I S I
S ANDROGINITOKOHKIRAN I L
E V O N M A L A
D BATAVIA1936KARYAWIDYAW .HARUN N
A H A B I A G A B E S A Y N I S N A V E L E R N A
D PEMBELAJARANSASTRA
1 R E T S E M E S I X S A L E K A M S I D
n a t a k e d n e P u t a u S
( Psikolog iSastra)
I S P I R K S
t a r a y S u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i D
h e l o r e p m e
M Gela rSajranaPendidikan a i s e n o d n I a rt s a S a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r P
h e l O
H I S G N I N A Y R U W A N T A R A T E D A N R E B
6 4 0 4 2 2 1 0 1
A I S E N O D N I A R T S A S A S A H A B N A K I D I D N E P I D U T S M A R G O R P
I N E S N A D A S A H A B N A K I D I D N E P N A S U R U J
N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
A T R A K A Y G O Y
I N A R I K H O K O T I N I G O R D N A I S I S L E V O N M A L A
D BATAVIA1936KARYAWIDYAW .HARUNDAN A R T S A S N A R A J A L E B M E P N A H A B I A G A B E S A Y N I S N A V E L E R
1 R E T S E M E S I X S A L E K A M S I D
) a r t s a S i g o l o k i s P n a t a k e d n e P u t a u S (
I S P I R K S
t a r a y S u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i D
h e l o r e p m e
M Gela rSajranaPendidikan a i s e n o d n I a rt s a S a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r P
h e l O
H I S G N I N A Y R U W A N T A R A T E D A N R E B
6 4 0 4 2 2 1 0 1
N E P I D U T S M A R G O R
P DIDIKANBAHASASASTRAI NDONESIA I
N E S N A D A S A H A B N A K I D I D N E P N A S U R U J
N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
A T R A K A Y G O Y
i I
S I
S ANDROGINITOKOHKIRAN I L
E V O N M A L A
D BATAVIA1936KARYAWIDYAW .HARUNDAN A R T S A S N A R A J A L E B M E P N A H A B I A G A B E S A Y N I S N A V E L E R
1 R E T S E M E S I X S A L E K A M S I D
) a r t s a S i g o l o k i s P n a t a k e d n e P u t a u S (
I S P I R K S
t a r a y S u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i D
n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e G h e l o r e p m e M
a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r
P SasrtaI ndonesia
h e l O
H I S G N I N A Y R U W A N T A R A T E D A N R E B
6 4 0 4 2 2 1 0 1
N E P I D U T S M A R G O R
P DIDIKANBAHASASASTRAI NDONESIA I
N E S N A D A S A H A B N A K I D I D N E P N A S U R U J
N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
A T R A K A Y G O Y
v i N A M A L A
H PERSEMBAHAN
a y r a k , s u t s i r K s u s e Y a d a p e k r u k u y s n a p a c u n a g n e d g n i r i e S
: k u t n u n a k h a b m e s r e p u k i n i
Bapak Mikael Sri Haryanto ,terima kasih atas doa dan
. i n i a m a l e s a y n n a g n i b m i b
Ibu Anastasia Ngatirah ,ibu sekaligus sahabat yang
. h a s i k i g a b r e b k u t n u k i a b
Adikku Maria Kristiana Purbaningsih yang telah
v O M T O
, n a p e d a s a m a d n u n e m a y n i t r a a m a s n a a j r e k e p a d n u n e M “
u t k a w m u l e b e s u m n a p e d a s a m h a l r a j e k u t i k u t n u
” a y n n a k i t n e h g n e m
) s i l u n e P (
h a l n a g n a J
“ kamukhawatirtentang apapun juga ,tetapi
h a l l A a d a p e k u m n a n i g n i e k l a h a l a g e s m a l a d h a l n a k a t a y n
” r u k u y s n a p a c u n a g n e d n a n o h o m r e p n a d a o d m a l a d
) 6 : 4 i p i l i F (
n i p m i m e m u p m a m g n a y n a a s a r e p h a u b e s h a l a d a t a g n a m e s “
t a u b m e m n a d k a r e g r e b k u t n u a i s u n a m k a d n e h e k n a d n a r i k i p
” n a h a b u r e p u t a s
y r r e M
i v
A Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E P
i n i s il u t a y a s g n a y i s p ir k s a w h a b a y n h u g g n u s e s n a g n e d n a k a t a y n e m a y a S
n a k t u b e s i d h a l e t g n a y i l a u c e k , n i a l g n a r o a y r a k n a i g a b u a t a a y r a k t a u m e m k a d it
. h a i m li a y r a k a y n k a y a l a n a m i a g a b e s a k a t s u p r a tf a d n a d n a p it u k m a l a d
, a tr a k a y g o
Y 28Me i2015 s
il u n e P
ii v
N A U J U T E S R E P N A A T A Y N R E P R A B M E
L PUBLIKAS I
S I M E D A K A N A G N I T N E P E K K U T N U H A I M L I A Y R A K
: a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U a w s i s a h a m a y a s ,i n i h a w a b i d n a g n a t a d n a tr e b g n a Y
a m a
N :BernadetaRatnaWuryaningsih M
I
N :101224046
, n a p m i y n e m k u t n u k a h a tr e s i s a k il b u p n i z i n a k ir e b m e m k u t n u u j u t e s n a k a t a y n e M
n a l a k g n a p k u t n e b m a l a d a y n a l o l e g n e m , n i a l a i d e m k u t n e b m a l a d n a k h il a g n e m
b u p m e m n a d s a t a b r e t a r a c e s a y n n a k i s u b ir t s i d n e m , a t a
d ilkasikannya d iinterne t
s a ti s r e v i n U n a a k a t s u p r e P a d a p e k s i m e d a k a n a g n it n e p e k k u t n u n i a l a i d e m u a t a
l u d u jr e b g n a y a y a s h a i m li a y r a k a tr a k a y g o Y a m r a h D a t a n a
S :
I S I
S ANDROGINI TOKOH KIRAN I DALAM NOVEL BATAVIA 1936 N A H A B I A G A B E S A Y N I S N A V E L E R N A D N U R A H . W A Y D I W A Y R A K
1 R E T S E M E S I X S A L E K A M S I D A R T S A S N A R A J A L E B M E
P (SUATU
A R T S A S I G O L O K I S P N A T A K E D N E
P )
r e p a p n a
t lu meminta izin saya maupun membeirkan royatl ikepada saya selama .s
il u n e p i a g a b e s a y a s a m a n n a k m u t n a c n e m p a t e t
. a y n r a n e b e s n a g n e d t a u b a y a s i n i n a a t a y n r e p n a i k i m e D
a tr a k a y g o Y i d t a u b i D
5 1 0 2 i e M 8 2 : l a g g n a t a d a P
n a k a t a y n e m g n a Y
i x .
6 Orangtuat ercinta ,Mikae lSr iHaryanto ,S.Pd .danAnastasiaNgatriah , n a il a k u l a l e s g n a y n a g n u k u d n a d , t a g n a m e s , a o d s a t a h i s a k a m ir e t
.i n i i s p ir k s n a i a s e l e y n e p a m a l e s n a k ir e b .
7 Adikku tercinta , Maira K irsitana Purbaningsih , kakak terkasih n
a k a n o p n a d , i n a y ir d n I i w D a h t e r a g r a
M ku Fransisku sReyfandy Dw i .s il u n e p i g a b n a g n u k u d n a d n a a ir e c e k i r e b m e m u l a l e s g n a y a m a t a r P .
8 Sahaba t terkasih , Soviana Rosairni , Resttiuta Dev i Pramesit , h i s a k a m ir e t , y d a e R i t n a s u S a n ir a t a h C n a d , ir t u p a S o n t e R s i n a g g n e R
a s r e b e k , a w a t a d n a c , n a a ir e c e k k u t n
u maan ,dan dukungannyat erhadap .i
n i i s p ir k s n a i a s e l e y n e p .
9 Temanku Mairana Ameila T irani ,Ciciila Ika Evi ,dan teman-teman n a d i n i a m a l e s a y n a m a s a jr e k s a t a h i s a k a m ir e t , 0 1 0 2 n a t a k g n a I S B P
a k u s i a g a b r e
b -dukayangt elahktial ewat ibersama. .
