ke kelen-"r )re)erik"r%i"l. Sel"n-utn*" ter-"%i st"sis "lir"n lim4e *"ng ber"kib"t "%"n*" "lir"n b"lik lim4e ke he)"r.

Epidemio'o+i

K"nker )"*u%"r" )"%" $"nit" men%u%uki tem)"t nomor %u" setel"h k"rsinom" ser7iks uterus. Di Amerik" Serik"t k"nker )"*u%"r" meru)"k"n 2B k"nker )"%" $"nit" kulit )utih %"n 2,B )"%" $"nit" kulit hit"m.

Kur7" insi%ens usi" berger"k n"ik terus se-"k usi" 0 t"hun. K"nker ini -"r"ng sek"li %itemuk"n )"%" $"nit" usi" %ib"$"h 20 t"hun. Angk" tertinggi ter%")"t )"%" usi" ,899 t"hun. 'nsi%ens k"nker )"*u%"r" )"%" lel"ki h"n*" 1B %"ri ke-"%i"n )"%" )erem)u"n.,

Etio'o+i an*er &a)udara

K"nker )"*u%"r" meru)"k"n h"sil %"ri mut"si )"%" s"l"h s"tu "t"u beber")" gen. Du" %i "nt"r"n*" terlet"k )"%" kromosom 1. @en *"ng )"ling ber)eng"ruh %isebut %eng"n &R/A81 ()"%" lokus 121! *"ng l"inn*" "%"l"h gen ), ()"%" lokus 1)1!. @en ketig" "%"l"h &R/A8 2 *"ng terlet"k )"%" kromosom 1. @en keem)"t *"ng -ug" terlib"t "%"l"h gen rese)tor "n%rogen )"%" kromosom F. #ut"si gen ini berhubung"n %eng"n insi%en k"nker )"*u%"r" )"%" )ri".

Ctiologi k"nker )"*u%"r" m"sih belum %iket"hui %eng"n )"sti hingg" sek"r"ng n"mun *"ng )"ling %i*"kini seb"g"i )en*eb"b "%"l"h )")"r"n terh"%") mut"gen. #ut"gen ini bis" beru)"

mut"gen en%ogen *"itu r"%ik"l beb"s se)erti li)i% )eroksi%"se %"n m"lon%*"l%ehi%" (#DA! -ug" mut"gen eksogen *"itu r"%i"si. >irus -ug" %i%ug" seb"g"i )en*eb"b n"mun belum %")"t %ibuktik"n )"%" m"nusi".9

Fa*tor Resi*o an*er &a)udara

S""t ini )en*eb"b )"sti k"nker )"*u%"r" belum %iket"hui se3"r" )"sti n"mun berb"g"i )eneliti"n %"n )engum)ul"n bukti8bukti e)i%emiologi tel"h % il"kuk"n untuk men3"ri t"hu 4"ktor8

4"ktor *"ng meningk"tk"n risiko terken" k"nker )"*u%"r". &erb"g"i 4"ktor itu "nt"r" l"in : ".Usi"

K"nker )"*u%"r" -"r"ng %i-um)"i )"%" usi" %i b"$"h 0 t"hun t")i insi%enn*" meningk"t t"-"m hingg" usi" sekit"r ,0 t"hun (0,B!. Setel"h usi" ,0 t"hun 4rekuensin*" tet")

(17)

meningk"t t")i )erl"h"n. Perbe%""n insi%en ber%"s"rk"n usi" ini %iinter)ret"sik"n seb"g"i e4ek %"ri hormon o7"rium )"%" )erkemb"ng"n )en*"kit.2

Sekit"r 1 hingg"  ke-"%i"n k"nker )"*u%"r" *"ng in7"si4 %itemuk"n )"%" $"nit" *"ng lebih mu%" %"ri usi" , t"hun se%"ngk"n 2 hingg"  ke-"%i"n %itemuk"n )"%" $"nit" berusi" ,, t"hun ke"t"s.

