• Tidak ada hasil yang ditemukan

Keywords: Land, Inheritance, religion change, customary law.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "Keywords: Land, Inheritance, religion change, customary law."

Copied!
9
0
0

Teks penuh

(1)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 296 PE RAL IH AN ST AT US K E PE M IL IK AN T ANA H W ARI SAN M E NJ ADI T ANAH

PE L AB A PURA DAL AM M ASY ARAK AT H UKUM ADAT B AL I ( ST UDI K ASU S DI DE SA ADAT CA NG G U)

O l e h

Al i m Pr a b ow o* , I W a y a n W i ndi a , * *, I K e t ut W i r a wa n , * * * Ma g i st er Ken ot ar i at an Un i ver si t a s Ud a ya n a

E - m a il : a li m pr a bo wo@ ym a i l . c om

A B ST R A C T

OWN E R S HI P S TA TUS TR A N S I TI ON OF HE R I TA GE LA N D I N TO PE LA B A PUR A LA N D I N B A LI NE S E FOLK S C OS TUM A R Y LA W

(C A S E S TUDY I N THE C ULTUR A L/ TR A DI TI ON A L VI LLA GE OF C A N GGU ) S o me o n e wh o c a n b e re g a rd e d a s t h e h e i r i s a p e rso n wh o f u l f i l l s t h e c o n d i t i o n s a n d c e rt a i n o bl i g a ti o n s t h a t he i s e nt i t le d t o i n he ri t . I n c o n n ec t i o n wi t h t h i s c a se , i t wi l l b e e x p l a i n e d re g a rd i n g l i a b i l i ty i ssu e s o f a c h i l d (s wa d h a ra ma ). I f so me o n e g e t s i n h e ri t a n c e b u t h e h a s c h a n ge d h i s re l i gi o n t he n h o w d o e s t h e i n h e ri t a n c e st a t u s. Th e i ssu e o f t h i s re se a rc h i s wh y t h e st a t u s o f l a n d o wn e rsh i p i n h e ri t a n c e c a n b e t u rn e d i n t o Pe l a b a Pu ra l a n d i n b a l i ne se f ol ks c o st u ma ry l a w a n d h o w d o e s t h e p ro c e ss o f i n h e ri t a n ce l a n d o wn e r sh i p t ra n sf e r i n t o a Pe l a b a Pu ra l a n d i n b a l i n e se f o l k s c u st o ma r y l a w i n t ra d i t i o n a l vi l l a ge o f c a ng g u . Ty p e o f re se a rc h u se d wa s e mp i ri c a l l e g a l re sea rc h c o n d u c te d i n t h e v i l l a ge o f C a n g g u . I t wa s a d e sc ri p t i v e st u d y . Th i s st u d y u se d p ri ma ry a n d se c o n d a ry d a t a so u rc e s. Da t a c o l l e c ti o n t e c h ni q u e s i n t h i s re se a rc h we re o b se rv a t i o n , i n t e rvi e w a n d d o c u me n t st u d y . Da t a p ro c e ssi n g a n d a n a l y si s t e c h n i q u e s u se d i n t h i s st u d y g e n e ra l l y c o n si st e d of t h ree st a g e s of d a t a a n al y si s: d a t a re d u ct i o n , d a t a d i sp l a y , a n d d a t a ve ri f ic a t i o n st a ge . R e su l t s o f t h e st u d y o n t h e c o n si d e re d p r o b l e m wa s t h a t t h e st a t u s o f i n h e ri t a n c e l a n d o wn e r sh i p c a n b e tu rn e d i n t o Pe l a b a Pu ra l a n d i n i n b a li n e se f o l k s c o st u ma ry l a w b e c a u se o f re li g i o n c h a n g e e l i mi n a te s a p e rso n ' s st a t u s a s a h e i r. On l y d e sc e n d a n t s wi t h K a p u ru sa st a t u s we re d e e me d c a p a b l e o f t a k i n g c a re a n d continuing family’s Swadharma (respon sibility), both in relation to parahyangan (Hindu’s belief), pa wongan (Hindus), and palemahan (preservation of the natural environment in accordance with the Hindu’s belief). Thus it is the same as the p e rso n wh o l e f t t h e f a mi l y re sp o n si b i l it i e s (n i n g g a l k e d a t o n ), a n d a re t h e re f o re c o n si d e re d n o t e nt i t le d t o i n he ri t a n ce i n f ami l i e s. Th e o wn e rsh i p p ro c e ss o f i n h e ri t a n c e l a n d t h a t b e c o me Pe l a b a Pu ra l a n d i n c u st o ma ry l a w c o mmu n i t y o f C a n g g u B a l i . A si n g l e h e i r wh o h a s s wi t c h e d re l i g i o n s c a n n o l o n g e r b e re g a rd e d a s a n h e i r. Th e re f o re d i sp u te d i n h e rit a n c e f ro m t h e p a st u n t i l n o w h a s b e e n d o mi n a t e d b y C a n g g u c u st o m b a n j a r a s p e n ge mo n g a n d p e n g e mp o n K h a y a n g a n t e mp l e s of C a n g g u c u st o m b a n j a r h e re d i t a ry . I n t h i s c a se th e l a n d i s u se d a s Pe l a b a Pu ra l a n d wh i c h p ro p o se d sp o ra d i c a l l y . Ex i st e n ce o f l a n d b e l o n g i n g t o t h e te mp l e a l re a dy h a s a l e g a l b a si s, n a me l y b y t h e p re se n ce o f Go v e rn me n t R e g u l a ti o n N o . 3 8 o f 1 9 6 3 On Le g a l i n st i t ut i o n t o Ha v e Pro p e rt i e s o f La n d wh i c h wa s re a f f i rme d b y t h e De c re e o f Ho me A f f a i rs M i n i st ry o f I n d o n e si a S K / 5 5 6 / DJ A / 1 9 8 6 o n t h e a p p o i nt me n t o f Te mp l e A s a R el i g i o u s Le g a l E nt i t y Th a t C a n Ha v e Re se rv e d La n d R i g ht s. * Pe n u l i s * * Pe mb i mb i n g I * * * Pe mb i mb i n g I I

Key wo rds: Land, Inhe ritanc e, re ligion ch ange, custom ary la w .

B AB I PE NDAH UL U AN

1.1 Latar Belakang Masalah

T an ah m er u pa k an h a l ya n g sa n g at p en t in g ba g i k eh i d u p an m an u si a, k a r en a tan ah m em i l i k i be b er a p a fu n g si , sep er t i : fu n g si so si a l , fu n g si ek on om i s, d a n fu n sg i r el i g i u s. Ol eh A c t a C o m i t a s ( 2 0 1 7 ) 2 : 2 9 6 – 3 0 4 I S S N : 2 5 0 2 -8 9 6 0 I e - I S S N : 2 5 0 2 -7 5 7 3

(2)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 297 k a r en a it u , p em an fa a tan tan ah d ia t ur b er d a sar k an h u k u m, ba i k h u k u m a da t m a u p un h u k um n a si on a l . Men ur u t A. P. Pa r l in d un g an , ba h wa d a r i h a k a t a s t an ah , a d a ya n g d i d ir i kan seba g a i ba n g u n an un t u k pa p an ( t em pa t t in g g a l ), h un i an ya n g m er u p a k an sal ah sa t u k ebu t u h a n d a sar ma n u si a .1 Ar t in ya k e bu t u h an da sa r man u si a a k an t er p en uh i d en g an a d an ya t an ah t er sebu t d a n B en h ar d Li m bon g m em ber i k a n p en d a pa t ser u p a ba h wa t an ah ba g i k eh i d u pan man u si a m em i l i k i ar t i ya n g sa n g at p en t in g k a r en a seba g i a n be sa r d ar i k eh i d u p an n ya t er g an t un g pa d a t an ah .2

