KERT
AS PENERANGAN
TERHAD
TEKNOLOGI ELEKTRONIK
INDUSTRI
Cetakan Pertama Julai 2009
Institusi Latihan Jabatan Tenaga Manusia http ://www.jtm.gov.my/kurikulum
Hak Cipta Terpelihara. Dokumen ini diklasifikasikan sebagai TERHAD. Tidak dibenarkan mengeluar mana-mana bahagian dalam kandungan Bahan Pembelajaran Bertulis (WIM) dalam apa jua bentuk tanpa keizinan daripada Jabatan Tenaga Manusia (JTM).
Bahan Pembelajaran SEMESTER SATU ini dibangunkan bagi kursus sepenuh masa di Institusi Latihan Jabatan Tenaga Manusia (ILJTM) oleh Ahli Jawatankuasa Pembangunan WIM dan disemak serta diluluskan oleh Jawatankuasa Pemandu Kurikulum untuk tujuan gunapakai bagi semua ILJTM yang terlibat.
Kod Pengesahan WIM : WIM/B05/22010/S01/P1 Kod Pengesahan Silibus : SFB/B/12010/P1
PENGESAHAN JAWATANKUASA PEMANDU KURIKULUM
KLUSTER ELEKTRONIK
Dengan ini adalah dimaklumkan bahawa Bahan Pembelajaran Bertulis (WIM) kluster
Elektronik bagi kursus peringkat Diploma Sijil Teknologi Elektronik Industri – Semester Satu telah disemak dan DISAHKAN dalam Mesyuarat Jawatankuasa
Pemandu Kurikulum bil. ..1/2011... yang diadakan pada .11 MAC 2011... Sehubungan itu, WIM ini hendaklah digunapakai bermula ...JULAI 2011... di seluruh Institut Latihan Jabatan Tenaga Manusia (ILJTM).
... Pengerusi Kluster
... Pengerusi Mesyuarat
KANDUNGAN
SENARAI AHLI JAWATANKUASA PEMBANGUNAN WIM ... 1
SENARAI SINGKATAN ... 2
KERTAS PENERANGAN MODUL 1 ... 3
BO5-01-01 MEASUREMENT INSTRUMENT ... 3
GROUP CLUSTERING MODULE 1 ... 1
LE1 OPERATE MEASUREMENT EQUIPMENT 2 KERTAS PENERANGAN MODUL 2 ... 25
B05-01-02 ELECTRONIC FUNDAMENTAL ... 25
GROUP CLUSTERING MODULE 2 ... 26
LE1 TEST OF PASSIVE COMPONENT 27 LE2 CONFIRM MATCH OF ACTUAL POWER SUPPLY TO RATING OF SYSTEM 132 LE3 TEST OF ACTIVE COMPONENT 141 KERTAS PENERANGAN MODUL 3 ... 236
B05-01-03 ELECTRONIC PROJECT ... 236
GROUP CLUSTERING MODULE 3 ... 237
LE1 PRODUCE ELECTTRONIC SCHEMATIC DIAGRAM 238 LE2 PRODUCE MECHANI CAL DRAWING 252 LE 3 PERFORM SOLDERING TECHNIQUE 266 KERTAS PENERANGAN MODUL 4 ... 292
B05-01-04 FAULT FINDING ... 292
GROUP CLUSTERING MODULE 4 ... 293
LE1 PRODUCE BLOCK DIAGRAM 294 LE2 VISUAL CHECK ON DEFECT DIAGRAM 301 LE3 CHECK FOR FAULTY HARDWARE 317
KERTAS PENERANGAN MODUL 5 ... 335
B05-01-05 BASIC PLC ... 335
GROUP CLUSTERING MODULE 5 ... 336
LE1 PRODUCE ELECTRICAL SCHEMATIC DIAGRAM 337
LE 2 : USE CONTROL CIRCUIT DEVICE 343 LE 3 CHECK INPUT/OUTPUT SIGNAL OF A PLC UNIT/ELECTRICAL SYSTEM 357
SENARAI AHLI JAWATANKUASA PEMBANGUNAN WIM
KURSUS SIJIL TEKNOLOGI ELEKTRONIK INDUSTRI
Ahli Jawatankuasa :
1. Mohd Zaibidi Bin Nordin
(Pengerusi Kluster Elektronik)
JMTI
2. Shamsiah Bt Sarkawi
(Penolong Pengerusi Kluster Elektronik)
ADTEC Batu Pahat
3. Mohammad Hafizuddin Bin Ahmad Sabri
(Ketua Penyelaras)
ILP Kangar
4. Wan Zateel Aqmaer Bt. Wan Abd Halim
(Penolong Ketua Penyelaras)
ILP Pasir Gudang
5. Azura Hani Bt. Hamdan ILP Pasir Gudang
6. Norhayati Bt. Abdul Samad ILP Kuantan
7. Nor Zaidah Bt. Che Hassan ILP Kota Bharu
8. Mohd. Fadli B. Sulaiman ILP Kepala Batas
9. Shafrul Afzam B. Abd Rahman ILP Kuantan
Urusetia :
1. Cik Norida binti Othman BKT, Ibu Pejabat
2. Pn. Norpisah binti Jumin BKT, Ibu Pejabat
3. En. Norhasni bin Dakie BKT, Ibu Pejabat
4. Cik Sazurani Binti Abd Zabil BKT, Ibu Pejabat
5. En. Ismail Bin Mohd Tahar BKT, Ibu Pejabat
Tarikh dibangunkan : 06 – 09 Julai 2010
SENARAI SINGKATAN
IS INFORMATION SHEET WS WORK SHEET AS ASSIGNMENT SHEET KOD KURSUS SEMESTER NO. MODUL NO. LE JENIS WIMB05-01-01-LE1-IS
KERTAS
PENERANGAN
MODUL 1
GROUP CLUSTERING MODULE 1
B05-01-01-LE1 MEASUREMENT INSTRUMENT
02.01 Operate Analogue Digital multimeter 02.02 Operate Signal/Function Generator 02.03 Operate Oscilloscope
02.04 Operate Tacho Generator 02.04a Operate Tachometer
INSTITUSI LATIHAN
JABATAN TENAGA MANUSIA
KEMENTERIAN SUMBER MANUSIA
MALAYSIA
KERTAS PENERANGAN
KOD DAN NAMA
KURSUS ELEKTRONIK INDUSTRI – TAHAP 1 (SEMESTER 1)
KOD DAN NAMA MODUL B05-01-01 MEASUREMENT INSTRUMENT
PENGALAMAN
PEMBELAJARAN LE1 OPERATE MEASUREMENT EQUIPMENT
NO. TUGASAN
BERKAITAN 02.01 Operate Analogue Digital Multimeter
02.02 Operate Signal/Function Generator 02.03 Operate Oscilloscope
02.04 Operate Tacho Generator 02.04a Operate Tachometer
OBJEKTIF PRESTASI AKHIRAN (TPO)
OPERATE MEASUREMENT EQUIPMENT BY USING ANALOGUE AND DIGITAL MULTIMETER,FREQUENCY COUNTER CALIBRATOR SET, OSCILLOSCOPE REFERENCE UNIT TEST KIT, TACHOMETER AND SERVICE MANUAL SO THAT IT IS FUNCTIONING AND OPERATION OF MEASUREMENT INSTRUMENT ARE FOLLOWED AS SPECIFICATION.
OBJEKTIF MEMBOLEH (EO)
DIAKHIR PEMBELAJARAN PELAJAR MESTI BOLEH :-
Operate measurement equipment by using analogue and digital multimeter, frequency counter calibrator set, oscilloscope reference unit test kit, tachometer and service manual so that it is functioning and operation of measurement instrument are followed as specification.
1. MULTIMETER
Meter pelbagai atau multimeter adalah satu alat yang amat berguna dalam kerja-kerja elektrik dan elektronik seperti mengukur bacaan voltan arus terus (AT), voltan arus ulangalik (AU), mengukur nilai rintangan dan juga mengukur arus di dalam sesuatu litar Ia juga digunakan untuk tujuan pengukuran dan pengujian sesuatu alat atau komponen. Di samping itu ia dapat menentukan samada komponen itu berada dalam keadaan baik atau tidak sebelum digunakan dan dapat mengesan kerosakkan apabila digunakan untuk mengesan kerosakan di dalam litar. Ia terbahagi kepada 2 jenis iaitu:
i. jenis analog ii. jenis digital
1.1. Jenis analog
Jenis ini adalah banyak sekali digunakan tetapi bacaan yang diperolehi kurang tepat kerana ianya adalah bergantung kepada kemahiran seseorang itu mengendalikannya. Kemahiran dalam menentukan bacaan dan cara memegang amat penting kerana semua ini akan mempengaruhi bacaan yang diperolehi. Salah satu contoh multimeter analog.
1.2. Jenis Digital
Jenis ini adalah amat sesuai digunakan untuk memperolehi bacaan yang tepat kerana ianya dalam bentuk digital atau berdigit yng dipamerkan pada skrin. Bacaan yang diperolehi adalah setepat bacaan sebenar.Memandangkan harganya yang lebih mahal, maka penggunaan multimeter jenis ini amat jarang digunakan. Salah satu contoh multimeter digital.
1.3. Bahagian-bahagian utama sesuatu multimeter
1.3.1. Skala bacaan
Menunjukkan skala bacaan yang akan diukur iaitu pengukuran voltan arus terus, voltan arus ulang alik, arus elektrik dan nilai rintangan.
1.3.2. Julat pemilih
Julat pemilih adalah satu tombol di mana tempat untuk memilih unit sukatan yang dikehendaki.
1.3.3. Terminal keluaran
Pada sesebuah multimeter mempunyai 2 keluaran iaitu terminal positif dan negatif di mana ianya akan disambungkan pada litar atau kaki komponen yang akan disukat. Ia adalah sebagai punca untuk menyukat sesuatu kuantiti atau nilai.
1.3.4. Pelaras 0 ohm
Merupakan satu tombol yang membolehkan pelarasan dibuat untuk mendapatkan bacaan yang tepat dan jarum penunjuk akan berada tepat pada kedudukan 0 sebelum sesuatu pengukuran dilakukan. Kedudukan 0 ini bermaksud 0 pada bahagian sebelah kanan skala bacaan. Pelarasan 0 ohm ini mesti dilakukan setiap kali julat pemilih menukar unit sukatan ohm pada julat pemilih.