b. @eogr"4i

'nsi%en k"nker )"*u%"r" s"ng"t ber7"ri"si %i "nt"r" neg"r"8neg"r" %iseluruh %uni". "nit" "si"n8his)"ni3 memiliki risiko ke-"%i"n k"nker )"*u%"r" *"ng lebih ren%"h %"ri)"%" $"nit" "4i3"n8"meri3"n. Angk" ke-"%i"n k"nker )"*u%"r" %i Amerik" Ut"r" sekit"r lim" k"li lebih tinggi %"ri)"%" %i +e)"ng. &"hk"n %i %"l"m s"tu neg"r" insi%en k"nker )"*u%"r" berbe%"8be%". #is"ln*" %i 'sr"el keturun"n +e$s mem)un*"i risiko em)"t k"li lebih tinggi %"ri)"%" non8+e$s %"n %i 't"li" ter%")"t )erbe%""n "ngk" ke-"%i"n sekit"r %u" k"li li)"t "nt"r" %"er"h ut"r" %"n sel"t"n. >"ri"si geogr"4is ini lebih %iseb"bk"n oleh 4"ktor lingkung"n %"ri)"%" genetik k"ren" )en%u%uk *"ng bermigr"si %"ri neg"r" berisiko ren%"h ke neg"r" berisiko tinggi meng"l"mi )eningk"t"n 4rekuensi k"nker )"*u%"r".2

3.+enis kel"min

K"nker )"*u%"r" 100 k"li lebih sering ter-"%i )"%" )erem)u"n %"ri)"%" l"ki8l"ki. Al"s"n ut"m"n*" "%"l"h k"ren" )"%" $"nit" sel8sel )"%" )"*u%"r" lebih sering tereks)ose oleh hormon8hormon estrogen %"n )rogesteron *"ng mem)eng"ruhi )eertumuh"n sel8sel )"%" )"*u%"r". Angk" ke-"%i"n k"nker )"*u%"r" )"%" l"ki8l"ki h"n*" 1 B.2

%. #enstru"si

#en"r3he )"%" usi" %ini %"n meno)"use *"ng terl"mb"t %")"t meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r". #en"r3he sebelum usi" 12 t"hun mem)un*"i risiko k"nker )"*u%"r" 20B lebih bes"r %"ri men"r3he setel"h usi" 1, t"hun. Risiko k"nker )"*u%"r" berkur"ng sekit"r seteng"hn*" -ik" meno)"use ter-"%i sebelum usi" , t"hun %ib"n%ingk"n -ik" meno)"use ter-"%i setel"h usi" ,, t"hun. 29 _{6"l ini mungkin %iseb"bk"n k"ren" eks)osure hormon}

estrogen %"n )rogesterone *"ng berke)"n-"ng"n *"ng mem)eng"ruhi )ertumbuh"n sel8sel )"*u%"r".

e.Re)ro%uksi

St"tus re)ro%uksi -ug" mem)eng"ruhi risiko terken" k"nker )"*u%"r". "nit" *"ng ti%"k )ern"h mel"hirk"n (nulli)"r"! "t"u *"ng )ert"m" k"li mel"hirk"n "n"k )"%" usi" lebih

(18)

%"ri 1 t"hun mem)un*"i risiko tig" hingg" em)"t k"li lebih bes"r %ib"n%ingk"n )erem)u"n *"ng mel"hirk"n "n"k )ert"m"n*" sebelum berusi" 1 t"hun. "nit" *"ng mem)un*"i b"n*"k "n"k (multi)"r"! %i"sosi"sik"n %eng"n berkur"ngn*" risiko k"nker )"*u%"r" tentun*" setel"h mem)erhitungk"n usi" s""t mel"hirk"n "n"k )ert"m". #en*usui lebih l"m" -ug" %i"ngg") %")"t menurunk"n risiko k"nker )"*u%"r".29

4. Diet

Perbe%""n insi%en k"nker )"*u%"r" %i berb"g"i bel"h"n %uni" menun-ukk"n b"h$" %iet mungkin memeg"ng )er"n"n )enting %"l"m )erkemb"ng"n k"nker )"*u%"r". &ukti8bukti *"ng "%" men*ebutk"n b"h$" tinggin*" konsumsi k"lori lem"k %"ging %"n "lkohol %")"t meningk"tk"n risiko se%"ngk"n tinggin*" konsumsi ser"t s"*ur bu"h 7it"min %"n phytoestrogens %")"t menurunk"n risiko. Diet %i neg"r"8neg"r" &"r"t bi"s"n*" meng"n%ung

lem"k %"n gul" *"ng tinggi se%"ngk"n %i Asi" %"n neg"r" *"ng belum berkemb"ng %ietn*" lebih b"n*"k meng"n%ung 7it"min %"n ser"t.

