Pencirian effluen kilang minyak sawit untuk pemulihan fosforus

PENClRIAN EFFLUEN KILANG MINYAK SAWrr UN1UK PEMUUHAN FOSFORUS. HAZIRAH BINT1 ABDUL RAHAH. DISERTASI YANG DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI IJAZAH SARJANA MUDA SAINS DENGAN KEPUJIAN. PROGRAM KIMIA INDUSTRI FAKULT1 SAINS DAN SUMBER ALAM UNIVERSm MALAYSIA SABAH. 2015. UMS. UNIVEASITI MALAYSIA SABAH.

JUDUL:. SAYA:. kAi[RI\'W-· ~ INTl f\~DlJL. f{~A\l (I-IURUF BESAR). SESI PENGAJIAN:. _~'):...::O~IS"=---_ _. Mengakll mernbenarkan tesis *(LPSi'vI/Sarjanafl)oktor Fals~f"h) ini disimpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dengan syaratsY3rat kegunaan scperti beril:lIt:I. ~. 3. 4.. Tesis adalah hakmilik Universili Malaysia Sabah. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dibenarkan IMnll>lIat salinan w\tuk tujllan pengajian sahaja. Perpustakaan dioonarkan membuat salinan tcsis ini sebagai bahan pertukaran antara instilusi pengajian tinggi. Sila tandakan (I). L-_--li L - ._ _. SULIT. I TERHAD. (Mengandungi maklUinat yang lx:rdarjah keselamatan atau kepentingnn Malaysia sep~rti yang termaktub di AKT A RAI-ISIA RASMI 1972) (Meng~n,jungi makhlll1at TERHAD yang telah dit~ntlll:an (lleh organisasilbadan di mana. Penyehd ikan d ija lankan). '--_--'I. TIDAK TERHAD. tt;:PU::;Tr.:~\:.;(. .. Disahkan oleh:. NURUlAIN BINTIISMAI. USIVERSIII !J,'.tAYS:.~ SA riA;. LlGRAHIAN ERSITI MALAYSIA SABA. (TANDAT NGAN PENllLlS) Alamat tClap: tJO.11, 1.0l 1, J~ ~\JuAVI\ 1'4 I <(1l0 7,. 1"VTlI'lN J{IYl\1AII~, Plt\ .l'vl'l."t1 s);mpct.NA, m{3~!\ .. ~-~~~~~~-AN). Or. NewClti Wid PensmM/t'JlBNYELIA. Program Klml<l Indu~tri Fal<ulli Satns dan ~u!n\Jer Ala:ll UNIVERSlTI MALAYSIA SA~jA:-l. l7 JuN£ )<.)\5'". Tariklr. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __. Catalan :-. "_j\J_N_f:_'_()_'f____. Tarikh:. _ _. • Po tong yang tidak b~rkenaan . • lika tesis ini SULIT alau TERHAD, sila lampirkan SlIrat daripada pihak bcrkuasa/organisesi berkenaan dengan menya!3kan sekali s~bab dan lempoh tesis ini perlll dikelaskan sebagai SULIT dan TERHAD. tTem dimaksudkan sebagai !esis bagi Ijazah Doktor Falsafah djll1 Slrjana Seeara penyelidikan atau dis~rtai bagl pengaJlan sccara kerJ8 kursus dan Laporan Projek Sarjana Muda (LPSM). PERPUSTAKAAN UMS. \III~IIIIIIIIII~III~II\I *1000368587* UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

PENGAKUAN. Saya mengakui karya Ini adalah hasil usaha saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang setiap satunya telah saya jelaskan sumbernya.. ""\f ~U~~ (HAZlRAH BINn ABDUL RAHAH). B512110192 24 JUN 2015. ii.

DIPERAKUKAN OLEH. TAN DATAN GAN. FL'. PENYEUA (Dr. Newati Binti Hj. Wid). ../. DEKAN FAKULTI SAINS DAN SUMBER ALAM (Prof. Dr. Baba Musta). iii. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

PENGHARGAAN Dengan nama ALLAH Yang Maha Pengasih dan lagi Maha Penyayang. Selawat dan salam keatas junjungan besar Nabl Muhammada S.A.W serta keluarga dan para sahabat baginda sekalian. Syukur ke hadrat i1ahi kerana memberikan saya kesihatan, masa dan kematanga fikiran bagi menyiapkan kajian ini. Setinggi-tinggi penghargaaan dan terima kasih kepada penyelia saya, Dr. Newati Binti Haji Wid diatas bantuan yang begitu besar memberi tunjuk ajar, bimbingan, teguran, masa dan nasihat sepanjang kajian ini dijalankan. Pemeriksa saya yang dikasihi, Dr. Jahimin Bin Asik yang memberi cadangan, teguran selama menjalini kajian ini. Tidak lupa juga kepda pensyarah=pensyarah program Kimia Industri , Prof. Marcus Japony, Prof. Madya Dr. Sazmal Effendi Bin Arshad, Prof. Madya How Slew Eng, Prof. Madya Dr. Suhaimi bin Mohd Yasir, Dr. Collin Glen Joseph, Dr Noumie Surugau, Dr. Moh Pak Yan, Dr Muhammad Shaheen Khan, Dr. Sani Bin Sarjadi, Dr Sahari Japar, Ms. Rubia Binti Idris dan Mr. Tan Wei Hsiang. Jutaan terima kasih juga diucapkan kepada kakitangan makmal program Kimia Industri khususnya kerana banyak membantu dalam menyempurnakan kajian ini. Tidak lupa juga kepada Pegawai Sains dan Penolong Penyelidik Institut ~ Penyelidikan Marin Borneo (IPMB) UMS kerana meluangkan masa dan memberi ~ tunjuk ajar menggunaka mesln kjedahl dalam salah satu analisis kajian saya. ~~. -,.,.., :v. --f. R. Kepada kedua ibu bapa saya, Haji Abdul Rahah dan Hjh Sabtiah, adik-beradik ~ (Azrinah, Mohd Redzuan dan Muhd Safwan) dan seluruh ahli keluarga kerana ~ ?: memberi sokongan dari segi masa, kewangan, semangat yang tidak henti-henti ~ ~~ selama pengajian saya di UMS. :.; A ~. ,. t'). ~. Kepada sahabat seperjuangan di bawah penyeliaan Dr Newati Binti Hj Wid-Iaitu, Maxroy, Scholastica, Lucita, Siti Saferah, Pang Sheila, Tseu Boon Sze dan Tadz Mahal kerana memberi tunjuk ajar, berkongsi idea, masalah dan kerjasama selama menjalankan kajian Ini. Sahabat dari program Kimia Industri yang sentasa dihati dan berjuang bersama-sama selama tiga tahun.. iv.