1.3.5. Pelarasan sifar
Ianya untuk memastikan kedudukan berada betul-betul pada kedudukan 0 iaitu pada keadaan asal untuk mendapatkan bacaan yang tepat. Kedudukan 0 ini bermaksud 0 pada bahagian sebelah kiri skala bacaan.
1.4. CARA MENGUKUR PADA MULTIMETER
Meter pelbagai mempunyai pelbagai fungsi yang tersendiri untuk mengukur dan membuat pengujian terhadap komponen atau peralatan. Antaranya adalah:-
a. Menyukat nilai rintangan (Ω) b. Menyukat voltan arus terus ( DCV) c. Menyukat voltan arus ulangalik (ACV) d. Menyukat arus terus (DCmA)
1.4.1. Menyukat rintangan (Ω)
Garisan atas sekali digunakan untuk menyukat nilai rintangan dalam ohm. Untuk mendapatkan bacaan yang tepat dan pelarasan pada julat pemilih yang sesuai adalah penting. Julat ini ditandakan dengan julat 0 hingga infiniti (∞). Setiap kali pengukuran hendak dilakukan, pelarasan sifar perlu dilakukan iaitu untuk memastikan kedudukan jarum penunjuk berada betul-betul pada kedudukan kosong atau sifar. Setkan julat pemilih pada kedudukan julat yang paling tinggi dan tentukan nilainya. Jika bacaan yang ditunjukkan besar, setkan juga julat pemilih pada julat yang sesuai iaitu pada nilai yang lebih besar.Pelarasan sifar perlu dilakukan sekali lagi bagi mendapatkan bacaan yang tepat. Bacaan yang diambil adalah dari kanan ke kiri skala bacaan.
1.4.2. Menyukat voltan arus terus
Garisan skala yang kedua digunakan untuk menyukat voltan DC iaitu yang ditandakan dengan DCV. Skala ini ditandakan dengan beberapa angka iaitu 0.1, 0.25, 2.5, 10, 50, 250 dan 1000. Julat ini diplotkan bagi membuat pengukuran untuk julat yang disetkan pada unit kawalan. Setkan julat pemilih pada kedudukan DCViaitu pada julat yang paling tinggi untuk mengelakkan bacaan yang diperolehi melebihi skala yang telah ditetapkan. Sekiranya bacaan yang diperolehi kecil dan tidak dapat dibaca dengan tepat, laraskan julat pemilih kepada julat yang kecil sedikit. Bacaan yang diambil adalah dari kiri kanan pada skala bacaan.
1.4.3. Menyukat voltan arus ulang alik
Garisan skala yang ketiga digunakan untuk menyukat voltan AC yang ditandakan dengan ACV. Seperti juga skala DCV. Skala ini juga ditandakan dengan angka yang serupa untuk membuat pengukuran dan ia juga mempunyai beberapa julat iaitu 10, 50, 250 dan 1000. Setkan julat pemilih pada keadaan kedudukan ACV dan setkan julat ke nilai yang paling tinggi. Ini adalah untuk memastikan multimeter tidak rosak akibat voltan lampau. Jika bacaan yang diperolehi kecil dan tidak dapat dibaca, laraskan julat pemilih pada julat yang sesuai. Bacaan yang diambil adalah dari kiri ke kanan skala bacaan.
1.4.4. Menyukat arus terus
Garisan skala yang kedua digunakan untuk menyukat arus terus (DcmA). Bacaan yang diambil adalah sama dengan skala voltan arus terus (DCV) dan menggunakan julat 10, 50 dan 250. Semasa membuat pengukuran arus litar perlu dipisahkan dari punca bekalan bagi membolehkan bacaan diperoleh adalah tepat. Setkan julat pemilih pada kedudukan DcmA iaitu pada nilai yang paling tinggi. Putuskan litar dari punca bekalan dan ambil bacaan yang telah ditunjukkan pada skala penunjuk. Jika nilai yang diperolehi kecil, laraskan julat pemilih pada julat yang sesuai untuk mendapatkan bacaan yang tepat. Bacaan yang diambil adalah dari kiri ke kanan skala bacaan.
2. FUNCTION GENERATOR
Function generators merupakan salah satu peralatan penjana gelombang yang umum. Peralatan ini digunakan secara meluas bagi mendapatkan bentuk-bentuk gelombang yang diperlukan untuk kerja-kerja pengujian. Function generator berupaya membekalkan gelombang seperti gelombang segiempat (square waves), gelombang segitiga (triangle wave) dan juga gelombang sinus (sine waves).
Gelombang segiempat di hasilkan oleh pengayun (osilattor), manakala gelombang segitiga pula terhasil daripada picuan gelombang segiempat yang melalui litar pengamir (intergrator circuit). Gelombang sinus pula terhasil daripada gelombang segitiga yang melalui litar pembentuk gelombang (waveshapping circuit / sine shaper). Bentuk gelombang yang di kehendaki di pilih, dikuatkan dan di keluarkan pada litar variable attenuator. Selaras dengan peningkatan teknologi, function generator kini telah menggantikan peralatan yang hanya boleh menjanakan gelombang sinus berikutan keupayaannya mengeluarkan bukan hanya gelombang sinus bahkan gelombang-gelombang yang lain.
Galangan keluaran bagi function generator kebiasaannya antara 50 atau 600 ohms dengan 600 ohms lebih terkenal bagi keluaran frekuensi rendah manakala 50 ohms bagi keluaran yang melebihi atau mencapai 1 Mhz. Function generator biasanya menyediakan pelaras DC offset (DC offset adjustment) yang membolehkan pengguna menambah arus terus positif atau negative pada keluaran function generator.
Gambarajah ringkas bagi punca gelombang sinus
Gambarajah Function generator berupaya menjanakan frekuensi hingga 1 Mhz.
2.1. Petunjuk dan kawalan : 2.1.1. POWER SWITCH
Suis yang membekalkan kuasa kepada function generator.
2.1.2. POWER ON INDICATOR
LED yang digunakan bagi menunjukkan function generator telah dibekalkan bekalan.
2.1.3. RANGE SWITCH
Tujuh julat frekuensi tetap di sediakan pada suis tekan yang di setkan secara interlocked iaitu hanya satu suis sahaja yang boleh di tekan pada satu-satu masa.
2.1.4. FUNCTION SWITCH
Tiga suis tekan interlock yang membolehkan pemilihan bentuk gelombang keluaran yang dikehendaki.
2.1.5. MULTIPLIER
Multiplier ialah potentiometer boleh laras yang membolehkan frekuensi di laraskan di antara julat yang tetap. Walau bagaimanapun tombol ini di calibrate dari 0.2 hingga 2.0
2.1.6. DUTY CONTROL
Masa simetri bagi gelombang keluaran dan juga keluaran TTL PULSE, di kawal pada DUTY control. Bila kawalan ini di set pada kedudukan CAL, masa semetri bagi gelombang keluaran ialah 50/50 atau 100% simetri. Simetri yang boleh ubah ini membolehkan masa bagi separuh kitar gelombang di ubah manakala separuh kitar gelombang lagi adalah tetap. Seperti yang disetkan pada RANGE dan MULTIPLIER.
2.1.7. RAMP / PULSE INVERT
Suis butang tekan ini berfungsi untuk menyongsangkan masa simetri yang dihasilkan oleh DUTY control.
2.1.8. DC OFFSET (PULL ADJ)
Kawalan DC OFFSET di sediakan bagi membolehkan aras keluaran DC di laras mengikut nilai yang di kehendaki.
2.1.9. AMPLITUDE
Kawalan AMPLITUDE memberikan pengecilan sebanyak 20db pada gelombang keluaran yang dipilih pada suis FUNCTION.
2.1.10. ATT
Bila suis ditekan, tambahan sebanyak 20db di hasilkan oleh kawalan amplitude, pengecilan maksimum 40db akan terjadi pada keluaran.
OUTPUT
Amplitude 20 Vp-p bagi gelombang segiempat, segitiga, sinus, songsang (ramp) dan pulse dihasilkan pada keluaran (bila butang ATT di tarik).Masukkan VCF dan keluaran pulse menggunakan sambungan BNC.
2.1.11. VCF INPUT
Masukkan VCF (voltage-controlled frequency) disediakan untuk frekuensi sapuan luaran
3. OSILOSKOP
Osiloskop adalah alat uji terpenting yang digunakan didalam bengkel elektronik. Ia digunakan sebagai penayang bentuk gelombang voltan elektrik. Bentuk gelombang ini ditayangkan pada permukaan skrin tiub pancaran katod. Rekaan tiub yang digunakan adalah seperti tiub gambar televisyen , tetapi system pemesongannya berlainan sedikit daripada tiub gambar televisyen kerana osiloskop menggunakan system pesongan elektrostatik , manakala tiub gambar televisyen menggunakan sistem pesongan elektromagnet. Elektron didalam tiub pancaran katod akan dipancar dari bahagian katod dalam alur ke permukaan skrin. Alur elektron ini akan menghasilkan titik cahaya pada permukaan skrin.Walau bagaimana pun , alur ini boleh dipesongkan dengan membentuk berbagai-bagai bentuk gelombang voltan elektrik yang diukur Rajah 1 menunjukkan contoh sebuah osiloskop .
Pada permukaan tiub pancaran katod, tempat tertayangnya bentuk-bentuk gelombang, ditapiskan pula dengan lapisan lutsinar yang mempunyai bentuk petak-petak segiempat yang kecil. Petak-petak-petak ini merupakan graf yang disebut gratikul. Segala bacaan dan ukuran yang dilakukan ke atas bentuk gelombang dirujuk pada gratikul ini. Gratikul terdiri daripada paksi Y dan paksi X. Bentuk gratikul ini ditunjukkan pada Rajah 1.2.