"nit"8$"nit" %"ri neg"r" &"r"t mem)un*"i risiko terken" k"nker )"*u%"r" en"m k"li lebih tinggi %ib"n%ingk"n $"nit"8$"nit" Asi" %"n neg"r" berkemb"ng l"inn*". Risiko ini "k"n berub"h -ik" )en%u%uk %"ri neg"r" berisiko ren%"h migr"si ke neg"r" berisiko tinggi %"n meng"%")t"si )ol" m"k"n %i neg"r" tersebut. #eski)un %emiki"n )eng"ruh %iet )"%" insi%en k"nker )"*u%"r" t"m)"kn*" ter-"%i )"%" usi" mu%" se)erti "n"k8"n"k %"n rem"-". i%"k "%" %"t" *"ng membuktik"n b"h$" )erub"h"n )ol" m"k"n %"ri %iet tinggi lem"k ke %iet ren%"h lem"k )"%" usi" )erteng"h"n %"n tu" %")"t menurunk"n risiko k"nker )"*u%"r".29

g. Ukur"n tubuh

Ukur"n tubuh *"ng men3ermink"n st"tus gi?i %"n )ol" m"k"n %eng"n sen%irin*" %")"t mem)eng"ruhi risiko terken" k"nker )"*u%"r". Usi" ter-"%in*" men"r3he s"ng"t %i)eng"ruhi oleh ukur"n tubuh %eng"n %emiki"n gi?i )"%" m"s" "n"k8"n"k "k"n mem)eng"ruhi )"%" usi" ber")" men"r3he ter-"%i. inggi b"%"n *"ng lebih *"ng -ug" %itentuk"n oleh ke"%""n nutrisi %iteliti %")"t se%ikit meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r" terut"m" setel"h meno)"use. P"%" usi" %e$"s" tubuh *"ng kurus %")"t meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r" sebelum meno)"use se%"ngk"n obesit"s %")"t meningk"tk"n risiko sesu%"h meno)"use. Lem"k tubuh "%"l"h situs kon7ersi androstenedione men-"%i oestradiol  s"tu8s"tun*" sumber en%ogenik estrogen setel"h meno)"use mungkin inil"h *"ng meme%i"si e4ek ber"t b"%"n terh"%") risiko k"nker )"*u%"r" )"%" $"nit" )ost8meno)"use.29

(19)

h. Ri$"*"t kelu"rg"

'nsi%en or"ng8or"ng %"l"m s"tu kelu"rg" bes"r terken" k"nker )"*u%"r" ter-"%i )"%" sekit"r 1B k"sus ,B %i "nt"r"n*" ben"r8ben"r %i$"risi se3"r" 4"mili"l ber%"s"rk"n "n"lisis pedigree. Deng"n %emiki"n in%i7i%u *"ng memiliki ri$"*"t kelu"rg" k"nker )"*u%"r" berisiko tinggi untuk terken" k"nker )"*u%"r". inggin*" risiko ini %i)eng"ruhi oleh -uml"h "nggot" kelu"rg" *"ng men%erit" k"nker )"*u%"r" se-"k usi" ber")" merek" men%erit" k"nker %"n hubung"n merek" terh"%") in%i7i%u tersebut.