Men u r u t KUH P er d a t a p ewa r i sa n , ya n g d a p at d i war i si ya i t u h an ya h a k d a n k ewa ji ba n ya n g m el i p u t i bi d an g h ar t a k ek a ya a n . Na m un a d a h a k -h a k ya n g se ben a r n ya m a su k bi d a n g h ar t a k ek a ya a n t et a p i t i d a k da p a t d i wa r i si . Hu k u m Wa r i s Ad a t m em u a t k et en t u an -k et en t u an ya n g m en g a t ur car a p en er u san d an p er a l ih an h ar t a k ek a ya a n ba i k ya n g ( ber wu ju d a t a u t i d a k ber wu ju d ) d a r i p ewa r i s k ep a d a p a r a wa r i sn ya . Pen er u sa n d an p er a l ih an h ar ta k ek a ya a n i t u d a pa t b er l an g sun g seja k p e wa r i s m a sih h i d u p a t a u set el ah p ewa r i s m en in g ga l d u n ia . Soer oj o Wi g n j od i p o er o m en g a ta k an ba h wa Hu k u m Wa r i s Ad a t a d a l ah , Nor m a -n or ma h u k um ya n g m en et a p k an h ar t a k ek a ya a n ba i k ya n g m a t er i i l ma u p un ya n g i m ma t er ii l m an a k ah d ar i sese or a n g ya n g d a pa t d i ser ah k an k ep a d a k et u r un an n ya s er t a sek a l i g u s ju g a m en g a t u r saa t , ca r a d an p r oses p er a l ih an n ya .3 Neg a r a I n d on esi a a d al ah n eg a r a d i m an a set i a p or an g d i ja m in ol eh h u k u m un t u k m em il ih , m em el u k a g a m a dan k ep er ca ya a n ya n g d i an u tn ya . Den g a n a dan ya k e be ba sa n m em i l ih a ga m a m a k a seca r a ti d a k l an g su n g d a pa t t er ja d i p er p in dah an a g a m a d ar i a g a ma ya n g sa t u k e a g am a ya n g l a in . Pen g er t ian ber a l ih a g am a m en ur u t Su l ch an Ya sin a d a l ah , B er a l ih a g a ma a ta u m en in g g al k an a g a m a sem u l a dan p in d ah k e a g am a ya n g ba r u .4 Ar t i n ya ber a l i h d ar i a ga ma 1

A. P. Parlindungan, 2001, Komentar Atas Undang-Undang Perumahan dan Pemukiman dan Undang-Undang Rumah Susun, Mandar Maju, Bandung, hal. 1

2

Benhard Limbong, 2012, Konflik Pertanahan, Margaretha Pustaka, Jakarta, hal. 2

3 So er o j o Wi g n jod i p o er o, 1 9 8 1 , Pen g a n t ar d an Asa s - a sa s Hu k u m Ad a t , C V. Ha ji Ma sa g u n g , J a k ar t a. h a l . 1 6 1 . 4 Su l ch an Ya si n , 1 9 9 7 , Ka m u s ya n g m u lan ya d i a n u t sam a d en g an a g a m a si p ewa r i s k e a g a m a l a in ya n g su d a h t en t u ber b ed a d en g a n a g am a ya n g d i an u t ol eh p e wa r i s. Seh in g g a b er a l ih a g am a da p a t m en i m bu l k an p er bed a a n a g am a d a la m k el u ar ga . Se or a n g ah l i wa r i s, t er u t am a an a k ya n g m em p un ya i h a k un t u k m ewa r i s a t a u d i da l am h u bu n g an in i an a k ya n g t i d a k t er p u t u s h a kn ya u n t u k m ewa r i s a k an m ewa r i si h ar t a p en in g g al an or a n g t u an ya ya n g m en in g g a l kan h ar t a wa r i sa n . Seba g a i se or a n g an a k d i sin i t i d a k a k an t er l ep a s d a r i ber ba g a i k e wa ji ba n u n t u k d a pa t m en em p at i k ed u d u k a n seba g a i a h li wa r i s ya n g t i d a k t er p u t u s h a kn ya d i d a l a m m ewa r i s. Da l a m h u bu n g an d en g an h a l i n i a k an d i jel a sk a n m en ya n g k u t m a sa l ah k ewa ji ba n se or a n g an a k t er h a d a p or an g t u an ya a t a u d en g an k a t a l ain s wa d h a ra ma a n a k a t a u p u t ra sa sa n a . Di m u k a t el ah di jel a sk a n ba h wa se se or a n g ya n g a kan d a pa t d i k a t a kan se ba g a i a h l i wa r i s m a ka i a h ar u s m em en uh i sya r a t - s ya r a t d an k e wa ji ba n t er t en t u seh in g g a i a ber h a k u n t u k m ewa r i s. Ap a bi l a sese or a n g m en d a p at h ar t a wa r i san n am un i a t el ah b er a l ih a g am a m a k a ba g a im an a st a t u s h ar t a wa r i san n ya t er se bu t . 1.2 Rumusan Masalah B er d a sar k an ur a i an l at ar bel a k an g m a sa l ah ya n g t el ah di ja ba r k an se b el u m n ya , m a k a p en ul i s t er tar i k u n t u k m em bu a t p en el i t ian d en g an r u m u san ma sa l ah seba g a i b er i k u t :

1. Mengapa status kepemilikan tanah warisan dapat beralih menjadi tanah pelaba pura dalam masyarakat hukum adat di Bali? 2. Bagaimana proses beralihnya kepemilikan

tanah warisan yang menjadi tanah pelaba pura dalam masyarakat hukum adat di desa adat Canggu?

1.3 Tujuan Penelitian Men g a cu k ep a d a ju d u l d a n p er m a sa lah an da l am p en el i t i an in i, m a k a da p a t di k e m u k a k an bah wa t u ju a n ya n g h en da k d i ca p a i d a la m p en el i ti an i n i a da l ah : 1.3.1 Tujuan Umum : Pen el i t i an in i ber t u ju a n u n t u k m em ber i k a n p emah a man ya n g l ebi h m en d a la m m en g en a i p er a lih an sta t u s ses e or a n g ya n g ber a l ih a g a ma dan k ep em i l i k a n tan ah wa r i s ya n g b er u ba h m en ja d i t an ah p el a ba p ur a di Desa C a n g g u , m en ur u t h u k um a d a t di Ba l i . 1.3.2 Tujuan Khusus : Len g k a p Ba h a sa In d on esi a , C V. Pu tr a Ka r ya , Ba n d un g . Ha l . 2 9 2 .

(3)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 298 Sel a i n t u ju an um u m, p en el i t ian in i

m em i l i k i t u ju an k h u su s. Ad a p un t u ju a n kh u su s d ar i p en el i t ian in i d a p a t di ur a i kan seba g a i ber i k u t : 1. Untuk menganalisis, memahami, dan

menjelaskan kedudukan ahli waris yang pindah agama di Desa Canggu menurut hukum adat Bali.

2. Untuk mengetahui dan menganalisis status tanah waris menjadi tanah pelaba pura dalam hal terjadinya ahli waris yang berpindah agama di Desa Canggu menurut hukum adat Bali.

1.4 Manfaat Penelitian Set i a p p en el i t i an ya n g d i l a k u kan d i h ar a p k an d a pa t m em ber i k an m an fa a t ba i k s e ca r a t eor i t i s m a u p un p r a k t i s ya i t u : 1.4.1 Manfaat teoritis Pen el i t i an in i d ih ar a p k an d a p at m em ber i k a n m an fa a t ser ta su m ba n g an i l m u l ebi h m en d al am t en t an g k ed u d u k an k ed u d u k an ah li wa r i s ya n g p in d ah a ga m a m en ur ut h u k u m a da t Ba l i. 1.4.2 Manfaat praktis

1. Bagi masyarakat, dapat diberikan sumbangan pengetahuan dalam bidang hukum, khususnya bidang hukum adat, serta dapat dipakai sebagai acuan dalam menjalankan sengketa tanah warisan dalam hal ahli waris yang berpindah agama.

2. Bagi peneliti, di samping untuk kepentingan penyelesaian studi juga untuk menambah pengetahuan serta wawasan di bidang hukum waris terutama hukum waris adat Bali.