Paksi X dilaraskan untuk masa dan paksi Y dilaraskan untuk voltan. Segala graf dalam bentuk gelombang elektrik ditayangkan pada permukaan skrin. Dengan ini bentuk gelombang ini digunakan untuk mengukur voltan elektrik, frekuensi dan sebagainya. Selain daripada itu, osiloskop juga merupakan alat bantu bagi mempelajari dan mengenali bentuk-bentuk gelombang dalam memahami fungsi litar atau bagi mengesan kerosakan semasa membaiki alat-alat elektrik atau alat-alat elektronik. Rajah 1.3 menunjukkan bentukbentuk gelombang yang ditayangkan pada permukaan skrin osiloskop.
3.1. BINAAN OSILOSKOP
Rajah 1.4 menunjukkan binaan asas osiloskop dalam bentuk gambarajah blok. Merujuk gambarajah blok ini, binaan osiloskop boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian litar asas seperti tiub pancaran katod bersama kawalannya, litar penjana pesongan dan litar penguat Y serta pemilih
3.2. Kawalan Anjakan.
Tiub pancaran katod yang digunakan dalam osiloskop menggunakan sistem pesongan elektrostatik. Terdapat dua pasang plat logam didalam tiub ini. Sepasang daripadanya disebut plat Y dan yang sepasang lagi plat X. Kedua-dua pasang plat ini disambung pada punca beza upaya yang tetap. Nilai beza keupayaan yang dikenakan pada plat ini akan menentukan kedudukan alur elektron dan kedudukan titik cahaya pada skrin. Secara praktik plat X akan mempunyai keupayaan yang membolehkan titik cahaya berada pada sebelah kiri permukaan skrin. Plat Y pula akan menentukan kedudukan titik cahaya di pertengahan satah pugak.Oleh yang demikian kawalan anjakan ini digunakan untuk menentukan awal garis surih di permukaan skrin tiub pancaran katod.
3.3. Litar Penjana Pesongan
Litar pada peringkat ini biasanya boleh menghasilkan keluaran bentuk gelombang gerigi. Keluaran ini dibekalkan kepada plat X dan bukannya kepada kawalan anjakan. Gelombang gerigi ini dapat member tindakan kepada titik cahaya supaya bergerak dari bahagian kiri skrin ke bahagian kanan skrin . Dengan kadar pergerakan yang laju apa yang dapat kita lihat hanyalah jalur cahaya melintang pada skrin. Jalur cahaya atau garisan ini dikenali sebagai garis surih. Frekuensi kelajuan gerakan titik boleh berubah-ubah dengan melaraskan kawalan pesongan.
3.4. Penguat Y
Setiap isyarat elektrik yang hendak diuji ukur dengan osiloskop disalurkan kepada plat Y. Jika isyarat yang hendak diuji, ukur didapati terlalu lemah atau kecil, isyarat ini akan diperbesarkan pada penguat Y. Sebaliknya pula jika isyarat tersebut terlalu kuat atau terlalu besar nilainya yang boleh menyebabkan osiloskop terlampau beban, ia boleh dikurangkan oleh pengecil Y jika plat Y dikenakan pada
punca isyarat ini, titik cahaya akan bergerak dari atas ke bawah dan alur cahaya dalam keadaan memugak dapat dilihat pada skrin.
3.5. KENDALIAN TIUB PANCARAN KATOD
Litar penjana pesongan berfungsi menggerakkan titik cahaya merentas permukaan skrin. Pada masa yang sama juga isyarat yang dimaksudkan ke tiub pancaran katod akan menyebabkan pergerakkan titik cahaya dalam keadaan memugak. Kombinasi kedua-dua tindakan ini akan menghasilkan bentuk sebenar gelombang isyarat yang diuji ukur.Dengan adanya tiub pancaran katod ini, kita dapat mempelajari bentuk-bentuk gelombang dan ukurannya didalam sesuatu litar. Oleh itu osiloskop amat penting dalam kaedah mengesan kerosakan alat-alat elektrik atau elektronik. Bentuk gelombang hendaklah diwujudkan terlebih dahulu di atas skrin sebelum menguji sesuatu litar tanpa bentuk gelombang diatas layar ,pengujian tidak boleh dilakukan.
3.6. KEGUNAAN OSILOSKOP
3.6.1. Titik-titik praktik
Kawalan kecerahan termasuk juga suis ON / OFF sepatutnya dilaraskan serendah yang mungkin apabila terdapat hanya suatu titik sahaja pada layar, jika tidak layar akan terbakar dan boleh menyebabkan kerosakan posfar. Jika dapat, eloklah keluarkan titik dari fokus atau jadikan ia satu garis dengan melarikan asas masa.
3.6.2. Pengukuran voltan
Setiap osiloskop mempunyai galangan yang tinggi dan boleh digunakan sebagai meter volt A.T / A.U, jika bezaupaya yang hendak diukur dikenakan merentasi pangkalan-pangkalan masukan Y. Dengan A.T. , titik ( asas masa dimatikan ) atau garis ( asas masa dihidupkan ) akan dipesongkan menegak, rujuk rajah 2.1 ( a ) dan ( b ). Dengan A.U ( asas masa dimatikan ) titik tersebut bergerak ke atas dan ke bawah menghasilkan satu garis menegak jika gerakannya cukup deras ( rajah 2.1c ).
Apabila kawalan gandaan bagi penguat Y dihidupkan, contohnya 1V / div, pesongkan sebanyak 1 bahagian pada layar akan memberi 1V voltan arus terus. pada kedudukan 0.5V / div pula, masukan Y sebanyak 0.05V akan menghasilkan pesongan sebenar 1 div. Osiloskop juga mempunyai kebolehan mengukur beza upaya ulang-alik pada frekuensi-frekuensi mega hertz yang lebih tinggi.
(a) Voltan A.T (b) Voltan A.T (c) Voltan A.U (Asas masa dimatikan) (Asas masa dihidupkan) (Asas masa
dimatikan)
3.7. Pengukuran masa
Setiap osiloskop mesti mempunyai satu masa yang tertentukur. Contohnya 1ms/div - titik alur electron tersebut akan mengambil 1 millisaat untuk bergerak dari kiri ke kanan sebayak 1 bahagian , dan jika ia bergerak sebanyak 10 bahagian bermakna titik tersebut akan mengambil 10 milisaat. Kala dan frekuensi sesuatu bentuk gelombang boleh dikirakan dengan cara yang tersebut tadi.
3.8. Paparan bentuk gelombang
Voltan arus ulang-alik yang bentuk gelombangnya dikehendaki dikenakan pada masukan Y dengan asas masa dihidupkan. Apabila frekuensi asas masa adalah sama dengan masukan, satu gelombang yang penuh dipaparkan, jika hanya separuh daripada masukan dipaparkan dua gelombang akan dihasilkan. Lihat rajah 2.2.
3.9. Hubungan Fasa
Jika dua gelombang sinus yang mempunyai frekuensi-frekuensi yang sama dan amplitud-amplitudnya dikenakan terus ke masukan-masukan X dan Y ( asas masa dimatikan ) bentuk-bentuk surihan seperti pada Rajah 2.3 akan diperolehi. Kaedah tersebut dapat digunakan bagi menentukan hubungan fasa antara beza upaya dan arus didalam litar-litar A.U.
3.10. CRT circuit :
i. POWER ... 3
Main power switch of the instrument. When this switch is turned on, the LED 2 above the switch is also turned on.
ii. INTEN ... 4
Control the brightness of the spot or trace.
iii. B INTEN ... 15
Semi - fixed potentiometer for aadjusting trace intensity when in B sweep mode.
iv. FOCUS ... 6
For focusing the trace to the sharpest image.
v. ILLUM ... 8
Graticule illumination adjustment
vi. TRACE ROTATION ... 7
Semi-fixed potentiometer for aligning the horizontal trace in parallel with garticule lines.
vii. Bezel ... 35
For installing a camera mount in one - touch operation
viii. Filter ... 36
Blue ilter for ease of waveform viewing. Can be removed in one- touch operation
Vertivcal axis :
ix. CH1 (X) input ... 11
Vertical input terminal of CH1. When in X-Y operation, X-axis (abscissa) input terminal
x. CH2 (Y) input ... 18
Vertical input terminal of CH2. When in X-Y operation ,Y-axis (ordinated) input terminal.
xi. AC-GND-DC ... 10 19
Switch for selecting connection mode between input signal and vertical amplifier.
AC : AC coupling
GND : Vertical amplifier input is grounded and input terminals are
disconnected
DC : DC coupling
xii. VOLT/DIV ... 12 16
Select the vertical axis sensitivity, from 5mV/DIV to 5V/DIV with 10 ranges
xiii. VARIABLE ... 13 17
Fine adjustment of sensitivity, with a factor of 1 / 2.5 or over of panel - indicated value. When in the CAL position, sensitivity is calibrate to panel-indicate value. When this knob is pulled out (x5 MAG state), the amplifier sensitivity is mutliplied by 5 times.
xiv. POSITION ... 9 20
Vertical positioning control of trace or spot.
VERT MODE
Selects operation modes of CH1 and CH2 amplifiers. Also select internal triggering source signal.
CH1 : The osilloscope operates as a signal-channel instrumnet with
CH1 alone. The CH1 input signal is used as the internal triggering source signal.
CH2 :The osilloscope operates as a signal - channel instrument with
CH2 alone. The CH2 signal is used as the internal triggering source.
TV V : 0.5 sec/DIV - 0.1 msec/DIV. TV H : 50µsec/DIV - 0.2µsec/DIV. SLOPE
Select the triggering slope + : Triggering occurs when the triggering signal crosses the trriggering level in positive-going direction.- : Triggering occurs when the triggering signal crosses the triggering level in negative-going direction
xv. HOLDOFF ... 21 xvi. LEVEL ... 22
These double knob controls are for holdoff time adjustment and triggering level adjustment. The holdoff time control is used when the signal waveform is complex and stable triggering cannot be attained with LEVEL knob 22 alone. The LEVEL knob is for displaying a synchronized stationary waveform. As this knob is turned in “ → + “ direction, the triggering level moves upward on the displayed waveform ; as the knob is turned “ - ← “ the triggering level moves downward. When set in the LOCK position, the triggering level is automatically maintained at an optimum value irrespective of the signal amplitude (from very small amplitude to large amplitude), requiring no manual adjusment of triggering level.Time Base
xvii. TIME/DIV ... 30
Select the sweep time
xviii. A. TIME/DIV AND DELAY TIME ... 33
Selects the sweep time for the A sweep or the delay time when in the delayed sweep mode.
xix. VARIABLE ... 31 PULL x 10 MAG
Vernier control of sweep time. The sweep time can be made slower by a factor of 2.5 or more of the panelindicated value.