Risiko k"nker )"*u%"r" meningk"t kir"8kir" %u" k"li )"%" "n"k )erem)u"n *"ng ibun*" men%erit" k"nker %"n )"%" $"nit" *"ng s"u%"r" )erem)u"nn*" men%erit" k"nker. K"nker 4"mili"l ini 3en%erung ter-"%i )"%" usi" lebih mu%" %"n bil"ter"l. Peningk"t"n risiko seb"gi"n bes"r %iseb"bk"n oleh )e$"ris"n gen8gen *"ng mem)re%is)osisi k"nker )"*u%"r". P"%"

kelu"rg" berisiko tinggi %eng"n em)"t "t"u lebih "nggot" kelu"rg" terken" k"nker )"*u%"r" B %i "nt"r"n*" meng"l"mi mut"si &R/A81. Su"tu stu%i )o)ul"si menemuk"n mut"si &R/A81 )"%" 12 %"ri 15 $"nit" (92B! *"ng terken" k"nker )"*u%"r" sebelum usi" , t"hun %"n )"%" 1, %"ri 20 $"nit" (2B! %eng"n ri$"*"t k"nker )"*u%"r" )"%" "nggot" kelu"rg" tingk"t )ert"m" ( first-degree relatives!. K"nker )"*u%"r" 4"mili"l -ug" sering berhubung"n %eng"n keg"n"s"n )"%" org"n l"in se)erti 3olon o7"rium %"n uterus.29

i. 6ormon

G"ktor menstru"si %"n re)ro%uksi *"ng tel"h %i-el"sk"n sebelumn*" menun-ukk"n )er"n hormon seks %"l"m )erkemb"ng"n k"nker )"*u%"r". 6ormon seks mem)eng"ruhi )roli4er"si sel8sel %"n -"ring"n )"*u%"r" sert" meningk"tk"n k"rsinogenesis )"*u%"r" )"%" he$"n )er3ob""n n"mun bukti8bukti e)i%emiologisn*" )"%" m"nusi" m"sih meru)"k"n kon4lik. #ungkin h"l ini %iseb"bk"n oleh kesulit"n %"l"m )engukur"nn*". Sebu"h stu%i )o)ul"si )"%" $"nit" )ostmeno)"use *"ng ber"s"l %"ri neg"r" berisiko tinggi menun-ukk"n le7el serum oestradiol r"t"8r"t" sekit"r 20B lebih tinggi %"ri)"%" $"nit"8$"nit" *"ng ber"s"l %"ri neg"r" berisiko ren%"h. Stu%i case-control l"in menun-ukk"n $"nit" %eng"n k"nker )"*u%"r" mem)un*"i le7el progesterone *"ng lebih tinggi %"ri kelom)ok kontrol )"%" "n"lisis *"ng terb"t"s )"%" s""t o7ul"si.

Prolactin "%"l"h mitogen %"l"m -"ring"n )"*u%"r" %"n meru)"k"n hormon *"ng )enting untuk )erkemb"ng"n tumor )"*u%"r" )"%" he$"n )er3ob""n t")i )er"nn*" )"%" k"nker )"*u%"r" m"nusi" belum -el"s. #eski)un %emiki"n ter%")"t bukti8bukti *"ng me*"kink"n

(20)

b"h$" le7el )rol"ktin %i)eng"ruhi oleh se-uml"h e7en *"ng -ug" mem)eng"ruhi risiko k"nker )"*u%"r". Sel"in hormon seks en%ogen hormon seks eksogen se)erti ter")i )engg"nti hormon

%"n kontr"se)si or"l -ug" %i"ngg") ber)eng"ruh terh"%") risiko k"nker )"*u%"r".

er")i )engg"nti hormon meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r" )"%" or"ng8or"ng *"ng b"ru "t"u se%"ng menggun"k"n (%"l"m -"ngk" $"ktu lim" t"hun!. Risiko meningk"t sekit"r 2B untuk seti") s"tu t"hun )enggun""n. Kontr"se)si or"l -ug" %ik"t"k"n %")"t meningk"tk"n risiko bil" %igun"k"n -"ngk" )"n-"ng. P"%" )eneliti"n terbukti kontr"se)si or"l h"n*" se%ikit meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r" *"itu sebes"r 12B )"%" or"ng *"ng se%"ng menggun"k"n %"n sebes"r 119B )"%" or"ng *"ng tel"h berhenti menggun"k"n 18 t"hun sebelumn*".29