1.5 Landasan Teoritis atau Kerangka

Pemikiran Da l a m set i a p p en el i t ian d i p er l u k an l an da san t eor i t i s ya n g b er fu n g si m en d u k un g ar g u m en t a si h u k u m ya n g a k h ir n ya u n t u k m en d a p at k an sol u si d a r i p er m a sa lah an ya n g a d a , d an d i g un a k an seba g a i p en u n t un ar ah d a la m p en g u m p ul an ba h an - ba h an h u k u m ya n g d i p er l u k an .

1.5.1 Teori Kerukunan, Kepatutan dan Keselarasan

Men u r u t Muh . Koesn o e, d i d a l a m Hu k u m Ad a t ju g a d i k en a l t i ga T eor i p ok ok , ya i t u t e or i k er u k un an , t eor i k ep a t u t a n d an t eor i k es el a r a san . Ket i g a t eor i in i d a p at d i t er a p kan d i m an a d an k a p an sa ja t er h a d a p ber ba g a i m a sa l ah ya n g a d a d i d a l am m a sya r a k a t, a sa l sa ja d i k a i t k an d en g an d esa ( t em p a t ) , k a la ( wa k t u ) d a n p a tr a ( k ea d aan ) .5 T eor i r u k un ya i t u su a t u t e or i ya n g i si n ya su a t u p a n dan g an d an si k a p or an g m en gh a d a pi h i d u p ber sa m a d al am l in g k un g an d en gan sesa m an ya u n t u k m en ca p a i su a san a h i d u p ber sa ma ya n g a m an , t en tr a m dan seja h t er a. Su a sa n a ya n g d em i k i a n d i sebu t r u k un ya n g m en ja d i p ed om a n d a l am k eh i d u p an ber m a s ya r a k at . T eor i p a t u t m er u pa k an T eor i ya n g m en ek a n kan p er h a ti an k ep a d a ca r a ba g a i m an a ber si k a p , b er bu a t , b er t in d a k d an ber p r il a k u d en gan l ebi h m en g ed ep a n k an et i k a d an r a sa m a l u . It u se ba bn ya T e or i k ep a t u t an i n i ser in g ju g a d i sebu t d en g a n t eor i k el a ya k a n . Da la m m en gh a d a p i su a tu p er k ar a p en i l a ian ba i k bu r u k ya n g d i t et a p k an ol eh p et u g a s h u k um m em p u n ya i p el ba g a i d er a ja t sesu a i k a su s ya n g d i h a d a p i. T eor i la r a s a d a l ah T eor i ya n g ber k a i t an d en gan p ol a p r i l a k u m a sya r a k a t ya n g l ebi h m en g u t am a kan a d an ya k es ei m ba n g an d a n k esel a r a san an tar a d un i a lah ir iah d a n d un i a ba t i n i ah , d en g an d em i k ian k eh ar m on i san h i d u p ma s ya r a k at d a p a t t er ca p a i.

1.5.2 Teori Receptio in Complexu

Va n d en Ber g d en g an t eor i n ya R e c e pt i o i n C o mp l e x u : Hu k u m p en d u d u k set em p a t ( d a n ju g a or a n g -or a n g Ti m ur la in n ya ) sa n g a t d i p en g ar uh i d an di t en t u k an ol eh a g a m a ya n g d i an u t seja u h t i da k a da bu k t i l a in ya n g m en ol a kn ya . Se ba b d en g an m en er im a dan m en g an ut su a t u a g a ma ber ar t i sek a l i g u s ju g a m en er im a at ur an h u k u m dar i a ga ma ya n g d i an u tn ya t er se bu t . Ji k a t er d a p at bu k t i ya n g se ba l i k n ya a t a u “sebuah pen gecualian ” ber upa a t a ur an -a t ur an t er t en t u , m a ka k ek e cu a l i a n t er sebu t h ar u s d i p an d a n g sebagai “deviasi” dar i h ukum agama ya n g t el ah di t er im a seca r a com p l ex u t eor i i n i d i g un a k an un t u k m em ba h a s m a sa l ah m en g en a i seja u h m an a p er a l ih an a g am a ba g i se or an g ah li wa r i s d a p a t ber a k i ba t t er h a da p h ar ta wa r i sa n ya n g m en ja d i h a kn ya . 1 . 5 . 3 T e or i M a z ha b Se j a r a h Al i r an t eor i Ma z h a b se ja r ah d i p el op or i fr i ed r i ch ca r l von Sa vi g n y ( Vo l k g e i st ) h u k u m k ebi a sa an se ba g a i su m ber h u k um for m a l. Hu k u m t i d a k d i bu a t m el a i n kan t u m bu h d an ber k em ba n g ber sa m a sa m a d en g an m a sya r a k a t. Pa n d an gan n ya b er t i t i k t ol a k ba h wa 5

Moh. Koesnoe, dalam I Nyoman Sirtha, Op.Cit, 78.

(4)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 299 d i d u n i a in i t er da p a t ba n ya k ba n g sa d a n t i a p -t i a p ba n g sa m em i l i ki ( v o l k sg e i st ) ji wa r a k ya t . Sa vi g n y b er p en d a p at ba h wa sem u a h u k um b er a sa l dar i a d a t -i st i a d at dan k ep er ca ya a n d an bu k a n ber a sa l d ar i p em b en t u k an un d an g - un dan g .6 Pen g g eg a s t e or i i n i m el ih a t h u k um se ba g a i en t i t a s ya n g or g an i s -d i n a m i s. 1 . 6 M e t ode Pe ne l i t i a n

Metode penelitian merupakan hal yang penting dalam kegiatan penelitian, yakni untuk mendapatkan data kemudian menyusun, mengolah, dan menganalisanya. Dalam penelitian ini digunakan metode penelitian sebagai berikut:

1 . 6 . 1 J e ni s Pe ne l i t i a n

Pen el i t i an p a d a d a sar n ya m er u p a k an su a t u k eg i a tan ya n g t er en can a ya n g d i l a k u kan d en gan m et od e i l m i ah ya n g ber t u ju a n u n t uk m en d a p at k an da t a g un a m em bu k t i k an k e ben a r an at a u k et i d a k ben ar an d ar i su a t u g eja l a ya n g a d a . Jen i s Pen el i t i an ya n g sa ya l a k u k an in i m er u p a k an p en el i t ian h u k um em p i r i s, ya i t u p en el i t i an h u k u m ya n g m em a k a i su m ber d a t a pr i m er . Mor r i s L. C oh en & K en t C . Ol son , m en ya t a k a n ba h wa Le g a l re se a rc h i s a n e sse n t i a l c o mp o n e n t o f l e g al p ra c t i c e. I t i s t h e p r o se s s o f f i n d i n g t h e l a w t h a t g o ve rn s a n a c ti v it y a nd ma t e ri a l s t h a t e x p l ai n o r a n a l y ze t h a t l a w7, ba h wa p en el i ti an h u k um i t u m er u p a k an k om p on en p en t in g d a r i p r a kt i k h u k u m , in i m er u p a kan p r oses u n t u k m en em u kan h u k um ya n g m en g a t ur su a t u a k t i fi t a s ya n g m en jel a sk a n a ta u m en g an a l i sa h u k um m a t er i a l t er sebu t . 1 . 6 . 2 Si f a t Pe ne l i t i a n Pen el i t i an in i ber si fa t d e sk r i p t i f, ya i t u m en g g a m bar k an k en ya t a an ya n g t er ja d i d i m a sya r a k a t. Pen el i t i an m er u p a k an su at u k eg i a tan ya n g t er en can a ya n g d i l a k u kan d en g an m et od e i l m i ah ya n g ber t u ju a n u n t u k m en da p a t kan d at a bar u g un a m em bu k t i k a n k eb en ar an a t au k et i d a k ben a r an d ar i su at u g eja l a ya n g a d a . Pen el i t i an ya n g b er si fa t d e sk ri p t i f , a d a lah p en el i ti an ya n g b er t u ju a n un t u k m en g g am ba r kan se ca r a t ep a t si fa t - si fa t in d i vi d u , 6

Lili Rasjidi,Ira Thania Rasjidi, 2002, Pengantar Filsafat Hukum, Mandar Maju, Bandung. hal 63.

