Daftar Isi
Bagian Pertama
Spiritualitas Bisnis dalam Perbincangan.
Bab I : Tasawuf, Spiritualitas dan Bisnis
.
1. Spiritualitas dan Etika: Kebutuhan Baru Bisnis Modern, 1
2. Etika Bisnis dan The Corporate Mystice, 7
3. Merasakan Kehadiran Tuhan dalam Aktivitas Bisnis, 10
4. Pemasaran Berbasis Spiritual, 16
5. Mempertanyakan Spiritualitas Para Bankir, 19
Bab II : Artikulasi Nilai Spiritualitas Al-
Qur’an dalam Bisnis.
1. Meniru Allah yang Al-Mughni dan Al-Ghaniy, 24
2. Merengguk Kehidupan yang Berkah, 28
3. Menggapai Al-Falah dalam Bisnis, 32
4. Menjadi Pribadi Produktif, Bercermin Kepada Nai Daud AS, 37
5. Pesan Moral-Spiritual Al-
Qur’an dalam Kehidupan Ekonomi, 42
Bab III : Membangun Sikap Positif Terhadap Harta.
1. Model Pengembangan Harta yang Di Larang, 48
2. Menimbun (Al-Ihtikar) BBM: Absennya Etika, 57
3. Etika Konsumsi, 61
4. Konsep Perdagangan dalam Islam, 65
Bab IV : Trend Baru Konsumen: Membangun Gaya Hidup Halal
1. Gaya Hidup halalan Thayyiban, 70
2. Kreteria Halal dan Haram, 75
3. Hati-
Hati Dengan Label Syari’ah, 82
4. Mewaspadai Investasi Maghrib, 8
Bagian Kedua :
Ekonomi Islam: Sistem Ilahiyyah yang Syumul.
Bab I : Ekonomi Islam: Pencarian yang Belum Selesai.
1. Hakikat Ekonomi Islam, 94
2. Quest Wajah Ekonomi Islam, 99
3. Ekonomi Islam dan Kesejahteraan Ekonomi Uma, 105.
5. Meneguhkan Keilmuan Ekonomi Islam, 113
Bab II : Ekonomi Islam dan Isu-Isu Aktual
1. Islam, Ramadhan dan Pasar, 118
2. Menghempang Budaya Konsurisme Lewat Puasa, 122
3. Ledakan Penduduk dan Kesiapan Bumi Kita, 127
4. Perumahan Syari’ah: Mungkinkah, 132
5. Merancang Manajemen Qurban, 136
Bagian Ketiga:
Me
waspadai Bisnis Syari’ah Tanpa Ruh Syari’at.
Bab I : Meneguhkan Ruh Syari’at dalam Perbankan Syari’ah.
1. Riba, Bisnis tanpa Moralitas, 142
2. Riba Versus Bunga Bank, Samakah, 146
3. Nelayan, Kemiskinan Struktural dan BPRS, 150
4.
Peranan Ulama dan Akademisi dalam Pengembangan Bank Syari’ah
, 156
5. Bank Syari’ah tanpa Spirit, 165
6. Bank Syari’ah: Asing di Rumah Sendiri, 170
7. bank Syari’ah sebagaio Solusi Krisi
s Ekonomi, 174
Bagian Keempat:
Saatnya Mendayagunakan ZISWAF untuk Kesejahteraan
Umat.
Bab I : Menggali Potensi Ekonomi Umat yang Terpendam.
1
. Dari Konsep Ke Ranah Praktis, 180.
2. Filatropi Islam: Potensi yang Terabaikan.
3. Zakat dan Masalah Kepercayaan Umat
4. Zakat, BAZ dan Kemiskina, 196
5. Fikih Prioritas dan Peradaban Zakatt.
6. Zakat Profesi dan Kepedulian Kaum Profesional, 204
7. Zakat dan Pameran Kemiskinan, 208.
Bab II : Saatnya Mengembangkan Wakaf Produktif.
5. Menggagas Infaq Produktif, 235
6. Bangkitnya Semangat Filantropi Islam, 240
7. Etos Wakaf: Ketakwaan dan Kesejahteraan Umat, 244
8. Nazhir Wakaf Dalam UU No 41 Tahun 2004, 248
9. Eksistensi Nazhir dalam Fikih, 253
Bagian Kelima:
Masa Depan Pendidikan Tinggi Ekonomi Islam.
Bab I
Meninjau Kembali Model Pengajaran Ekonomi Islam di PT-PTAI
1.
Ketersediaan SDI Ekonomi Syari’ah, 263
2. Masa Depan Pendidikan Tinggi Ekonomi Islam, 266
3. Sumber Daya Insani dan Era MEA, 269
4. Melahirkan SDM Berbasis Syari’ah, 274
5. kajian Islam IAIN.SU: dari Dikotomi ke Integrasi, 278
6. FEBI dan Kado Besar 40 Tahun IAIN.SU, 282
7. Ekonomi Islam, Ikhtiar Mewujudkan Human Falah, 288
D
a r i
E
t i k a
k e
S
p i r i t u a l i t a s
B
i s n i s
T
el a
'
a h
I
s u
-I
s u
A
kt ua l
da n
M
a s a
D
epa n
P
en d id ika n
T
in g g i
E
k o n o mi
I
s l a m
.
A
z h a r i
A
k m a l
T
a r i g a n
DiTERbI TKAN ATAS KERjASAM A
K at a P en g an t ar
K ei n g i n an u n t u k m en u l i s b u k u Sp i r i t u al i t as b i sn i s su d ah l am a b er sem ay am d i b en ak saya. L eb i h - l eb i h k et i k a say a m en j ab at seb ag ai K et u a Ju r u san sek al i gu s k et u a Pr o g r am St u d i Ek o n o m i I sl am Fak u l t as Sy ar i ’ah I A I N .SU . Seb en ar n y a, d i d al am k u r i k u l u m Pr o d i Ek o n o m i I sl am t er d ap at m at a k u l i ah Et i k a b i sn i s. N am u n en t ah m en gap a m at a k u l i ah i n i t el ah d i h ap u s d en g an al asan y an g t i d ak b eg i t u j el as. Ju g a ad a m at a k u l i ah ak h l ak t asaw u f d an t eo l o gi . N am u n m en u r u t say a, m at a k u l i ah t er seb u t t i d ak cu k u p . Bah k an u n t u k d u a m at a k u l i ah y an g d i seb u t t er ak h i r , d al am t i n g k at t er t en t u t o p i k - t o p i k i n t i n y a t i d ak r el ev an d en g an st u d i ek o n o m i I sl am .
Sej ak saat i t u l ah say a b er t ek ad u n t u k m el ak u k an p er u b ah an d an p en g em b an g an k u r i k u l u m . Set i d ak n y a m el ak u k an r ev i si d an m em b er i t i t i k t ek an b ar u t er h ad ap m at a k u l i ah t er seb u t . U n t u k t eo l o gi , n am a m at a k u l i ah d an i si n y a d i r u b ah m en j ad i T eo l o g i Ek o n o m i . D i d al am n y a, k aj i an t en t an g al i r an - al i r an t eo l o g i Q ad ar i y ah , Jab ar i y ah , A sy ’ar i y ah , M at u r i d i y y ah , M u ’t az i l ah d an l ai n n y a h an y a d i b ah as d al am sat u at au d u a p er t em u an . Pad ah al seb el u m n y a d i b ah as d al am sat u sem est er . Sel eb i h n y a, t o p i k - t o p i k i n t i n y a b er k ai t an d en gan m ak n a k er j a, ek si st en si h ar t a, p er t an g g u n g j aw ab an b i sn i s d an seb agai n y a.
U n t u k m at ak u l i ah A k h l ak T asaw u f , n am a m at ak u l i ah n y a t et ap n am u n t o p i k i n t i n y a d i r u b ah d an d i ar ah k an k ep ad a h al y an g b er k ai t an d en g an sp i r i t u al i t as. T o p i k - t o p i k d en gan sej ar ah asal - u su l t asaw u f , t o k o h - t o k o h su f i d an aj ar an n y a h an y a d i sam p ai k an sec ar a r i n gk as d an sed er h an a. B er b ed a h al n y a k et i k a m at ak u l i ah ak h l ak t asaw u f d i aj ar k an d i f ak u l t as Sy ar i ’ah l eb i h - l eb i h U sh u l u d d i n .
Seb en ar n y a i su - i su sp i r i t u al d al am b i sn i s b u k an l ah h al b ar u . Sej ak t er b i t n y a b u k u D an ah Z o h ar d an I an M ar sh al l , SQ : Sp i r i t u a l I n t el l i g en c e-T h e U l t i m a t e I n t el l i g en c e ( SQ : M em an f aat k an K ec er d asan Sp i r i t u al d al am B er p i k i r I n t eg r al i st i k d an H o l i st i k u n t u k M em ak n ai K eh i d u p an ) d an b u k u
Sp i r i t u a l C a p i t a l ; W ea l t h W e c a n L i v e B y U si n g O u r R a t i o n a l , E m o t i o n a ,
a n d Sp i r i t u a l I n t el l i g en c e t o T r a n sf o r m O u r sel v es a n d C o r p o r a t e C u l t u r e
d en g an b u k u G ay H en d r i ck s d an K at e L u d em an y an g b er j u d u l , T h e C o r p o r a t e M y st i c : A G u i d e B o o k f o r V i si o n a r i es w i t h T h ei r F eet o n t h e
G r o u n d , k eb er ad aan sp i r i t u al i t as d al am ak t i v i t as b i sn i s m en j ad i n i scay a. Bah k an j au h seb el u m n y a Jo h n N ai sb i t d an Pat r i ci a A b u r d en c e t el ah b er t er i ak - sal ah sat u t r en d - r el i g i o n n o sp i r i t u a l i t a s y es.
Say a b er t ek ad u n t u k m en u l i s b u k u d ar as t en t an g sp i r i t u al i t as b i sn i s. Say ap u n su d ah m el an g k ah d en g an m er an can g o u t l i n en y a. N am u n sam p ai d et i k i n i , say a m asi h b er h en t i p ad a b ag i an p er t am a; p em b ah asan m en gen ai m ak n a sp i r i t u al i t as d an b i sn i s. Sam p ai p en g an t ar b u k u i n i d i t u l i s, b u k u u t u h sp i r i t u al i t as b i sn i s i t u t et ap saj a b el u m sel esai .