The panel-indicated values are calibrated with this knob set in the CAL position.The pulled out position of this knob is for the x10MAG state.
xx. POSITION ... 32
Horizontal positioning control of the trace or spot.
xxi. DELAY TIME POSITION ... 34
Vernier control of the delay time selected by the A TIME/DIV and DELAY TIME switch ti finely select the portion of the A sweep waveform to be magnified.
xxii. SWEEP MODE ... 28
Select the desired sweep mode.
AUTO : When no triggering signal is applied or when triggering signal
frequency is less then 50Hz, sweep runs in the free run mode.
NORM : When no triggering signal is applied, sweep is in ready state
and the trace is blanked out. Used primarily for observation of signal of 50Hz or lower.
SINGLE : Used for single sweep.
PUSH : Operation (one-shot sweep operation), and in common as the
reset switch. When the TO three buttons are in the pushed out state, the circuits is in the single sweep mode.
RESET The circuit is reset as this button is pressed. When the circuit is
reset, the READY lamp 27 turn on. The lamp goes off when the single sweep operation is over.
xxiii. HORIZONTAL DISPLAY ... 29
Select A and B sweep modes sa follow :
A : Main sweep (A sweep) mode for general waveform observation. A INT : The sweep mode is used when selecting the section to be
magnified of the A sweep, in preparation for delayed sweep. The B sweep section (delayed sweep) corresponding to the A sweep is displayed with high brightness.
B : Display the delayed sweep (B sweep) alone.
B TRIGD : Select between continuous delay and triggering delay.
: For continuous delay. The B sweep starts immediately after the sweep delay time set by DELAY TIME switch 30 and DELAY TIME POSITION knob 34 has elapsed.: For triggered delay. The B sweep starts when the triggering pulse is applied after the sweep delay time set by DELAY TIME switch and DELAY TIME POSITION knob has elapsed. (The triggering signal is used in common for both A sweep and B sweep).Others
xxiv. CAL (Vp-p) ... 1
This terminal delivers the calibration voltage of 2 Vp-p, approximately 1kHz, positive square wave. The output resistance is approximately 2kΩ
Explanation of Real Panel
xxv. GND ... 32
Ground terminal of oscilloscope mainframe.
xxvi. Z AXIS INPUT ... 37
Input terminals for external intensity modulation signal.
xxvii. CH1 SIGNAL OUTPUT ... 38
Delives the CH1 signal with a voltage of approximately 100mV per 1 DIV of graticule. When terminated with 50 ohms, the signal is attenuated to about a half. May be used frequency counting, etc.
AC Power Input Circuit
xxviii. AC Power Input Connector ... 40
Input connector of the AC power of the instrument. Connect the AC power cord (supplied) to this connector.
xxix. FUSE ... 41
Fuse in the primary circuit of the power transformer.
xxx. STUDS ... 39
Studs for laying the oscilloscope on its back to operate it in the upward posture. Also used to take up the power cord.
4. TACHO GENARATOR DAN TACHOMETER
Di dalam kertas penerangan ini akan diterangkan berkaitan dengan meter pengukuran iaitu tacho generator. Tacho generator digunakan bersama motor elektrik untuk mengukur bacaan kelajuan dan daya kilas sesuatu motor. Daya kilas disini bermaksud daya yang diperlukan untuk memulakan pergerakan bagi sesuatu motor.
Tacho generator ini digunakan bersama multi function machine dan 3 phase pendulum machine untuk membolehkan ianya berfungsi. Tacho generator ini tidak boleh berfungsi dengan sendirinya. Bacaan kelajuan sesuatu daya kilas itu akan diambil pada tacho meter atau control unit. Segala bacaan kelajuan dan daya yang dihasilkan melalui penggunaan tacho generator akan dipaparkan pada tacho meter ini.
Motor yang disambung bersama dengan tacho generator boleh berfungsi dalam dua keadaan iaitu motor dan juga generator. Apabila ia berfungsi sebagai generator , tenaga yang dihasilkan iaitu tenaga mekanikal akan menukar ditukarkan kepada tenaga elektrikal. Manakala apabila sebagai motor, tenaga elektrikal yang dihasilkan akan ditukarkan kepada tenaga mekanikal.
Contoh alat elektronik yang menggunakan motor adalah seperti pencetak, kamera dan lainlain. Manakala alat elektrik yang menggunakan motor adalah mesin pengisar, peti sejuk, mesin jahit elektrik dan beberapa peralatan lain.
4.1. PENGENALAN SETIAP BAHAGIAN
4.1.1. Suis utama - suis ON/OFF untuk kawalan elektronik dan juga bekalan masukan untuk control unit.
4.1.2. LED - 4 digit seven segment digunakan untuk memaparkan kelajuan dan kod error.
• Err 1 - suis off pada ketika pengoperasian 2 sukuan bila mesin elektrik sedang diuji di dalam mod penjana
• Err 2 – mesin elektrik sedang diuji pada pengoperasian suhu lampau • Err 3 – voltan lampau di dalam litar sambungan pada frekuensi
converter
• Err 4 – mesin pendulum sedang diuji pada pengoperasian suhu lampau
• Err 5 – control unit sedang diuji pada pengoperasian suhu lampau
4.1.3. Punat tekan untuk paparan limit kelajuan ( n stop )
Suis lampau beroperasi diantara kelajuan henti dan kelajuan semasa. Jika kelajuan henti dipaparkan, lampu akan menyala. Nilai akan berubah dengan menggunakan punat kawalan penambahan (6)
4.1.4. LED – 3 digit seven segment menunjukkan bacaan daya kilas. 4.1.5. Punat tekan untuk paparan limit daya kilas ( Mmax )
Suis lampu beroperasi diantara kelajuan henti dan kelajuan semasa. Jika kelajuan henti dipaparkan, lampu akan menyala. Nilai akan berubah dengan mengunakan punat kawalan penambahan (6) Jika lampu penunjuk (4) menyala, maksima had suis off (daya kilas mesin > set had daya kilas). M = 0
4.1.6. Tombol pelarasan kawalan (kelajuan @ dayakilas)
Kawalan penambahan atau pengurangan nilai merujuk kepada pelarasan tombol pelarasan.Nilai bacaan bergantung kepada mod yang dipilih (dayakilas atau kelajuan). Nilai bacaan pada control unit hanya boleh dibaca pada satu keadaan
i. Kelajuan tetap - dayakilas bolehubah ii. Dayakilas tetap - kelajuan bolehubah
4.1.7. Operasi 2 sukuan untuk motor sahaja
Jika lampu penunjuk menyala control unit akan automatic off bila mesin elektrik beroperasi dalam sukuan 2 dan sukuan 4 (pengoperasian penjana). Fungsinya melindungi kuasa masukan di mana tidak ada perlindungan pemulihan tenaga, jika mesin elektrik beroperasi dengan menggunakan bekalan kuasa masukan itu.
4.1.8. Punat tekan untuk rekodkan cirri-ciri beban dan tanpa beban
Jika pengoperasian dalam mod cirri-ciri beban atau ciri-ciri run-up aktif, dengan menekan punat tekan (8) maka dengan secara automatic ciri-ciri beban dan run-up akan direkodkan. Jika cirri-ciri-ciri beban pada julat
kelajuan, bermula daripada kadar kelajuan seketika dan secara automatic pengoperasian bertukar kelajuan kepada kelajuan henti (3).
4.1.9. Punat tekan M = 0 digunakan untuk memintas pada mana-mana keadaan pengoperasian
Pada mana-mana keadaan pengoperasian boleh dipintas dengan menekan punat tekan (9) pada masa yang sama paparan dayakilas memaparkan OFF.
4.1.10. Suis mod pengoperasian (MODE)
Suis lampau kepada pengoperasian seterusnya seketika pada setiap masa bila punat tekan ditekan. Mod pengoperasian semasa akan dipaparkan dengan paparan LED.
A – ciri-ciri beban
Putaran kelajuan dapat dikenalpasti dengan menggunakan punat tekan kawalan penambahan (6) atau punat luaran (26) ianya konsisten. Beban pada mesin elektrik yang sedang diuji akan dinilai dari segi ciri-ciri kelajuan atau cirri-ciri dayakilas. Ciri-ciri dayakilas dan ciri-ciri kelajuan akan direkodkan dengan menekan punat tekan START (8)
B – ciri-ciri run-up
Putaran kelajuan dapat dikenalpasti dengan menggunakan punat tekan kawalan penambahan (6) atau punat tekan luaran (26) ianya konsisten. Beban pada mesin elektrik yang sedang diuji akan dinilai dari segi ciri-ciri kelajuan atau ciri-ciri dayakilas.Ciri-ciri dayakilas dan ciri-ciri kelajuan akan direkodkan dengan menekan punat tekan.
C – kawalan automatic dayakilas (kawalan dayakilas)
Dayakilas dapat dikenalpasti dengan menggunakan punat tekan kawalan penambahan (6) atau punat tekan luaran (26), ianya konsisten. Beban pada mesin elektrik yang sedang diuji dioperasikan pada nilai beban yang tetap.
4.1.11. Paparan 4 sukuan
SUKUAN JENIS BEBAN ARAH PUTARAN Sukuan pertama pengoperasian motor arah ikut jam Sukuan kedua pengoperasian penjana arah lawan jam Sukuan ketiga pengoperasian motor arah lawan jam Sukuan keempat pengoperasian penjana arah ikut jam
4.1.12. Pengantaramuka berangkaian pc (SERIAL PC)
Pengantaramuka ini diasingkan secara elektrik, keluarannya adalah kelajuan, arus dan dayakilas daripada mesin pendulum 3 fasa 0.1/0.3. Jika soket (17) dan soket (18) disambungkan, had arus dan voltan bekalan yang digunakan oleh mesin dipindahkan.Kawalan daripada unit kawalan juga boleh dibawa keluar menggunakan software CBM10V3.