0
1 Semua pihak yang telah membantu penuil s dalam menyelesaikan .
u t a s r e p u t a s n a k t u b e s s il u n e p t a p a d k a d it g n a y i n i i s p ir k s
n u m a N . a n r u p m e s a t a k i r a d h u a j i n i i s p ir k s a w h a b i r a d a y n e m s il u n e P
k a h i p a u m e s i g a b t a a f n a m r e b t a p a d i n i i s p ir k s a g o m e s p a r a h r e b s il u n e p , n a i k i m e d
g n a
y memelrukannya . Akhi r kata , dengan segala kerendahan hat i penu il s n
e
m gucapkant eirmakasih.
, a tr a k a y g o
Y 28Me i2015 s
il u n e P
ii x
I S I R A T F A D
n a m a l a H L
U D U J N A M A L A
H ... ..i G
N I B M I B M E P N A U J U T E S R E P N A M A L A
H ... ii N
A H A S E G N E P N A M A L A
H ... ... iii A
B M E S R E P N A M A L A
H HAN...i.v O
M TO...v R
E P N A M A L A
H NYATAANKEASLIANKARYA...vi S
R E P N A M A L A
H ETUJUANPUBLIKASI...vii K
A R T S B
A ...viii T
C A R T S B
A ... ... ... i.x
R A T N A G N E P A T A
K ... x .... R
A T F A
D IIS ...x ii N
A U L U H A D N E P I B A
B ...1 1
.
1 Lata rBelakangPeneilitan...1 2
.
1 RumusanMasalah...4 3
.
1 TujuanPeneilitan...5 4
.
1 Manfaa tPeneilitan...5 5
.
1 BatasanI stliah...6 6
.
1 SistemaitkaPenyaijan...7
I R O E T N A S A D N A L I I B A
B ...9 1
.
2 PeneilitanTerdahuluyangRelevan...9 2
.
ii i x 1
. 2 .
2 PengeritanNovel...11 2
. 2 .
2 UnsurI ntirnsikKaryaSasrta...12 1
. 2 . 2 .
2 Alur...12 2
. 2 . 2 .
2 TokohdanPenokohan... ... ...14 3
. 2 . 2 .
2 L rata ...16 4
. 2 . 2 .
2 Tema...1 7 3
. 2 .
2 Androgini...18 4
. 2 .
2 Psikolog iSasrta... .. 0...2 5
. 2 .
2 Teor iKep irbadian...22 1
. 5 . 2 .
2 AspekKep irbadian... ...22 2
. 5 . 2 .
2 Fakto ryangMempengaruh iKep irbadian...23 3
. 5 . 2 .
2 Teor iMoitvasi...26 6
. 2 .
2 PembelajaranSasrtad iSMA... ...27 7
. 2 .
2 Ku irkulumKTSP...37
N A I T I L E N E P I G O L O D O T E M I I I B A
B ...41 1
.
3 Jeni sPeneilitan...41 2
.
3 DatadanSumbe rDataPeneilitan... 42 3
.
3 TeknikPengumpulanData...42 4
.
3 TeknikAnailsi sData...42
N A S A H A B M E P N A D N A I T I L E N E P L I S A H V I B A
B ...44 1
.
4 Desk irps iData... ... ...44 2
.
4 Anailsi sUnsurI nt irnsikData...44 n
a d h o k o T 1 . 2 .
4 Penokohan... 4...4 r
u l A s i s il a n A 2 . 2 .
4 ...66 r
a t a L s i s il a n A 3 . 2 .
4 ...73 4 8 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . a m e T s i s il a n A 4 . 2 . 4
3 .
4 Anailsi sPsikologi :Sis iAndroginiTokohKrian iRjikaard... ... 8 5 l
a n A 1 . 3 .
4 isi sAspekKep irbadianTokohKriani...85 i
n a ri K h o k o T i h u r a g n e p m e M g n a y r o t k a F 2 . 3 .
v i x
li p m a T k u t n u i n a ri K h o k o T i s a v it o M 3 . 3 .
4 Androgin.i. ... ...98 s
i s il a n A l i s a H i s n a v e l e R 4 .
4 Sebaga iBahanPembelajaranSasrta...101
P U T U N E P V B A
B ...108 n
a l u p m i s e K 1 .
5 ...108 i
s a k il p m I 2 .
5 ...110 n
a r a S 3 .
5 ...110
A K A T S U P R A T F A
D ...112 N
A R I P M A
L ...114 - Lamprian1 :SINOPSIS...1 15 - Lamprian2 :SILABUS...1 20 - Lamprian3 :PENGGALANNOVEL... .... ...124 - Lamprian3 :RPP... ... ...128
A T A D O I
1 I B A B
N A U L U H A D N E P
1 .
1 LatarBelakangPeneilitan
ir a h e s p u d i h h a l a s a m r e p n a d n a m a l a g n e p i k il i m e m i t s a p a i s u n a
M -ha ir .
a y r a k h a u b e s m a l a d n a k g n a u ti d t a p a d u ti p u d i h n a h a l a s a m r e p n a d n a m a l a g n e P
a w h a b n a k a k u m e g n e m ) 3 : 0 9 9 1 ( n e r r a W n it s u A n a d k e ll e W e n e R . a rt s a
s sasrta
r a t A . i n e s a y r a k h a u b e s n a d f it a e r k n a t a i g e k u t a u s h a l a d
a Sem i (1988:7 )
w h a b n a k a k u m e g n e
m asasrtamerupakansuatubentukhasi lpekejraansen ikreait f
a s a h a b n a k a n u g g n e m a tr e s , a y n n a p u d i h e k n a d a i s u n a m h a l a d a a y n k e j b o g n a y
. a y n m u i d e m i a g a b e s
d a d a n e
S engan Rene Wellek dan Ausitn Warren setra Ata r Semi ,
. a rt s a s a y r a k i a n e g n e m n a it r e g n e p i k il i m e m n u p o r o t n a y i g r u
N Nurgiyantoro (
a y r a k u a t a n a a t p i c l i s a h n a k a p u r e m a rt s a s a y r a k a w h a b n a k a k u m e g n e m ) 2 : 4 9 9 1
n a y l i s a h i a g a b e S . fi t a n ij a m i t a fi s r e b g n a y a i s u n a
m g i maijnait,f sasrta berfungs i
a y a d u b i a li n n a k a t a r a s a y n m a l a d i d , n a k g n a n e y n e m g n a y n a a c a b n a h a b i a g a b e s
, a i s u n a m n a h a l a s a m r e p i g a b n it a b n a a y a k e k h a b m a n e m a n u g r e b n a d
g n a t n e t i s ir e b a y n m u m u a d a p a rt s a s a y r a K . n a p u d i h e k n a d , n a a i s u n a m e k
a y a d u b n a n i m r e
c masyaraka tdanpermasalahanyangs e irngt ejrad id imasyaraka.t
i s a k i n u m o k k u t n e b u t a u s n a k a p u r e m , g n a r o k a y n a b i u k a i d i tr e p e s a rt s a s a y r a K
s a h k g n a y a r a c n a g n e d n a k i a p m a s i d g n a
a n ij a m i s a ti v it a e r k n a k g n a u n e m k u t n u g n a r a g n e
p sinya .Ha lin i menyebabkan
i k il i m e m a g g n i h e s s k e l p m o k a g u j n u m a n , m i z a l k a d it , n i a l i d a j n e m a rt s a s a y r a k
i d a j n e m a c a b m e p n a k b a b e y n e m s u g il a k e s n a d n a ri s f a n e p n a n i k g n u m e k i a g a b r e b
a t a b r e
t -bata untuk berkomunikas i dengannya . Berawa l dar i in liah kemudian
c n u
m u lberbagai t eor iuntuk mengkaj ikaryasasrta, t ermasuk karya sasrtanove.l
t u r u n e m l e v o
N Santoso dan Sr iWahyuningtya s(2010 :47 )merupakan certia
a s a it n a n e s g n a y m a l a d n e m h i b e l a r a c e s a i s u n a m n a p u d i h e k k e p s a g n a t n e t n a a k e r
h a b u r e
b -ubah dan merupakan kesatuan dinami syang bermakna.Konfilk-konfilk
h a l a d a n i a l a r a t n a l e v o n m a l a d t a k g n a i d g n ir e s g n a
y kehidupan sosia lbudaya
a y n m a l a d i d k u s a m r e
t keitdaksetaraan gender .Salah satu konfilk yang seirng
h a l a d a a i s e n o d n I l e v o n t a k g n a i
d mengena igender .