-. R"%i"si

P"%" he$"n )er3ob""n terbukti "%"n*" )er"n"n sin"r r"%i"si seb"g"i 4"ktor )en*eb"b k"nker )"*u%"r". D"ri )eneliti"n e)i%emiologi setel"h le%"k"n bom "tom "t"u )eneliti"n )"%" or"ng setel"h )"-"n"n sin"r rontgen )er"n"n sin"r ionis"si seb"g"i 4"ktor )en*eb"b )"%" m"nusi" lebih -el"s.2

Dia+nosis an*er &a)udara

". An"mnesis

An"mnesis %imul"i %eng"n )en3"t"t"n i%entit"s )en%erit" se3"r" lengk") %il"n-utk"n %eng"n keluh"n ut"m". Keluh"n ut"m" )en%erit" %")"t beru)": "%"n*" ben-ol"n )"%" )"*u%"r"I r"s" n*eriI kelu"r 3"ir"n %"ri )uting susuI retr"ksi )uting susuI "%"n*" ek?em" %i

sekit"r "reol"I keluh"n kulit beru)" dimpling  7enekt"si ulser"si "t"u "%"n*" peau d’orangeI "%"n*" ben-ol"n %i keti"kI e%em" leng"n %"n t"n%" met"st"sis -"uh mis"ln*" n*eri tul"ng (7ertebr"e 4emur! r"s" )enuh %i ulu h"ti b"tuk ses"k %"n s"kit ke)"l" heb"t.29

&en-ol"n )"*u%"r" %")"t %i%eteksi )"%" 50B )"sien %eng"n k"nker )"*u%"r" %"n meru)"k"n t"n%" *"ng )"ling umum. &en-ol"n k"nker 3en%erung soliter unil"ter"l )"%"t ker"s ireguler ti%"k %")"t %iger"kk"n (nonmobile! 3e)"t membes"r %"n ti%"k n*eri. /"ir"n *"ng kelu"r se3"r" s)ont"n %"ri )uting susu (nipple discharge! "%"l"h t"n%" ke%u" *"ng )"ling umum %"ri k"nker )"*u%"r". K"r"kter nipple discharge %")"t memb"ntu meneg"kk"n %i"gnosis. /"ir"n se)erti susu men"n%"k"n g"l"ktore 3"ir"n )urulen %iseb"bk"n oleh in4eksi %"n 3"ir"n multi$"rn" "t"u lengket men"n%"k"n ekt"si" %uktus (comedomastitis!. /"ir"n

(21)

serous seros"nguinus ber%"r"h "t"u se)erti "ir mungkin men"n%"k"n )")ilom" (0B! "t"u k"rsinom" intr"%ukt"l (20B!.9

Sel"in itu -ug" )erlu %it"n*"k"n mengen"i )eng"ruh siklus menstru"si terh"%") keluh"n tumorI menstru"si )ert"m" )"%" usi" ber")"I bil" su%"h meno)"use )"%" usi" ber")"I usi" s""t )ert"m" k"li mel"hirk"n "n"kI men*usui "t"u ti%"kI ri$"*"t k"nker )"*u%"r" "t"u k"nker l"inn*" %"l"m kelu"rg"I ri$"*"t )em"k"i"n ob"t8ob"t hormon"lI ri$"*"t o)er"si tumor )"*u%"r" "t"u tumor ginekologikI %"n ri$"*"t r"%i"si %i %"er"h %"%". G"ktor84"ktor risiko ini )erlu %it"n*"k"n "g"r %okter %")"t mem)ertimb"ngk"n untuk mel"kuk"n )emeriks""n m"mogr"4i )"%" )en%erit" *"ng berisiko tinggi %"n b"gi )"sien "g"r lebih $"s)"%" %"n rutin mel"kuk"n )emeriks""n )"*u%"r" sen%iri. Keluh"n )"sien %i org"n l"in *"ng berhubung"n %eng"n met"st"sis )erlu %it"n*"k"n se)erti b"tuk ses"k r"s" )enuh %i ulu h"ti n*eri tul"ng %"n s"kit ke)"l" heb"t. "n%"8t"n%" umum tent"ng n"4su m"k"n %"n )enurun"n ber"t b"%"n -ug" )erlu %it"n*"k"n.2