7

Morris L. Cohen & Kent C. Olson, 2000, Legal Research, In A Nutshell, West Group,ST. Paul, Minn, Printed in the United States of America, hal.1 k ea d a a n , g eja l a a t a u su a t u k el om p ok m en en t u kan a da t i da kn ya h u bu n g an a n t ar a su a t u g eja l a l a in n ya d a l am m a s ya r a k at . 1 . 6 . 3 L ok a si Pe ne l i t i a n

Pen el i t i an in i d i l a k u kan d i d esa a d a t Can g g u , Keca m a t an Ku t a Ut ar a, Ka bu p a t en Ba d u n g . Ka bu p a t en Ba d u n g m er u p a kan k a bu p a t en ya n g t el a h ber k em ba n g d i m an a m a s ya r a k atn ya t el a h m od er n seh i n g ga a da ya n g t i d ak m el a k sa n a k an k ewa ji ba n n ya d i d a l a m h u k u m a d a t. Ka su s p er a lih an a ga ma ya n g m en ye ba bk a n k ep em i l i k an t an ah wa r i s ber u ba h m en ja d i t an ah p el a ba p u r a p er n ah t er ja d i d i d esa a d a t Can g g u in i m a k a p en el i ti m en g g un a k an l ok a si i n i seba g a i l ok a si p en el i t i an . 1 . 6 . 4 J e ni s da n S um be r Da t a Jen i s d a n su m ber d a ta ya n g d i p er g un a k an d al a m p en el it i an in i b er su m ber d a r i d u a jen i s d a ta , ya i t u : 1. Data primer, yaitu data yang diperoleh langsung dari objek penelitian yaitu observasi, wawancara dari informan dan responden, sampel dan sebagainya.8 Data primer dalam penelitian ini diperoleh melalui wawancara dengan pihak-pihak yang terkait dalam pelaksanaan peralihan hak atas tanah waris di desa adat Canggu yang menangani peralihan status kepemilikan tanah waris di desa adat Canggu, serta Kantor Pertanahan Kabupaten Badung.

2. Data sekunder, yaitu data yang diperoleh dari bahan kepustakaan dengan cara menelusuri dokumen-dokumen resmi, buku-buku, hasil-hasil penelitian yang berwujud laporan, buku harian dan seterusnya. 9 1 . 6 . 5 T e k nik Pe ng ump ul a n Da t a T ek n i k p en g um p u l an d a ta t er d ir i d a r i : obs er va si , wa wa n ca r a d an st u di d ok u m en . T ek n i k p en g u m p ul an d a ta ya n g d i g un a kan d al a m p en el i t ian in i d a p a t d i ba g i m en ja d i d u a , ya i t u t ek n i k p en g um p u l an da t a pr im er dan t ek n i k p en g u m p u lan d at a sek u n d er . 1. Pengumpulan Data Primer

T ek n i k ya n g d i g un a kan ya k n i wa wa n ca r a, wa wa n ca r a ber t u ju a n u n t u k m en g um p u l k an d a ta t er k a it p er u ba h an . T ek n i k wa wa n ca r a ya n g d i g un a kan d a la m p en el i t ian i n i a d a lah d en g an t ek n i k wa wa n ca r a t i da k t er str u k t ur , ya k n i wa wa n ca r a ya n g t er d ir i d ar i 8

Soerjono Soekanto dan Sri Mamudji, Penelitian Hukum Normatif Suatu Tinjauan Singkat, Raja Grafindo, Jakarta, hal. 12

9 Ibid

(5)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 300 se ju m l a h p er t an ya a n t an pa m em p u n ya i st r u k t ur t er t en t u t et a p i sel a l u ber p u sa t p a d a p ok ok p er m a sa lah an . 2 . Pen g u m p u l an Da t a Sek u n d er Met od e p en g u m p u l an d at a p a da p en el i t i an in i d i bed a k a n sesu a i d en g an k ebu t u h a n m a sin g - ma sin g d a t a ya n g d i p er l u k an un t u k m en ja wa b p er t a n ya a n p en el it i an . B e ber a p a t ek n i k ya n g d i g un a kan d i an t ar an ya st u d i k ep u st a k a a n dan d ok u m en t a si , ber u sa h a m en g u m p u l kan k ar ya i l m i ah ya n g b er k a i tan d en g an t an ah a d a t, t an ah p el a ba p ur a ya n g t el ah d i p u bl i k a si k a n , ser t a p en el u su r an t er h a d a p d ok u m en - d ok u m en Desa Pa k r am an ya n g t er k a i t d en gan k e ber a d a an t an ah p el a ba p u r a d i Desa C a n g g u sep er t i a wi g - a wi g , p e ra re m, E k a I l i ki t a , Da ta La n d C o n so l i d a t i o n d an seba g a i n ya . 1 . 6 . 6 T e k nik Pe ng ol a ha n da n Ana l i si s Da t a . Se ca r a g ar i s b esa r t er d a pa t t i ga t ah a p an an al i si s d a ta d al am p en el i t i an in i ya k n i 1 ) t ah a p r ed u k si d a t a , 2 ) d i sp l a y d a t a , d a n 3 ) v er i fi k a si . Pa d a t ah a p r ed u k si , d i l a k u k an p em i l ih an t en tan g r el eva n t i d a kn ya a n t ar a da t a d en gan t u ju an p en el i t i an , In for m a si d a r i l a p an gan se ba g a i ba h a n m en tah d ir in g k a s, d i su su n l ebi h si st em a t i s, ser t a d i t on jol k a n p ok ok - p ok ok ya n g p en t in g seh in g g a l ebi h m u dah d i k en d a l i kan . Pa d a tah a p d i sp l a y d a t a , tah a p in i ber t u ju a n u n t uk m el i h a t ga m ba r an k esel u r uh an a t au ba g i a n - ba g i an t er t en t u d ar i g am ba r an k es el u r uh an . B AB II PE M B AH ASAN 2 . 1 Pe ng e r t i a n Pe wa r i s, W ar i sa n da n Ahl i W a r i s Men u r u t h u k u m a d at un sur p e wa r i san un t u k d a pa t ber l an g sun gn ya su a t u p r ose s p e wa r i san h ar u s d i p en uh i t i g a un sur ya i t u : a . Ad a n ya p e wa r i s b. Ad a n ya h ar ta wa r i sa n c. Ad a n ya a h li wa r i s. Pen g er t i an p ewa r i s d i da l am Hu k u m Wa r i s Ad a t m en ur u t Hi l m an Ha d i k u su m a , i a lah or an g ya n g m em p u n ya i h ar ta p en in g ga l an sel a g i i a m a sih h i d u p a ta u su d ah wa fa t , h ar t a p en in g g a lan m an a ( a kan ) d i t er u sk an p en g u a sa an a ta u p em i l i k an n ya d a l a m k ea d a a n ti d a k t er ba g i - ba g i a t a u t er ba g i - ba g i .10 Ha r t a wa r i san at au d i se bu t ju g a h ar t a p en in g g al an m en ur u t Hi l m an Ha d i k u su m a , sem u a h ar t a ber u p a h a k h a k d an k ewa ji ba n -k e wa ji ba n ya n g ber a l ih p en g ua sa an a t a u p em il i k an n ya set el a h p ewa r i s m en in g g al d un i a k ep a d a ah li wa r i s.11 Pen g er t i an ah li wa r i s m en ur u t Hi l m an Ha d i k u su m a a d a lah , or an g - or an g ya n g b er h a k m ewa r i si h ar ta wa r i san .12Ah li wa r i s t er sebu t b er h a k un t u k m en er u sk an p en g u a sa an dan p em i li k an h ar t a wa r i san a ta u ber h a k m em i li k i ba g i a n - ba g i an ya n g t el a h di t en t u k an d a l a m p em ba g i a n h ar t a wa r i san d i an t ar a ah l i wa r i s t er sebu t 2 . 2 Si st e m Pe wa r i sa n Pe wa r i sa n a d al ah h u bu n gan h u k u m at a u k a i dah h u k um ya n g m en g a t ur h u bu n g an h u k u m an tar a p e wa r i s d en g an a h l i wa r i sn ya a t a s h ar t a wa r i san ya n g d i tn g g al k an , ba i k set el a h p e wa r i s m ei n g ga l at a u p un sel a g i p e wa r i s i t u m a sih h i d u p .13 Di I n d on esi a seca r a g ar i s besa r d i k en a l t i g a si st em p ewa r i san , ya i t u : 1 ) . Si st em P e wa r i sa n In d i vi d u a l. Su a t u si st em p e wa r i san ya n g set i a p a h l i wa r i s m en da p a t kan p em ba g i a n un t u k d a p a t m en g u a sai d a n a t a u m em i l i k i h ar t a wa r i san m en ur u t ba g i an n ya m a sin g -m a sin g . Si st em p ewa r i sa n in i c on t oh n ya a d a p a d a m a s ya r a k a t p a r en t al d i Ja wa . 2 ) . Si st em P e wa r i san Kol ek t i f. Pa d a si st em i n i h ar t a wa r i san d i t er u sk an dan d ia l ih kan p em i l i k an n ya d a r i p ewa r i s k ep a d a a h l i wa r i sn ya se ba g a i sa t u k esa t u a n ya n g t i d a k t er ba g i - ba g i d a l a m p en g u a sa an dan p em i l i k an n ya . Set i a p ah l i wa r i s b er h a k un t u k m en g u sa h a k an , m en g g un a k an d an m en da p a t kan h a si l d ar i h ar ta wa r i san i t u. Si st em p e wa r i sa n k ol ek t i f i n i c on t oh n ya p a d a m a s ya r a k at m a tr il in ea l d i Min g an g ka ba u . 3 ) . Si st em Pe wa r i sa n Ma yor a t Si st em m a yor a t i n i se ben a r n ya ju g a 10 Hi l m a n Ha d i k u su m a , 1 9 9 1, Hu k u m Wa r i s I n d on esi a Men ur u t Per u n d an g - un dan g an , Hu k u m Ad a t , Hu k u m Ag a m a Hi n d u , I sl am , PT . C itr a Ad i t ya Ba k t i , Ba n d u n g, ( sel a n ju tn ya d i si n g k at Hi l m a n Ha d i k u su m a I I ) , Ha l . 9 - 1 0 . 11 Hi l m a n Ha d i k u su m a I I I , Op .c it, h . 3 3 . 12 H i l a n H a d i k us u ma II, O p . ci t , H a l. 5 3 13 Pu d ja , Op . ci t . Ha l . 5 0