k m a l a
D esusasrtaan Indonesiamodern banyak pengarang yang menghaslikan
. i s k if a ti r e
c Certianya yang disorot itentang persoalan wantia ,cukup banyak .
l u d u jr e b g n a y i r a h o T d a m h A a y r a k i g o li rt l e v o n h a l a d a a y n h o t n o c i a g a b e S
k a m E t a u B n a t a t a C ( k u r a P h u k u D g n e g g n o
R - iLntang Kemuku s Din i Hari-
6 3 9 1 a i v a t a B , ) a l a l g n a i B a r e t n a
J karya Widya W Harun ,Para Priyayi karya
, m a y a K r a m
U Pengakuan Pariyem karya Linu sSuryad iAG ,setraRoro Mendut
. a y a ji w n u g n a M B Y a y r a k
h a l a d a i n i n a it il e n e p n a ij a k k e j b o n a k i d a ji d g n a y a rt s a s a y r a
K nove lBatavia
6 3 9
1 karya Widya W Harun .Novel i n imencertiakan pejruangan beberapa anak
u ti a s a m a d a p n a h a t n ir e m e p g n a t n e n e m g n a y a d u
m .Novelt ersebu tmenempatkan
h o k o T . a ir p h o k o t i h u r a g n e p i d h i s a m n u p i k s e m a m a t u h o k o t i a g a b e s a ti n a w
i p a d a h i d s u r a h g n a y n a h a l a s a m r e
p tokoh yang bernama Kriani .Krian iadalah
i n a w g n a r o e
s ta yang semasa keclinya haru sberpisah dar iasuhan ibunya dan
u ri n e m i l a k e s k a y n a b i n a ri K , u ti a n e r a k h e l O . n a l u b 4 a m a l e s a y n h a y a h e l o h u s a i d
. h a y a g n a s n a i d a b ir p e
k Bukan hanya dengan ayahnya saja ,Krian ijuga bergau l
i k a l m u a k n a g n e
d -laki .Bahkan ia juga mendi irkan sebuah koran yang bernama
R A J A
F bersama dengan teman-teman yang seluruhnya kaum laki-laki .Namun
m , n a i k i m e
d asalah cinta, masalah keluarga , masalah sosial , dan kebahagiaan
h a l a s a m h a l a d
a yang masih dihadap idan haru sdipecahkan oleh tokoh Kriani
.t u b e s r e t
Konsrtuks isosia ld imasyaraka tmenyebabkankaumperempuandipelrakukan
n a t a u k e k n a k p a k g n u g n e m n i g n i n u r a H . W a y d i W , h a li n i l e v o n i u l a l e M . a d e b r e b
i s i s ir a
d lainseorangperempuanbernamaKrian.i
l e v o n h il i m e m i ti l e n e
P Batavia 1936 karya Widya W .Harun karena adanya
r u s n
u genderyang kenta ldalam novelt ersebut .Melalu inovelt ersebu tpengarang
n a u p m e r e p n a p u d i h e k ir a d n i a l i s i s n a k p a k g n u g n e m n i g n
i yang seirng bergau l
i k a l m u a k n a g n e
d - ilak , sebuah fenomena yang jarang tejrad ikeitka seorang
n a m a z a d a p n a h a t n ir e m e p g n a t n e n e m n i g n i a y n n a h i g i g e k n a g n e d n a u p m e r e p
. t u b e s r e
t Berdasa rinliah ,pengarang ingin mengangka tsebuah gambaran bahwa
a ir p t a fi
s sanga t berpengaruh terhadap femintia s seseorang keitka seseorang
i k a l m u a k n a g n e d l u a g r e b g n ir e s u l a lr e t t u b e s r e
t -laki .
. a rt s a s a y r a k k u t n e b u t a s h a l a s h a l a d a l e v o n a w h a b s a t a i d n a k s a l e ji d h a l e T
i a li n l i b m a g n e m t a p a d a c a b m e p , l e v o n a c a b m e m n a g n e
ir a h e s n a p u d i h e k m a l a d a y n i n a d a l e n e m n a d t u b e s r e t l e v o n m a l a d t a p a d r e
t -ha ir .
s e s o r p m a l a d r a j a n a h a b u t a s h a l a s i a g a b e s n a k a n u g i d t a p a d l e v o n , u ti a n e r a k h e l O
n a r a j a l e b m e
p sasrtasiswad iSMA.Halt ersebu tmenjad isalahsatualasanpenelti i
n
u tuk menganailsi snovelt ersebu tdanmerelevansikannyadalampembelajaran d i
. A M S
: l u d u j n a g n e d n a it il e n e p n a k u k a l e m n i g n i i ti l e n e p , t u b e s r e t n a i a r u r a s a d r e B
i s i
S Androgini Tokoh Krian idalam Nove lBatavia 1936 Karya Widya W .Harun
a y n i s n a v e l e R n a
d Sebaga iBahanPembelajaranSastrad iSMAKela sX ISemeste r
1 (Suatu Pendekatan P iskolog iSastra) .Dengan peneilitan tersebut ,diharapkan
a g n e m e m t a p a d l a i s o s n a g n u k g n il a w h a b u h a t i d a j n e m t a k a r a y s a
m ruh ifemintias
g n a r o e
s perempuan.
2 .
1 RumusanMasalah
n a k a g n a y h a l a s a m , s a t a i d n a k i a r u i d h a l e t g n a y g n a k a l e b r a t a l n a k r a s a d r e B
h a l a d a i n i n a it il e n e p m a l a d s a h a b i d
.
1 Bagaimanakah tokoh , penokohan , tema , latar , dan alu r dalam nove l
6 3 9 1 a i v a t a
B ?
.
2 Bagaimanakahsis iandroginitokohKrian idalamnove lBatavia1936?
.
3 Bagaimanakah relevans ipeneilitan tersebu tterhadap pembelajaran sasrta
X s a l e k A M S i
3 .
1 TujuanPeneilitan
n a u j u t a k a m , s a t a i d n a k i a r u i d h a l e t g n a y h a l a s a m n a s u m u r n a k r a s a d r e B
h a l a d a i a p a c i d n a k a g n a y i n i n a it il e n e p
.
1 Mendesk irpsikan hasi liden itifkasi t erhadap t okoh, penokohan,tema ,lata r
l e v o n m a l a d a ti r e c r u l a n a
d Batavia1936.
.
2 Mendesk irpsikansis iandroginitokohKrian idalamnove lBatavia1936.
.
3 Mendesk irpsikan r elevans ipeneilitan t ersebu tdengan pembelajaransasrta
A M S i
d kela sX Isemeste r1.
4 .
1 Manfaa tPeneil itan
i n i n a it il e n e p i r a d t a a f n a m a u d a d A
.
1 Manfaa tTeoreits
.
a Menambahpengetahuant entangt eo ir-teor ipsikolog idan t eo irt entang
. a rt s a s
.
b Menjad i ititkt olakuntukmemaham imendalam ikaryas asrta.
.
2 Manfaa tPrakits
.
a Bag iPenuils
- Menambah perbendaharaan kaijan-kaijan sasrta terhadap masalah
. a i s e n o d n I a rt s a s a y r a k m a l a d n a u p m e r e p
.
b Bag iPembaca
- Menambah wawasan t entangperanandanperbedaan genderdalam
l e v o
.
c Bag iGuruBahasaI ndonesia
- Membeirkan suatu referens ikarya sasrta yang dapa tdigunakan
n a r a j a l e b m e p n a h a b i a g a b e
s sasrtad iSMA
5 .
1 BatasanIstliah .
1 Sasrta
a y n k e j b o g n a y f it a e r k i n e s n a a jr e k e p l i s a h k u t n e b u t a u s n a k a p u r e m a rt s a S
a s a h a b n a k a n u g g n e m a tr e s , a y n n a p u d i h e k n a d a i s u n a m h a l a d
a sebaga i
) 7 : 8 8 9 1 , i m e S r a t A ( a y n m u i d e m
.