En t ah m en gap a, k et i k a say a k em b al i m em b u k a f i l e t u l i san - t u l i san say a sej ak 10 t ah u n t er ak h i r , say a seak an m en d ap at k an “ i l h am ” . Seak an say a d i p er i n t ah u n t u k m en er b i t k an ar t i k el - ar t i k el say a k h u su sn y a y an g b er k en aan d en g an ek o n o m i , et i k a d an b i sn i s I sl am . Say a m en c o b a m en g u m p u l k an n y a. Say a j u g a m em i n t a b an t u an b eb er ap a o r an g t em an u n t u k m em b u at k l asi f i k asi at au b agi an - b ag i an . T u l i san i t u ak h i r n y a b er h asi l d i k u m p u l k an . Seo r an g y u n i o r say a, Sy u k r i A l b an i N asu t i o n b ah k an t el ah m em b u at si st em at i k a b u k u i t u . say a b er p i k i r , b el i au ad al ah o r an g y an g t ep at u n t u k m en j ad i ed i t o r b u k u i n i . N am u n say a m en ger t i , seb ag ai d o sen m u d a y an g en er g i k d an j u g a k esi b u k an n y a d al am st u d i S3, r en c an a p en er b i t an b u k u i n i p u n t er h en t i . Si n g k at cer i t a, sam p ai say a m en y el esai k an t u g a say a d i j u r u san , b u k u t er seb u t b el u m j u g a t er w u j u d .
Set el ah d i l an t i k m en j ad i D ek an Fak u l t as Ek o n o m i d an Bi sn i s I sl am , say a b er t ek ad t i d ak b er h en t i d i p er en can aan . Bu k u u t u h t en t an g sp i r i t u al i t as b i sn i s t ak j ad i say a t u l i s. B u k u k u m p u l an ar t i k el i n i p u n t ak j u g a sel esai . Say a b er j an j i p ad a d i r i saya, b u k u i n i h ar u s sel esai . H asi l n y a sep er t i ap a y an g b er ad a d i t an gan p em b ac a saat i n i .
Seb agai b u k u y an g asal n y a ad al ah ar t i k el - ar t i k el say a d i W asp ad a, l eb i h k u r an g 10 t ah u n l am an y a, t en t u l ah m em i l i k i b an y ak k el em ah an . Set i d ak n y a k el em ah an b u k u y an g b ah an n y a ar t i k el i t u ad a 4 p o i n t .
p em i k i r an y an g d i k em u k ak an b el u m p u l a t er u j i . K eem p a t , ar t i k el b i asan y a san gat t er k ai t d en gan k o n t ek s. A r t i k el m er u p ak an r esp o n p en u l i s t er h ad ap i su - i su y an g b er k em b an g .
K en d at i d em i k i an , ar t i k el j u g a m em i l i k i k ek u at an . P er t a m a , A r t i k el i t u b i asan y a m er u p ak an g ag asan o r i si n i l p en u l i sn y a. I a t i d ak d i si b u k k an u n t u k m en el a’ah d an m en gu t i p p en d ap at d an t eo r i p ar a p ak ar . A r t i k el sesu n g gu h n y a m er u p ak an r u an g b eb as b ag i p en u l i s u n t u k b er ek sp r esi . Pem i k i r an d i d al am ar t i k el b i asan y a l eb i h g en u i n e at au o t en t i k . K ed u a ,
b ah asa y an g d i g u n ak an r el at i f m u d ah d i cer n a. O r an g aw am sek al i p u n , y an g t i d ak p er n ah m en g ec ap p en d i d i k an t i n g g i m am p u m en c er n a i si seb u ah ar t i k el . K et i g a , k ar en a d i m ak su d k an seb ag ai r esp o n t er h ad ap f en o m en a so si al at au t r en d y an g sed an g b er k em b an g , m ak a ar t i k el i t u b i asan y a l eb i h m em b u m i .
Say a m en y ad ar i sep en u h n y a k el em ah an y an g d i m i l i k i seb u ah ar t i k el . U n t u k i t u l ah , say a b er u p ay a u n t u k m en u t u p i sed i k i t k el em ah an i t u . Sal ah sat u c ar a y an g say a t em p u h ad al ah d en g an m er ev i si h al - h al y an g p en u l i s an gg ap p en t i n g . Sel an j u t n y a p en u l i s j u g a m em b er i k an a cat at an - cat at an k ak i ag ar p em b ac a d ap at m er u j u k n y a d an m el ak u k an t el a’ah y an g m en d al am .
K en d at i b u k u i n i t el ah t er b i t , say a t i d ak m er asa “ h u t an g ” say a t el ah sel esai . M en u l i s b u k u y an g l eb i h ser i u s t en t an g sp i r i t u al i t as b i sn i s t et ap l ah m en j ad i c i t a- ci t a saya. Set i d ak n y a b i sa t er b i t p ad a t ah u n m en d at an g.
D i d al am p en g an t ar i n i , say a i n gi n m en g u c ap k an t er i m ak asi h y an g seb esar - b esar n y a k ep ad a H ar i an W asp ad a y an g t el ah m em b er i r u an g k ep ad a p en u l i s u n t u k m en y am p ai k an g ag asan d an p em i k i r an t en t an g I sl am . H u b u n gan say a d en g an w asap ad a su d ah m em asu k i d u a d i gi t . A r t i k el - ar t i k el y an g ad a d i d al am b u k u i n i ad al ah sak si h u b u n gan y an g p an j an g i t u . say a b er d o ’a ag ar W asp ad a t et ap b er j ay a.
U c ap an t er i m ak asi h k ep ad a t em an - t em an d i Fak u l t as Ek o n o m i d an Bi sn i s I sl am at as p er g u l at an p em i k i r an y an g sel am a i n i b er l an gsu n g. Sam a ad a d al am f o r u m - f o r u m r esm i at au p u n d al am su asan a san t ai . G ag asan - g ag asan seg ar at au p u n k r i t i k y an g k i t a l o n t ar k an t an p a k i t a sad ar i seb en ar n y a ak an m em b u at k i t a sem ak i n k r i t i s, an al i t i s d an t i d ak t er t u t u p k em u n g k i n an k i t a m en d ap at k an sesu at u y an g b ar u . U n t u k sel an j u t n y a k i t a d al am i d an k em b an gk an . Say a san gat sen an g sek al i , j i k a t er b i t n y a b u k u i n i d ap at m en d o r o n g t em an - t em an u n t u k m en er b i t k an k ar y an y a.
K ep ad a b ap ak W ak i l Rek t o r I I A I N .SU , Pr o f . D r . H asan A sar i , M A , say a u c ap k an t er i m ak asi h y an g sed al am - d al am n y a at as p r o gr am p en er b i t an b u k u . Pr o g r am i n i h em at say a l u ar b i asa d an d am p ak n y a j el as b ag i l ah i r n y a k ar y a- k ar y a ak ad em i k p ar a d o sen . K ar en a p r o gr am i t u p u l al ah b u k u i n i m en j ad i m u n g k i n u n t u k d i t er b i t k an .
A k h i r y a, seb agai k u m p u l an ar t i k el , t i d ak t er t u t u p ad a p en gu l an gan . I n i j u g a m er u p ak an sat u k el em ah an b u k u y an g b er asal d ar i ar t i k el . N am u n say a m en c an t u m k an n y a d i ak h i r u n t u k m en gat ak an , b ah w a say a sed ap at m u n g k i n m en g h i n d ar i ad an y a p en gu l an gan . Ji k ap u n m asi h ad a, i t u ar t i n y a sesu at u y an g l u p u t d ar i say a d an k ar en an y a say a m o h o n m a’af.
Sek eci l ap ap u n m an f a’at y an g d i d ap at p em b ac a l ew at b u k u i n i , say a ak an san gat b er b ah ag i a sek al i . B agi seo r an g p en u l i s, t i d ak ad a h ar ap an d ar i seb u ah t u l i san k ec u al i ad a m an f a’at n y a b ag i o r an g l ai n . Sy u k u r - sy u k u r d ap at m er u b ah k ead aan m en j ad i l eb i h b ai k .
M ed an , 13 A p r i l 20 14.
Bagian Pertama
Bab Satu
Tasawuf, Spiritualitas dan Bisnis.
i. Spiritualitas dan Etika: Kebutuhan Baru Bisnis M odern.
Bel ak an g an i n i k i t a ser i n g m en d en gar i st i l ah sp i r i t u al , sp i r i t u al i t as, d an t asaw u f . Sel an j u t n y a k at a t er seb u t d i k ai t k an p u l a d en g an b i sn i s. Jad i l ah i st i l ah sp i r i t u al i t as b i sn i s m en j ad i b ag i an t r en d d ar i ab ad m o d er n . B eb er ap a b u k u y an g t er b i t b el ak an g an j u g a t el ah m em p er b i n c an g k an sp i r i t u al i t as b i sn i s. I n t i n y a, d u n i a b i sn i s t i d ak saj a m em b u t u h k an et i k a ( et i k a b i sn i s) t et ap i j u g a sp i r i t u al i t as b i sn i s. Et i k a b i sn i s b i sa saj a b er su m b er d ar i si st em et i k a sek u l er d an r asi o n al , n am u n sp i r i t u al i t as b i sn i s l eb i h b er si f at r u h an i ah . D en g an k at a l ai n , sp i r i t u al i t as b i sn i s ad al ah n am a l ai n d ar i t asaw u f ( u n t u k ) b i sn i s.