PENCIRIAN EFFLUEN KILANG MINYAK SAWIT UNTUK PEMUUHAN FOSFORUS. ABSTRAK. Kajian ini dilakukan untuk menentukan ciri-ciri fizikal dan kimia effluen kilang minyak sawit sebelum dan selepas pencernaan anaerobik dan menganggar potensi pemendakan struvite melalui keseimbangan molar. Pencirian fizikal yang telah dilakukan ialah penentuan jumlah pepejal, jumlah pepejal meruap dan pH. Manakala pencirian kimia telah dilakukan untuk menentukan kepekatan magnesium dengan menggunakan spektrofotometer serapan atom, fosfat menggunakan UV-Vis spektrofotometer dan ammonium menggunakan mesin kjedahl. Keputusan kajian yang diperoleh menunjukkan yang peratusan jumlah pepejal sebelum pencernaan anaerobik sebanyak 4.32% telah menurun kepada 1.63%. Keputusan yang serupa diperolehi untuk jumlah pepejal pepejal meruap iaitu menurun daripada 76.87% kepada 18% selepas pencernaan anaerobik. Manakala pH efftuen sebelum pencernaan anaerobik ialah pH 6.47 dan meningkat kepada pH 6.58. Kepekatan magnesium dalam sampel yang diperoleh menurun selepas pencernaan anaerobik iaitu daripada 410.47 mg/L kepada 142.2 mg/L. Keputusan yang sama didapati untuk kepekatan ammonium yang menurun daripada 439.52 mg/L kepada 36.93 mg/L selepas pencernaan anaerobik. Berbeza pula dengan kepekatan fosfat yang didapati meningkat daripada 393.55 mg/L kepada 3755.54 mg/L. Untuk potensi pemendakan struvite, keputusan kajian menunjukkan sebanyak 0.5g/L struvite boleh termendak pada nisbah molar yang seimbang di antara ion magnesium, ammonium dan fosfat.. v.

CHARECTERIZATION OF PALM OIL MILL EFFLUENT FOR PHOSPHORUS RECOVERY. ABSTRACT. This study was conducted to determine the physical and chemical characteristics of Palm Oil Mill Effluent (POME) before and after anaerobic digestion and estimate the potential of struvite precipitation at equal molar balance. Physical characterization that was performed were determination of total solids, total volatile solids and pH. While chemical characterization was conducted to determine the concentrations of magnesium by using atomic absorption spectrophotometery, phosphate using UV- Ws spectrophotometer and ammonium using kjedahl machine. The results obtained show that the percentage of total solids before anaerobic digestion was 4.32% then decreased to 1.63%. Similar trend was found for volatile solids which decreased from 76.87% to 18% after anaerobic digestion. While the pH of the effluent before anaerobic digestion was pH 6.47 then increased to pH 6.58. The concentration of magnesium in the samples after anaerobic digestion decreased from 410.47 mg/L to 142.2 mg/L. SimJ7ar results were found for ammonium concentration which decreased from 439.52 mg/L to 36.93 mg/L after anaerobic digestion. By contrast, the concentration of phosphate was found to be increased from 393.55 mg/L to 3755.54 mg/L. For the potential of struvite recipitation, the results show that 0.5 gil of struvite can be precipitated at balance equimolar between magnesium, ammonium and phosphate ions.. vi.

KANDUNGAN. MUKASURAT ii iii. PENGAKUAN PERAKUAN PENGHARGAAN ABSTRAK. iv v iv vii ix x xiii. ABsnMCT SENARAI KANDUNGAN SENARAIJADUAL SENARAI RAJAH SENARAI SIMBOL DAN SINGKATAN. BAB 1 PENGENALAN. 1. 1.1 1.2 1.3 1.4. Pengenalan Kepentingan Kajian Objektif Kajian Skop Kajian. 1 2 5 5. BAB 2 ULASAN LITERATUR. 6. 2.1 Effluen Kilang Minyak Sawit 2.1.1 Pengilangan Minyak Sawit 2.2 Cara-Cara Pelupusan Sisa Minyak Sawit 2.3 Ciri-Ciri Effluen Kilang Minyak Sawit 2.3.1 Ciri-Ciri Fizikal Effluen Kilang Minyak Sawit 2.3.2 Ciri- Ciri Kimia Effluen Kilang Minyak Sawit 2.4 Fosforus 2.4.1 Sumber Fosforus 2.4.2 Kesan Fosforus terhadap Alam Sekitar 2.4.3 Kekurangan Fosforus 2.5 Pemulihan Fosforus 2.5.1 Pencernaan Anaerobik untuk Tujuan Pemulihan Fosforus 2.5.2 Pemulihan Fosforus dalam Bentuk Struvit 2.5.3 Faktor-Faktor yang Mempengaruhi Pemendakan Fosforus dalam Bentuk Fosforus. 6 6 11 14 14 14 15 15 15 17 19 20 21 24. BAB 3 KAEDAH DAN BAHAN 3.1 Bahan Kimia dan Alat Radas 3.2 Instrumentasi 3.3 Kawasan Kajian dan Persampelan 3.3.1 Pengumpulan Effluen Kilang Minyak Sawit 3.3.2 Penyediaan Effluen Kilang Minyak Sawit 3.3.3 Pencirian Sampel 3.4 Penentuan Ciri-Ciri Fizikal dan Kimia Effluen Kilang Minyak Sawit 3.4.1 Pencirian Fizikal 3.4.2 Pencirian Kimia 3.5 Potensl Pemulihan Fosforus sebagai Struvite secara Teori. vii. 27 27 28 29 29 29 30 31 31 33 36 38.