4.1.13. Pengantaramuka berangkaian control unit
Sambungan boleh digunakan daripada unit kawalan ciri-ciri PWM.
4.1.14. Masukan kelajuan digital (TACHO IN)
Masukan untuk penyambungan dari penambahan tacho generator
4.1.15. Keluaran kelajuan digital (TACHO OUT)
Signal daripada tacho generator disambungkan kepada TACHO IN
4.1.16. Masukan kelajuan analog (TACHO)
4.1.17. Masukan untuk pengukuran had arus daripada mesin yang sedang diuji. 4.1.18. Masukan untuk pengukuran voltan yang sedang diuji
4.1.19. Keluaran kelajuan analog
4.1.20. Keluaran dayakilas analog (M out) 4.1.21. Keluaran PEN-LIFT
4.1.22. Alarm pengawalan untuk suhu daripada motor yang sedang diuji (ALARM)
Masukan ini disambungkan kepada sambungan termal dari mesin elektrik yang sedang diuji. Penyambungan ini digunakan untuk memastikan kawalan pada keadaan tanpa beban lebihan untuk mesin elektrik yang sedang diuji.
4.1.23. Pesanan kesalahan lebihan suhu TEMP ALARM 4.1.24. Punat tekan RESET
4.1.25. Suis INTERNAL ./ EXTERNAL
4.1.26. Masukan kawalan luaran (EXTERNAL) 4.1.27. Soket penyambungan untuk control unit 4.1.28. Masukan daya kilas ( M in )
Masukan ini disambungkan kepada keluaran dayakilas pada mesin elektrik 3 fasa.
Latihan
Jawab semua soalan yang dibawah
1.Terangkan fungsi atau kegunaan multimeter?
2.Nyatakan empat ruang pengukuran yang terdapat dalam sesebuah multimeter?
3.Nyatakan bahagian- bahagian Utama bagi sesebuah multimeter analog?
4.Mengapakah pelarasan 0 Ohm perlu dilakukan sebelum pengukuran nilai rintangan dilakukan?
5.Apakah tujuan pemilih julat di setkan pada nilai yang besar sebelum pengukuran voltan dan arus di lakukan?
6.Apakah yang menyebabkan pesongan songsang belaku pada meter?
7.Apakah yang perlu dilakukan bagi memastikan bacaan yang di tunjukkan oleh jarum penunjuk boleh diambil sebagai nilai sebenar ukuran sesuatu unit?
8. Terangkan fungsi atau kegunaan fungtion generator?
9.Lukiskan dan nyatakan tiga jenis bentuk gelombang yang standard bagi function generator ?
10.Nyatakan bahagian- bahagian Utama bagi sesebuah function generator?
11. Rekaan tiub yang digunakan untuk osiloskop berlainan dengan tiub Televisyen kerana sistempermesongan osiloskop menggunakan pesongan
__________________ manakala televisyen menggunakan sistem pesongan elektromagnet.
12. Apakah kegunaan paksi-X dan paksi-Y
a.Paksi-X : _______________________________________________________________
b.Paksi-Y : _______________________________________________________________
13.Terangkan fungsi atau kegunaan tacho generator?
14.Lukiskan dan nyatakan tiga jenis bentuk gelombang keluaran yang standard bagi tacho generator ?
15.Nyatakan bahagian- bahagian Utama bagi sesebuah tacho generator? Nyatakan paparan 4 sukuan beserta jenis beban dan arah putaran.
RUJUKAN :
1.Basic Electronics Van Valkanburgh, Nooger & Neville. Muka surat 30 – 35 990. 2. Asas Elektronik Prof. Madya Salwani Daud Muka surat 23 – 30
KERTAS
PENERANGAN
MODUL 2
GROUP CLUSTERING MODULE 2
B05-01-02-LE1 TEST OF PASSIVE COMPONENT
7.01 Test of Passive Component
B05-01-02-LE2 CONFIRM MATCH OF ACTUAL POWER SUPPLY TO RATING OF SYSTEM
3.01 Confirm Match of actual Power Supply to rating of System
B05-01-02-LE3 TEST OF ACTIVE COMPONENT
INSTITUSI LATIHAN
JABATAN TENAGA MANUSIA
KEMENTERIAN SUMBER MANUSIA
MALAYSIA
KERTAS PENERANGAN
KOD DAN NAMA
KURSUS B05 TEKNOLOGI ELEKTRONIK INDUSTRI
KOD DAN NAMA
MODUL B05-01-02 ELECTRONIC FUNDAMENTAL
PENGALAMAN
PEMBELAJARAN LE1 TEST OF PASSIVE COMPONENT
NO. TUGASAN
BERKAITAN 7.01 TEST OF PASSIVE COMPONENT
OBJEKTIF PRESTASI AKHIRAN (TPO)
TEST OF PASSIVE/ACTIVE COMPONENT AND COMFIRM MATCH OF ACTUAL POWER SUPPLY TO RATING OF SYSTEM USING
MULTIMETER, FUNCTION GENERATOR, CAPASITANCE/INDUCTANCE METER, IC TESTER AND ETC. SO
THAT THE COMPONENT IS INDENTIFIED, MEASURED AND CONDITION DETERMINED FOR FUNCTIONALITY ACCORDING TO STANDARD SPECIFICATION.
OBJEKTIF
MEMBOLEH (EO)
DIAKHIR PEMBELAJARAN PELAJAR MESTI BOLEH :-
TEST OF PASSIVE COMPONENT USING MULTIMETER, FUNCTION GENERATOR, CAPASITANCE/INDUCTANCE METER ETC. SO THAT THE COMPONENT IS INDENTIFIED, MEASURED AND CONDITION DETERMINED FOR FUNCTIONALITY
1. TEST OF PASSIVE COMPONENT
Kertas penerangan ini adalah bertujuan untuk menerangkan kepada prinsip elektrik. Pengetahuan dalam prinsip elektrik adalah sangat penting bagi seseorang yang ingin mempelajari segala pekerjaan dan perjalanan sesuatu alat elektronik. Segala kaitan yang berhubung dengan elektrik dan elektronik mempunyai unit-unit, sukatan-sukatan dan lain-lain hal yang berkaitan dengannya.
1.1. PENGENALAN KEPADA ASAS ELEKTRIK 1.1.1. JIRIM
Sebarang benda yang boleh dilihat atau digunakan. Ia mempunyai berat dan boleh mengisi ruang kosong. Terbahagi kepada tiga kumpulan:-
• Pepejal - contoh:- kayu, besi, kaca dan lain-lain. • Cecair - contoh:- air, minyak, petrol dan lain-lain. • Gas - contoh :- oksigen, hydrogen dan lain-lain.
1.1.2. UNSUR
Semua benda-benda (jirim) terjadi daripada satu atau beberapa unsur. Oleh itu unsur ialah bahan asas yang menjadikan sesuatu benda. Dianggarkan lebih 100 jenis unsur yang telah diketahui terdapat di permukaan bumi. 92 jenis telah sedia ada dan bakinya dicipta oleh manusia. Contoh:- Hidrogen, Aluminium, Karbon dan lain-lain.
1.1.3. SEBATIAN
Jika sesuatu unsur disebatikan atau dicampurkan dengan jenis unsur yang lain, hasil percampuran ini dinamakan sebatian, mempunyai sifat yang berlainan dengan unsur asal yang belum disebatikan. Contoh :- Unsur gas hydrogen disebatikan dengan unsur gas oksigen, hasilnya ialah ujud sebatian air (H + O2 = H2O)
1.1.4. MOLEKUL
Jika dipecahkan atau dikecilkan sesuatu bahan sebatian hingga menjadi paling halus dan tidak dapat dikecilkan lagi, tetapi jika dipecahkan dan dikecilkan juga ia akan bertukar menjadi unsur.
1.1.5. ATOM
Ia merupakan unsur-unsur yang terkecil sekali dan ujud dalam semua benda atau bahan di persekitaran kita. Contoh:- air, jika dikecilkan menjadi halus, ia bertukar menjadi molekul air, jika molekul air dikecilkan lagi ia bertukar menjadi unsur dan jika unsur ini dikecilkan lagi ia menjadi atom.
1.1.6. PEMBENTUKAN ATOM
Setiap atom mempunyai tiga zarah halus yang ada kaitannya dengan arus elektrik. Jenis-jenis zarah tersebut ialah elektron, proton dan neutron. Proton dan neutron terletak di pusat tengah sesuatu atom. Pusat tengah ini dinamakan nukleus. Elektron pula terletak di luar nukleus. Elektron-elektron ini sentiasa
bergerak mengelilingi nukleus seperti bumi mengelilingi matahari mengikut orbitnya.
1.1.7. PROTON
Proton mempunyai bentuk yang lebih kecil daripada elektron iaitu satu pertiga lebih kecil daripada garis pusat elektron. Ia mempunyai 1840 kali lebih berat daripada elektron. Bilangan proton di dalam sesuatu atom bergantung kepada jenis sesuatu atom. Proton-proton ini terlalu sukar untuk dikeluarkan daripada atomnya. Proton mempunyai cas positif elektrik.
1.1.8. ELEKTRON
Elektron mempunyai bentuk atau saiz yang lebih besar daripada proton, ia ringan daripada proton. Banyaknya bilangan electron di dalam sesuatu atom bergantung kepada jenis atom tersebut. Bilangan elektron di dalam satu atom sama banyak dengan proton. Elektron mempunyai cas negatif elektrik dan ia mudah terkeluar dari atomnya jika ada kuasa atau tenaga yang tertentu menolaknya. Contoh :- Atom hidrogen mempunyai satu elektron, atom karbon mempunyai lapan elektron dan atom tembaga mempunyai 29 elektron.
1.1.9. NEUTRON
Walaupun neutron juga satu zarah di dalam atom. Ia tidak mempunyai sebarang cas.