I st i l ah t asaw u f m er u p ak an i st i l ah k h as I sl am , y an g t el ah m u n cu l sej ak l am a. Bah k an b eb er ap a p en u l i s t asaw u f m en y eb u t k an i st i l ah i n i t el ah ad a sej ak m asa aw al I sl am , b ah k an j au h seb el u m n y a. L y n n W i l c o x d en g an m en gu t i p p er n y at aan B ay az i d B i st am i ( w .8 78 ) m en gat ak an , b en i h n y a d i t an am p ad a m asa N ab i A d am . B en i h - b en i h i n i b er k ec am b ah sem asa N ab i N u h d an b er b u n g a sem asa N ab i I b r ah i m . A n g g u r p u n t er b en t u k p ad a m asa N ab i M u sa, d an b u ah n y a m at an g p ad a m asa N ab i I sa. D i m asa M u h am m ad , sem u a i t u d i b u at m en j ad i an g g u r m u r n i .1
K at a t asaw u f sen d i r i t i d ak d i k en al d i d al am A l - Q u r ’an d an H ad i s, n am u n t asaw u f seb ag ai seb u ah si k ap , p er i l ak u at au ak h l ak t el ah d i p er ak t i k k an o l eh g en er asi aw al I sl am . L i n n W i l c o x m en j el ask an b ah w a d at a h i st o r i s t en t an g t asaw u f b er asal l eb i h d ar i 14 0 0 t ah u n l al u , sej ak m asa N ab i M u h am m ad saw . A j ar an - aj ar an d asar t asaw u f t er d ap at d i d al am A l - Q u r ’an . A d ap u n p en d i r i m az h ab t asaw u f ad al ah U w ay s al - Q ar n i . I a t i n g g al d i Yam an . W al au t i d ak p er n ah b er t em u d en g an N ab i M u h am m ad saw , H az r at U w ay s m en er i m a aj ar an - aj ar an
I sl am m el al u i h at i - n u r an i n y a d an m el ak san ak an asas- asas y an g d i aj ar k an o l eh n y a. Sem asa h i d u p n y a, N ab i p er n ah m en y eb u t k an t en t an g H az r at , “ Say a m er asak an n ap as San g M ah a Pen gasi h d at an g k ep ad ak u d ar i ar ah Yam an .
H ai d ar B aq i r d al am b u k u sak u T asaw u f m en gat ak an b ah w a, seb ag ai m an a f i l saf at , t asaw u f m em i l i k i d u a asp ek : asp ek t eo r i t i s ( n a z h a r i ) d an asp ek p er ak t i s
( ‘a m a l i ) . A sp ek p r ak t i s t asaw u f m el i p u t i t at a c ar a h u b u n g an m an u si a t er h ad ap d i r i n y a sen d i r i , d u n i a d an T u h an . D al am asp ek i n i , t asaw u f m em i l i k i p er sam aan d en g an et i k a - d i sam p i n g p er b ed aan n y a d en g an ak h l ak ( et i k a) . A sp ek p r ak t i s t asaw u f i n i d i seb u t d en g an sa i r w a su l u k ( p er j al an an d an p er l i n t asan ) at au su l u k
saj a. D al am p er j al an an t er seb u t i a m em i l i k t ah ap ( m a q a m ) d an k ead aan j i w a
( h a l ) .2
Sed an g k an sec ar a t eo r i t i s, t asaw u f b er k ai t an d en gan p em ah am an t en t an g w u j u d , y ak n i t en t an g T u h an , m an u si a d an al am sem est a. Seb ag ai m an a d i d al am f i l asaf at ( o n t o l o gi s) w u j u d d i p ah am i q u a w u j u d ( seb agai w u j u d i t u sen d i r i ) . y ak n i w u j u d seb ag ai m an a ad an y a d an b u k an sek ed ar seb ag ai at r i b u t b ag i k eb er ad aan seg al a sesu at u , T u h an , m an u si a, d an al am sem est a sel eb i h n y a. Bed an y a, f i l saf at m en d asar k an ar g u m en t asi n y a p ad a p r i n si f - p r i n si f r asi o n al , sed an gk an t asaw u f m en gan d al k an p ad a p en c er ah an i n t u i t i f ( i sy r a q , k a sy f ) at au p en gal am an ( p er asaan ) sp i r i t u al ( z a u q ) . Bah k an j i k a d i k ai t k an d en g an p en em u an m u t ak h i r d al am r i set m en g en ai o t ak , m ak a t asaw u f b u k an saj a m en g an d al k an p ad a p r o ses o t ak k an an , m el ai n k an - m el am p au i p r o ses y an g b er si f at seb er a l i t u - i a m en gan d al k an p ad a h at i ( q a l b at auf u ’ad ) .
K at a sp i r i t u al b er asal d ar i b ah asa I n ggr i s d an m ak n an y a m i r i p u n t u k t i d ak m en gat ak an sam a d en g an t asaw u f . D i sam p i n g k ed u a k at a t er seb u t t er d ap at sat u k at a l agi y an g m ak n an y a b er d ek at an d en g an t asaw u f y ai t u g n o st i si sm . Ber b ed a
2 H ai d ar B ag i r , B u k u Sa k u T a s a w u f , B an d u n g : A r asy , 20 0 5. B er k ai t an d en g an t e r m i n o l o g i y a n g k er ap d i p ak ai d al a m i l m u t a sa w u f d ap at d i l i h at d al a m b u k u n y a, M u h am m ad F et h u l l a h G u l en ,
d en g an ag n o st i k y an g ar t i n y a t i d ak t ah u d an r ag u ak an T u h an . K at a g n o st i si sm
b er m ak n a o r an g y an g t ah u t en t an g T u h an . D i d al am K am u s Besar B ah asa I n d o n esi a, k at a i n i b er m ak n a sem an gat , j i w a, su k m a at au r u h . K at a sp i r i t u al d i d al am b ah asa I n d o n esi a b er ar t i b er h u b u n g an d en gan at au b er si f at k ej i w aan ( r u h an i - b at i n ) .
K en d at i p u n t asaw u f m em i l i k i k ed ek at an m ak n a b ah k an p er sam aan d en g an sp i r i t u al , n am u n k ed u an y a t i d ak sam a. Sep er t i ap a y an g d i seb u t o l eh N aj i b Bu r h an i , b an y ak k el o m p o k h u m an i s d an at h ei s y an g m em i l i k i k em at an gan sp i r i t u al d an m en g aj ar k an p en g al am an n y a k ep ad a o r an g l ai n . I n i l ah y an g d i seb u t d en g an l ah i r n y a f en o m en a n ew a g e. Su at u z am an b ar u at au “ k o n sp i r asi b ar u d al am m el i h at d u n i a” - i st i l a h M ar i l y n Fo r g u so n - y an g d i t an d ai d en g an p esat n y a m i st i k sp i r i t u al i t as d en gan m en aw ar ak an p en c ap ai an at au p er h u b u n g an d i r i m an u si a k ep ad a su m b er d i r i ( t h e so u r c e) .
B ai k sp i r i t u al i sm e m au p u n t asaw u f at au an i sl a m i c m y st i c i sm sam a- sam a m em an f aat k an sem ac am p o t en si - p o t en si i n n er s e l f ( d i r i l eb i h d al am ) , i n d er a k een am , q a l b , d an i n t u i si . Po t en si - p o t en si i t u l ah y an g b i sa m em b er i k an m ak n a t er t en t u d ar i su at u t i n d ak an , en l i g h t en m en t ( p en cer ah an ) , k ei n d ah an “ t o f o r g e n ew p a t h s, t o f i n d so m e f r e s h ex p r essi o n o f m ea n i n g , so m et h i n g t h e “ t o u c h es” u s
a n d t h a t c a n g u i d e u s f r o m w i t h i n . ”
Ji k a d i h u b u n g k an d en g an et i k a, p er t an y aan n y a ad al ah ap a p er b ed aan t asaw w u f d en g an et i k a ? T asaw u f p r ak t i s - seb ag ai t asaw u f - t i d ak p er n ah m el ep ask an p er h at i an p ad a h u b u n gan m an u si a d en gan T u h an . Pem b ah asan t en t an g h u b u n gan m an u si a d en g an m an u si a l ai n d an d en g an al am t ak p er n ah l ep as d ar i k o n sen t r asi t asaw u f d al am m en y u b u r k an h u b u n g an m an u si a d en g an T u h an . Sel ai n i t u , m asi h m en u r u t Bagi r , p er b ed aan y an g l eb i h esen si al , b er b ed a d en g an ak h l ak , T asaw u f b er si f at d i n am i s. I n i t er k ai t d en gan b er b ag ai t ah ap d an k ead aan k ej i aw aan y an g h ar u s d i l ak o n i d al am t ah ap d em i t ah ap d an t i n gk at d em i t i n g k at o l eh set i ap sa l i k ( p en em p u h su l u k ) . D en g an k at a l ai n , t i d ak sep er t i ak h l ak , t asaw u f m el i p u t i j u g a d i si p l i n y an g b er si f at d i n am i s, b u k an saj a d i si p l i n d al am m ak n a k et aat an t er h ad ap sesu at u at u r an y an g b ak u , t et ap i j u g a k et aat an t er h ad ap su at u m et o d e k h as u n t u k m en cap ai n y a.