b. Pemeriks""n Gisik

P"%" st"tus gener"lis sel"in t"n%" 7it"l )erlu -ug" %i)eriks" performance status )en%erit". K"ren" )"*u%"r" %i)eng"ruhi oleh 4"ktor hormon"l "nt"r" l"in estrogen %"n )rogesteron m"k" seb"ikn*" )emeriks""n )"*u%"r" %il"kuk"n s""t )eng"ruh hormon ini seminim"l mungkin *"itu setel"h lebih kur"ng s"tu minggu %"ri h"ri )ert"m" menstru"si. Deng"n )emeriks""n 4isik *"ng b"ik %"n teliti kete)"t"n )emeriks""n untuk k"nker )"*u%"r" se3"r"

klinis 3uku) tinggi. eknik )emeriks""n2

Pen%erit" %i)eriks" %eng"n b"%"n b"gi"n "t"s terbuk" 1. Posisi teg"k (%u%uk!

Leng"n )en%erit" -"tuh beb"s %i s"m)ing tubuh )emeriks" ber%iri %i %e)"n %"l"m )osisi *"ng lebih kur"ng s"m" tinggi. P"%" ins)eksi %ilih"t simetri )"*u%"r" kiri %"n k"n"nI )erub"h"n kulit beru)" peau d’orange kemer"h"n dimpling  e%em" ulser"si %"n no%ul s"telitI kel"in"n )uting susu se)erti retr"ksi erosi krust" %"n "%"n*" discharge. 2. Posisi berb"ring

Pen%erit" berb"ring %"n %ius"h"k"n "g"r )"*u%"r" -"tuh terseb"r r"t" %i "t"s l")"ng"n %"%" -ik" )erlu b"hu "t"u )unggung %ig"n-"l %eng"n b"nt"l ke3il terut"m" )"%" )en%erit" *"ng )"*u%"r"n*" bes"r. P"l)"si %il"kuk"n %eng"n mem)ergun"k"n 4"l"ng %ist"l %"n

(22)

4"l"ng me%i"l -"ri '' ''' %"n '> *"ng %iker-"k"n se3"r" sistem"tis mul"i %"ri kr"ni"l setinggi ig" ke%u" s"m)"i ke %ist"l setinggi ig" keen"m -ug" %il"kuk"n )emeriks""n %"er"h sentr"l sub"reol"r %"n )")il. P"l)"si -ug" %")"t %il"kuk"n %"ri te)i ke sentr"l (sentri4ug"l! ber"khir %i %"er"h )")il. er"khir %i"%"k"n )emeriks""n k"l"u "%" 3"ir"n kelu"r %eng"n menek"n %"er"h sekit"r )")il. Pemeriks""n %eng"n r"b""n h"lus "k"n lebih teliti %"ri)"%" %eng"n r"b""n ku"t k"ren" r"b""n h"lus "k"n %")"t membe%"k"n ke)"%"t"n m"ss" )"*u%"r".

P"%" )emeriks""n ini %itentuk"n lok"si tumor ber%"s"rk"n ku"%r"n )"*u%"r" (l"ter"l "t"s l"ter"l b"$"h me%i"l "t"s me%i"l b"$"h %"n %"er"h sentr"l! ukur"n tumor (%i"meter terbes"r! konsistensi )ermuk""n bentuk %"n b"t"s8b"t"s tumor -uml"h tumor sert" mobilit"sn*" terh"%") -"ring"n sekit"r )"*u%"r" kulit m.)ektor"lis %"n %in%ing %"%".