Contoh susunan atom Karbon 6 elektron (-)
6 protom (+) 6 neutron (0)
Rajah 1.1.9 Susunan atom karbon 1.1.10. DAYA ELEKTRIK DALAM ATOM
Elektron-elektron tertumpu kepada orbitnya melawan tarikan emparan melalui daya tarikan elektrik antara proton dalam nukleus dan elektron yang beredar. Daya elektron menarik elektron-elektron ke arah nukleus manakala daya emparan menarik elektron-elektron keluar jauh dari nucleus. Oleh kerana kedua-dua daya ini seimbang, elektron tidak meninggalkan atom atau bersekutu dengan nuklues. Daya elektrik dalam atom adalah mustahak jika tidak atom ini akan bersepai.
1.1.11. ELEKTRONIK TERIKAT
Dalam keadaan biasa, daya tarikan di antara proton dalam nuklues dan elektron bersiarah dalam atom bukan logam adalah cukup kuat untuk kekalkan semua elektron dalam struktur atom. Elektron-elektron yang beredar dalam orbit yang dekat kepada nuklues dan yang beredar jauh dari pusat atom adalah “terikat” kepada atom. Bahan bukan logam terdiri dari atom-atom yang mana bilangan proton dan elektronnya sama banyak dikenali sebagai atom “neutral-berelektrik”.
Nukleus Elektron
Proton
+ + +
1.1.12. ELEKTRON BEBAS DALAM LOGAM
Proton dalam nuklues atom suatu logam mengikat semua elektron normal kecuali satu dari elektron bersiarah. Contoh :- atom tembaga. Orbit yang terjauh sekali dari nukleus diduduki oleh elektron. Pada satu ketika dalam laluan peredarannya, elektron berada dekat dengan nukleus. Pada suatu ketika yang lain, elektron adalah jauh dari nukleus. Bila kedudukannya jauh dari nukleu\s, ia dibebaskan keluar sebab daya tarikan tidak cukup kuat untuk mengekalkannya dalam orbit. Elektron yang bebas dikenali sebagai “Elektron Bebas”. Tiap-tiap atom yang ia kehilangan satu elektron mempunyai cas positif yang lebih dari satu proton. Atom-atom ini dipanggil “Ion Positif”.
1.1.13. KONSEP MENGECAS CARA MODEN
Empat jenis bahan bukan logam yang digunakan dalam ujikaji Franklin telah memperolehi cas sebab electron-elektron terkeluar dari atom-atom permukaan dari satu bahan dipindahkan ke atom-atom permukaan yang lagi satu, semasa proses menggesek. Atom-atom dari bahan pepejal dalam semua keadaan dan kegunaan adalah terikat kepada tempatnya.
i. Mengecas melalui sentuhan ii. Mengecas melalui aruhan
MENGECAS MELALUI SENTUHAN
Ia dilakukan ke atas logam kerana kaedah ini adalah lebih baik bagi tujuan mengecas. Contoh:- Gunakan batang damar bercas negatif dan sekeping jalur aluminiam kecil yang bersifat neutral, jalur aluminiam ini diikat dengan benang sutera. Sentuhan dibuat di antara batang damar dengan jalur aluminiam. Beberapa elektron akan meninggalkan batang damar dan menuju ke jalur aluminiam. Batang damar akan mempunyai cas negatif yang kurang. Elektron-elektron yang dipindahkan kepada aluminiam akan mengagihkan sesama sendiri dengan sekata ke seluruh permukaan jalur.
MENGECAS MELALUI ARUHAN
Batang aluminiam tanpa cas yang diikat dengan benang sutera dan batang damar yang bercas negatif digunakan, dimana batang damar akan mempengaruhi elektron-elektron bebas yang ada dalam aluminiam, bertindak merentasi ruang yang memisahkan kedua-dua batang tersebut.
1.1.14. MENDISCAS OBJEK YANG TERCAS
Jika kedua-dua objek mempunyai cas yang berlainan sama banyak bilangannya, semua elektron yang sepadan dengan cas negatif kepada badan yang bercas positif dimana elektron-elektron ini akan meneutralkan cas positif.
MENDISCAS MELALUI DAWAI
Tindakan mendiscas dua objek yang bercas melalui sentuhan terus adalah mudah. Contoh :- Objek A yang bercas negatif mengandungi lebihan elektron bebas. Objek B yang bercas positif mengandungi kekurangan elektron bebas. Apabila dawai tembaga menyambung A dan B, lebihan elektron bebas pada A yang mengandungi lebihan electron bebas menolak electron-elektron bebas dalam dawai. Dawai itu akan menjadi satu laluan. Elektron bebas dalam dawai akan melakukan daya tarikan. Ketika elektron yang lebih meninggalkan A, jumlah cas negatif berkurangan, ketika elektron-elektron ini pergi ke B, jumlah cas positif berkurangan. Kedua-dua objek ini telah didiscaskan sepenuhnya dan tidak ada pengaliran berlaku pada kedua-dua objek melalui dawai. Pengaliran electron melalui dawai adalah pengaliran sehala iaitu dari negatif ke positif.
1.1.15. MENUNJUKKAN KONSEP MEDAN ELEKTRIK
Proses mengecas adalah bererti menyimpan tenaga elektrik. Ruang di antara dan disekeliling objek tercas dipenuhi dengan tenaga elektrik iaitu tenaga medan elektrik yang bersekutu dengan cas yang terdapat pada objek. Tenaga ini boleh membuat kerja. Contoh:- Ada dua jalur logam yang neutral elektriknya terletak selari dan disimenkan ke atas sekeping kaca. Taburkan serbuk besi ke atas kepingan kaca, gerakan kepingan kaca didapati serbuk besi berada dalam keadaan bertaburan. Ini bererti tidak ada apa-apa berlaku. Buang serbuk besi, letakkan satu plat logam yang kuat cas negatif dan satu lagi cas positif. Taburkan serbuk besi di atas kepingan kaca, didapati satu corak garisan di antara jalur-jalur disekelilingnya. Ini beermakna ada asesuatu berlaku. Corak garisan ini menunjukkan medan elektrik dan tenaga elektrik yang membentukkan medan ini bertindak ke atas serbuk besi dan membariskan serbuk-serbuk tersebut. Daya yang dikeluarkan adalah daya sawat.
1.1.16. URAT DAYA ELEKTRIK
Serbuk besi yang ditindakkan oleh tenaga dalam medan elektrik membariskan serbuk besi di sepanjang urat-urat tenaga. Setiap electron dan proton mempunyai medan elektrik. Medan elektrik terdapat disekeliling cas. Garisan-garisan lurus yang memancar keluar ke semua arah dan bahagian tenaga cas dikenali sebagai urat dayaa elektrik/urat daya. Ia mempunyai arah tindakan juga mengeluarkan daya mengikut arah yang ditunjukkan. Cas positif menunjukkan arah keluar dan menuju ke electron. Sifat urat daya ini ialah urat-urat yang mara ke arah yang sama akan menolak satu sama lain. Sifat yang ketiga ialah urat daya yang menghubungkan cas-cas yang berlainan bersifat seperti gelang getah. Ini bermakna cas yang sama menolak dan cas yang berlainan akan menarik.
Garis elektrik bergerak keluar secara jejari daripada titik positif
Garis elektrik bergerak ke dalam secara jejari daripada cas negatif
+
Urat elektrik disekeliling cas yang berlainan
+
Urat elektrik disekeliling cas yang sama
Rajah 1.1.16 Urat Daya Elektrik 1.1.17. TENAGA KEUPAYAAN DAN TENAGA KINETIK
Keupayaan ialah ringkasan perkataan tenaga upayaan iaitu tenaga yang bersekutu dengan kedudukan. Contoh:- Satu benda yang beratnya 5 paun terletak di atas sekeping kaca dan ia terletak di atas meja. Angkat benda berat ini keatas iaitu lebih kurang 6 kaki jaraknya dari kepingan kaca ini, kemudian jatuhkan benda berat ini keatas kepingan kaca. Kepingan kaca akan berkecai. Tenaga yang memecahkan kaca diperolehi dari benda berat yang diangkat dengan melawan tarikan graviti bumi. Tenaga keupayaan diperolehi sewaktu mengangkat benda berat. Bila dijatuhkan benda berat tersebut, ini bermakna tenaga keupayaan telah bertukar ketenaga kinetik/tenaga gerakan. Bila elektron bebas dialihkan dari satu objek dengan cara mengecas dan pindahkan elektron-elektron ini kepada satu objek yang lain. Pemindahan elektron-elektron memerlukan tenaga untuk menentang samada daya tolakan dari daya lain elektron bebas. Elektron-elektron yang dipindahkan ini telah memperolehi tenaga keupayaan. Jika disusun semua elektron-elektron yang dipindahkan ini ke tempat asalnya tenaga keupayaan akan bertukar kepada tenaga kinetik menyebabkan cas-cas yang bergerak boleh membuat kerja.
1.1.18. BEZAUPAYAAN
Bezaupayaan ialah suatu keadaan yang menentukan kecenderungan elektron-elektron bebas bergerak dari suatu tempat ke tempat yang lain. Bila dikumpulkan lebihan elektron bebas pada suatu objek dan ujudkan pada objek lain, ini bermakna kita telah ujudkan bezaupayaan antara dua objek bercas. Satu laluan di antara kedua-dua objek ini ialah elektron-elektron bebas akan bergerak dari jalur negatif ke positif.
1.1.19. ELEKTRON BEBAS BERGERAK
Atom-atom yang kekurangan elektron (ion positif) melakukan gerakan ulang-alik dalam jarak yang terhad dalam tiap-tiap kedudukan yang tetap. Pada semua arah bilangan yang sama banyak bergerak ke satu arah dengan yang beergerak ke arah bertentangan. Bila melakukan gerakan ini, electron bebas masuk dan melanggar satu sama lain. Gerakan ini tidak tentu arah. Untuk mendapatkan arus elektrik gerakan tersebut perlu dikawal. Gunakan seutas dawai untuk menyambungkan kedua-dua jalur logam yang bercas dengan elektrik berlainan. Arah pengaliran elektron ialah dari jalur negatif ke jalur positif. Pergerakan ini terkawal.
1.1.20. PENGALIR
Nama yang diberikan kepada kumpulan objek yang luas dimana jumlah arus elektrik yang mengalir dalam keadaan biasa. Kebanyakan pengalir terdiri daripada logam. Emas/perak adalah yang terbaik, tembaga kedua terbaik dan nikrom tidak begitu baik.