L al u ap a y an g d i m ak su d d en g an sp i r i t u al i t as b i sn i s ? Sec ar a h ak i k i , b i sn i s m er u p ak an u r u san k h as m an u si a. seb ag ai u r u san k h as m an u si a, b i sn i s m en j ar i n g sem u a o r an g t an p a t er k ec u al i . Bi sn i s sel al u b er h u b u n g an d en g an ap a y an g p al i n g b er n i l ai at au y an g p al i n g b er h ar g a p ad a m an u si a. H al y an g b er n i l ai d an b er h ar g a i t u y an g sel al u i n g i n d i t i n gk at k an k u al i t asn y a t i ad a l ai n ad al ah h i d u p . A g ar t et ap h i d u p , t er l eb i h ag ar h i d u p n y a sem ak i n b er m u t u at au sem ak i n sej ah t er a, m an u si a t en t u ak an m en g ger ak k an seg al a d ay a d an k em am p u an y an g d i m i l i k i . T er k ad an g i a h ar u s m em er gu n ak an b er b ag ai t ak t i k d an st r at eg i u n t u k m en i n gk at k an k u al i t as h i d u p n y a, m i n i m al m em p er t ah an k an h i d u p n y a. Pad a t at ar an i n i , b i sn i s l al u m er u p ak an v er b a , b u k an n o m i n a . Bi sn i s m er u p ak an u p ay a m an u si a u n t u k m en j au h i p en d er i t aan at au k em el ar at an d an m en d ek at k an d i r i k ep ad a k en y am an an at au k esej ah t er aan ek o n o m i s. Bi sn i s m er u p ak an k at a k er j a, g er ak an d ar i k em el ar at an m en u j u k esej ah t er aan . I t u l ah h ak i k at b i sn i s.3
A p ak ah y an g m en g ger ak k an m an u si a seh i n g g a i a b ek er j a u n t u k m en i n g k at k an t a r a f h i d u p n y a m en j ad i l eb i h b ai k ? p en g g er ak i t u b i sa m ac am - m acam . A d a y an g b er su m b er d ar i d al am d i r i m an u si a t et ap i b i sa j u g a b er su m b er d ar i l u ar d i r i m an u si a. d en g an b ah asa y an g b er b ed a, m o t i v asi d al am d i r i m an u si a b i sa b er asal d ar i d i r i sen d i r i t et ap i b i sa j u g a d ar i o r an g l ai n . Ji k a k i t a m en g i k u t i p el at i h an m o t i v asi , h ak i k at n y a k i t a sed an g d i m o t i v asi o l eh t r ai n er , p el at i h at au m o t i v at o r . A k i b at n y a, k i t a b i sa saj a t er b ak ar d an t er m o t i v asi . N am u n set el ah ac ar a sel esai , m o t i v asi i t u p u n k em b al i h i l an g. I n i m en u n j u k k an b ah w a m o t i v asi y an g b er asal d ar i l u ar k en d at i p er l u n am u n t i d ak t er l al u si gn i f i k an .
M o t i v asi i t u sej at i n y a h ar u s m u n cu l d ar i d al am d i r i m an u si a. Pen g g er ak y an g t er b ai k i t u ad al ah , j i k a i a m u n cu l d ar i d al am d i r i m an u si a sen d i r i . m an u si a i t u sen d i r i seb ag ai m an a y an g k er ap d i j el ask an p ar a f i l o so f , seb ag ai m ak h l u k h i d u p , m an u si a d i t en t u k an o l eh ad an y a k ei n gi n an , h asr at , n al u r i , p i k i r an , k eh en d ak d an k esad ar an . D en g an k at a l ai n , k ei n gi n an , h asr at , n al u r i , b er p i k i r , k eh en d ak b eb as d an k esad ar an m en ci r i k an m an u si a seb ag ai m ak h l u k h i d u p y an g b er b ed a d en g an m ak h l u k - m ak h l u k h i d u p l ai n n y a.
D en gan d em i k i an , sp i r i t u al i t as b i sn i s d al am m ak n a t asaw u f ( u n t u k ) b i sn i s, ad al ah seb u ah d o r o n g an y an g b er su m b er d ar i d al am d i r i m an u si a y an g t er m an i f est asi d al am p r ak t i k b i sn i sn y a. Pel ak u n y a t i d ak saj a b er b u at sesu ai d en g an st an d ar et i k a u m u m , n am u n l eb i h d ar i i t u , l ak u b i sn i sn y a sesu n g g u h n y a m er u p ak an u p ay a m en t er j em ah k an si f at d an asm a A l l ah SW T . I a t i d ak saj a b er b i sn i s u n t u k m en c ar i k eu n t u n gan m at er i al sem at a, t et ap i su d ah b er g er ak u n t u k m en c ar i k ep u asan b at i n d an k ed am ai an j i w a.
A k t i v i t as b i sn i s d i l i h at t i d ak l agi d ar i asp ek h o r i z o n t al t et ap i d i l i h at d ar i asp ek v er t i k al . Per t an y aan y an g m u n cu l d al am d i r i n y a, t i d ak l agi ap ak ah seb u ah p er i l ak u t el ah sesu ai d en g an u k u r an m o r al d an b en ar sec ar a h u k u m . L eb i h d ar i
20 0 7. R i c h ar d B r an so n , Sc r e w B u s i n e s s a s U su a l , B e r b u a t B a i k i t u B a g u s u n t u k B i sn i s,
i t u p er t an y aan n y a ad al ah , ap ak ah ak t i v i t as b i sn i sn y a at au k ep u t u san b i sn i sn y a d i r i d h ai A l l ah at au t i d ak . I a t i d ak l agi b er t u m p u p ad a ak al n y a t et ap i m en gac u p ad a su ar a h at i n y a y an g sel al u m em an c ar k an k eb en ar an , k eb ai k an d an k ei n d ah an . Jad i l ah b i sn i s seb ag ai ak t i v i t as y an g b er t u j u an u n t u k m em p er k ay a d an m em p er d al am sp i r i t u al i t as d i r i . Pen d ek an y a, k eu n t u n gan b i sn i s d i l i h at seb er ap a k ay a i a d en gan p en g al am an sp i r i t u al b u k an seb er ap a b an y ak k eu n t u n g an m at er i al . W al l ah u a’l am b i al - sah w ab .
2. T h e C o r p o r a t e M y s t i c
A d al ah D r . G ay H en d r i ck s d an D r . K at e G o o d em an d al am b u k u n y a y an g c u k u p t er k en al T h e C o r p o r a t e M y s t i c ,4 m en u l i sk an b ah w a, p ad a p asar gl o b al n an t i , an d a ak an m en em u k an o r an g- o r an g su ci , m i st i k u s at au su f i , d i p er u sah aan - p er u sah aan b esar at au o r g an i sasi - o r g an i sasi m o d er n , b u k an d i w i h ar a, b i ar a, k u i l , g er ej a at au m asj i d .5
Ji k a p r ed i k si H en d r i ck s d an G o o d em an d i at as b en ar , t en t u saj a h al t er seb u t c u k u p m en gej u t k an k i t a. Bu k an k ah sel am a i n i k eg i at an b i sn i s- t an p a b er m ak su d m en g en er al i si r - m er u p ak an k eg i at an y an g san gat j au h d ar i n i l ai - n i l ai et i k a t er l eb i h l agi n i l ai - n i l ai sp r i t u al i t as.
T er n y at a g ag asan H en d r i ck s d an G o o d em an i n i b u k an h an y a sek ed ar g ag asan ap a l agi sek ed ar k h ay al an . M ar k M o o d y , p i m p i n an sen i o r d i Sh el l , sal ah sat u p er u sah aan m i n y ak t er b esar d i d u n i a t el ah m en c o b a g ag asan t er seb u t . I a m em an g gi l seo r an g p en d et a B u d h h a g u n a m em b er i k an t r ap i sp r i t u al k ep ad a 550 ek sek u t i f p er u sah aan t er seb u t . L an g k ah i n i d i am b i l n y a u n t u k m en i n g k at k an
44 B u k u i n i t e l a h d i t er j e m a h k a n k e d al a m b a h a sa I n d o n esi a d an d i t er b i t k an o l eh K a i f a sal a h sat u l i n e M i z an . B u k u i n i d i b er i p en g a n t ar o l eh H ai d ar B ag i r . L i h at , G a y H en d r i c k s d an K at e
L u d em an , T h e C o r p o r a t e M y st i c , Su k ses B er b i sn i s d en g an H at i , t e r j . F a h m y Y am a n i , B an d u n g : K ai f a, 20 0 2.
5 P e r n y a t aan i n i d i k u t i p o l eh A h m a d N aj i b B u r h an i d al a m b u k u n y a, Su f i s m e K o t a . B u k u i n i se n g aj a d i t u l i s d al am k o n t ek s m er esp o n t r e n d su f i sm e k o t a a t a u g e r a k a n - g e r a k a n se j e n i s d i d u n i a k o n t e m p o r er . L i h at , A h m a d N aj i b B u r h an i , Su f i s m e K o t a ,Ja k ar t a: Ser am b i , 20 0 1, h . 6 3.
k i n er j a k ar y aw an n y a sek al i gu s m em b an gu n p ar ad i g m a d al am p er u sah aan n y a ag ar l eb i h c an g gi h d an m en g u n t u n g k an .6
T h e C o r p o r a t e M y s t i c m en d asar k an d i r i p ad a i n t egr i t as, p a ssi n g a n d c o m p a ssi o n , d an n i l ai n i l ai m i st i k - sp r i t u al . Pal i n g t i d ak ad a d u a b el as k ar ak t er i st i k p en t i n g d ar i t h e c o r p o r a t e m y st i c y an g h ar u s d i am al k an p em i m p i n p er u sah aan d an k ar y aw an n y a j i k a p er u sah aan n y a i n g i n m aj u .7 Seb ag i an d i an t ar an y a y an g p al i n g p en t i n g ad al ah ,
P er t a m a , m u t l ak j u j u r d an sel al u b er k at a b en ar ser t a k o n si st en ak an k eb en ar an . M er ek a ak an sel al u j u j u r , k en d at i p u n k ej u j u r an u n t u k m en u n j u k k an k eb en ar an i t u am at m en y ak i t k an .
K ed u a , k et er b u k aan seb ag ai b ey o n d a m o r a l i n j u n c t i o n .
K et i g a , p en gat ah u an d i r i y an g m en u n t u t set i ap o r an g u n t u k m em b ek al i d i r i d en g an i l m u p en get ah u an . L eb i h d ar i i t u o r an g- o r an g d i p er u sah aan t er seb u t h ar u s m en j ad i m asy ar ak at b el aj ar ( l ea r n i n g so c i et y ) t er u t am a b el aj ar t en t an g d i r i m er ek a sen d i r i .
K eem p a t , f o cu s d al am k o n t r i b u si . Sel am a i n i m u n g k i n y an g l eb i h d i u t am ak an ad al ah g i v i n g ( h ak ) k et i m b an g r ec ei v i n g ( k ew aj i b an ) . T h e C o r p o r a t e m y st i c m em b an g u n k esad ar an d i r i u n t u k l eb i h f o cu s d al am k o n t r i b u si . K o n t r i b u si m er ek a t er h ad ap o r an g l ai n sel al u b er ad a d i al t ar d ep an n i at - n i at m er ek a.