(6)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 301 si st em p e wa r i sa n k ol ek t i f, h a n ya sa ja p en er u sa n dan p en g al ih an h a k p en g u a sa an a t a s h ar t a ya n g t i da k t er ba g i - ba g i i t u d i l im p ah kan k ep a d a an a k t er t u a ya n g b er t u g a s se ba g a i p em i m p in r um ah t an g g a.14 Si st em p e wa r i san m a yor a t c on t oh n ya d i Pu l a u Ba l i , d i m an a a n a k la k i - la k i t er t u a m em p un ya i h a k m a yor a t t et a p i d en gan k e wa ji ba n m em el i h ar a a di k -a d i kn y-a s er t a m en g a wi n kan m er ek a .15 Ma s ya r a k a t Ba l i m em i li k i si st em p e wa r i san ma yor a t ya n g ber a k ar pa d a si st em k ek er a ba t a n p atr i l in i a l ya n g m en ye ba bk a n si st em p er t a li an k e wa n g sa an l ebi h di t i ti k ber a t k an m en ur u t g ar i s k et u r un an pr i a. Ma k a k ed u d u k a n pr ia l ebi h d i ut a ma k an dar i wa n i t a . Pr ia a da l ah p en er u s k et ur un an ba p a k n ya ya n g d i t a r i k d ar i sa t u ba p a k a sa l . Ol eh k ar en a i t u a p a bi l a sa t u k el u a r g a t i d a k m em p un ya i a n a k la k i -l a k i d an ti d a k m em p u n ya i k et u r un an dikatakan “putus ketur unan ”. Sistem k ek er a ba t a n in i di Ba l i d i k en a l se ba g a i si st em k et u r un an la k i - la k i ( p u ru sh a ).16 2 . 3 G ug ur ny a H a k M e wa r i s B a g i Ahl i W a r i s y a ng B e r al i h Ag a ma B er d a sar k an p en el it i an ya n g d i l a k san a kan d i Desa Ad a t / Pek r a m an C a n g g u Ka bu p a t en Ba d un g , ah l i wa r i s ya i t u I Nen g ah La k i s ya n g ber a l ih a g a m a di Desa Ad a t / Pek r a m an C an g g u t i d a k m el a k san a k an k ewa ji ba n -k e wa ji ba n se ba g a i m an a -k ewa ji ba n a h l i wa r i s ya n g t et a p ber a g a ma Hi n d u d an m er ek a su d ah t i da k a da la g i m em p u n ya i h u bu n g an d en gan Desa Ad a t n ya ya n g ber k a i t an er at d en g an m a s ya r a k at sosi a l n ya . Se ba g a i r esp on d en I Wa ya n Su a m ba : Di a ( Pen g g u g a t ) set el a h b er a l ih a g a ma d ar i a g a ma Hi n d u m en ja d i a g am a I sl am set el a h u p a car a k em a t i an or an g t u an ya , t i d a k d i l a k san a kan l a g i a p a ya n g m en ja d i k e wa ji ba n - k e wa ji ba n k et i k a i a b er a g a ma Hi n d u.17 B eg i t u p u l a d en gan I Wa ya n Mu st a r a seba g a i r esp on d en m en g a ta k an : Di a ( Pen g g u ga t ) set el a h b er a l ih a g a ma d ar i a g a ma Hi n d u m en ja d i a g am a I sl am , a p a bi l a seb el u m 14 Hi l m a n Ha d i k u su m a , Op . ci t., h al . 2 9 15 Wi g n jod i p u r o, Op . ci t , h a l . 1 5 3 . 16 Hi l m a n Ha d i k u su m a , Op . C it, Ha l . 3 3 17 Wa wa n ca r a d en g an Resp on d en p a d a tan g g a l 2 3 Mar et 2 0 1 5 u p a ca r a k em a t ian or an g t u an ya , t i d a k m el a k sa n a k an k ewa ji ba n - k ewa ji ba n se ba g a i m an a ya n g di l a k san a kan ol eh u m a t ber a g a ma Hi n d u d an i a ti d a k m en g el u ar k an bi a ya - bi a ya u n t u k u p a ca r a k em at i an or an g t u an ya .18 Sesu a i d en g a n h a si l wa wa n ca r a d en g an Ses ep u h Ad a t Desa Ad a t / Pek r a man C an g g u , I Nen g ah Budiar ta, “Di Desa Adat/Pekr aman Can ggu men gatakan , “Men gen ai adat wa r i s Kh u su sn ya ah l i wa r i s, a p a bi l a se or a n g ah li wa r i s t i d a k d i be r i k an h ar t a wa r i san kar en a or an g t uan ya t i d a k m em p u n ya i h ar t a ya n g d i t in g g a l kan m a k a ah l i wa r i s t er sebu t t et a p b er k ewa ji ba n un t u k m el a k sa n a k an d an m en yel esa i k a n k e wa ji ba n - k e wa ji ba n n ya s e ba g a i a h l i wa r i s, d i m an a ah li wa r i s ya n g u t a m a d i Desa Ad a t / Pek r a m an C an g g u a d al ah se or a n g l a ki - l a k i.19 2 . 4 Fa k t or Pe ny e ba b B e r a l i hny a St a t us K e pe mi l i k a n T a na h W a r i sa n M e nj a di T a na h Pe l a ba P ur a di De sa Ada t Ca ng g u T er p u t u sn ya Hu bu n g an Kek el u a r g aan An t ar a Pewa r i s d en g an Ah l i War i s Ber a l ih Ag am a. Da l am p a n dan g an Hu k u m Ad a t Ba l i , se or a n g a h l i wa r i s t i da k l ah sem a ta - ma t a h an ya m em p u n ya i h a k u n t u k m ewa r i si h ar t a ya n g d i t in g g a l kan ol eh p e wa r i s t et a p i se or a n g ah l i wa r i s ju g a d i be ba n k an k e wa ji ba n - k e wa ji ba n ya n g h ar u s d i l a k san a kan Ah l i wa r i s un t u k d a pa t m en er im a h a kn ya h ar u sl ah m em en u h i s ya r a t - s ya r a t t er t en t u sep er t i ti d a k m el a k u k an p er bu a t an - p er bu a t an d u r h a ka t er h a d a p or an g t u a sep er t i : 20 1. Membunuh atau mencoba membunuh

orang tuanya.