3. Pemeriks""n kelen-"r get"h bening region"l 1. Aksil"

Seb"ikn*" %"l"m )osisi %u%uk k"ren" %"l"m )osisi ini 4oss" "ksil" -"tuh ke b"$"h sehingg" mu%"h untuk %i)eriks" %"n lebih b"n*"k *"ng %")"t %i3")"i. P"%" )emeriks""n "ksil" k"n"n t"ng"n k"n"n )en%erit" %ilet"kk"n "t"u %i-"tuhk"n lem"s %i t"ng"nb"hu k"n"n )emeriks" %"n "ksil" %i)eriks" %eng"n t"ng"n kiri )emeriks". Dir"b" kelom)ok K@& m"mm"ri ekstern" %i b"gi"n "nterior %"n %i b"$"h te)i m.)ektor"lis "ksil"I K@& subsk")ul"ris %i )osterior "ksil"I K@& sentr"l %i b"gi"n )us"t "ksil"I %"n K@& ")ik"l %i u-ung "t"s 4oss" "ksil"ris. P"%" )er"b""n %itentuk"n ukur"n konsistensi -uml"h ")"k"h ter4iks"si s"tu s"m" l"in "t"u ke -"ring"n sekit"rn*".

2. Su)r" %"n in4r"kl"7ikul" sert" leher ut"m" b"gi"n b"$"h %i)"l)"si %eng"n 3erm"t %"n teliti. Sel"in )"*u%"r" %"n K@& org"n l"in *"ng ikut %i)eriks" "%"l"h )"ru tul"ng he)"r %"n ot"k untuk men3"ri met"st"se -"uh.

%. Pemeriks""n Penun-"ng 1. #"mmogr"4i

#"mmogr"4i meru)"k"n su"tu )emeriks""n %eng"n soft tissue technic *"ng %")"t men%eteksi ,B k"nker )"*u%"r". #eski)un 1,B k"nker )"*u%"r" ti%"k bis" %i7isu"lis"sik"n %eng"n m"mmogr"4i ,B k"nker )"*u%"r" %")"t %ilih"t )"%" m"mmogr"4i sebelum merek" %")"t %ir"b". A%"n*" )roses keg"n"s"n "k"n memberik"n

(23)

t"n%"Jt"n%" )rimer %"n sekun%er. "n%" )rimer beru)" 4ibrosis re"kti4 comet sign mikrok"lsi4ik"si %e)osit k"lsium b"ik %"l"m )ol" mulberrr* "t"u 3ur7iline"r %"n %istorsi %uktus m"m"ri". "n%"8t"n%" sekun%er beru)" bert"mb"hn*" 7"skul"ris"si "%"n*" bridge of tumor %"n -"ring"n 4ibrogl"n%uler ti%"k ter"tur. #"mmogr"4i s"ng"t b"ik %igun"k"n untuk %i"gnosis %ini %"n skrining h"n*" s"-" untuk skrining h"rg"n*" m"h"l sehingg" %i"n-urk"n )enggun""n *"ng selekti4 *"itu untuk $"nit"8$"nit" %eng"n risiko tinggi. Sensiti4it"s m"mmogr"4i sekit"r ,B %"n s)esi4isit"sn*" h"m)ir 50B.9

Ultr"sonogr"4i bergun" terut"m" untuk membe%"k"n lesi )"%"t "t"u kistik -ug" untuk mem"n%u GNA& %"n core-needle biopsy. #"mmogr"4i %"n US@ )"*u%"r" %il"kuk"n )"%" tumor *"ng berukur"n H 3m.

Pemeriks""n termogr"4i %itemuk"n oleh L"$son t"hun 15,9. Deng"n menggun"k"n sin"r in4r" mer"h )emeriks""n ini mem"n4""tk"n )erbe%""n suhu %i m"n" suhu k"nker )"*u%"r" lebih tinggi %ib"n%ing -"ring"n sekit"rn*".

erogr"4i meru)"k"n )emeriks""n *"ng menggun"k"n sistem )en3itr""n 4oto elektrik. Kete)"t"nn*" men3")"i 5,B %eng"n 4"lse )ositi7e  ,B.

S3intim"mogr"4i meru)"k"n teknik )emeriks""n r"%ionuklir menggun"k"n r"%ioisoto) 3 55m. Sensiti4it"sn*" %"l"m menil"i "kti4it"s sel k"nker )"*u%"r" 3uku) tinggi. Pemeriks""n ini -ug" %")"t men%eteksi lesi *"ng multi)el %"n "%"n*" keterlib"t"n K@& region"l.