K el i m a , Sp r i t u al i t as n o n d o gm at i s. I n i m en j ad i n i l ai i n t r i n si k m an u si a, d asar p er en n i al at as n i l ai k ej u j u r an , k et er b u k aan d an seb agai n y a.
K et u j u h , M en c ap ai l eb i h b an y ak h asi l d en g an sed i k i t u p ay a. Per h at i an h ar u s d i p u sat k an p ad a m asa sek ar an g. H an y a j i k a k i t a b er ad a p ad a m asa sek ar an g- b u k an n y a t er j eb ak d al am p en y esal an t er h ad ap m asa l am p au d an
6 I b i d .,
k ek h aw at i r an m asa d ep an - w ak t u b i sa d i t ak l u k k an . I n i k ar en a m em an g h an y a m asa sek ar an gl ah y an g b i sa d i k el o l a.
K et u j u h , m em b an g k i t k an y an g t er b ai k d al am d i r i m er ek a d an o r an g l ai n .
K ed el a p a n , k et er b u k aan t er h ad ap p er u b ah an . Per u b ah an sesu at u y an g t i d ak b i sa d i t o l ak , i a b ag ai k an ai r y an g t er u s b er j al an . D i si n i l ah d i p er l u k an k eser i u san u n t u k b el aj ar seh i n g ga i a ak an sel am at d i d al am ar u s p er u b ah an t er seb u t .
K esem b i l a n , C i t a r asa h u m o r y an g t i n g gi . Sat u - sat u n y a c ar a y an g t er b ai k u n t u k m en i l ai k eseh at an seb u ah t i m at au seb u ah p er u sah aan ad al ah d en gan m en g et ah u i seb er ap a ser i n g m er ek a b er can d a.
K esep u l u h , V i si y an g j au h k ed ep an d an f o k u s y an g c er m at . M i m p i b esar h ar u s d i m i l i k i set i ap o r an g. M i m p i i n i l ah y an g ak an m en g g er ak k an n y a u n t u k m ew u j u d k an c i t a- ci t an y a.
K eseb el a s, D i si p l i n d i r i y an g k et at . K ed i si p l i n an m er u p ak an seb u ah k eh ar u san . N am u n y an g t er b ai k ad al ah k ed esi p l i n an y an g b er su m b er d ar i k esad ar an d an g ai r ah h i d u p , b u k an k ar en a si k ap o t o r i t er y an g m em b u at k et ak u k at an .
K ed u a b el a s, k esei m b an g an h i d u p d al am em p at d o m ai n u t am a, k eak r ab an , k er j a, sp r i t u al i t as d an k o m u n i t as.
A g ak n y a n i l ai - n i l ai sp r i t u al i t as y an g d i m ak su d d al am t h e c o r p o r a t e m y st i c
t i d ak d i am b i l d ar i aj ar an ag am a t er t en t u saj a, t et ap i n i l ai - n i l ai sp r i t u al i t as u n i v er sal y an g t er d ap at d i d al am sem u a agam a. M u n g k i n i n i l ah y an g d i m ak su d o l eh Jo h n N ai sb i t d an Pat r i c i a A b u r d en e d al am M eg a t r en d 20 0 2 y an g sal ah sat u
t r en d d i m ak su d ad al ah k eb an g k i t an ag am a m i l en i u m K et i g a.8 K eb an gk i t an ag am a y an g d i m ak su d N ai sb i t t er n y at a b u k an ag am a f o r m al at au ag am a t er o r gan i si r , y an g m em i l i k i h i r ar k i t er t en t u d an san gat m en ek an k an d i m en si f o r m al i t as ( l ah i r i y ah ) . “A g am a” m asa d ep an ad al ah sp r i t u al i t as i t u sen d i r i at au
set i d ak n y a ag am a y an g san gat m en ek an k an sp r i t u al i t as. M en y an g k u t h al i n i , N ai sb i t d at an g d en gan j ar go n , Sp r i t u a l i t y Yes, R el i g i o n N o ( Sp r i t u al i t as Yes, A g am a N o ) .
M en g ap a sp r i t u al i t as ?. j aw ab n y a ad al ah sp r i t u al i t as m el am p au i sek at - sek at geo gr af i s, i d i o l o gi s, d an ag am a f o r m al ?. Sp r i t u l i t as ad al ah n i l ai - n i l ai i n t r i n si k y an g d i m i l i k i d an d i b u t u h k an set i ap m an u si a sep er t i k ej u j u r an , k et er b u k aan , k esei m b an gan , k eak r ab an , t er l ep as ag am a ap a y an g d i an u t n y a.
3. M e r a sa k a n K e h a d i r a n T u h a n d a l a m A k t i v i t a s B i sn i s.
A d a k esan y an g b er k em b an g d i m asy ar ak at , b ah w a D u n i a b i sn i s ad al ah d u n i a y an g k o t o r , p en u h t i p u d ay a d an p el an gg ar an t er h ad ap n o r m a- n o r m a. A d al ah san g at t i d ak m u n g k i n m en g h u b u n g k an n y a d en g an p er so al an et i k a. Ji k a d em i k i an b er b i c ar a t en t an g et i k a b i sn i s ap a l agi d i k ai t k an d en g an ag am a I sl am t er asa m en gad a- ad a. T i d ak l ah m en gh er an k an j i k a m u n c u l u n g k ap an “ Bi sn i s i t u K o t o r ” d an “ Bi sn i s t i d ak b er m o r al ” . U n g k ap an i n i ad a b en ar n y a j i k a k i t a b er an g k at d ar i k asu s- k asu s p el an gg ar an et i k a b i sn i s sep er t i , m en y u ap u n t u k m em en an g k an t en d er , m em an i p u l asi t i m b an g an u n t u k m er au p k eu n t u n gan l eb i h , m em an i p u l asi k w i t an si u n t u k m en d ap at k o m i si , m en g g u n ak an b ah an b er b ah ay a b ag i k o n su m en u n t u k m en ek an o n gk o s p r o d u k si , m em asan g i k l an p o r n o u n t u k m en d o n g k r ak v o l u m e p en j u al an , m en ek an u p ah b u r u h ser en d ah - r en d ah n y a, m en y i n g k i r k an l aw an b i sn i s d en gan c ar a y an g k o t o r d an c o n t o h - c o n t o h l ai n y an g ser i n g t er j ad i d al am d u n i a b i sn i s. N am u n b u k an l ah b er ar t i b i sn i s i t u k o t o r . D al am k o n t ek s i n i l ah d i p er l u k an k o n t r o l m o r al p el ak u b i sn i s m el al u i ap a y an g d i seb u t d en g an Et i k a B i sn i s.9
-Seb ag ai ag am a y an g aj ar an n y a m en y el u r u h , m el i n gk u p i sel u r u h asp ek k eh i d u p an t en t u l ah p er so al an et i k a b i sn i s t i d ak l u p u t d ar i p er h at i an . Bah k an l eb i h j au h d ar i i t u , j i k a et i k a b i sn i s k o n v en si o n al m el i h at p er so al an n y a p ad a asp ek p r i l ak u , m ak a I sl am m em an d an g n y a l eb i h d al am l agi y ai t u m en y en t u h asp ek n i l ai - n i l ai y an g m en j ad i p an d an g an h i d u p seseo r an g.
Et i k a b i sn i s I sl am m u l ai b er k em b an g seb ag ai w ac an a i n t el ek t u al I sl am p ad a p er m u l aan t ah u n 19 70 - an . Seb el u m n y a k aj i an et i k a b i sn i s I sl am m u n c u l m en j ad i k aj i an y an g b er d i r i sen d i r i , p em b i c ar aan et i k a d al am b i sn i s t er ser ak - ser ak d al am k i t ab - k i t ab f i k i h d an k i t ab - k i t ab ak h l ak d an t asaw w u f . D al am k i t ab f i k i h d i t em u k an p em b ah asan t en t an g r i b a, l ar an gan u n t u k m el ak u k an g h a r a r ( p en i p u an ) d al am j u al b el i d an t o p i k - t o p i k m u 'am al at l ai n n y a.
U n t u k m en y eb u t k ar y a b eb er ap a p em i k i r I sl am t en t an g et i k a b i sn i s k i t a d ap at m el i h at k ar y an y a Y u su f Q ar d aw i y an g b er j u d u l N o r m a d a n E t i k a E k o n o m i I sl a m . K em u d i an k ar y an y a Raf i q I sa Beek u n y an g b er j u d u l B u si n ess E t h i c s i n I sl a m . Bel ak an g an ad al ah k ar y an y a M u st aq A h m ad y an g t el ah d i t er j em ah k an k e d al am b ah asa I n d o n esi a y an g b er j u d u l Et i k a Bi sn i s I sl am .
Per so al an y an g i n g i n d i j aw ab o l eh t u l i san i n i ad al ah n i l ai ap a y an g d i t aw ar k an et i k a b i sn i s I sl am k ep ad a p el ak u - p el ak u b i sn i s ?.d an ap a y an g m en j ad i k ar ak t er p er i l ak u b i sn i s seo r an g m u sl i m ?
Tauhid : Paradigma Bisnis I slam
T au h i d m en em p at i p o si si y an g san gat p en t i n g d al am Et i k a Bi sn i s I sl am . Set i d ak n y a T au h i d i n i m el ah i r k an d u a k esad ar an d al am d i r i set i ap
m u sl i m .10 P er t a m a , set i ap o r an g h ar u s m en y ad ar i b ah w a al am i n i m er u p ak an ci p t aan A l l ah SW T y an g d i p er u n t u k k an u n t u k k esej ah t er aan m an u si a d an sek al i gu s A l l ah seb ag ai p em i l i k m u t l ak . D al am h al i n i al - Q u r ’an m em b er i k an p en j el asan y an g san gat t eg as b ah w a seg al a su m b er d ay a al am at au d al am b ah asa ek o n o m i d i seb u t d en g an f ak t o r - f ak t o r p r o d u k si ad al ah m i l i k A l l ah SW T y an g b er si f at ab so l u t . Sed an gk an k ep em i l i k an m an u si a b er si f at r el at i f . I m p l i k asi n y a ad al ah , p an d u an al - Q u r ’an t en t an g h ar t a y an g h al al d an h ar am m en j ad i sesu at u y an g p en t i n g u n t u k d i p at u h i m an u si a k ar en a m an f aat n y a b ag i m an u si a i t u sen d i r i .