2. Menganiaya orang tuanya.

3. Memaki-maki dengan kata yang kasar

yang tidak patut dikeluarkan untuk orang tuanya. Da r i h a l t er sebu t d i a t a s, d a p at sa ja s e or an g ah l i wa r i s d i ba t a l k an h a kn ya u n t u k m ewa r i s h ar ta wa r i san or a n g t u an ya . Di sa m p i n g it u seor a n g a h l i wa r i s d a pa t ju g a k eh il an g an h a k m ewa r i sn ya , a p a bi l a ah li wa r i s t er sebu t b er a l ih a g a ma d ar i a g am a Hi n d u k e a g a m a l a in n ya d a l a m h al in i k e a g a m a i sl am , sep er t i a pa ya n g d i k em u k a k an ol eh I Gd e Pu d ja , Men i n g ga l k an a g am a l el uh u r d ian g g a p ju g a se ba g a i se ba b l en ya p n ya 18 Wa w a n ca r a d e n ga n R e s p on d e n p a d a t a n gga l 2 3 M ar e t 2 0 1 5 19

Wawancara dengan Sesepuh Adat Desa Adat/Pekraman Canggu pada tanggal 24 Maret 2014

20

(7)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 302 k ed u d u k a n m er ek a se ba g a i ah l i wa r i s. Ke ja d i a n in i p un d a p a t d ian g g a p se ba g a i k eja d i a n d ur h a k a t er h a d a p l el u h ur k ar en a se ba g a i a k i ba t d ar i m en in g g al k an a ga ma ya n g d i an u t ol eh l el u h ur n ya , j el a s m er ek a t i d a k a k an d a p a t m el a k u k an k ewa ji ba n - k ewa ji ba n se ba g a i k e wa ji ba n se or a n g an a k ( p u t r a ) t er h a d a p l el u h ur n ya .21 B er d a sar k an p en el i t i an ya n g d i la k u k an d i Desa Ad a t / Pek r a m an C an g g u, m en ur u t k et er an g an I Wa ya n Nen dr a se ba g a i S es ep u h Ad a t Desa Ad a t / Pek r a man C an g g u, Ap a bi l a a d a se or a n g ya n g b er a l ih a g a ma d ar i a g a m a Hi n d u m en ja d i a g a ma ya n g l a in , m a k a t er p u t u sl ah h u bu n g an k ek el u a r g a an n ya , wa l a u p u n p er a lih an a g a m a t er sebu t d i l a k u k a n seb el u m m a u p un sesu d a h p ewa r i s m en in g ga l d u n ia m a ka i a t i d a k a k an ber h a k m en d a p at k an ba g i an h ar t a wa r i san si p e wa r i s sed i k i t p u n k a r en a ah l i wa r i s ya n g ber a l ih a ga ma t er sebu t su d a h d i an g g a p t i d a k a d a l a g i. Hu k u m Ad a t Wa r i s m em p un ya i h u bu n g a n ya n g er a t d en g an a ga m a d an k ep er ca ya a n ya n g d i an u t ol eh m a s ya r a k a t a d at Ba l i ya n g b er a g a ma Hi n d u ya k n i p el a k sa n a an a g a m a da l am seg a l a a sp ek p en u an g an n ya t er wu ju d d a l a m Pa n c a Ya d n y a a t a u t at a car a k eh i d u p an seh a r i - h ar i . Ber a l ih a g am a ber a r t i t el a h m en g a ba i k an k e wa ji ba n ba i k t er h a d a p k el u ar ga m au p un t er h a d a p m a s ya r a k at h u k u m a d a t di ba l i , ol eh k a r en a i t u a p a bi l a sese or an g ti d a k m el a k u k an k ewa ji ba n n ya m a k a or a n g t er sebu t ju g a t i d a k ber h a k un t u k m en d a p at k an wa r i san dar i p ewa r i s. 2 . 5 Pr ose s Pe r a l i ha n T a na h W a r i s

M e nj a di T a na h Pe l a ba Pur a Pa d a Ba b s e bel u m n ya d i ba h a s m en g en ai p en g ar uh ber a l ih a g am a d a l a m k ai t an n ya d en g a n p ewa r i sa n , d a r i sek i a n p en d ap a t par a sar jan a d i a t a s, m a k a d a p at d i sim p u l k an bah wa se or a n g ah l i wa r i s ya n g m el a k u k an p er a l ih an a g am a a k an k eh i lan g an h a kn ya u n t u k m en ja d i ah l i wa r i s k a r en a ia t i d a k da p a t m el a k u k an k e wa ji ba n - k e wa ji ba n seba g a i a h l i wa r i s, ya n g m an a k ewa ji ba n -k e wa ji ba n m u tl a k ya n g h ar u s d i l a k san a kan se ba g a i a h l i wa r i s d i sin i a d a l ah ber u p a p en g a ben an m a ya t si p e wa r i s d a n d i sam p in g i t u a d al ah k e wa ji ba n ba g i se or a n g ah l i wa r i s

21

I Gde Pudja, 1977, Hukum Kewarisan Hindu Yang Diresepir Kedalam Hukum Adat di Bali Dan Lombok, Cetakan pertama, CV. Junasco, Jakarta, (selanjutnya disingkat I Gde Pudja II), Hal. 97-98.

u n t u k m en yem ba h m a ya t si p e wa r i s se b el u m d a n sesu d a h d i a ben d an m el a k u k an p em el i h ar a an d an p em u ja a n d i san g g ah a ta u p em er a jan . Ja d i d en g an p en jel a sa n d i at a s d a p a t di si m p u l k an ba h wa seor a n g ya n g ber a l i h a g am a a d al ah ti d a k m ewa r i s, h al in i di seba bk a n ol eh k a r en a or an g ya n g ber a l ih a g am a d i an g g a p seba g a i or a n g ya n g t i d a k d a p a t m el a k san a kan k ewa ji ba n -k e wa ji ba n n ya ba i -k -k e wa ji ba n a d a t m a u p un k ewa ji ba n a ga m a k ar en a d i an g g a p or an g ya n g d u r h a k a ba i k t er h a d a p or an g t u a sen d ir i , m a u p un t er h a d a p l el uh ur , seh in g ga or an g ya n g b er a l ih a ga m a at a u p in d ah d ar i a g am a h in d u t i da k ber h a k m ewa r i s, d an ba g i a n wa r i san n ya a k a n d it er im a ol eh or a n g l a in ya n g ma sih d a la m l in g k u p k el u a r g a ya n g d an m a sih ber a g am a Hi n d u . Ses e or a n g ya n g b er a l ih a g am a d a l a m ar t i m en in g g a l kan a ga ma Hi n d u m a k a m en ye ba bk a n or a n g t er sebu t t i d a k ber h a k m ewa r i s d a n k eh i lan g an k e wa ji ba n a d a p t d an k ewa ji ba n a g am a Hi n d u . 2 . 6 St a t us T a na h W a r i s Y a ng M e nj a di T a na h Pe l a ba Pur a T an ah Pel a ba Pu r a m er u p a kan t an ah mi l i k a d a t /h a k u l a ya t d a r i su a t u Desa Pek r a m an , k ar en a ber a d a d i k a wa sa n Desa Pek r a m an t er t en t u d an p en g a t ur an a ta u p en g ur u san n ya d i a t ur ol eh Ben d esa . T et a p i s et el a h a d an ya Per a t ur an Pem er in t ah Nom or 3 8 T a h un 1 9 6 3 t en tan g Pen un ju k an Ban d an -Ba d a n Hu k u m Yan g Da p a t Mem p u n ya i Ha k Mi l i k At a s T an ah , di man a d i jel a sk a n ba h wa ba d a n - ba d an k a g a m aan , ya n g d i t un ju k ol eh Men t er i Per t an i an / Agr ar i a , set el a h m en d en g ar Men t er i Ag am a d a pa t m em p un ya i t an ah d en gan st a t u s h a k m il i k ( Pa sa l 1 h ur u f c) . P em i l i k an t an ah d en g an st a t u s h a k m i li k in i h an ya t er ba t a s a t a s t an ah ya n g d i p er g un a k an un t u k k ep er l u a n - k ep er l u an ya n g l an g sun g b er h u bu n gan d en g an u sah a k ea g a ma an d a n sosi a l