2 Karyas asrta
Karya sasrta merupakan hasi lciptaan atau karya manusia yang bersfia t
n a h a b i a g a b e s i s g n u f r e b a rt s a s ,f it a n ij a m i g n a y l i s a h i a g a b e S . fi t a n ij a m i
d u b i a li n n a k a t a r a s a y n m a l a d i d , n a k g n a n e y n e m g n a y n a a c a
b aya dan
u n a m n a h a l a s a m r e p i g a b n it a b n a a y a k e k h a b m a n e m a n u g r e
b sia ,
.) 2 : 4 9 9 1 , o r o t n a y i g r u N ( n a p u d i h e k n a d , n a a i s u n a m e k
.
3 Psikologis asrta
n a k n i m r e c n e m i n i k a y i d g n a y a rt s a s a y r a k h a a l e t h a l a d a a rt s a s i g o l o k i s P
: 0 1 0 2 , p o r e d n i M ( n a a w ij e k s a ti v it k a n a d s e s o r
p 5 4 .)
.
4 Androgini
k it s ir e t k a r a k i k il i m e m g n a r o e s e s a w h a b i tr a r e b i n i g o r d n
A psikolog i
, n il u k s a m n a d n i n i m e
f ‘andro ’= l aki-lak idan ‘gyn ’=perempuan (Sadil ,
.
5 Novel
a r a c e s a i s u n a m n a p u d i h e k k e p s a g n a t n e t n a a k e r a ti r e c n a k a p u r e m l e v o N
m a l a d n e m h i b e
l yang senanitasa berubah-ubah dan merupakan kesatuan
.) 7 4 : 0 1 0 2 , s a y t g n i n u y h a W i r S n a d o s o t n a S ( a n k a m r e b g n a y s i m a n i d
.
6 Tokoh
n a u k a lr e b u a t a a w it s ir e p i m a l a g n e m g n a y n a a k e r u d i v i d n i h a l a i h o k o T
.) 6 1 : 8 8 9 1 , n a m ij d u S ( a ti r e c m a l a d a w it s ir e p i a g a b r e b m a l a d
.
7 Penokohan
, n a m ij d u S ( h o k o t a rt i c n a a t p i c n e p n a d k a t a w n a ij a y n e p h a l a i n a h o k o n e P
) 3 2 : 2 9 9 1
. 8 A lur
n a g n e d n a k ij a s i d g n a y a ti r e c u t a u s m a l a d a w it s ir e p n a i a k g n a r h a l a d a r u l A
g n u g g n u p g n a l u t n u g n a b m e m n a k t u r u i d g n a y a w it s ir e P . u t n e tr e t n a t u r u
, n a m ij d u S ( a ti r e
c 1992:29 .)
.
9 L ra ta
n a ti a k r e b g n a y n a u c a g n e p , k u j n u t e p , n a g n a r e t e k a l a g e s h a l a d a r a t a L
a y r a k u t a u s m a l a d a w it s ir e p a y n i d a jr e t a n a s a u s n a d , g n a u r , u t k a w n a g n e d
.) 4 4 : 2 9 9 1 , n a m ij d u S ( a rt s a s
6 .
1 Sistema itkaPenya ijan
. V n a d , V I , I I I , I I , I b a b u ti a y , b a b a m il i r a d i ri d r e t i n i n a it il e n e
P Bab I
n a s a d n a L I I b a B . n a ij a y n e p a k it a m e t s i s n a d , h a li t s i n a s a t a b , n a it il e n e p t a a f n a m
t s a t a i ri d r e t ir o e
T injauanpustakadankaijant eo ir .
a t a d r e b m u s n a d a t a d , n a it il e n e p s i n e j i s ir e b , n a it il e n e P i g o l o d o t e M I I I b a B
l i s a H V I b a B . a t a d s i s il a n a k i n k e t n a d , a t a d n a l u p m u g n e p k i n k e t , n a it il e n e p
e t , p u t u n e P V b a B . n a s a h a b m e P n a d n a it il e n e
9 I I B A B
I R O E T N A S A D N A L
1 .
2 Peneil itanTerdahuluyangRelevan
s i s il a n a , it il e n e p n a u h a t e g n e p n a k r a s a d r e
B psikolog i sasrtaterhadap nove l
6 3 9 1 a i v a t a
B karya Widya W .Harun belum pernah d liakukan .Peneilitan yang
a d a i n i n a it il e n e p n a g n e d n a v e l e
r duapeneilitan .
n a it il e n e
P petrama adalah peneilitan yang d liakukan Agne s Irawat i
l u d u jr e b g n a y a y n i s p ir k s n a g n e d 2 1 0 2 n u h a t a d a p i n e a h a r g u
N Anailsi s
u t a u S : a l a m u K h it a R a y r a K ” u b I o t o F “ n e p r e C m a l a d u k A h o k o T n a i d a b i r p e K
. a r ts a S i g o l o k i s P n a d l a r u t k u r t S n a u a j n i
T Hasi lpeneilitan tersebu tmenunjukkan
“ n e p r e c m a l a d u k A h o k o t a w h a
b FotoI bu”t ersebu tmemiilk imoitvas iyangbesa r
t u b e s r e t o t a T . u b i a j a w r a b m a g r e b g n a y a y n g n u g g n u p i d o t a t t a u b m e m k u t n u
i k il i m e m g n a y a y n h a y a p a d a h r e t u k A h o k o t s e t o r p k u t n e b u t a s h a l a s n a k a p u r e m
a i s e r p a k u t n e b i a g a b e s a g u j n a d , u k A h o k o t n i a l e s n i a l k a n
a sit erhadapt okohI bu .
n a it il e n e p n a g n e d i n i n a it il e n e p i s n a v e l e r k a t e
L AgnesI rawat iNugrahaeni
a m a s h a l a d
a -sama menelti ipejruangan seorang perempuan dalam suatu karya
. a rt s a
s PerbedaanpeneilitanAgnesI rawat iNugrahaenidengan peneilitani nii alah
n a it il e n e P . a y n n a it il e n e p k e j b o a d a p k a t e lr e
t Agne s Irawat i Nugrahaeni in i
h a l a d a a y n k e j b
o cerpen “Foto Ibu” , sedangkan pada peneilitan in i objeknya
l e v o n h a l a d
l e n e p m a l a
D iitan ini ,penelti imengambi ljudu lSis iAndrogini Tokoh Krian i
n u r a H . W a y d i W a y r a K 6 3 9 1 a i v a t a B l e v o N m a l a
d dan Relevansinya Sebaga i
n a h a
B Pembelajaran Sastra d iSMA Kela sX ISemeste r1(Suatu Pendekatan
a r t s a S i g o l o k i s
P .) Peneilitani n imengkaj ikep irbadiantokohKrian idengankaijan
a rt s a s i g o l o k i s
p .Metode yang digunakan dalam peneilitan in iadalah metode
g n a y h a l a s a m n a h a c e m e p r u d e s o r p n a k a p u r e m f it p ir k s e d e d o t e M . fi t p ir k s e d
k e j b o n a a d a e k n a k s i k u l e m u a t a n a k r a b m a g g n e m n a g n e d , i k i d il e s i
d peneltiian
a t k a f n a k r a s a d r e b , g n a r a k e s t a a s a d a
p -fakta yang tampak atau sebagaimana
.) 3 7 : 4 9 9 1 , i w a w a N ( a y n a d a
2 .
2 Ka ijanTeori 1
. 2 .