BAB 4 KEPUTUSAN DAN PERBINCANGAN 4.1 Pengenalan 4.2 Pencirian Rzikal sebelum Pencernaan Anaerobik 4.2.1 pH 4.2.2 Jumlah Pepejal (JP) 4.2.3 Jumlah Pepejal Meruap (JMP) 4.3 Pencirian Rzikal selepas Pencernaan Anaerobik 4.3.1 pH 4.3.2 Jumlah Pepejal (JP) 4.3.3 Jumlah Pepejal Meruap (JMP) 4.4 Pencirian Kimia Sebelum dan Selepas Pencernaan Anaerobik 4.4.1 Kepekatan Magnesium (Mg 2+) 4.4.2 Kepekatan Fosfat (POl-) 4.4.3 Kepekatan Ammonium (NH4+) 4.5 Anggaran Potensi Penentuan Struvit BAB 5 KESIMPULAN DAN CADANGAN RUJUKAN LAM PI RAN. 38 38 38 39 40 41 41 42 42 46 46 48 50 53. 54 56 62. viii.

SENARAIJADUAL. NO. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 3.1 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10. JADUAL Penghasilan Minyak Sawit Dunia Unjuran Pengeluaran Minyak Sawit Ciri- ciri Effluen Kilang Minyak Sawit Ciri-Ciri Kimia dan Fizikal Kristal Struvit Kelebihan dan Kekurangan Teknik Pembentukan Kristal Struvit Kajian Terdahulu tentang Pembentukan Struvit dan Kesannya Penyediaan Campuran Reagen untuk Penentuan Kepekatan Fosfat Jumlah pepejal sebelum pencernaan Anaerobik Jumlah Pepejal Meruap sebelum Pencernaan Anaerobik Nilai Ph semasa pencernaan Anaerobik dijalankan Jumlah Pepejal semasa Pencemaan Anaerobik dijalankan Jumlah Pepejal meruap semasa Pencernaan Anaerobik dijalankan Berat jumlah Pepejal dan Jumlah Pepejal Meruap yang berkurangan sepanjang Pencernaan Anaerobik Data Kepekatan magnesium (Mg2+) bagi sampel effluen mentah dan selepas pencernaan anaerobik Data Kepekatan fosfat (POl-) bagi sampel effluent mentah dan selepas pencernaan anaerobik Data Kepekatan Ammonium (NH4+) Data anggaran Potensi Pemendakan Struvit. ix. MUKASURAT 6 7 14 21 22 23 35 39 40 42 42 44. 46 47 49 50 53.

SENARAIRAJAH. MUKASURAT. NO.. RAJAH. 1.1. lengkung Puncak Fosforus menggambarkan bahawa rizab fosforus global mungkin akan memuncak pada 2035 dan akan menurun pada tahun berikutnya. 4. 2.1. Carta Alir Proses Pengilangan Minyak Sawit. 9. 2.2. Carta Alir Proses Pra-Rawatan Effluen lndustri Minyak Sawit dan Ultrafiltration. 13. 2.3. Struktur Fosfat. 15. 2.4. Sumber dan Sumbangan Relatif Fosforus di Eropah. 16. 2.5. Anggaran Sumber Fosforus yang digunakan di sekitar laut Utara dan Lautan Baltic pada tahun 2000. 18. 2.6. Aktiviti atau sumber yang menggunakan mineral fosforus. 19. 3.1. Penyediaan Sampel selepas Pencernaan Anaerobik. 30. 3.2. Sampel selepas menjalani penentuan % Jumlah Pepejal. 32. 4.1. Sampel sebelum dan selepas dikeluarkan dari oven bagi mendapatkan %Jumlah Pepejal sebelum dan Pencemaan Anaerobik. 40. 4.2. Sampe\ yang dikeluarkan dari relau bagi mendapatkan %Jumlah Pepejal Meruap sebelum Pencernaan Anaerobik. 41. 4.3. Graf % Jumlah Pepejal se\epas Pencernaan Anaerobik. 43. 4.4. Sampel yang dikeluarkan dari oven bagl mendapatkan % Jumlah Pepejal selepas. 43. x.

Pencernaan Anaerobik 4.5. Graf % Jumlah Pepejal Meruap selepas Pencernaan Anaerobik. 45. 4.6. Sampel yang dikeluarkan dari relau bagi mendapatkan %Jumlah Pepejal Meruap selepas Pencemaan Anaerobik. 45. 4.7. Graf Sera pan Vs Kepekatan bagi AAS. 47. 4.8. Graf Serapan Vs Kepekatan bag\ UV-Vis. 49. 4.9. Cary 60 UV-Vis spectroscopy dan penyediaan sampel. 50. 4.10. Sam pel sebelum dan selepas fasa pencernaan. 51. 4.11. Proses penyulingan dan pentitratan menggunakan Mesin Kjedahl FOSS. 52. 4.12. Graf kepekatan Magnesium (Mg 2+), fosfat (PO.t) dan ammonium (NH4+). 52. xi.