Set el a h a d an ya Kep u t u sa n Men t er i

Da l a m Neg er i Nom or :

SK. 5 5 6 / DJA/ 1 9 8 6 t en t a n g Pen un ju k an Pu r a Seba g a i Ba d a n Hu k u m Kea g a m a an Yan g Da p a t Mem p u n ya i Ha k Mi l i k At a s T a n ah , ba r u lah p ur a -p u r a di Ba l i seba g a i su b yek h a k m i l i k, seh i n g ga t an ah - t an ah p ur a di Ba l i u n t u k m en da p a t kan k ep a st i an d an p er l in d un g an h u k u m d a pa t d an h ar u s d i d a ft a r k an sesu a i d en g an Per at ur an Pem er i n tah Nom or 2 4 t a h un 1 9 9 7 t en t an g Pen d a ft ar an Tan ah jo

(8)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 303 Per a t ur an Men t er i Agr ar ia Nom or 3

T ah un 1 9 9 7 t en t an g Ket en t u an Pel a k sa n a an Per a t ur an Pem er in t ah Nom or 2 4 t ah un 1 9 9 7 t en t an g Pen d a ft a r an T an ah , d en g an a t a s n am a p u r a sen d ir i dan st a t u s h a kn ya a d a l ah h a k mi l i k. Pen u n ju k an Pu r a Seba g a i Ba d a n Hu k u m Kea g a m a an Yan g Da pa t Mem p u n ya i Ha k Mi l i k At a s T an ah . Den g a n di t un ju k n ya p u r a seba g a i ba d a n h u k u m k ea g am a an ya n g d a p a t m em i l i k i h a k mi l i k a ta s t an ah ma k a t an ah - tan ah m i li k p ur a t er sebu t d a p a t d i d a ft a r k an sesu a i d en g an p er at ur an ya n g ber l a k u a g ar m en d a p at k ep a st i an d a n p er lin d un g an h u k um . B AB III PE NUT U P 5 . 1 K E SIM PUL AN

1. Status kepemilikan tanah warisan dapat beralih menjadi tanah pelaba pura dalam masyarakat hukum adat di Bali karena Beralih agama menghilangkan status seseorang sebagai ahli waris. Apabila ada seorang yang beralih agama dari agama Hindu menjadi agama yang lain, maka terputuslah hubungan kekeluargaannya, Hanya keturunan berstatus Kapurusa yang dianggap dapat mengurus dan meneruskan swadharma (tanggung jawab) keluarga, baik dalam hubungan dengan parahyangan (keyakinan Hindu), pawongan (umat Hindu), maupun palemahan (pelestarian lingkungan alam sesuai dengan keyakinan Hindu). Sehingga disamakan dengan orang yang meninggalkan tanggung jawab keluarga (ninggal kedaton), dan oleh karena itu dianggap tidak berhak atas harta warisan dalam keluarga.

2. Proses kepemilikan tanah warisan yang menjadi tanah pelaba pura dalam masyarakat hukum adat bali di Canggu. Peralihan harta warisan menjadi Pelaba Pura dapat terjadi karena pada proses pewarisan tersebut tidaknya ada ahli waris lagi maupun ahli waris pengganti. Seorang ahli waris tunggal yang telah beralih agama tidak dapat lagi dikatakan sebagai seorang ahli waris. Kedudukan seseorang yang beralih agama dalam desa adat adalah orang tersebut dikeluarkan dari persekutuan/krama desa adat. Jadi mereka tidak lagi dapat melakukan ayahan/persembahyangan di pura mempergunakan kuburan adat, melakukan upacara Pitra Yadnya dan lain-lain. Oleh karena itu harta warisan yang menjadi sengketa tersebut dari dulu hingga

sekarang telah dikuasai oleh banjar adat Canggu selaku pengemong dan pengempon pura Khayangan banjar Canggu secara turun temurun dan secara berturut-turut dengan itikad baik tanpa ada gangguan dari siapapun juga. Desa pekraman di Bali memiliki kewenangan berdasarkan awig-awig maupun paruman setiap daerahnya. Dalam kasus ini tanah tersebut dijadikan tanah Pelaba Pura yang diajukan secara sporadik. Eksistensi dari tanah milik pura sudah memiliki dasar hukum yaitu dengan adanya Peraturan Pemerintah Nomor 38 Tahun 1963 Tentang Badan-Badan Hukum yang Dapat Mempunyai Hak Milik Atas Tanah yang dipertegas lagi dengan Surat Keputusan Manteri Dalam Negeri RI SK/556/DJA/1986 Tentang Penunjukan Pura Sebagai Badan Hukum Keagamaan Yang Dapat Mempunyai Hak Milik Atas Tanah. 5 . 2 SARAN Di h ar a p k an p em er in t ah p er l u u n t u k sosi a l i sa si se ca r a k on t in u d en g an p em bi n aan d an p en g ar ah an t en t an g Hu k u m Ad a t War i s d i sel u r uh Pr ovi n si Ba l i ya n g m en en t u k an bah wa a h l i wa r i s ya n g b er a l ih a g a ma d ar i a g a m a Hi n d u k e a g a m a l a in a pa k ah a k an k eh il an g an h a k m ewa r i s h ar t a wa r i sa n ya n g d i t in g g a l kan p e wa r i s. Ha l i n i p er l u u n tu k m en gh in d ar i h a l -h al ya n g t a k d i in g in kan ya n g m un g k in a k an t er ja d i d al a m ma s ya r a k a t. Di h ar a p k an k et en t u an - k et en t uan Hu k u m Wa r i s Ad a t Ba l i p er l u d i m a su k k an d a l am a wi g - a wi g d esa a d a t un t u k m en gh in d ar i t er ja d in ya k esa l a h p ah a m an a t a u t er ja d in ya p er sel i si h an - p er sel i sih an d a l am m a s ya r a k at ser t a an t ar u ma t ber a g a m a. Ha l i n i p er l u d i la k u k an su p a ya a d a k et en t u an h u k u m ya n g p a st i ya n g m en g a t ur m en g en a i h al t er se bu t . Di h ar a p k an k ep a d a Ha k i m a p a bi l a a d a sen g k et a t en t an g ah li wa r i s b er a l ih a g am a dar i a g a ma Hi n d u k e a g a m a ya n g l a in , a g ar m en da sar k an p u t u sa n n ya p a d a Hu k u m Ad a t Wa r i s Ba l i k h u su sn ya d a l a m p er k a r a in i d i h ar a p k an h a ki m m em p er t eg a s p u t u sa n ya n g t el ah di t en t u k an b er d a sar k an p a ru ma n ya n g ber l a k u d i Desa Ad a t / Pek r a man C an g g u, seh i n g ga a p a ya n g d i p u t u sk an ol eh h a ki m l ebi h d a p a t d i t er i ma d an d i l a k san a kan ol eh ma s ya r a k at k ar en a sesu a i d en g a n h u k u m ya n g ber l a k u d i d esa t er se bu t .