K ed u a , m o t i v asi p en c i p t aan m an u si a k e d u n i a i n i ad al ah u n t u k m en gab d i k ep ad a A l l ah d an set i ap p en g ab d i an y an g d i l ak u k an m an u si a i t u ak an d i n i l ai seb agai seb u ah i b ad ah .
I n t er n al i sasi k ed u a k esad ar an i n i d al am d i r i m u sl i m ak an m em b er i k an p en g ar u h p ad a ak t i v i t as b i sn i sn y a. Pen gar u h i t u t er l i h at p ad a si k ap u n t u k m em b an t u o r an g- o r an g y an g t i d ak m em i l i k i k em am p u an m o d al ( p i n j am an m o d al , k r ed i t l u n ak ) u n t u k m em b an gu n u sah an y a. Ban t u an t i d ak saj a d i b er i k an d al am b en t u k k ar i t at i f ( ZI S) n am u n h ar u s b er si f at p r o d u k t i f . Si k ap i n i ak an m u n c u l k ar en a i a m en y ad ar i b ah w a k ap i t al ( m o d al ) y an g d i m i l i k i n y a b u k an sep en u h n y a m i l i k n y a t et ap i am an ah d ar i A l l ah y an g h ar u s d i m an f aat k an b ag i seb esar - b esar k esej ah t er aan m an u si a. D en g an k at a l ai n , j i k a A l l ah m en ci p t ak an al am d en gan seg al a i si n y a u n t u k k eb ah ag i an m an u si a, h al i n i l ah y an g h ar u s d i t er j em ah k an n y a d al am ak si n yat a.
K ed u a , Set i ap p el ak u b i sn i s m u sl i m j u g a ak an m en y ad ar i b ah w a ak t i v i t as b i sn i sn y a ad al ah m er u p ak an i b ad ah k ep ad a A l l ah SW T . D i seb ab k an
ak t i v i t as b i sn i s ad al ah i b ad ah , m ak a d al am m en j al an k an u sah an y a i a ak an t et ap b er p eg an g t eg u h p ad a aj ar an - aj ar an I sl am . Pr i n si p m en gh al al k an segal a c ar a u n t u k m er ai h k eu n t u n gan m er u p ak an sesu at u y an g h ar u s d i h i n d ar i . K o m i t m en n y a u n t u k b er p eg an g t eg u h p ad a aj ar an I sl am j u g a ak an m em u n c u l k an k esad ar an p er t an g g u n g an j aw ab d i h ad ap an Q a d i R a b b a l - j a l i l d i h ar i ak h i r n an t i .
T en t u saj a k et eg u h an b er p eg an g p ad a p r i n si p aj ar an I sl am ak an m el ah i r k an d u a k eu n t u n gan y an g t i d ak b i sa d i h i t u n g d en g an an gk a- an gk a. I n i l ah y an g d i seb u t d en gan b a r a k a h . B a r a k a h m er u p ak an sat u k o n sep y an g t i d ak d i k en al d al am et i k a b i sn i s k o n v en si o n al y an g san gat p o si t i v i st i k .
B a r a k a h ad al ah sat u k ar u n i a T u h an y an g t i d ak b i sa d i p an t au ( i n v i seb l e b l essi n g ) . B a r a k a h ad al ah sat u b en t u k p er t u m b u h an y an g t i d ak b i sa d i k al k u l asi d en g an h i t u n g an d o l ar . Per o l eh an b a r a k a h san g at d i t en t u k an o l eh b en ar t i d ak n y a p r i l ak u b i sn i s seseo r an g. Si n g k at n y a o r an g y an g m em p er o l eh
b a r a k a h ak an m em b aw a k et en an gan d an k eb ah agi an d al am m en j al an k an d an m en i k m at i k eu n t u n gan b i sn i sn y a.
k ep u t u san et i s h ar u s d i j at u h k an p ad a k eu n t u n gan y an g b er si f at ab ad i ( ak h i r at ) d an m en i n gal k an k eu n t u n gan y an g b er si f at sesaat .11
Komit men Terhadap Fakir-M iskin
Per h at i an I sl am t en t an g p er l u n y a p em er at aan k ek ay aan d an c el aan t er h ad ap k er ak u san y an g m en y eb ab k an t er k o n sen t r asi n y a k ek ay aan p ad a segel i n t i r o r an g, d i t u n j u k k an al - Q u r ’an m el al u i i n st i t u si - i n st i t u si d i st r i b u si sep er t i i n f a q , sa d a q a h a , k h u m u s ,'u sy u r , k h a r a j d a n z i j y a h , h a r t a w a r i sa n , k a f f a r a t , a d h a h i ( q u r b a n ) d an y an g p al i n g p en t i n g z a k a t . D i sam p i n g i n st i t u si y an g r esm i , ad a l agi i n st i t u si t i d ak r esm i sep er t i , q a r d a l - h a sa n , n u z u r ( n a z a r ) , w a q f , d an w a si a t . I n st i t u si i n i j i k a d i m ak si m al k an p en er ap an n y a, ak an m en gh i l an g k an k em u n gk i n an - k em u n g k i n an ek sp l o i t at i f sesam a m an u si a d an seb al i k n y a ak an m el ah i r k an ak an sat u t at an an so si al ek o n o m i y an g ad i l .
H alal dan H aram
Per i n si p y an g m en d asar i b ag i su at u p er i l ak u b i sn i s y an g sah h ar u sl ah m en c er m i n k an : p er t a m a , k eb eb asan y an g m en sy ar at k an seseo r an g m em i l i k i h ak p en u h u n t u k m el ak u k an t a s a r r u f ( m em an f aat k an at au m em i n d ah t an g an k an ) t er h ad ap h ar t a y an g d i m i l i k i n y a. K ead i l an d an p er sam aan y an g m en sy ar at k an ad an y a p en g ak u an t er h ad ap h ak - h ak o r an g l ai n ad al ah seb u ah k en i sc ay aan d al am b i sn i s I sl am . D en g an d em i k i an segal a b en t u k ek sp l o i t asi t er h ad ap m i t r a b i sn i s ap ak ah d al am b en t u k w a n p r est a s i
( p en g i n gk ar an j an j i ) , p en an g g u h an p em b ay ar an u p ah at au p em b ay ar an u p ah d i b aw ah st an d ar h ar u sl ah d i h i l an gk an .
Sel an j u t n y a b er k ai t an d en g an b i sn i s y an g t er l ar an g, al - Q u r ’an t el ah m en y eb u t b eb er ap a b en t u k b i sn i s t er l ar an g sep er t i r i b a, g a r a r ( p en i p u an ) y an g m en g am b i l b en t u k t a t h f i f ( c u r an g d al am t i m b an gan , d an a l - k i z b ( d u st a) , m en gk o n su m si m i l i k o r an g l ai n d en g an c ar a y an g t i d ak h al al , t i d ak
11 M u st a q A h m ad , E t i k a B i s n i s d a l a m I sl a m , t e r j . Sam so n R ah m an , Ja k a r t a ; A l - K a u st a r , 20 0 1, h . 19
m en gh ar g ai p r est asi , p a r t n er sh i p y an g i n v a l i d, p el an gg ar an t er h ad ap p em b ay ar an gaj i , p en i m b u n an , p r o t ek si o n i sm e, m o n o p o l i , m er u sak h ar g a p asar d an l ai n - l ai n . Per i l ak u b i sn i s y an g sep er t i i n i ak an m el ah i r k an k et i d ak ad i l an , m er u gi k an o r an g l ai n d an c ep at at au l am b at ak an m er u g i k an d an m en gh an c u r k an d i r i n y a sen d i r i . L eb i h d ar i i t u p r i l ak u i n i m er u p ak an sesu at u y an g san gat d i t o l ak al - Q u r ’an d an m en g h i l an g k an k em er d ek aan m an u si a.
Pengawasan Bisnis
Bagai m an ap u n k u at n y a I m an seseo r an g, t i d ak l ah m er u p ak an j am i n an b ah w a i a ak an t et ap l u r u s d an b en ar d al am m en j al an k an ak t i v i t as b i sn i sn y a. D i sam p i n g p en g aw asan y an g m u n cu l d ar i d i r i sen d i r i d i p er l u k an p en gaw asan d ar i l em b ag a r esm i . L em b aga p en g o n t r o l d al am sej ar ah I sl am d i seb u t d en gan
w i l a y a h a l - h i sb a h . D i si n i l ah p er an p em er i n t ah m en j ad i p en t i n g. Bi sn i s y an g b er m o r al t i d ak ak an t eg ak d al am p er i l ak u b i sn i s m u sl i m j i k a t i d ak ad a p en g aw asan d ar i seb u ah l em b ag a r esm i . L em b ag a i n i l ah y an g ak an m em b er i k an san k si t er h ad ap p el an g g ar an - p el an g g r an y an g t er j ad i . U r gen si l em b aga i n i m em i l i k i d asar y an g k u at d al am sej ar ah p er ad ab an I sl am .
Penut up
4.
Pem asaran
Berbasis Spiritual
Sal ah sat u k o m p o n en y an g san gat p en t i n g u n t u k d i p er h at i k an d al am p en g em b an g an p er b an k an Sy ar i ’ah p ad a m asa d ep an ad al ah p em asar an ( m ar k et i n g) . D i d al am t eo r i m a r k et i n g p al i n g t i d ak ad a t i g a h al y an g h ar u s b en ar - b en ar d i p er h at i k an . O l eh H er m aw an K ar t aj ay a t eo r i i n i d i n am ak an n y a d en gan seg i t i g a PD B ; p o si t i o n i o n g , D i f f er en t i a t i o n , d an b r a n d .
P o si t i o n i n g i al ah b ag ai m an a seb u ah p er u sah aan m am p u sec ar a t ep at m em p o si si k an d i r i n y a d i b en ak p el an g g an d an t er g et p asar . Sel an j u t n y a d i f er en si asi ad al ah b ag ai m an a p o si t i o n i n g t er seb u t d i t o p an g d en gan d i f er en si a si
y an g k o k o h . Sed an g k an b r a n d i n g ad al ah b ag ai m an a seb u ah p er u sah aan m em b an gu n ek u i t as m er ek sec ar a b er k el an j u t an .