BAB 1. PENGENALAN. 1.1. Pengenalan. i :c rn. ~~. Sebanyak 52% minyak sawit dunia adalah hasil daripada Malaysia dan negara kita:: r? t;- ("'::. telah mengaut keuntungan sebanyak RM 13 billion setiap tahun. Buah sawit ataupun ~ ~:. ::c ;'. Elaeis Guneensis telah ditanam seluas kira-kira 5.5 juta hektar di Asia Tenggara ~'~~ ' :I.>a .... (Fairhurst and Hardter, 2003). Menurut Persatuan Minyak Sawit Malaysia, negara ini ~ )lOt. telah menghasilkan 51% daripada World Palm Crude Edible Oil dan 62% lagi di .,eksport ke negara lain.. Sejak 39 tahun yang lalu, Malaysia telah menyumbangkan 59% pengeluaran minyak sawit dengan keluasan ladang 1.465 juta hektar serta keupayaan untuk mengeluarkan sebanyak 4.11 juta tan minyak sawit setahun. (Husin et aI., 1987 ; Mahlia et aI., 2001). Penghasilan minyak saw it melibatkan proses steaming dan. squeezing. Setiap pokok sawit menghasilkan sebuah tandan klra-kira 10 hingga 25 kilogram dan terdapat 1000 hingga 3000 buah sawit. Banyak bahan buangan yang dihasilkan dari pemprosesan minyak sawit. Antaranya, minyak saw it mentah, tandan buah kosong, inti sawit, decanter cake, abu, dan effluen. Pengeluaran minyak sawit yang kini kian berkembang akan menyebabkan penghasilan sisa air tercemar yang juga dikenali sebagai effluen Industri minyak sawit..

Lebih kurang 0.65 tan effluen kilang minyak sawit dihasilkan oleh setiap tan pemprosesan tandan buah segar. Pada tahun 2003, sebanyak 2,106,956 tan buah tandan segar diproses lalu menghasilkan 1,368,521 tan effluen kilang minyak sawit (APDC, 2004).. Akta Kualiti Alam Sekitar 1974 menyatakan undang-undang untuk mengawal effluent yang dikeluarkan daripada proses pengilangan minyak sawit. Effluen industri minyak kelapa sawit didapati akan menjadl kelodak yang agak susah di kendalikan apabila kandungan lembapnya dikurangkan ke tahap yang lebih rendah daripada 90% (Webb. et aI., 1975). Fosforus adalah salah satu elemen yang tidak boleh di perbahrui (Steen. et al.,. 1998). Pelbagai kegunaan fosforus yang boleh digunakan dan amat berguna kepada ekosistem. Dalam laporan CEEP (2013), kira-kira 70% fosforus digunakan sebagai baja tanaman, 20% digunakan untuk makanan haiwan dan selebihnya 10% digunakan dalam keperluan manusia. Amerika Syarikat merupakan pengimport utama fosfat dari Maghribi untuk digunakan dalam perindustrian baja fosfat (Hlozkova, 2008).. Walaubagaimanapun, batuan fosfat semakin berkurangan. disebabkan permintaan tinggi untuk dijadikan sebagai baja, ubat-ubatan dan industri lain. Benua Afrika merupakan pengeksport terbesar batu fosfat di dunia dan dalam masa yang sarna kawasan ini juga merupakan benua terbesar yang mengalami kekurangan makanan di dunia (FAD, 2006; Hlozkova, 2006).. 1.2. Kepentingan Kajian. Industri minyak sawit sering dikaitkan dengan pencemaran alam sekitar. Dan kini Malaysia berdepan dengan pemasalahan bagJ menguruskan sisa yang dihasilkan selepas pemprosesan minyak sawit. Effluen tanpa rawatan mampu memberikan kesan buruk kepada alam sekitar dimana effluen yang dihasilkan daripada proses minyak sawit mengeluarkan gas rumah hijau seperti metana dan karbon dioksida ke atmosfera. Secara amnya, gas metana dan karbon dioksida adalah gas utama yang menyebabkan pemanasan global. Tambahan pula, gas methana 23 kali lebih 2. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SA BAH.

merbahaya daripada gas karbon dioksida. Industri minyak sawit perlu melakukan kajian terhadap ciri-ciri effluen minyak sawit kerana kajian ini akan berguna untuk rawatan effluen dan tujuan pemantauan.. Fosforus merupakan elemen semulajadi yang penting kepada ekosistem, pertanian dan juga manusia. Dunia memerlukan 90% menggunakan fosforus bagi penghasilan makanan secara tidak langsung sebanyak 148 juta tan batuan fosfat digunakan setiap tahun (Smil, 2000; Gunther, 2006). Laporan. Minemaker limited. (2008) mencatatkan sebanyak 70% peningkatan harga fosforus dalam masa 14 bulan.. Walaubagaimanapun,. elemen. ini. kian. berkurangan. disebabkan. penggunaannya yang berlebihan, faktor bencana alam, dan lain-lain lagi. Punca utama peningkatan harga fosforus lalah disebabkan oleh kekurangan sumber fosforus yang tidak boleh diperbaharui dan juga berpunca daripada krisis makan seluruh dunia (Minemakers Umited, 2008).. Permintaan untuk fosforus diramalkan meningkat sebanyak 50- 100 % pada tahun 2050 dengan peningkatan permintaan global bagi makanan dan menukar diet (EFMA, 2000; Steen, 1998). mempengaruhi. kepupusan. Selain itu juga, terdapat beberapa faktor lain yang fosforus. sendiri. seperti. kejadian. bencana. alam,. eutrofikasi. Secara amnya, apabila elemen fosforus ini berlebihan dalam ekosistem air, ia akan menggalakkan pertumbuhan alga di permukaan air dan juga menyebabkan kehadiran ion lain yang boleh menjadi punca pencemaran air (CEEP, 2013).. 3. UMS. UNIVEASITI MALAYSIA SABAH.