2 Penger itanNovel
a y n k e j b o g n a y f it a e r k i n e s n a a jr e k e p l i s a h n a d k u t n e b u t a u s h a l a d a a rt s a S
n a g n e d a y n n a p u d i h e k n a d a i s u n a m h a l a d
a menggunakan bahasa sebaga i
l e v o N .l e v o n h a l a d a a rt s a s a y r a k k u t n e b u t a s h a l a S .) 8 : 8 8 9 1 , i m e S ( a y n m u i d e m
a i s u n a m h a l a s a m n a k t u b e y n e m m a l a d s a u l h i b e l g n a y a rt s a s a y r a k n a k a p u r e m
.) 8 : 8 8 9 1 , i m e S ( n a p u d i h e k m a l a d
g n e m , g n a j n a p g n a y a s o r p n a g n a r a k n a k a p u r e m l e v o
N andungr agkaiancertia
g n a r o n a g n e d g n a r o e s e s n a p u d i h e
k -orang d isekeililngnya (Suharso dan Ana
t a p a d l e v o n , i s k if a s o r p u a t a a y r a k u t a u s i a g a b e S .) 8 3 3 : 5 0 0 2 , h i s g n i n o n t e R
p r e c
( en ) dan menamplikan suatu permasalahan secara komplek .sNurgiyantoro
n a k p a k g n u g n e m g n a y i s k if a y r a k i a g a b e s l e v o n n a k p a k g n u g n e m a g u j ,) 9 : 5 9 9 1 (
k e p s
a -aspekkemanusiaanyangl ebihmendalamdandisaijkandenganhalu .s
,s a t a i d h o k o t a r a p n a g n a d n a p n a k r a s a d r e
B dapa tdisimpulkan bahwa nove l
h a u b i r a d l i s a h n a k a p u r e m g n a y a rt s a s a y r a k k u t n e b u t a s h a l a s n a k a p u r e m
, a y n k e j b o i a g a b e s a i s u n a m n a k a n u g g n e m n a g n e d g n a r a g n e p g n a r o e s n a ri k i m e p
n a p u d i h e k n a n i m r e c n a k a p u r e m a ti r e c m a l a d t a k g n a i d g n a y h a l a s a m a tr e s
t a k a r a y s a
m yangadadisek tiarnya.
2 . 2 .
2 UnsurI ntrinsikKaryaSastra
1 . 2 . 2 .
2 Alur
n a g n e d n a k ij a s i d g n a y a ti r e c u t a u s m a l a d a w it s ir e p n a i a k g n a r h a l a d a r u l A
a ti r e c g n u g g n u p g n a l u t n u g n a b m e m n a k t u r u i d g n a y a w it s ir e P . u t n e tr e t n a t u r u
. ) 9 2 : 2 9 9 1 , n a m ij d u S
( Padaumumnya ,srtuktu ralu rcertiat erdri iata s itgabagian ,
, n a r a p a p s a t a i ri d r e t l a w a r u l A . ri h k a r u l a n a d , h a g n e t r u l a , l a w a r u l a u ti a y
, n a i a k it r e p s a t a i ri d r e t a ti r e c h a g n e t r u l A . n a t a w a g g n e p n a d , n a g n a s g n a r
n a i a s e l e y n e p s a t a i ri d r e t a ti r e c r i h k a r u l A . s k a m il k n a d , n a ti m u r e
p dan peleraian
a ti r e c r u l a a g n e d n a ti a k r e b g n a y l a h a p a r e b e b a d a , u ti n i a l e S . ) 8 4 1 : 4 9 9 1 , o y u l a W (
, s i g o l u a t a l a k a k u s a m t a fi s u ti a y , a ti r e c r u l a i r a d m u k u h n a k a t a k i d g n ir e s g n a y
n k e
T ik penyusunan alu rcertia terd ri iata s itga j enis ,yatiu teknik alu r ilnier ,
u a t a k il a b t o r o s r u l a k i n k e
t lfashback ,dant eknikalu rcampuran.
)
1 Teknik alu r ilnier adalah rangkaian certia berkesinambungan ,aritnya
ri h k a i a p m a s l a w a i r a d n a t u r u r e b a ti r e c r u l
a .Jailnan certianya itdak
t a p m o l e
m -lompats ehinggamudahdiikuit( Waluyo ,1994:154 .)
)
2 Teknikalu r lfashback adalah r angkaiankronologi spe irsitwa-peirsitwa
g n a y a w it s ir e p n a g n e d a l e s i d a rt s a s a y a r a k m a l a d i d n a k ij a s i d g n a y
. a y n m u l e b e s i d a jr e t
)
3 Teknik alu rcampuran adalah alu ryang mengandung alu rutama dan
a r a t n a n a u d a p r e p t a p a d r e t it r a r e b i n i l a H . r u l a b u s u a t a n a g n i p m a s r u l a
.) 6 5 1 : 4 9 9 1 , o y u l a W ( k il a b t o r o s r u l a n a d r e i n il r u l a
( n a r a p a p i t u p il e m r u l a r u t k u rt s , a y n m u m u a d a
P exposiiton) , rangsangan
(inciitng moment) , gawatan (rising aciton) , itkaian (confilct) , rumtian
(compilcaiton) , kilmaks , leraian (falilng aciton) , dan selesaian (denouement )
0 3 : 8 8 9 1 , n a m ij d u S
( -36 .)Paparan merupakan fungs iutama suatu certia.Dalam
n a y a y n p a k g n e l e s i s a m r o f n i n a k u b , n a r a p a
p g dibe irkan ,melainkan keterngan
, u ti n i a l e S . a y n t u j n a l e s h a s i k i t u k i g n e m a c a b m e p n a k h a d u m e m k u t n u a y n r a d a k e s
m e k a k u b m e m s u r a h l a w a a d a p n a k r a b m a g i d g n a y i s a u ti
s ungkinan certia tiu
. g n a b m e k r e
b Rangsangan , yatiu pe irsitwa yang mengawal i itmbulnya
. n a t a w a
g Rangsangans eirngdiitmbulkanolehmunculnyas eorangt okohbaruyang
a y n g n a t a d h e l o n a k l u b m it i d a l u p t a p a d n a g n a s g n a R . r o t a s il a t a k i a g a b e s u k a lr e b
n a k a p u r e m n a t a w a G . s a r a l a s a r e t a l u m e s g n a y n a a d a e k k a s u r e m g n a y a ti r e b
e l o n a k t a b i k a i d l u c n u m g n a y a w it s ir e
n a d o j d r a m u S ( u t n e tr e t n a u j u t i a p a c n e m k u t n u a ti r e c h o k o t g n a r o e s i r a d a s r a k a r p
.) 3 4 1 : 5 8 9 1 , i n i a S
2 . 2 . 2 .
2 TokohdanPenokohan
m a l a d n a u k a lr e b u a t a a w it s ir e p i m a l a g n e m g n a y n a a k e r u d i v i d n i h a l a i h o k o T
t s ir e p i a g a b r e
b iwa dalam certia (Sudijman ,1992 :16 .) Tokoh pada umumnya
m a l a d h o k o t a w h a b n a n i k g n u m e k p u t u n e m k a d it n u m a N . a i s u n a m d u j u w r e b
o r o t n a y i g r u N . n a k n a s n ii d g n a y a d n e b u a t a g n a t a n i b a p u r e b t a p a d a ti r e c t a u b e s
6 7 1 : 5 9 9 1
( -177 )mengemukakan bahwa berdasarkan seg iperanan dan tingka t
n a d a m a t u h o k o t i d a j n e m n a k a d e b i d h o k o t , a ti r e c h a u b e s m a l a d h o k o t a y n g n it n e p
. n a h a b m a t h o k o t
)
1 TokohUtama
l e v o n m a l a d a y n n a a ti r e c n e p n a k a m a t u i d g n a y h a l a d a a m a t u h o k o T
s u r e t n a k li p m a ti d n a d g n it n e p g n o l o g r e t i n i h o k o T . n a t u k g n a s r e b g n a y
s u r e n e
m sehinggat erasamendominasis ebagianbesa rcertia.I amerupakan
n u p u a m n a i d a j e k u k a l e p i a g a b e s k i a b n a k a ti r e c i d k a y n a b g n il a p g n a y h o k o t
. n a i d a j e k i a n e k i d g n a y
)
2 TokohTambahan
h o k o t n a k a p u r e m n a h a b m a t h o k o
T -tokoh yang dimunculkan sekal iatau
a d i l a k a p a r e b e
b lam certia dan mungkn dalam pors ipencertiaan yang
. k e d n e p
.
a Apayangdliakukannya
.
b Apayangdikatakannya
.
c Apas ikapnyadalammenghadap ipersoalan
.
d Bagaimanapenliaiant okohl ainata sdi irnya.
h o k o t n a k li p m a n e m g n a r a g n e p a r a c a g it a d a a y n p i s n ir p a d a
P -tokohnya .Keitga
y n a s a i b u ti a r a
c adigunakanbersama-sama( Waluyo1994 :165-167) ,yatiu:
.
a Metodeanailits/desk irpt/il angsung
n a d g n u s g n a l a r a c e s h o k o t n a a d a e k n a k i s p ir k s e d n e m g n a r a g n e P
s i k i s p a r a c e s , k i s if a r a c e s t a p a d h o k o t i s p ir k s e D . ) s it il a n a ( i c n ir e p r e t
s o s n a a d a e k a r a c e s n a d , ) k a t a w
( ial( kedudukanataupangkatnya.)