2. Pemeriks""n histo)"tologi -"ring"n ( gold standard !

Pemeriks""n histologi -"ring"n meru)"k"n 3"r" untuk meneg"kk"n %i"gnosis )"sti k"nker )"*u%"r". &"h"n )emeriks""n %")"t %i"mbil mel"lui bio)si eksision"l (untuk ukur"n tumor H 3m! "t"u bio)si insision"l (untuk tumor o)er"bel %eng"n ukur"n  3m sebelum o)er"si %e4initi4 %"n untuk tumor *"ng ino)er"bel! *"ng kemu%i"n %i)eriks" )otong beku "t"u PA. Untuk bio)si kel"in"n *"ng ti%"k %")"t %ir"b" se)erti temu"n )"%"

m"mmogr"4i %")"t %il"kuk"n ultrasound "t"u stereotactic core biopsy *"itu )ungsi %eng"n -"rum bes"r *"ng "k"n mengh"silk"n su"tu silin%er -"ring"n *"ng 3uku) untuk )emeriks""n

term"suk teknik biokimi".29

(24)

Pemeriks""n sito)"tologi %il"kuk"n %eng"n GNA& ( fine needle aspiration biopsy). Sensiti7it"sn*" %"l"m men%i"gnosis keg"n"s"n %il")ork"n sebes"r 5085,B bil" te)"t 3"r" )eng"mbil"n %"n %ieks)ertise oleh "hlin*".2

. Pemeriks""n l"bor"torium

Pemeriks""n l"bor"torium rutin %"n kimi" %"r"h %il"kuk"n sesu"i %eng"n )erkir""n met"st"sis mis"ln*" "lk"li 4os4"t"se %"n liver function tests untuk met"st"sis ke he)"r "t"u k"%"r k"lsium %"n 4os4or untuk met"st"se tul"ng.29

,. Pemeriks""n met"st"se -"uh

Pemeriks""n l"in se)erti 4oto thor"ks bone scanning %"n"t"u bone survey US@ "b%omen %"n / s3"n %il"kuk"n untuk men3"ri met"st"sis -"uh. Pemeriks""n *"ng %irekomen%"sik"n oleh PCRA&O' "%"l"h 4oto thor"ks %"n US@ "b%omen se%"ngk"n bone scanning %"n"t"u bone survey (bil" sitologi %"n"t"u klinis s"ng"t men3urig"k"n )"%" lesi

 ,3m! %"n / s3"n %il"kuk"n "t"s in%ik"si.

#et"st"sis %i )"renkim )"ru )"%" 4oto rontgen mem)erlih"tk"n g"mb"r"n coin lesion *"ng multi)el %eng"n ukur"n *"ng berm"3"m8m"3"m. #et"st"sis %")"t )ul" mengen"i )leur" *"ng "k"n menimbulk"n e4usi )leur". #et"st"sis ke tul"ng 7ertebr" "k"n terlih"t )"%" 4oto rontgen seb"g"i g"mb"r"n osteolitik%estruksi *"ng %")"t men*eb"bk"n 4r"ktur )"tologis.2

9. Pemeriks""n )en"n%" tumor (tumor marker ! %"n imunohistokimi"

Pemeriks""n k"%"r /CA %"n /A 2.25 (/A 1,8! mungkin bergun" untuk mem"nt"u res)on terh"%") ter")i )"%" )en*"kit *"ng su%"h l"n-ut. Pemeriks""n imunohistokimi" se)erti CR PR 38erb82 (6CR82 neu! 3"the)sin8D %"n ), bersi4"t situ"sion"l.9

'asi7i*asi an*er &a)udara

". Sistem N#2

umor )rimer (!

; : umor )rimer ti%"k %")"t %inil"i 0 : i%"k ter%")"t tumor )rimer is : K"rsinom" insitu

• is (D/'S! : k"rsinom" in situ h"n*" %u3t"l • is (L/'S! : k"rsinom" in situ h"n*" lobul"r