(9)

Jurnal Ilmi ah P rodi Magister Kenot ariatan, 2017 - 2018 304 DAFT A R PUST AK A Ast i t i , C ok . I st r i Pu tr a, I Wa ya n Ben i , Ni N yo m an Su k er t i. 1 9 8 4 . Hu k u m Ad a t Du a ( Ba g i a n Du a ) , Bi r o Dok u m en t a si d an Pu bl i k a si Hu k u m Un i ver si t a s Ud a ya n a , Den p a sa r . C oh en L. M or r i s, 2 0 0 0 , Leg a l R es ea r ch I n A Nu t sh el l , West Gr ou p , ST . Pa u l , Mi n n ., Pr in t ed i n th e Un i t ed St a t es of Am er i c Ha d i k u su m o, Hi l a m , 1 9 9 4 , Hu k u m Per ja n ji an Ada t , PT . C i tr a Ad yt i a , Ba n d un g _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ , 1 9 8 0 , Pok ok - p ok ok Pe n g er t i an Hu k u m Ad a t , Al umn i , Ba n d u n g

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ , 1 9 9 1 , Hu k u m Wa r i s In d on esi a Men ur u t Per un d an g - u n d an gan , Hu k u m Ad a t , Hu k u m Ag a ma Hi n d u, I sl am , PT . C i tr a Ad i t ya Ba k t i , Ba n d u n g

Ha r son o B o ed i , 2 0 0 7 , Hu k u m Ag r ar i a In d on esi a Ji l i d I Hu k u m T an ah Na si on a l , Dja m ba t a n , Ja k a r t a

Limbong, Benhard 2012, Konflik Pertanahan, Margaretha Pustaka, Jakarta Muhammad, Bushar, 1981, Pokok-pokok Hukum Adat, Pradnya Paramita, Jakarta

Mo ol e on g , Lex y 1 9 9 0 , Met od e P en el i t i an Ku a l i t a t i f , Rem a ja R o sd a k a r ya , Ba n d u n g.

Pa r l in d un g an , A. P, 2 0 0 1 , Kom en t a r At a s Un d an g - Un d an g Per u m ah an d an Pem u k i m a n d an Un d a n g - Un d an g Ru m a h Su su n , Man d ar Ma ju , Ba n d un g Pu d ja , I Gd e 1 9 7 7 , Hu k u m Ke wa r i san Hi n d u Yan g Di r esep i r Ked a l am Hu k u m Ad a t

d i Ba l i Dan Lom b ok , C et a k an p er t a ma , C V. Jun asc o, Ja k a r ta

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ , d an T jok Ra i Su d h ar ta , 1 97 7 - 1 9 7 8 , Man a wa Dh ar m a Sa st r a ( Ma n u Dh ar ma Sa str a ) a ta u Wed a Sm er ti , C V. Jun a sco, C et . V

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ , 1 9 7 5 , Per k a wi n an Men ur u t Hu k u m Hi n d u Di da sar k an Ma n u smr ti , Ma ya Sa r i, Ja k ar t a .

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ , , Ped om a n Pen gh a ya t a n d an Pen g a m a lan Pa n ca si la d an Aja r an Bu d h a Hi n d u Dh ar m a , Di r jen Bi m bi n g an Ma s ya r a k at Hi n d u d a n Bu d h a Dep a r t em en Ag a m a RI , C et . I ,

Pa n et je, Gd e, 2 0 0 4 . An ek a C a t at an T en t an g Hu k u m Ad a t Ba l i , Ka yu m a s Ag u n g , Den p a sa r , Ba l i .

Rasjidi, Lili Ira Thania Rasjidi, 2002, Pengantar Filsafat Hukum, Mandar Maju, Bandung. Sa r a gih , Djar en 19 8 4 , Pan gan t ar Hu k u m Ad a t In d on esi a , T ar si t o, Ba n d un g.

Soekanto, Soerjono dan Sri Mamudji, Penelitian Hukum Normatif Suatu Tinjauan Singkat, Raja Grafindo, Jakarta.

So ep om o R. , 1 9 9 4 , Ba b‐ Bab T en tan g Hukum Adat , PT Pr adn ya Par amita, Ja k a r t a

T er Ha a r Bz n , 1 9 8 5 , Asa s- a sa s d an Su su n an Hu k u m Ad a t , d it er jem a h kan ol eh K. Ng . So e ba k t i Po esp on ot o, Pr a dn ya Pa r am i t a, Ja kar t a.

Widnyana, I Made.1993, Kapitaselekta Hukum Pidana Adat, PT. Eresco Bandung.

Wi g n jod i p oer o, S o er o j o 1 9 8 1 , Pen g a n t ar d an Asa s - a sa s Hu k u m Ad a t , C V. Ha ji Ma sa g u n g, Ja k a r t a .

Ya si n , Su l ch an . 1 9 9 7 , Kam u s Len g k a p Ba h a sa I n d on esi a , C V. Pu tr a Kar ya , Ba n d u n g.

Lem ba g a Pem bi n a a n Hu k u m Na si on a l , 1 9 9 7, Ked u d u k a n Wa n i t a Da l am Hu k u m Wa r i s Men u r u t Hu k u m Ad a t Ba l i , Ha si l - Ha si l Di sk u si Hu k u m Ad a t War i s Di Ba l i , Sek r et ar i a t Pa n it i a Di sk u si Hu k u m Ad a t War i s d i Den p a sar .

II. Peraturan perundang-undangan

Un d a n g - Un d an g Da sar Neg a r a Rep u bl i k I n d on esi a 1 9 4 5

Un d a n g - Un d an g Nom or 5 T ah un 1 9 6 0 t en t an g Per at ur an Da sar Pok ok – p ok ok Ag r ar ia

Un d a n g - Un d an g No. 6 T ah un 2 0 1 4 t en t an g Desa

Per a t ur an Pem er in t ah Nom or 2 4 T ah un 1 9 97 t en ta n g Pen d a ft ar an T an ah

Per a t ur an Men t er i Agr ar ia Na si on a l Kep a l a Ba d a n Per tan ah an Nom or 5 T a h un 1 9 9 9 t en t an g p ed om a n p en yel e sa i a n ma sa l ah h a k a d a t ma s ya r ak a t h u k u m a da t . Per d a Pr ovi n si Ba l i Nom or 3 T ah un 2 0 0 1 d an tel a h d ir u bah d en gan Per d a Pr ovi n si

Ba l i Nom or 3 T ah un 2 0 0 3 t et a n g Desa Pa k r a man Hi m p u n an Ha si l - Ha si l Pa sa m u an Ag un g I I I MDP Ba l i

Referensi

Dokumen terkait

Se- men kuda yang tidak tahan dibekukan ( bad freezer ), dengan menggunakan krioprotektan gliserol umumnya hanya mencapai motilitas setelah thaw- ing 11%, tetapi pada semen kuda

1) Perbuatan manusia, yaitu perbuatan dalam arti luas, artinya tidak berbuat yang termasuk perbuatan dan dilakukan oleh manusia. dalam artian bahwa sesuatu akan

Dalam penelitian ini, untuk menguji hipotesis bahwa adanya hubungan antara program CSR di bidang sosial, ekonomi dan lingkungan dengan terhadap pemberdayaan

Bahkan kemulia- anya dapat melebihi kemuliaan seorang laki-laki.Seorang wanita yang memiliki fithrah berbeda dengan laki-laki bukan berarti terkekang dari berbagai peluang, peranan,

Selama perkembangan polen, lapisan tapetum pada antera akan mendukung butir polen dengan produk yang dihasilkan selama proses perkecambahan dan pertumbuhan buluh polen (Clement,

Simpulan yang didapat adalah dengan pengimplementasian server virtual, perusahaan mampu menekan biaya yang dikeluarkan untuk penambahan server baru maupun untuk

Saya hanya meminjam uang, kemudian setelah panen saya harus menjual seluruh hasil panen itu kepada pembeli dengan potongan harga yang tidak dinegoisasikan

Dapat diambil suatu kesimpulan bahwa Kesetujuan informasi yang diberikan Website Sekolah Dasar NegerI 01 Blumbang adalah setuju terbukti dengan adanya 87% responden yang