1.1.21. PENEBAT
Kumpulan khas bahan-bahan yang membekalkan laluan yang tidak sesuai untuk elektrik dibawah keadaan biasa. Fungsinya untuk menghalang pengaliran arus. Bahan ini mengandungi sedikit elektron bebas, terdapat sedikit cas yang boleh dihantarkan kesatu titik ke titik yang lain. Arus elektrik tidak boleh mengalir dalam keadaan biasa. Nama lain bagi penebat ialah “dielektrik”. Contoh :- plastik, kaca, mika kertas dan lain-lain.
1.1.22. SEPARUH PENGALIR
Kumpulan bahan yang bukan sebagai pengalir yang baik mahupun penebat yang baik. Digunakan secara meluas iaitu silicon dan germanium. Elemen separuh pengalir seperti Transistor, litar paduan (IC), LED dan sel solar yang membolehkan pengembaraan angkasa dan perhubungan angkasa. Ia juga membolehkan radio saku dan mesin kira-kira elektronik dibuat.
1.1.23. DAYA GERAK ELEKTRIK
Sesuatu punca yang mempunyai lebih cas negatfi dipanggil keupayaan negatif, sementara yang mempunyai cas positif dipanggil berkeupayaan positif. Tekanan tenaga elektrik diantara dua punca berlainan keupayaan dipanggil daya gerak elektrik (d.g.e) dan dinilai dalam unit voltan (V).
1.1.24. ARUS ELEKTRIK
D.G.E dan bezaupaya akan menolak cas yang sama dan menarik cas-cas berlainan dari kekutupan yang sebaliknya. Dengan itu elektron/cas-cas negatif akan tertolak dari punca negatif dan pergi /tertarik kepunca positif. Pergerakan cas-cas negatif ini dipanggil “aliran electron /arus elektrik”.
1.1.25. KESAN ARUS ELEKTRIK
Walaupun arus elektrik tidak kelihatan, kewujudannya boleh dikesan. Semakin banyak jumlah arus, semakin besar pula kesannya.
1.1.26. Kesan Haba
Bila arus elektrik mengalir melalui satu pengalir, ia menaikkan suhu badan. Habanya mungkin terlalu panas dan boleh meleburkan logam. Contoh:- Fius
1.1.27. Kesan magnetic
Setiap pengalir yang membenarkan arus mengalir dikelilingi pada semua dikenali sebagai medan magnetik. Asal medan ini adalah dari elektron yang bergerak dan keamatan medan ini bergantung kepada kekuatan arus.
1.1.28. Kesan kimia
Laluan arus elektrik melalui berbagai bendalir boleh menyebabkan pemecahan bendalir kepada unsur atomnya. Arus elektrik yang mengalir didalam asid dimana logam tertentu dicelupkan boleh menyebabkan penguraian logam itu, ini adalah asas menyadur secara elektrik.
• Kesan geseran • Kesan cahaya • Kesan tekanan
1.1.29. DUA JENIS PENGALIRAN ARUS
• Dari punca negatif ke punca positif dipanggil “electron current flow” • Dari punca positif ke punca negatif dipanggil “conventional current flow”
1.1.30. COULOMB ( C ) – unit bagi cas.
Satu jenis cas yang berkumpul sebanyak 6.28 x 10 18 pada suatu tempat,
mempunyai tenaga elektrik sebanyak satu coulomb atau 1 coulomb = 1 ampiar x 1 saat. / Q = I x t
1.1.31. UNIT VOLTAN ( VOLT )
1 Volt = 1,000mV = 1 coulomb 1 KV = 1,000 V / 103 V / 106 mV 1 MV = 1,000,000 V / 106
1 volt bermakna 1 joule tenaga kerja yang dihasilkan oleh 1 coulomb cas.
1.1.32. UNIT AMPERE ( A)
1 Ampere = 1 coulomb cas mengalir melaui 1 titik dalam masa 1 saat 1 A = 1,000 mA ( 103 mA) = 1,000,000 µA
1 mA = 1,000 µA
1.1.33. LITAR ELEKTRIK
Elektrik boleh membuat kerja melalui penggunaan litar elektrik. Ia adalah gabungan komponen elektrik yang terkawal, membenarkan fungsi tertentu ntuk dilaksanakan. Semua litar elektrik mengandungi:-
Punca voltan • Beban
Salurkan voltan ke komponen, arus akan mengalir melaluinya. Beban ini mungkin sebuah lampu, pembakar roti, motor elektrik, loceng atau sebarang alat yang dikendalikan oleh voltan.
• Pengalir
Sambungan antara punca voltan dan beban pengalir yang menyambungkan beban dengan sumber voltan adalah dawai tembaga. Dalam litar elektrik lengkap,
terdapat satu laluan yang lengkap bagi pengaliran arus, pengalir dari punca negatif sumber voltan kepada beban dan pengalir “balik” dari beban positif bekalan. Sumber voltan dirujuk sebagai “penjana kuasa.”
Rajah 1.1.33
1.2. PENGENALAN KEPADA RESISTOR (PERINTANG)
Resistor merupakan komponen yang paling ringkas dan banyak digunakan dalam pemasangan elektrik dan elektronik. Secara am Resistor digunakan untuk kawalan arus dan penyusut voltan, misalnya untuk lampu pandu, pemula motor pemutar berbelit, kawalan kelajuan motor serta pembahagi voltan atau arus dalam meter analog dan litar-litar elektronik.
1.2.1. RESISTOR (PERINTANG)
Resistor ialah komponen yang menghadkan pengaliran arus dalam litar. Ia juga menghasilkan susutan voltan dan melesapkan tenaga elektrik.1 Ohm (Ω) ditakrifkan sebagai rintangan suatu pengalir jika arus 1 Ampere (A) mengalir melaluinya apabila beza keupayaannya 1 Volt (V). [1Ω = 1V/1A].Resistor sejenis komponen pasif yang kerap digunakan dalam litar di samping komponen-komponen lain. Mempunyai dua punca sambungan luar dan boleh didapati dalam pelbagai bentuk dan saiz. Dua ciri untuk Resistor ialah :
i ) Rintangan ii ) Kadar kuasa
Resistor digunakan untuk mengawal atau menghadkan pengaliran arus dalam litar. Dua kesan yang terjadi apabila arus melalui Resistor ialah :
i ) Haba dihasilkan
ii ) Voltan susut merentasinya
1.2.2. RESISTANCE (RINTANGAN)
Rintangan mempunyai perubahan yang berkadar terus dengan panjang pangalir (R ∝ l). Ini bermakna, semakin panjang pengalir, maka semakin tinggi rintangannya. Rintangan mempunyai perubahan yang berkadar songsang dengan luas keratan permukaan pengalir. Rintangan juga berubah mengikut perubahan suhu pengalir; mempunyai kadar perubahan terus dalam lingkungan suhu tertentu. Ini bermakna, rintangan tinggi apabila suhu tinggi bagi suatu bahan pengalir. Apabila had ketahanan pengalir tidak dapat menahan suhu yang lebih tinggi, pengalir tersebut akan putus atau binasa. Oleh kerana rintangan bersiri adalah jumlah rintangan-rintangan yang berasingan, rintangan satu dawai yang mempunyai keratan lintangnya sekata adalah berkadar terus dengan panjang.
R ∝ l / A
R = P l di mana ; R = rintangan
A A = luas permukaan pengalir
mentol + - Sumber voltan beban Sumber voltan Rajah skematik
l = panjang atau jarak pengalir
P=pemalar atau angkatap yang bergantung kepada bahan pengalir yang dikenali sebagai kerintangan (resistivity)
Faktor-faktor Yang mempengaruhi Rintangan Sesuatu Pengalir Ialah:-
• Panjang di antara dua titik – lebih panjang lebih berintangan • Tebal atau luas permukaan – lebih tebal berintangan rendah • Bahan pengalir tersebut dibuat
• Suhu – rintangan tinggi apabila suhu tinggi. Rintangan tidak berubah jika suhu tetap.
Kesan Suhu Pada Rintangan
Rintangan bagi pengalir yang tulin bertambah dengan kenaikan suhu. Rt = Ro ( 1 + ∝t) di mana ;
Rt = rintangan di suhu berkenaan
Ro = rintangan bahan pada suhu 00C
l = nilai factor tetap ∝ = angkali suhu
t = perbezaan suhu dari 00C
Contoh : Satu gelung wayar dengan nilai rintangannya 400Ω di suhu 00C. Kirakan rintangan barunya apabila suhu menjadi 1000C di mana angkali suhu badan 0.0040C.