D al am k o n t ek s Per b an k an Sy ar i ’ah , p er t an y aan - p er t an y aan m en d asar y an g d ap at d i aj u k an ad al ah b ag ai m an a p o si si Per b an k an Sy ar i ’ah t en g ah p er gu l at an p er b an k an n asi o n al y an g ad a sek ar an g i n i . A p ak ah Per b an k an Sy ar i ’ah m am p u m em p o si si k an d i r i n y a m en j ad i al t er n at i f si st em p er b an k an n asi o n al at au m al ah t et ap m en j ad i p er b an k an sy ar i ’ah p i n g gi r an .
U n t u k m en en t u k an d i m an a p o si si b an k Sy ar i ’ah , seb en ar n y a san gat t er g an t u n g o l eh k eb er ad aan p er b an k an sy ar i ’ah i t u sen d i r i sep er t i SD M y an g h an d al , b u d ay a k er j a y an g i sl am i , p el ay an an y an g h u m an i s, b ag i h asi l y an g b er sai n g , d an seb ag ai n y a. I n i l ah y an g sej at i n y a m em b u at p er b an k an sy ar i ’ah m en j ad i b er b ed a d en gan b an k - b an k k o n v en si o n al l ai n n y a.
Sek al i l agi , d i f er en si asi i n i b u k an t er l et ak p ad a sl o g an - sl o gan , b r o su r - b r o su r at au t u l i san - t u l i san d i p ap an - p ap an r ek l am e. Per b an k an Sy ar i ’ah t i d ak b i sa m en gat ak an d i r i n y a seb agai b an k h al al , b er k ah , b ag i h asi l y an g ad i l , m en en t r am k an d an set er u sn y a. Per b ed aan b an k sy ar i ’ah d en g an b an k - b an k l ai n n y a h ar u s d ap at d i r asak an o l eh n asab ah . D en gan k at a l ai n , d i f er en si asi i t u p ad a ak h i r n y a ad al ah t am p i l an k u al i t at i f b an k sy ar i ’ah y an g m am p u d i r asak an d an m en j ad i p en g al am an - p en g al am an n asab ah sel am a b er h u b u n g an d en g an b an k sy ar i ’ah .
Pad a g i l i r an n y a d i f er en si asi i n i ak an m em b en t u k b r a n d y an g m el ek at p ad a d i r i n asab ah . Seh i n gg a k et i k a d i seb u t b an k sy ar i ’ah t er ser ah ap ap u n n am an y a, y an g t er b ay an g d i d al am b en ak n asab ah d an m asy ar ak at u m u m n y a ad al ah h al - h al p o si st i f d an i sl am i .
Per so al an n y a sek ar an g ad al ah b ag ai m an a m em b an gu n d i f er en si asi d an b r an d t er seb u t . D i f er en si asi sej at i n y a h ar u s m en i sc ay ak an sesu at u y an g d i l ak u k an sec ar a k o n si st en d an r el a t i f k o n st an . D i f er en si asi t i d ak b o l eh b er u b ah - u b ah . M i sal n y a, j i k a b an k sy ar i a’h m em b an g u n d i f er en si asi n y a p ad a b ag i h asi l d i m an a n asab ah ak an d i i m i n g - i m i n g i d en g an b ag i h asi l y an g b esar , i n i b er b ah ay a k ar en a b agi h asi l i t u sen d i r i t i d ak t et ap d an sel al u m en g al am i f l u k t u asi .
O l eh seb ab i t u d i f er en si asi sej at i n y a d i b an g u n m el al u i seb u ah i d eal i t as. I d eal i t as i n i y an g p en u l i s m ak su d d en g an n i l ai - n i l ai sp i r i t u al . N i l ai - n i l ai sp i r i t u al t er seb u t d ap at b er u p a k eb er sam aan , k ep ed u l i an t er h ad ap sesam a, k ead i l an , d an p en g h o r m at an k ep ad a h ar k at d an m ar t ab at k em an u si aan . N i l ai - n i l ai i n i l ah y an g sej at i n y a h ar u s d i t am p i l k an p er b an k an sy ar i ’ah l ew at p r o d u k - p r o d u k n y a.
y an g d ap at m en o p an g u sah an y a ag ar l eb i h d ap at b er k em b an g . Bah k an d al am t i n g k at t er t en t u , B an k sy ar i ’ah d ap at m el ak u k an p em b i n aan r o h an i sep er t i m em b i n a t au h i d , ak h l ak d an k eb u t u h an sp i r i t u al n asab ah n y a d an m asy ar ak at p ad a u m u m n y a..
D em i k i an l ah , j i k a h al i n i d ap at d i l ak u k an m ak a d i f er en si asi d an b r a n d
B an k Sy ar i ’ah ak an t er b an g u n d en g an sen d i r i n y a. Par a n asab ah B an k Sy ar i ’ah y an g m u l t i et n i k d an ag am a ak an d at an g k e B an k Sy ar i ’ah k ar en a m er ek a m er asak an k eb u t u h an sp i r i t u al n y a t er p en u h i d en g an b ai k .
T en t u saj a h al i n i san gat i d eal . M u n gk i n ad a y an g b er k at a, i n i ad al ah u t o p i a, sesu at u y an g t i d ak m u n gk i n . Bu k an k ah p er b an k an sy ar i ’ah sek ar an g i n i l eb i h b er p i h ak k ep ad a o r an g K ay a. Bu k an k ah d al am k aca m at a b an k sy ar i ’ah , o r an g m i sk i n t i d ak l ay ak b er h u b u n g an d en g an b an k sy ar i ’ah ( t i d ak b a n k a b l e) .
Bu k an k ah p en g u sah a k eci l m en u r u t an al i si s p er b an k an sy ar i ’ah su l i t d i p er cay a d an st i g m a n eg at i f l ai n n y a.
Pen u l i s ser i n g m en er i m a k el u h an b et ap a su l i t n y a m en d ap at k an p em b i ay aan b i sn i s d en g an p o l a m u d h ar ab ah d i p er b an k an sy ar i ’ah . O r an g - o r an g p er b an k an sy ar i ’ah l eb i h su k a m en aw ar k an p r o d u k m u r ab ah ah d en g an m ar gi n y an g t el ah t et ap . Ji k a t i d ak m au , m ak a n asab ah h ar u s g i gi t j ar i . Ji k a p an d an gan i n i m asi h d i p er t ah an k an , m ak a p er t an y aan n y a ad al ah , ap a b ed an y a b an k sy ar i ’ah d en g an b an k k o n v en si o n al .
Penut up
Jan g an - j an g an sek ar an g i n i B an k Sy ar i ’ah m em an g t i d ak m en ar i k l agi , k ar en a m em an g t i d ak ad a p er b ed aan y an g p r i n si p i l d en gan b an k k o n v en si o n al . K al au p u n ad a p er b ed aan j an g an - j an g an h an y a p ad a k o n sep saj a n am u n o p er asi o n al n y a t i d ak d em i k i an . Sem o g a d u gaan i n i sal ah ....
5.
M em pertanyak an Spiritualitas para Bankir
Sam p ai saat i n i k o n d i si p er b an k an d i I n d o n esi a u m u m n y a m en u n j u k k an ci t r a y an g n egat i f . B an y ak b an k y an g t el ah d i h en t i k an o p er asi n y a b ah k an ad a y an g d i am b i l al i h o l eh p em er i n t ah k ar en a p ar a b an k i r n y a t i d ak m en u n j u k k an k i n er j a y an g b ai k . T i d ak i t u saj a, p ar a b an k i r b an y ak m el ak u k an p er b u at an y an g m el an gg ar et i k a p r o f esi seb ag ai b an k i r . I r o n i sn y a ad a d i an t ar a b an k i r y an g m asu k d al am d af t ar o r an g t er cel a. K asu s sk an d al b an k Bal i , seb en ar n y a c u k u p m en j ad i b u k t i ak an b u r u k n y a k i n er j a d an et i k a b an k i r I n d o n esi a.
Set i d ak n y a m en u r u t Sy a f i 'i A n t o n i o ad a em p at p o i n t y an g m em b ed ak an B an k Sy a r i 'a h d en g an b an k K o n v en si o an l . P er t a m a , ak ad d an A sp ek L egal i t as. D al am b an k Sy a r i 'a h ak ad y an g d i l ak u k an m em i l i k i k o n sek u en si d u n i aw i d an u k h r aw i , k ar en a ak ad y an g d i l ak u k an b er d asar k an h u k u m I sl am . K ed u a , St r u k t u r O r gan i sasi . U n su r y an g am at m em b ed ak an b an k Sy a r i 'a h d en g an b an k K o n v en si o n al ad al ah k eh ar u san ad an y a D ew an Pen g aw as Sy a r i 'a h y an g b er t u g as m en gaw asi o p er asi o n al b an k d an p r o d u k - p r o d u k n y a ag ar t et ap sesu ai d en g an g ar i s- gar i s Sy ar i 'ah . K et i g a , Bi sn i s d an U sah a y an g d i b i ay ai . Bi sn i s at au u sah a y an g d i b i ay ai o l eh B an k Sy a r i 'a h ad al ah u sah a- u sah a y an g t i d ak b er t en t an gan d en g an Sy ar i 'ah . D en gan k at a l ai n b an k t i d ak ak an m en gel u ar k an p em b i ay aan t er h ad ap u sah a- u sah a y an g d i h ar am k an sep er t i p r o d u k m i n u m an k er as, p o r n o g r af i d an seb ag ai n y a. K eem p a t , L i n gk u n gan K er j a d an C o r p o r a t e C u l t u r e.
m est i lah b u d ay a k er j a I sl am i . Set i d ak n y a b u d ay a FA ST ( f at h an an , am an ah , si d d i q d an t ab l i g h ) y an g d i d er i v asi d ar i si f at m u l i a Rasu l d ap at d i t el ad an i .12
Jel asl ah b ah w a sal ah sat u h al y an g m em b ed ak an b an k sy a r i 'a h d en g an b an k k o n v en si o n al ad al ah b u d ay a k er j a. U n t u k i t u m en u r u t A n t o n i o set i ap b an k i r sy a r i 'a h h ar u s m em i l i k i ak h l ak y an g b ai k sep er t i si f at si d d i q d an am an ah y an g d i l en g k ap i d en gan p r o f esi o n al i t as k er j a. D em i k i an p u l a h al n y a d al am h al r ew ar d an d p u n i sh m en t d i p er l u k an p r i n si p k ead i l an y an g sesu ai d en g an sy ar i 'ah .