.
b Metodedramaitk /itdakl angsung
n a li p m a n e p n a g n e d n a a n e k r e b a y n a s a i b k it a m a r d a r a c e s n a h o k o n e P
k it a m a r d e d o t e M . a y n i a g a b e s n a d , n i a l g n a r o n a g n e d n a g n u b u h , k i s if
o l a i d n a d h o k o t n a u k a l i u l a l e m h o k o t n a k li p m a n e m k a y n a b h i b e
l g
. n i a l h o k o t n a d u ti h o k o t a r a t n a
.
c Metodekontekstual
u a t a a s a h a b s k e t n o k i u l a l e m h o k o t k a t a w n a k r a b m a g g n e m i n i e d o t e M
.t u b e s r e t h o k o t n a k s i k u l e m k u t n u g n a r a g n e p n a k a n u g i d g n a y a n a c a w
3 . 2 . 2 .
2 Latar
n a g n e d n a ti a k r e b g n a y n a u c a g n e p , k u j n u t e p , n a g n a r e t e k a l a g e s h a l a d a r a t a L
( a rt s a s a y r a k u t a u s m a l a d a w it s ir e p a y n i d a jr e t a n a s a u s n a d , g n a u r , u t k a w
: 2 9 9 1 , n a m ij d u
u ti h a d u m e s u l a l e s k a d i T . i p a t e t n a k A . ti s il p s k e a r a c e s a y n it r a ; n a k a t a y n i d
r a k a ti r e c a m e t n a k u m e n e
m ena lebih seirng tema tiu impilsi t t(ersria)t .Hanya
. a y n a m e t n a k u m e n e m t a p a d a ti k t a m r e c n a d n u k e t n a g n e d a ti r e c a c a b m e m n a g n e d
. a rt s a s a y r a k i r a s a d n e m g n a y n a s a g a g h a l a d a a m e t , n a k a t a k i d h a l e t i tr e p e S
n a d a k u ti a m e
T -kadang didukung oleh pelukisan l ata,r d idalam karya yang l ain
t a p a d n a k h a b a m e T . n a h o k o n e p m a l a d i d u a t a , h o k o t n a u k a l m a l a d i d t a ri s r e t
a w it s ir e p t a k i g n e m g n a y r o t k a f i d a j n e
m -peirsitwad idalamsatualur .Adakalanya
n a k u t a s r e p m e m g n a y n a t a u k e k i d a j n e m a g g n i h e s n a n i m o d u ti g e b u ti n a s a g a g
e
p lbaga iunsu ryang bersama-samamembangun karya sasrta ,dan menjad imoit f
h o k o t g o l a i d a m a t u r e t , g o l a i d h e l o p a k g n u r e t a g u j t a p a d a m e T . h o k o t n a k a d n it
m a g a r e b u ti a m e t a w h a b n a l u p m i s e k k ir a ti d t a p a d u ti n a i a r u i r a D . a m a t
u -ragam
u a m k a r o c i g e s i r a d u a j n it i
d pun dar iseg ikedalamannya .Ada t ema yang irngan ,
.r a s e b / t a r e b g n a y l a rt n e s n a s a g a g a d a n a d
3 . 2 .
2 Androgini
a y n m o s o m o r k r u t k u rt s h e l o n a k u t n e ti d g n a r o e s e s n i m a l e k s i n e j u a t a s k e S
” p it o n e g “ n a k a p u r e m u a t
a -nya .Adapun “fenoitp” adalah penampliannya yang
n a b m e k i
d gkan d idalam ilngkungannya .Vairas idalam ilngkungan sebelum dan
, il d a S ( p it o n e f l a n e k i d h a d u m k a d it p it o n e g n a k b a b e y n e m n a k ri h a li d a i h a d u s e s
.) 6 2 : 0 1 0 2
h a l a d a ” k i a b “ g n a y a w h a b i s m u s a a d a p n a k r a s a d i d l a n o i s i d a rt i g o l o k i s p t e s i R
i k a l a k
i r a d g n a p m i y n e m g n a y u k a li r e p a m ir e n e m g n a r u k a y n a s a i b t a k a r a y s a m a n e r a k
a d e b r e b t a g n a s g n a y r e d n e g a u d a d a a w h a b s o ti m h a l g n a b m e k r e b , r a d n a t s a m r o n
. a y n n i a l a m a s u t a s
0 1 0 2 ( i l d a S a y n u k u b m a l a d n o s l e n o
D :26 ) menjelaskan ijka perempuan
i k a l i k il i m i d l a n o i s i d a rt a r a c e s g n a y k it s ir e t k a r a k a p a r e b e b i k il i m e
m -laki ,selain
ir i c i k il i m e
m -cri iyangs ecara rtadisionalt ergolongkarakte irsitkperempuan ,maka
k it s ir e t k a r a k i k il i m e m a
i androgynous .Mereka menonjo l karena orang-orang
g n a t n e t p it o e r e t s n a r a b m a g i h u n e m e m k a d it n i g o r d n a k it s ir e t k a r a k n a g n e d
i g o l o k i s p m a l a d g n a b m e k r e b g n a y i n i g o r d n a t e s i R . i k a l e l u a t a n a u p m e r e p
g n a r o i ti l e n e m k u t n u g n a c n a ri d n a u p m e r e
p -orang dengan ciir-cri i tersebut .
w h a b i tr a r e b i n i g o r d n
A aseseorang memiilk ikarakteirsitk psikolog ifeminin dan
‘ ( n il u k s a
m andro ’=l aki-lak idan‘ gyn ’=perempuan)( Sad il ,2010 :95 .)
ir i c n a k g n a b m e g n e m s e s o r
P -cri iandrogin iberatr iseksualtia s itdak dibatas i
s r e d n e g n a r e p g n a t n e t u k a lr e b g n a y e p it o e r e t s h e l
o ehingga membe irkan
ir i c i k il i m e m k u t n u n a s a b e b e k g n a r o e s e
s -cri iyangdimiilk ioleh gende ryangl ain .
5 9 : 0 1 0 2 ( i l d a S a y n u k u b m a l a d n r e B a r d n a
S -96 )menemukan hal-ha lsebaga i
n a a d e b r e p k a y n a b n a k k u j n u n e m k a d it n il u k s a m n a d n i g o r d n a g n a y k e j b u s ,t u k ir e b
m a l a
d menghadapi t ekanan untuk mengikuit t untutan dairl ua rdiirnya, t ermasuk
n e d n e p e d n i p a k i s r e b h i b e l a g u j k o p m o l e k a u d e K . a y n l a u s k e s u k a li r e p i a n e g n e m
t a fi s i k il i m e m a a t u r e t g n a y k e j b u s a d a p ir a
d -sfia tfeminin .Berdasarkan studil ain
a r a g n e d n e m a s i b “ g n a t n e
t kit,fi amenemukanbahwakeduagende ryangmemiilk i
( t a w a r e m t a fi s m a l a d a d e b r e b k a y n a b k a d it n i g o r d n a n a d n i n i m e f ir i
c nurturance
s ti a r
n a d e s , i g g n it g n a y i ri d a g r a h i a y n u p m e m n i g o r d n
a gkan subjekyangmemiilk icri i
n i g o r d n a g n a y g n a r o e s e s , a y n it r A . h a d n e r g n a y i ri d a g r a h i a y n u p m e m n i n i m e f
i a y n u p m e m n a h a l a m n a d n a r e p s a ti t n e d n i n a g n u g n i b e k i m a l a g n e m k a d it
.i g g n it g n a y i ri d a g r a h a n e r a k t a u k s i g o l o k i s p k it s ir e t k a r a k
e t n a it il e n e p h a l m u j e
S ntang impilkas ipsikologi skelompok androgin i itdak
i k a l i g a b k i a b h a l a d a s a ti n il u k s a m a w h a b l a n o i s i d a rt i s m u s a g n u k u d n e
m -lak idan
n a d s a ti n i m e f n u p i k s e m , n a k u m e n e m a g u j n r e B . n a u p m e r e p i g a b k i a b s a ti n i m e f
r a h n a g n e d f it i s o p i s a l e r o k i a y n u p m e m s a ti n il u k s a
m ga d ri i seseorang ,
i k il i m i d a k ij i g g n it h i b e l n e t s i s n o k a r a c e s g n a y i s a l e r o k i a y n u p m e m s a ti n il u k s a m
i k a l u a t a n a u p m e r e p k i a
b -laki .Perliaku maskuilntia sjuga menunjang kesehatan
. g n a r o e s e s l a t n e m
ir i c n a k g n a b m e g n e m n a g n e
D -cri i androgini , seseorang dibebaskan dar i
k a d it g n a y n a t u t n u t i d a j n e m a g u j s u g il a k e s i p a t e t ,r e d n e g e p it o e r e t s n a g n u k g n u k
” s a g e t “ a s i b s u r a h a I . i s i s a u d m a l a d ” k i a b “ a s i b k u t n u i h u n e p i d t a p a d u l a l e s
l e b i s k e lf p a k i s r e b t a p a d n a d ) n i n i m e f ( ” h a m a r “ p a k i s r e b a g u j i p a t e t , ) n il u k s a m (
n e m m a l a
d ghadap iberagams tiuasi( Sadil ,2010 :96 .)