Lengkung Puncak. 1940. 1940. t9r. 2100. Tahun. Rajah 1.1. lengkung puncak fosforus menggambarkan bahawa rizab fosforus global mungkin akan memuncak pada tahun 2035 dan akan menurun pada tahun berikutnya (Hlozkova, 2006; Persatuan Pengeluar Baja Eropah, 2000).. Oleh itu, para penyelidik berpotensi untuk memulihkan fosfat contohnya daripada sisa sampah, sisa buangan haiwan dan sisa buangan di loji rawatan air (CEFP, 2013). Manakala, negara lain seperti Amerika Syarikat, Cina, dan Maghribi melindungi kepupusan fosfat dengan mewartakan kawasan yang masih mem iii ki batuan fosfat sebagai kawasan simpanan fosfat dan mengurangkan aktiviti pengeksportan fosforus ke seluruh dunia (Fertilizer Week, 2008).. 4. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

1.3. Objektif Kajian. Beberapa objektif yang harus dirujuk bagi memastikan kajian ini berjaya dilakukan. Objektif-objektif tersebut ialah:. a). Menentukan ciri-ciri fizikal dan kimia effluen kilang minyak sawit.. b). Menganggar potensi pemendakan struvit melalui pengiraan keseimbangan molar.. 1.4. Skop Kajian. Kajian ini memfokuskan penCinan bahan sisa proses minyak sawit iaitu effluen indsutri kilang minyak sawit ataupun dikenali sebagai Palm Oil Mill Effluent (POME) untuk pemulihan fosforus. Effluen kilang minyak sawit telah di ambil di Kilang Minyak Sawit Apas Balung, di Tawau. Ciri-ciri seperti fosforus, ammonia nitrogen, dan magnesium akan dikaji di dalam makmal menggunakan kaedah spektrofotometrik dan kjedahl. Manakala untuk pemulihan fosforus ataupun mendapatkan semula fosforus akan dilakukan secara teori melalui pengiraan keseimbangan nisbah molar ion-ion yang terlibat.. 5.

BAB 2. ULASAN LITERATUR. 2.1 Effluen Kilang Minyak Sawit 2.1.1 Pengilangan Mlnyak Sawit Secara kesuluruhannya, pembangunan sektor kelapa sawit di Malaysia sangat memberangsangkan. Malaysia adalah pengeksport kedua yang terbesar selepas Indonesia. Kebanyakannya minyak kelapa sawit di dunia dl eksport oleh Malaysia dan Indonesia. Penghasilan kelapa saw it dan di eksport ke negara lain pada tahun 2010 meningkat sebanyak 16.5 juta tan. Jadual 2.1 menunjukkan penghasilan minyak sawit peringkat dunia (Food and Agricultural Organization of United Nation, 2005).. ladual 2.1. Penghasilan Minyak Sawit Dunia.. Negara. Peratusan (0/0). Tons. Indonesia. 44%. 15900. Malaysia. 43%. 15881. Lain-lain. 7%. 2718. Thailand. 2%. 820. Nigeria. 2%. 815. Columbia. 2%. 711. Sumber: Food and Agricultural Organization of United Nation, 2005.

Minyak sawit diperkenalkan buat pertama kalinya di Malaysia pada tahun 1875. Pada awalnya, minyak sawit hanya sebagai penyumbang keeil dalam. industri. dan. kini. industri. ini. banyak. menyumbang. kepada. pembangunan ekonomi negara.. Menurut Wah. et at (2002) nilai data minyak mentah sawit pada Mei. 2011 ialah 985,063 tan seterusnya menghasilkan 1477595 m3 isipadu air dan mengeluarkan 738,797 m 3 effluen industri kilang minyak sawit. Jadua\ 2.2 merupakan data-data pengeluaran yang dikeluarkan oleh Lembaga Minyak Sawit Malaysia.. ladual 2.2 Unjuran Pengeluaran Minyak Sawit. Tahun. lumlah. Penanam. kawasan. an. Kawasan. baru tidak. penanaman (ha). matang. Kawasan. Penghasila. matang. n. (ha). mentah. minyak. sawit (t). (ha) 2000. 3,376,664. 110,883. 434,873. 2,941,791. 10,842,095. 2001. 3,499,012. 122,346. 493,745. 3,005,267. 11,803,788. 2002. 3,670,242. 258,572. 481,935. 3,188,307. 11,909,298. 2003. 3,799,000. 113,000. 503,000. 3,290,000. 12,220,000. 2004. 4,034,000. 142,000. 573,000. 3,462,000. 13,157,000. 2005. 4,170,000. 135,000. 578,000. 3,592,000. 14,362,000. 2015. 4,522,000. 46,000. 130,000. 4,389,000. 16,964,000. 2015. 4,907,000. 63,000. 291,000. 4,616,000. 17,739,000. 2020. 4,915,000. 1000. 74,000. 4,841,000. 1,791,900. Sumber: MPOB, 2003. 7. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