Rt = Ro ( 1 + ∝t)
= 400Ω (1 + 0.0040C x 1000C)
= 560 Ω
1.2.3. KADARAN KUASA (POWER RATING)
Kadaran kuasa bagi satu Resistor ialah suatu ukuran kebolehannya melesapkan haba apabila arus mengalir (I2R). Kadaran kuasa dinyatakan dalam
unit Watt. Kepanasan yang berlebihan boleh menyebabkan suatu Resistor itu terbakar atau bagi Resistor karbon boleh menyebabkan rintangannya meningkat melebihi had terima yang normal. Secara praktik, dalam keadaan biasa suatu faktor keselamatan yang sekurang-kurangnya 100% mestilah dibekalkan apabila suatu Resistor dipilih untuk digunakan dalam suatu litar. Selain dari nilai rintangan dan tolerance pada Resistor, power rating adalah satu perkara yang penting. Power rating dipilih dengan teliti kerana Resistor yang mempunyai kuasa rendah mungkin terbakar dan menyebabkan litar rosak. Ini disebabkan arus yang tinggi melaluinya. Saiz dan berat Resistor adalah perkara yang menentukan power rating. Bila power rating kecil, saiz Resistor juga kecil dan Resistor yang bersaiz besar mempunyai kadar kuasa yang tinggi. Voltan Maksima untuk Resistor karbon ialah seperti di bawah :-
• 500 V untuk kadar 1 watt
• 250 V untuk kadar kuasa ¼ watt • 150 V untuk kadar kuasa 1/8 watt
Kuasa Lesapan (Dissipated) Dalam Resistor
Kuasa ini hilang sebagai haba dalam Resistor. Power dilesapkan oleh Resistor bersamaan dengan keluaran arus yang menerusi Resistor darab dengan susutan voltan melintangi Resistor. Perhubungan ini diringkaskan sebagai:-
P = VI atau P = I2R atau P = V2R
di mana; P = lesapan kuasa oleh Resistor dalam watt
V = susutan voltan melintangi Resistor dalam voltan I = arus melalui Resistor dalam ampere
1.2.4. RESISTOR TETAP (FIXED RESISTOR)
Empat perkara penting yang perlu diambil kira apabila memilih Resistor ialah nilai Resistor, had terima, kadar kuasa dan kestabilan. Nilai Resistor didapati daripada kod warna atau kod bercetak pada Resistor tersebut dan disebut sebagai nilai namaan (nilai terkadar). Had terima ialah nilai kelegaan bagi nilai sebenar. Jika satu Resistor dengan nilai namaan sebanyak 100 Ω dan had terima 10 %, Resistor tersebut mempunyai nilai sebenar antara 90 Ω dan 110 Ω.. Lebih kecil nilai had terima maka lebih tepat bacaan nilai Resistor. Kadar kuasa ialah kuasa maksimum yang boleh diterima oleh Resistor tanpa mengalami kerosakan. Jika kadar kuasa dilampaui, Resistor akan rosak disebabkan oleh haba yang berlebihan. Saiz fizikal sesuatu Resistor biasanya berkait rapat dengan kadar kuasa. Kestabilan ialah keupayaan sesuatu Resistor untuk mengekalkan nilai rintangan walaupun suhu sekitar berubah dan umur Resistor bertambah.
Resistor Komposisi Karbon (Carbon Resistor)
Resistor Komposisi Karbon dibuat daripada campuran serbuk karbon dan bahan penebat. Percampuran serbuk ini dimasukkan dan dibalut di dalam bekas plastik. Kedua hujung plastik ditutup dengan bahan logam. Tutup bahan logam ini pula disambung dengan dawai tembaga, tugas dawai tembaga ini ialah sebagai penyambung komponen dengan komponen lain. Nilai rintangan di dalam Resistor ini bergantung kepada percampuran di antara kedua serbuk tersebut. Nilai rintangan biasanya di antara 1Ω - 20 MΩ. Resistor ini mempunyai kestabilan yang bermutu rendah dan rintangannya berubah-ubah mengikut suhu dan beban kuasa yang lesap adalah kecil.
Rajah 1.2.4 Resistor Wayar Berlilit (Wire Wound)
Bahan pengalir yang mempunyai rintangan yang dinamakan Manganin. Dawai Manganin ini dibelit pada penebat seperti Porcelin dan Simen. Lilitan dawai ini disapu atau dilapik dengan bahan penebat seperti plastik atau seramik. Kedua-dua hujung logam ini dilekat dengan tutup logam dan dilekatkan pada satu dawai yang dipanggil punca/terminal. Punca ini digunakan sebagai penyambung komponen dengan komponen yang lain. Nilai rintangannya berubah mengikut berapa banyak lilitan dawai Manganin di dalam Resistor tersebut. Oleh kerana Manganin memberi rintangan yang paling sedikit kepada pengaliran arus elektrik, maka nilai rintangan untuk Resistor ini kurang dari 1Ω. Pekali bagi suhu rintangan ini adalah rendah, menjadikan rintangannya sentiasa malar dengan perubahan suhu. Oleh itu Resistor wayar berlilit mempunyai ciri-ciri kestabilan yang paling baik.
Rajah 1.2.4
Resistor Saput Karbon (Carbon-Film Resistor)
Resistor Saput Karbon dibuat daripada karbon keras yang dimasukkan dalam satu rod seramik. Rintangan yang diperlukan diperolehi melalui pemotongan jejak-jejak lingkaran melalui saput tersebut. Kestabilan Resistor ini lebih baik dari jenis komposisi karbon.
Rajah 1.2.4
Resistor Saput Logam (Metal Film Resistor)
Resistor Saput Logam ini adalah gabungan ciri-ciri stabil jenis wayar berlilit dengan jenis saput karbon yang diubahsuai dan dipermudahkan. Satu saput nipis sebatian platinum-emas disalutkan ke atas tiub kaca atau plit. Nilai rintangannya dilaras dengan mengukir jejak-jejak lingkaran melalui saput tersebut.
Resistor Saput Simen (Cement Film Resistor)
Mempunyai lapisan karbon di atas substrate ceramic. Tujuannya adalah untuk mendapatkan nilai rintangan yang lebih tepat dan kestabilan yang tinggi.
1.2.5. RESISTOR BOLEH UBAH (VARIABLE RESISTOR) / RESISTOR BOLEH LARAS (ADJUSTABLE RESISTOR)
Resistor boleh ubah ialah Resistor yang boleh diubah nilai rintangannya dengan menggerakkan sesentuh di atas elemen Resistor. Resistor boleh ubah digunakan pada litar yang memerlukan perubahan arus dan voltan.
Reostat
Reostat merupakan Resistor berubah yang mempunyai dua terminal. Terminal ini digunakan untuk melaraskan nilai arus dalam sesuatu litar. Disambung bersiri dengan beban dan punca bekalan.
Potentiometer (Meter Upaya)
Pontentiometer ialah suatu pembahagi voltan yang boleh berubah dengan menggunakan tiga terminal. Pontentiometer digunakan dalam litar untuk mendapatkan pembahagi voltan yang diperlukan oleh litar itu.
Rajah 1.2.5 Preset
Rintangan dalam Resistor jenis ini boleh disetkan dari suatu nilai yang dikehendaki hingga kepada kadar nilai rintangannya. Binaan luarnya lebih kecil berbanding dengan Resistor boleh laras yang lain.
1.2.6. SIMBOL RESISTOR
a. Kepiawaian DIN b. Kepiawaian ASA a. Kepiawaian DIN b. Kepiawaian ASA Simbol Resistor Tetap Simbol Reostat
a. Kepiawaian DIN b. Kepiawaian ASA
Rajah 1.2.6 Simbol Pontentiometer dan Preset
Rajah 1.2.6 Bentuk Dan Binaan Resistor Tetap
1.2.7. RESISTOR KHAS (SPECIAL RESISTOR)
Resistor biasa seperti mana yang telah dibincangkan sebelum ini merupakan peranti yang linear, iaitu nilai arus / voltan berubah sekadar dengan perubahan rintangan. Walaubagaimanapun tidak semua jenis Resistor bersifat linear. Jenis Resistor ini tergolong dalam jenis Resistor khas.
Rajah 1.2.7 Ciri-Ciri Volt-Ampere Bagi Linear Resistor
+ I
R
-V + V
Varistor / Voltage Dependent Resistor (VDR)
Varistor ialah peranti rintangan tidak lelurus. Rintangan varistor bergantung kepada voltan yang dikenakan. Rajah di bawah menunjukkan simbol dan lengkuk ciri Metal-Oxide Varistor. Ia menunjukkan varistor memberi nilai rintangan yang tinggi di antara satu julat nilai – V dan + V. Metal-Oxide Varistor biasanya digunakan untuk melindungi peralatan daripada voltan lebihan (voltage surges).
Rajah 1.2.7 Simbol Dan Lengkok Ciri Metal-Oxide Varistor
Thermistor
Thermistor ialah peranti rintangan tidak lelurus. Thermistor direka dengan sifat-sifat yang amat sensitif terhadap perubahan suhu. Terdapat dua jenis Thermistor iaitu “Negative Temperature Coefficient Resistor” di mana nilai rintangan berkurangan apabila suhu meningkat dan digunakan dalam peralatan sistem kawalan cuaca, sistem geganti, alat mengukur dan lain-lain. “Positive Temperature Coefficient Resistor” pula digunakan di mana nilai rintangan bertambah dengan pertambahan suhu yang digunakan pada litar kawalan pemanas.
Rajah 1.2.7 (S) Simbol Dan Lengkok Rintangan-Suhu 1.2.8. KOD WARNA RESISTOR
Terdapat tiga cara dalam mengenali nilai-nilai rintangan pada satu-satu Resistor iaitu:-
i. Kod Jalur Warna
ii. Kod Bercetak (Nombor Resistor) iii. Kod “Body-End-Dot”
+ I +V - I - V
t
°
Rintangan, Ω Suhu, CKod Jalur Warna
Resistor jenis karbon dan filem logam mempunyai kod warna untuk pengenalan nilainya. Ia adalah sejenis komponen pasif yang banyak terdapat di dalam alat-alat seperti radio, kaset, televisyen, kamera video, siren dan sebagainya. Terdapat 4 dan 5 jalur warna yang mempunyai nilai-nilai tersendiri dan hasil gabungan warna-warna tersebut adalah nilai-nilai Resistor sebenar. Dalam sistem ini warna adalah dalam bentuk jalur pada badan Resistor. Bacaannya diambil dari hujung ke bahagian tengah. Pada hujung Resistor memberikan digit pertama, jalur kedua ialah digit kedua, jalur ketiga ialah pendarab dan jalur keempat ialah had terima (tolerance).
Rajah 1.2.8 Jadual Kod Warna Warna Ketiga :
Faktor Pendarab
Warna Keempat :
Memberikan peratus had-terima (jika ada)
Warna Pertama :
Nilai Angka Pertama
Warna Kedua :
Nilai Angka Kedua
WARNA JALUR 1 JALUR 2 JALUR 3 JALUR 4
Hitam (Black) 0 0 1 (100) - Coklat (Brown) 1 1 10 (101) 1 % Merah (Red) 2 2 100 (102) 2 % Jingga (Orange) 3 3 1000 (103) 3 % Kuning (Yellow) 4 4 10000 (104) 4 % Hijau (Green) 5 5 100000 (105) - Biru (Blue) 6 6 1000000 (106) - Unggu (Violet) 7 7 10000000 (107) - Kelabu (Grey) 8 8 100000000 (108) - Putih (White) 9 9 1000000000 (109) - Emas (Gold) - - 0.1 5 % Perak (Silver) - - 0.01 10 %