T an p a b er m ak su d m en j u st i f i k asi p r i l ak u b an k i r y an g ser i n gk al i m en ab r ak et i k a, m en u r u t i n f o r m asi A d i w ar m an A K ar i m ad a p en el i t i an y an g d i l ak u k an o l eh G al l u p Po l l p ad a t ah u n 19 8 3 d i A m er i k a Ser i k at y an g m en em p at k an p ar a b an k i r p d a u r u t an k e- 8 d ar i 26 j en i s p r o f esi d al am h al k ej u j u r an d an st an d ar et i k a k er j a. Sel an j u t n y a p ad a t ah u n 19 6 6 H ar r i s Po l l m el ap o r k an 55 % r esp o n d en m en ar u h r asa h o r m at k ep ad a p ar a p em i m p i n b i sn i s, n am u n p ad a t ah u n 19 8 8 h an y a t i n gg al 20 % . Su r v ei l ai n d i l ak u k an o l eh Y ak el o n v i ch , Sk el l y d an W h i t e Po l l p ad a t ah u n 19 6 8 b ah w a
70
% r esp o n d en m ey ak i n i p ar a p el ak u b i sn i s b er u sah a m en y ei m b an g k an an t ar a m en c ar i m o t i f k eu n t u n gan d en gan m o t i f k ep en t i n g an p u b l i k , t et ap i p ad a t ah u n 19 78 h an y a t i n gg al 15 % . Sem en t ar a N ew Y o r k T i m es Po l l y an g d i l ak san ak an p ad a t ah u n 19 8 6 m el ap o r k an 55 % r esp o n d en m ey ak i n i seb agi an b esar ek sek u t i f p er u sah aan ad al ah o r an g y an g t i d ak j u j u r .13D at a- d at a d i at as set i d ak n y a m en u n j u k k an b ah w a t er j ad i p en u r u n an y an g t er u s b er l an g su n g b er k en aan d en gan et i k a d an b u d ay a k er j a p ar a p em i m p i n b i sn i s. D en g an k at a l ai n sam p ai t ah u n 19 8 0 - an k ec en d er u n g an d u n i a b i sn i s t er m asu k l ah d i d al am n y a d u n i a p er b an k an , d ap at d i k at ak an sem ak i n t i d ak m em p er d u l i k an n i l ai - n i l ai et i k a d an b u d ay a k er j a y an g p o si t i f .
U n t u k i t u p ar a p el ak u b i sn i s t er m asu k l ah d i d al am n y a b i sn i s p er b an k an , seh ar u sn y a m em p er h at i k an m asal ah i n i d en gan ser i u s. T er l eb i h l agi p ar a b an k i r
12 M u h am m ad Sy a f i ’i A n t o n i o , B a n k S y a r i ’a h : D a r i T eo r i k e P r a k t i k , Ja k a r t a : G em a I n san i Pr ess, 20 0 1, h . 29 - 34 .
I slam . Ji k a b an k i r k o n v en si o n al saj a d i t u n u t ag ar m en j u n j u n g et i k a p er b an k an d an b u d ay a k er j a y an g l u h u r , m ak a b an k i r sy a r i 'a h sej at i n y a j u g a h ar u s m em i l i k i h al y an g sam a. Bah k an t u n t u t an n y a j au h l eb i h b esar , k ar en a b an k i r sy a r i 'a h d i sam p i n g d i t u n t u t o l eh p r o f esi n y a u n t u k m en u n j u k k an b u d ay a k er j a y an g b ai k , st at u s l em b ag a b i sn i s I sl am j u g a m en u n t u t n y a m em i l i k i n i l ai l eb i h . K eg agal an m en u n j u k k an b u d ay a k er j a y an g b ai k , t i d ak saj a m en y eb ab k an l em b aga b i sn i s y an g d i k el o l an y a ak an d i t i n g gal k an n asab ah n y a t et ap i y an g l eb i h b er at l agi i a t i d ak ak an d i p er c ay a l agi . Bah k an l eb i h d ar i i t u i a d i an gg ap t u r u t m en ci d er ai l em b aga b i sn i s I sl am . M asal ah n y a sek ar an g ad al ah b ag ai m an a seh ar u sn y a et i k a k er j a y an g d i p r ak t ek k an b an k i r I sl am t er seb u t .
Bank Lembaga Amanah
Sej at i n y a b an k ad al ah l em b aga k ep er cay aan . M asy ar ak at h ar u s p er c ay a b ah w a si m p an an n y a ak an am an d i b an k t er seb u t . T en t u saj a k ep er cay aan m asy ar ak at san g at er at k ai t an n y a d en g an p er i l ak u k eh i d u p an b an k i r b an k . A r t i n y a, p ar a b an k i r h ar u s m en u n j u k k an et i k a y an g sesu ai d en gan p r o f esi n y a.
D i an t ar a f ak t o r y an g p al i n g m en en t u k an d al am r an gk a m em b an gu n k ep er cay aan m asy ar ak at t er l et ak p ad a et i k a y an g d i t am p ak k an o l eh b an k i r n y a d al am k eg i at an b i sn i s p er b an k an seh ar i - h ar i . D i si n i l ah p en t i n g n y a et i k a p er b an k an y an g h ar u s d i m i l i k i o l eh p el ak u b i sn i s p er b an k an . Et i k a p er b an k an d i d ef i n i si k an seb ag ai su at u k esep ak at an p ar a b an k i r y an g m er u p ak an su at u n o r m a so p an san t u n d al am m en j al an k an u sah an y a, d an m er u p ak an p r i n si p - p r i n si p m o r al at au n i l ai - n i l ai ( v al u es) m en gen ai h al - h al y an g d i an gg ap b ai k d an m en c eg ah y an g t i d ak b ai k .
Sy ed N aw ab H ai d er N aq v i m en y eb u t k an l an d asan - l an d asan et i k y an g h ar u s d i m i l i k i set i ap p r ak t i si ek o n o m i I sl am ( b an k i r I sl am ) y an g b er l an d ask an em p at p r i n si p p o k o k , t au h i d , k esei m b an gan , k eh en d ak b eb as d an p er t an g g u n g j aw ab an .14 M u h am m ad Y u su f A l - Q ar d h aw i j u g a m en j el ask an b ah w a
d i d al am I sl am ak t i vi t as ek o n o m i t i d ak p er n ah b er p i sah d ar i et i k a. P r i n si f et i k y an g d i t aw ar k an n y a ad al ah t au h i d , i st i k h l a f , k esei m b an g an d an k ead i l an . Bah k an l eb i h d ar i i t u , d al am ak t i v i t as ek o n o m i y an g l eb i h l u as, Q ar d h aw i b ah k an m er i n c i n y a l eb i h j au h y ai t u et i k a d al am b i d an g p r o d u k si , k o n su m si d an d i st r i b u si , t i g a ak t i v i t as p o k o k d al am k eg i at an ek o n o m i .15
A d i w ar m an A K ar i m m en y eb u t set i d ak n y a ad a en am et i k a y an g h ar u s d i m i l i k i p ar a Ban k i r . P er t a m a , et i k a u n t u k sel al u m en y am p ai k an y an g b en ar ( j u j u r ) . K ed u a , et i k a u n t u k d ap at d i p er c ay a. K et i g a , et i k a u n t u k m en g er j ak an sesu at u d en g an i k h l as. K eem p a t , et i k a m en j u n j u n g t i n g g i p er sau d ar aan . K el i m a ,
et i k a u n t u k m en g u asai i l m u p en get ah u an . K een a m , et i k a u n t u k sel al u b er l ak u ad i l .
M ah m o ed i n j u g a m en j el ask an b eb er ap a p r i n si f et i k a p er b an k an y an g h ar u s d i m i l i k i p ar a b ak i r . Pr i n si p t er seb u t ad al ah , Pr i n si p k ep at u h an p er at u r an , Pr i n si p k er ah asi aan , Pr i n si p k eb en ar an p en c at at an , Pr i n si p k eseh at an p er sai n g an , Pr i n si p k ej u j u r an w ew en an g , Pr i n si p k esel ar asan k ep en t i n gan , Pr i n si p k et er b at asan k et er an g an , Pr i n si p k eh o r m at an p r o f esi , Pr i n si p p er t an g g u n g j aw ab an so si al , Pr i n si p p er sam aan p er l ak u an , Pr i n si p k eb er si h an p r i b ad i .
Et i k a b an k i r y an g d i u r ai k an d i at as, b ag ai m an ap u n p en t i n g n y a, n am u n m asi h n o r m at i f d an b el u m p r ak t i s. T u gas sel an j u t n y a ad al ah m en t er j em ah k an n i l ai - n i l ai t er seb u t d al am b en t u k y an g l eb i h ap l i k at i f .
A g ak n y a k i t a p er l u m el i h at t eo r i - t eo r i y an g d i k em b an gk an ah l i - ah l i et i k a k o n t em p o r er . St u d i y an g d i l ak u k an o l eh B o b b i D e Po r t er d an M i k e H er n ac k i d al am Q u an t u m Bi sn i sn y a, m en u n j u k k an b ah w a b i sn i s y an g et i s d an seh at ak an m em aj u k an p er u sah aan . Set i d ak n y a m en u r u t m er ek a ad a d el ap an k u n ci k ar ak t er y an g h ar u s d i m i l i k i p ar a p eb i sn i s, h i d u p d al am i n t egr i t as, m en gak u i b ah w a k egagal an m em b aw a k eb er h asi l an , b i car a d en g an n i at