Beberapa operasi yang terlibat dalam pengekstrakan minyak sawit selepas tandan buah segar (FFB) di hantar ke kilang minyak sawit. Buah kelapa sawit menghasilkan dua jenis minyak iaitu, minyak sawit dan minyak isirong. Effluen industri minyak sawit terhasil daripada bahagian alat pensteril, alat pengempar serta hasil cucian hidrosiklon. Tandan buah segar ataupun Fresh Fruit Bunch (fFB) akan melalui proses pensterilan lalu menghasilkan effluen. Setiap effluen lebih kurang 180 kg per tan tandan buah kelapa sawit dihasilkan (Ma, 1999).. Selepas proses pemisahan buah daripada tangkainya, proses pengekstrakan diteruskan. bagi. menghasilkan. Walaubagaimanapun,. minyak. menggunakan. alat. minyak yang dihasilkan mempunyai. penekan. skru.. mendakan dimana. mendakan ini juga dikenali sebagai sisa minyak dan dianggarkan 360kg mendakan per tan tandan buah kelapa sawit segar akan dihasilkan (Ma, 1999). Jadual 2.1 merupakan proses terbentuknya effiuen minyak sawit selepas pemprosesan selesai.. 8. UMS. UNIVEASITI MALAYSIA SABAH.

Tandan buah segar. Tandan kosong Perontokan (threaser). Mulas. Pengadukan (digester). Pengepresan (screw presser). Tandan buah segar Pemisahan ampas. Penyaringan. Vibrating screen. Centrifuaalourifier. Hydrocyclon. Clarification tank. cangkang. Pengeringan. Nut cracking Pemisahan. Nut cracker. Oil vacuum dryer. Dry separator. Penyimpanan CPO. Pengeringan. Winnowing kernel Effluen (cecair). Rajah 2.1. Proses Pengilangan Minyak Sawit (Teoh, 2002).. 9.

Industri minyak sawit adalah salah satu industri yang terbesar di Malaysia yang dijangkakan. meningkat. dari. segi. pengeluaran. dari. tahun. ke. tahun.. Walaubagaimanapun, terdapat keburukan kepada isu sekitaran di mana setiap tahun industri ini akan mengeluarkan 2.5-3.5 tan effluen industri kilang minyak sawit (Ahmad. et 131., 2003).. Bahan buangan yang berbentuk pepejal yang dihasilkan daripada proses pengektrakan minyak saw it ialah (Ahmad. et 131., 2003):. •. Tandan buah kosong - (EFB)-23% daripada tandan buah segar. •. Garam abu - 5% daripada tandan buah segar digunakan untuk industri baja.. •. Inti sawit - 6% daripada tandan buah segar digunakan untuk pengekstrakan minyak inti sawit.. •. Serat - 13.5% dan, digunakan untuk bahan api.. •. Tempurung - 5.5% daripada tandan buah segar digunakan sebagai bahan api.. Pada tahun 2008, sebanyak 44 juta tan sisa kilang minyak sawit dihasilkan di Malaysia (Wu. et 131.,. 2010). Penghasilan minyak sawit menjana kuantiti yang besar air. sisa tercemar iaitu effluen kilang minyak sawit. Kebiasaannya, 1 tan minyak mentah sawit memerlukan 5-7.5 tan air dimana 50% daripadanya akan menjadi effluen industri kilang minyak sawit (POME) (A.L. Ahmad, S. Ismail, S. Bhatia, 2003). Berdasarkan pengeluaran minyak sawit pada tahun 2005 (14.8 juta tan) sebanyak 53 juta m3 effluen kilang minyak sawit dihasilkan setiap tahun di Malaysia (Malaysia. Palm Oil Production Council, 2006). Effluen kilang minyak sawit terdiri gabungan air sisa daripada sumber vibration clarification (60%), sterilization (36%) and hydroclone. units (4%) (Ma.,2000). Dinding sel, organel, fiber pendek, karbohidrat spectra, sebatian nitrogen, asid organik bebas dan organik minor mineral (Ugoji., 1997).. Industri minyak sawit di Malaysia menyatakan bahawa faktor utama kepada pemasalahan gas rumah hijau ialah daripada sistem rawatan bahan buangan kilang minyak sawit. Pada tahun 2020 nanti, penghasilan minyak mentah sawit (CPO) akan menurun akibat jumlah kawasan penanaman meningkat dengan perlahan. Oleh itu, pertumbuhan baru akan menaik dari 258-572 ha pada 2002 kepada 1000 ha pad a tahun 2020 (MPOB, 2003).. 10.

2.2 Cara Pelupusan Sisa Minyak Sawit. Pada tahun 2004, sebanyak 40 juta tan effluen minyak sawit telah dihasilkan oleh 372 kilang di Malaysia. Walaubagaimanapun, penghasilan effluen tersebut mampu memberi kesan negatif dimana jika tiada rawatan ke atas effluen sebelum dilepaskan ke dalam sungai ia akan mencemarkan alam sekitar. Hal ini demikian, effluen minyak sawit mempunyai tinggi permintaan oksigen biologikal, 25000mg/1 permintaan oksigen kimia, 53630mg/I, minyak dan gris 8370mg/I, jumlah pepejal 43635 mg/I dan pepejal terampai 19020 mg/I (A.N. Ma.,1995).. Beberapa pengkaji telah menjumpai beberapa rawatan untuk effluen minyak sawit. Antara rawatan fizikal effluen ini ialah screening, sedimentation, dan pembuangan minyak sebelum meneruskan proses sekunder. Gabungan dua proses iaitu acidification pond dan flocculation treatment adalah salah satu proses rawatan yang berpotensi dalam menangani masalah pencemaran (Hojjat M, Salleh, 2009). Bahan kimia yang digunakan dalam flocculation process ialah alum, aluminium chlorohidrat, aluminium sulfat dan produk semulajadi seperti chitosin (Poly 0glucosamine). Pepejal terampai dalam effluen minyak sawit mampu disingkirkan oleh chitosin yang mana mempunyai berat molekul dan caj kepadatan yang tinggi. Walaubagaimanapun, kaedah rawatan tersebut masih tidak mampu merawat effluen minyak saw it secara menyeluruh.. Kaedah pengekstrakan larutan telah digunakan untuk pembuangan minyak effluen minyak sawit (Hameed et aI., 2003). Hameed et.al. (2003) melaporkan. peratus pengekstrakan minyak daripada effluen meningkat dengan meningkatnya masa, nisbah pelarut/feed, pencampuran kadar untuk semua pelarut. Beberapa rawatan effluen minyak sawit yang lain sebelum pembuangannya ke sungai ataupun aktiviti pemulihan bagi menggunakan semula nutrien yang terdapat dalam effluen. Contohnya, rawatan biologikal anaerobik dan aerobik dikira tidak effisyen disebabkan oleh nutrien tersebut tidak sesuai digunakan sebagai substrate dalam proses penapaian (Ahmad et al., 2005).. 11.