4 . 2 .
2 Psikolog iSastra
g n a y h a l a s a m a d a p n a it a h r e p n a k ir e b m e m a rt s a s i g o l o k i s p a y n r a s a d a d a P
r u s n u n a g n e d n a ti a k r e
b -unsu rkeijwaan tokoh-tokoh ifksiona lyang terkandung
k e p s A . a rt s a s m a l a
d -aspek kemanusiaan inliah yang merupakan objek utama
u n a m i ri d m a l a d b a b e s a rt s a s i g o l o k i s
i u l a l e m , a m a tr e P . a r a c a u d n a g n e d n a k u k a li d a rt s a s i g o l o k i s p n a it il e n e P
ir o e t n a m a h a m e
p -teor ipsikolog idiadakan anailsi sterhadap suatu karya sasrta .
e s a rt s a s a y r a k h a u b e s n a k u t n e n e m u l u h a d h i b e lr e t n a g n e d , a u d e
K baga iobjek
ir o e t n a k u t n e ti d n a i d u m e k n a it il e n e
p -teor ipsikolog iyang dianggapr elevanuntuk
a r a c h il i m e m i ti l e n e p , i n i n a it il e n e p a d a P . ) 4 4 3 : 4 0 0 2 , a n t a R ( s i s il a n a n a k u k a l e m
g n a y a rt s a s a y r a k h a u b e s n a k u t n e n e m u l u h a d h i b e lr e t n a g n e d u ti a y a u d e k g n a y
p u r e
b a nove lBatavia 1936 karya Widya W Harun sebaga iobjek peneilitan ,
ir o e t n a k u t n e n e m n a i d u m e
k -teor ipsikolog iyang r elevan untuk menganailsisnya .
k e p s a i r o e t h a l a d a i ti l e n e p h e l o n a k a n u g i d g n a y i g o l o k i s p i r o e t , i n i l a h m a l a D
g n a y r o t k a f ir o e t , n a i d a b ir p e
k mempengaruh ikep irbadian ,dant eor imoitvasi .
n a t a k e d n e p a g it h e l o g n a p o ti d a rt s a s i g o l o k i s p , u m li n il p i s i d i a g a b e S
: u ti a y , ) 9 8 : 0 9 9 1 , n i d u n i m A (
x Pendekatan ekspresfi : aspek psikolog i kaijan penu il s dalam prose s
t s a s a y r a k t a w e l i s k e y o r p r e t g n a y s a ti v it a e r
k r a.
x Pendekatan tekstual :mengkaj iaspek psikolog isang tokoh dalam sebuah
. a rt s a s a y r a k
x Pendekatan resepit fpragmaitk :mengkaj iaspek psikolog ipembaca yang
a tr e s a y n it a m k i n i d g n a y a y r a k n a g n e d g o l a i d n a k u k a l e m h a l e t e s k u t n e b r e t
u p m e ti d g n a y f it a e r k s e s o r
5 . 2 .
2 Teor iKepribadian
n a i d a b ir p e k a w h a b n a k p a k g n u g n e m ) 3 1 : 6 0 0 2 ( i w a k r a j S i u l a l e m y r o g e r G
g n a r o e s n a u k a l e k a l o p n a d n a a w a b m e p i ri c n a k a d n a n e m g n a y a t a k h a u b e s h a l a d a
h a k g n it i t u p il e m n a i d a b ir p e K . ir i d n e s u ti i d a b i e p i g a b s a h k g n a
y laku , cara
, n a t a p m e s e k p a d a h r e t n a p a g g n a t , i s k a , a h a s u , it a h k a r e g , n a a s a r e p , ri k i p r e b
ir a h e s a r a c n a d , n a n a k e
t -har i beirnteraks i dengan orang lain . Gregory juga
a y a g n a k g n a d e s , g n a r o p a it e s i g a b s a h k u ti n a i d a b ir p e k a w h a b n a k s a g e n e m
li m i d a s i b n a i d a b ir p e
k ik iolehorang l ainyangj ugamenunjukkan kombinas iyang
g n a l u r e
b -ulang secara kha sdan dinami sdar icri ipembawaan dan pola kelakuan
i ri d i r a d k it s ir e t k a r a k u a t a i ri c n a k a p u r e m n a i d a b ir p e k , u ti n i a l e S . a m a s g n a y
n a k u t n e b i r a d r e b m u s r e b g n a y g n a r o e s e
s -bentukanyangd tieirmadar iilngkungan ,
r i h a l k a j e s g n a r o e s e s n a a w a b a g u j n a d , li c e k a s a m a d a p a g r a u l e k a y n l a s i m
.) 1 1 : 6 0 0 2 , i w a k r a j S (
1 . 5 . 2 .
2 AspekKepribadian
g n a y u d i v i d n i u k a li r e p s a ti l a u k i a g a b e s n a k it r a i d a g u j t a p a d n a i d a b ir p e K
n a k u k a l e m m a l a d k a p m a
t penyesuaian di irnya terhadap ilngkungan secara unik .
7 2 1 : 3 0 0 2 ( a t a r b a y r u S m a l a d n i d u s m a y S n i b
A -128 ) mengemukakan bahwa
k e p s a n a g n e d n a ti a k r e b t a g n a s t u b e s r e t n a i a u s e y n e p n a k i n u e
k -aspek kep irbadian
l a h i t u p il e m g n a y i ri d n e s u
ti -ha lbeirku.t
x Karakter ,yatiu konsekuen itdaknya dalam mematuh ieitka perliaku ,
u a t a n a ir i d n e p g n a g e m e m m a l a d a y n k a d it h u g e t u a t a n e t s i s n o k
x Temperamen ,yatiu disposis ireakit fseseorang atau cepatl/ambatnya
n a g n a s g n a r p a d a h r e t i s k a e r e
m -rangsangan yang datang dar i
. n a g n u k g n il
x Sikap ,yatiu sambutant erhadap objek( orang ,benda ,peirsitwa ,norma ,
u g a r ( n e l a v i b m a u a t a , fi ti s o p , fi t a g e n t a fi s r e b g n a y ) a y n i a g a b e s n a
d
-.) u g a r
x Stablitia semosional ,yatiu kada rkestablian r eaks iemosional t erhadap
: a y n l a s i M . n a g n u k g n il i r a d n a g n a s g n a
r mudah itdaknya tersinggung ,
. a s a s u t u p u a t a h i d e s , h a r a m
x Responsiblitia s t(anggung jawab: , yatiu kesiapan untuk mene irma
. n a k u k a li d g n a y n a t a u b r e p u a t a n a k a d n it i r a d o k i s e r
x Sosiablitias ,yatiu disposis ip irbad iyang berkatian dengan hubungan
l a n o s r e p r e t n
i .Disposis iin isepetr itampak dalam sfia tp irbad iyang
g n a r o n a g n e d i s a k i n u m o k r e b n a u p m a m e k n a d , a k u b r e t u a t a p u t u tr e t
. n i a l
2 . 5 . 2 .