Proses anaerobik ialah proses rawatan biologikal yang berlaku tanpa kehadiran. oksigen.. Ia. juga. proses. yang. melibatkan. banyak. kumpulan. mikroorganisma (Cha & NOike,1997). Proses anaerobik juga terdiri daripada dua langkah iaitu proses tanpa kehadiran oksigen dan haruslah menghasilkan by-product seperti gas metana (Man. et al.,. 1986). Menurut Perez. et al,. proses anaerobik sangat. sesuai untuk merawat effluen minyak sawit disebabkan komposisi ataupun ciri-ciri organik effluen itu sendiri. Proses ini juga dikenali sebagal sistem kolam yang mana telah lama digunakan di Malaysia untuk rawatan effluen industri minyak sawit dan dikelaskan sebagai kolam penstabilan sisa (Onyia. et al.,. 2001). Sistem kolam sangat. efektif kerana mudah dikendalikan dan hanya memerlukan kos yang rendah.. Proses penapaian ultra adalah salah satu rawatan yang berjaya dijalankan di dalam makmal dan juga industri. Antara kegunaan proses ini ialah penghasilan air tulen, fractionation atau langkah kepekatan dalam makanan, farmasi, industri bioteknologi dan rawatan air sisa. Melalui proses ini, molekul-molekul dapat dipisahkan dari aliran sisa sehingga menghasilkan effluen berkualiti tinggi. Teknologl membran merupakan salah satu teknologi yang mung kin boleh menjadi salah satu penyelesaian untuk merawat effluen kandungan organik yang tinggi.. Rawatan membran adalah satu proses altematif fizikal yang mampu memberikan rawatan yang sangat berkesan dan memerlukan tenaga yang minimum. Di antara pelbagai teknik pemprosesan membran. Penapisan ultra adalah pilihan yang sesuai untuk rawatan effluen. Hal ini disebabkan oleh tekanan rendah yang didorong. oleh. proses. membran,. mempertahankan. yang. paling. berkesan. makromolekul bersaiz dalam 0.001-0.2 lim. Penapisan ultra mampu menghasilkan lebih tinggi effluen yang berkualiti dan memenuhi piawai pelepasan yang ditetapkan dalam Akta Kualiti Alam Sekeliling, 1974. Rajah 2.2 adalah carta alir proses pra rawatan penapisan ultra dan effluen industri minyak sawit.. 12.

RUlUKAN. A, L. A., S, I., & S, B. (2003). Water Recycling from Palm Oil Mill Effluent (POME) using Membrane Technology. Desalination, 87-95. Adnan, A., Mavinic, D., & Koch, F. (2003). Pilot Scale Study of Phosphorus Recovery Through Struvite Crystallization-Examining the Process Feasibility.. Joumalof Environmental Engineering and Science, 315-324. Ahmad , A. L., Bhatia, S., & Ismail, S. (2005). Ultrafiltration Behavior in the Treatment of Agro-Industry Effluent: Pilot Scale Studies. Chem. Eng. Sd. 60, 5385-5394. Ahmad, A. L., & S, I. (2003). Water Recycling from Palm Oil Mill Effluent (POME) using membrane Technology. 87-95. Ahmad, A. L., Bhatia, S., Ibrahim, N., & Tan, J. M. (2000). Membrane Technology in Palm Oil Mill Effluent Treatment. Chemical and Process Engineering Conference 2000 (Anaerobic Acidgonesis) (pp. 247-253). Singapore: Water Science Technology. Andersen, B., Aage, H., Blom, A., & Jensen, I. (1997). The Solubility of Struvite • Joumal of Radio Analytical and Nuclear Chemistry, 213-215. Anon. (1995). Kjeltec System 1026 Distilling Unit: Instrument and Instruction Manual. Rev. 2.0. Sweden: Tecator AB. APHA. (2005). Standard Methods for the Exaination of Water and Wastewater. Washington D.C : American Public Health Association, Water Pollution Control Federation. Awoke, G., Siqing , X., Wei, J., U, J. Z., & Slawomir , W. H. (2014). Journal Enhanced Struvite Recovery from Wastewater using a Novel Cone-Inserted Fluidized Bed Reactor. Joumal of Environmental Sciences 26, 765-774. B. Girard, & Fukumoto, L. R. (2000). Membrane Processing of Fruit Juices and Beverages: A review. Crit. Rev. Biotechnol2O, 109-175. Bolan , N. S., Adriano , D. C., Naidu, R., Mora, M. L., & Mahimairaja, S. (2005). Phosphorus- Trace Element Interactions in Soil Plant Systems In Phosphorus In Agriculture and The Environemnt. Edited by J. Thomas Sims,Andrew N. Sharpley, G.M Pierzynki, D.T. Westermann, M.L. Cabrera, J.M. Powell,T.C Daniel and PJ.A Withers. USA: Agren Monogr.46 ISBN:0-89118-157l.Chapter 10..