2 FaktoryangMempengaruh iKepribadian
8 2 1 : 6 0 0 2 ( i w a k r a j
S -129 )mengemukakan bahwa kep irbadian dipengaruh i
i tr e p e s n a g n u k g n il n u p u a m ) n a a w a b m e p ( s a ti d e r e h k i a b , r o t k a f i a g a b r e b h e l o
g n i s a m n a s a l e j n e p h a l a d a i n i t u k ir e B . l a u ti ri p s , n a a y a d u b e k , l a i s o s , k i s
if -masing
x Fisik
r o t k a
F ifsik yang dipandang mempengaruh i perkembangan
u a t a , k e d n e p , k u m e g , g n i s g n a l( h u b u t r u t s o p h a l a d a n a i d a b ir p e k
u a t a t a h e s ( n a t a h e s e k , ) k it n a c k a d it u a t a k it n a c ( n a k it n a c e k , )i g g n it
ti k a
s -saktian) ,keutuhan t ubuh ( utuhataucaca)t ,dankeberfungsian
t n a g r
o ubuh.
x Intelegensi
n a g n a b m e k r e p i h u r a g n e p m e m t a p a d u d i v i d n i i s n e g e l e t n i t a k g n i T
l a m r o n u a t a i g g n it a y n i s n e g e l e t n i g n a y u d i v i d n I . a y n n a i d a b ir p e k
a r a c e s a y n n a g n u k g n il n a g n e d i ri d n a k i a u s e y n e m u p m a m a y n a s a i b
i m a l a g n e m g n ir e s a y n a s a i b h a d n e r g n a y n a k g n a d e s , r a j a w
k u a t a n a t a b m a
h endala dalam menyesuaikan d ri i dengan
. a y n n a g n u k g n il
x Keluarga
i d a j n e m a w h a b n a k p a k g n u g n e m ) 0 2 : 6 0 0 2 ( i w a k r a j S m a l a d e n i v e L
i s a u ti S . s i m a n i d g n a y s e s o r p n a k a p u r e m a y n h u g g n u s e s a u t g n a r o
m a l a d s i n a k e m t a fi s r e b g n a y a d a k a d it , h a b u r e b g n ir e s a g r a u l e k
s e s o r
p tersebut .Akant etapi ,denganmemaham ibahwakep irbadian
a tr e s , h a k g n a l i m e d h a k g n a l n a k g n a b m e g n e m , i g r e n e n a k fi t k a g n e m
a r a c e s a u t g n a r o a r a p , k a n a i ri d h a k g n a l p a it e s i s a k il p m i ir a d a y n e m
. k a n a a d a p i ri d a y a c r e p a s a r k u p u m e m u p m a m n a k a n a h a lr e p
e m a g r a u l e
K mang memiilk iperanan yang sanga tpenitng dalam
i a li n g n a t n e t n a k i d i d n e p n a d g n a y a s h i s a k h u n e
p -n lia ikehidupan ,
n a k a p u r e m a y n n a k ir e b i d g n a y a y a d u b l a i s o s n u p u a m a m a g a k i a b
t n u f i s u d n o k g n a y r o t k a
f uk mempersiapkan anak menjad ip irbad i
. t a h e s g n a y t a k a r a y s a m a t o g g n a n a d
x Teman Sebaya
n a m e t n a g n e d l u a g r e b i a l u m k a n a , h a l o k e s k u s a m h a l e t e S
h a li n i t a a s a d a P . a y n k o p m o l e k i r a d a t o g g n a i d a j n e m n a d a y n a y a b e s
a b m e g n e m k u t n u a y n n a it a h r e p n a k h il a g n e m i a l u m a i
d ngkan sfiat
-n a m e t h e l o i m u g a k i d u a t a k o c o c g n a y u k a li r e p u a t a t a fi
s
-g n a r o n a p a r a h n a g n e d i a u s e s k a d it n i k g n u m n u p u a l a w , a y n n a m e t
, a y a b e s n a m e t n a g n e d l a n o s r e p r e t n i n a g n u b u h i u l a l e M . a y n a u t
m a l a d a y n n a k u d u d e k n a d i ri d n e s a y n ir i d i a li n e m r a j a l e b k a n a
o p m o l e
k k .Bag ianak yang kurang mendapa tkasih sayang dan
a y n a s a i b , a y n a u t g n a r o i r a d a k it e u a t a n a a m a g a e k n a g n i b m i b
n a d n a m e t h il i m e m m a l a d f it k e l e s n a u p m a m e k i k il i m e m g n a r u k
. a y n k o p m o l e k u k a li r e p n a d t a fi s h e l o h u r a g n e p r e t il a k e s h a d u m
x Kebudayaan
o p m o l e k p a it e
S k masyaraka t (bangsa , ras , atau suku bangsa )
u a t a i s i d a r T . s a h k g n a y n a a y a d u b e k u a t a t a d a , i s i d a rt i k il i m e m
p a d a h r e t h u r a g n e p n a k ir e b m e m t a k a r a y s a m u t a u s n a a y a d u b e k
r i k i p r e b a s a r t u k g n a y n e m g n a y k i a b , a y n a t o g g n a p a it e s n a i d a b ir p e k
s g n a d n a m e m a r a c i tr e p e s
u k a li r e p g n o r o d n e p h a l a d a i s a v it o m a w h a b t a p a d n e p r e b i l h a k a y n a B . u k a li r e p
n a n i m r e t e d g n a
y -determinannya berasa l dar i dalam dri i individu (rangsang
-n a n i m r e t e d n a k g n a d e s , )l a n r e t n i g n a s g n a
r -determinan emos iberasa l dar ilua r
g n a s g n a r ( u d i v i d n
i -rangsangeksternal.)
6 . 2 .
2 PembelajaranSastrad iSMA
6 1 : 8 8 9 1 , o t n a m h a R ( t a a f n a m t a p m e i k il i m e m n a r a j a g n e p m a l a d a rt s a
S -25) .
a rt e k u t n a b m e m h a l a d a a m a tr e
P mplian berbahasa .Mengikutsetrakan pengajaran
a rt s a
s dalam ku irkulum bera tr i akan membantu siswa belraith kertamplian
n a d , a r a c i w , k a m i y n e m n a li p m a rt e k t i k i d e s h a b m a ti d n i k g n u m n a d , a c a b m e m
g n i s a m g n a y s il u n e
m -masing era thubungannya .Dalam pengajaran sasrta ,siswa
m n a g n e d k a m i y n e m n a li p m a rt e k h it a l e m t a p a
d endengarkan suatu karya yang
h it a l e m t a p a d a w s i S . n a m a k e r a ti p t a w e l u a t a , n a m e t , u r u g h e l o n a k a c a b i d
a g u j t a p a d a w s i S . a m a r d u t a u s m a l a d n a r e p r e b t u k i n a g n e d a r a c i w n a li p m a rt e k
. a ti r e c a s o r p u a t a i s i u p n a k a c a b m e m n a g n e d a c a b m e m n a li p m a rt e k n a k t a k g n i n e m
a
K rena sasrta tiu menairk , siswa dapa t mendiskusikannya dan kemudian
.s il u n e m n a li p m a rt e k n a h it a l i a g a b e s a y n i s u k s i d l i s a h n a k s il u n e m
a rt s a S . a y a d u b n a u h a t e g n e p n a k t a k g n i n e m t a p a d h a l a d a a u d e k g n a y t a a f n a M
d m a l a n a d a i s u n a m k e p s a a u m e s n a g n e d t a r e n a ti a k r e
b engan keseluruhannya .
a k p a it e
S ryasasrtaselalu menghadrikan “sesuatu”dan kerap menyaijkan banyak
r a n e b i t a y a h i d a li b a p a g n a y l a
h -bena rakan semakin menambah pengetahuan
i n i l a h m a l a d n a u h a t e g n e p d u s k a m i d g n a Y . a y n it a y a h g n e m g n a y g n a r o
p u t a u s t u k g n a y n e