Booker, N. A., Priestly, A. J., & Fraser, I. H. (1999). Struvite Formation in Wastewater Treatment Plants: Oppurtunities for Nutrient Recovery . Environmental Technology 20, 777-782. Borja, R., & Banks, C. J. (1994). Anaerobic Digestion of Palm Oil Mill Effluent using Up-Flow AnaerobiC Sludge Blanket Reactor. Biomass Bioenergy 6, 381--388. Bouropoulos, N. C., & Koutsoukos, P. G. (2000). Spontaneous Precipitation of Struvite From Aqueous Solutions. Journal of Crystal Growth 213, 381-388. Bowers, K. B., & Westerman, P. W. (2205). Design of Cone Shaped Fluidized Bed Struvite Crystallizer for Phosphorus Removal from Wastewater • Trans. Am. Soc. Agric. Eng 48 (3), 1217-1226. Brink, J. (1977). World Resources of Phosphorus. Ciba Foundation Symposium 13-15, 23-48. Buchanan, J. R., Mote, C. R., & Robinson, R. B. (1994). Thermodynamics of Struvite Formation. Transactions of the American Society of Agricultural Engineers 37, 617-621. Buckingham, D., & Jasinki, S. (2004). Phosphate Rock Statistics 1900-2002. USA: US Geological Survey. CEEP (Centre European d' Etudes des Polyohosphates. (2013). Scope Newsletter of Eurpe Sustainable Phosphorus Conference Workshop and Platform, (p. 92). Celen, & Turker, M. (2001). Recovery of Ammonia as Struvite From Anaerobic Digester Effluents. Journal of Environmental Technology 22, 1263-1272. Cha, & NOike, T. (1997). Effect of Rapid Temperature Change and HRT on Anaerobic Acidogenesis. Water Science Technology, 247-253. Cheryan , M. (1998). Ultrafiltration and Microfiltration Handbook. United States: Technomic. Cordell , D., & White , S. (2010). Securing a Sustainable Phosphorus Future for Australia .• Farm Policy Journal, 1-17. Cordell, D., Drangert, J. 0., & White, S. (2009). The Story of Phosphorus: Global Food Security and Food for Thoughts. Global Environment, 292-305. Correl , D. L. (1998). The Role of Phosphorus in Eutraphication of Receiving Waters: A review. Journal of Environmental Quality 27, 261-266. Crop Season and The Applicability of High-Rate Anaerobic Bioreactors for the Treatment of POME. (n.d.). Industrial Engineering Chemical Research VOL49. (2007). Current World Fertilizer Trends and Outlook to 2010/2011. Rome: Food and Agriculture Organisations of the United Nations. 57. UMS. UNIVEASITI MALAYSIA SABAH.

Davis, J. B., & Reilly, P. J. (1980). Palm Oil Mill Effluent: A summary of Treatment Methods. Oleagineux 35. Doyle , J. D., & Parsons, S. A. (2002). Struvite Formation, Control and Recovery . Water Research, 3925-3940. Doyle, J. D., Oldring, K., Churcley, J., Price, C., & Parsons, S. A. (2003). Chemical Control of Struvite Precioitation . Journal of Environmental Engineering-ASCE, 419-460. EI Rafie, Hawash, 5., & Shalaby, M. S. (2013). Evaluation of Struvite Precipitated from Chemical Fertilizer Indsutrial Effluents. Pelagia Research Library, 113123. Fairhust , T., & Hardter, R. (2003). Oil Palm: Management for Large and sustainable Yields. Singapore. Fakhrul, R., & Noor , M. M. (1999). Treatment of Palm Oil Mill Effluent (POME) With the membrane Anaerobic system (MAS). Water Science Technology, 159-163. Fertilizer Week: Industry Ponders the Impact of China's Trade Policy. (2008). CRU: British Sulphur Consultants. Galhardo, C. X., & Masini , J. C. (2000). Spectrophotometric Determination of Phosphate and Silicate by Sequential Injection Injection using Molybdenum Blue Chemistry. Analytica Chimica Acta. Greenburg, A. E., Levin, G., & Kauffman, W. J. (1955). The Effect of Phosphorus Removal on the Activated Sludge Process Sewage and Wastes. Hameed, B. H., Ahmad, A. L., & Hoon , N. (2003). Removal of Residual Oil from Palm Oil Mill Effluent using Solvent Mexth. J. Teknologi. Hojjat, M., & Salleh, M. A. (2009). Optimization of POME anaerobic Pond. J. European Scientific Research, 455-459. Holding, A. J. (1982). Some Priority Research Areas in Nitrogen Studies. Plant Soil 67. Hoon , N. G., Hameed , B. H., & Ahmad , A. L. (2001). Palm Oil Mill Effluent Treatment using Extraction Proces: Preliminary Results. Proceedings Regional Conference for Young ChemiSt, (pp. 276-279). Hwang, T., Ong , S., Seow, C., & Tan, H. (1978). Chemical Composition of Palm Oil Mill Effluents. The Planter Vo154, 643-648.. Indonesian Palm ON Producers AsSOCiation, GAPKI [Online}. (2015, february 18). Retrieved March 2012, from http://www.climateavenue.com/en.biod.palm.exp.demand.htm Johnson, A. S., & G, T. (1990). Ultrafiltration Application. Desalination 58. 5. UNIVEASITI MALAYSIA SABAH.

Jones, A. G. (2002). Crystallization Process System. Oxford Great Britain: Butterworth Heinemann. Kabdasli, I., Parsons, S. A., & Tunay , P. G. (2006). Effect of Major Ions on Induction Time of Struvite Preciptation • Croatica Chemica Acta. Koutsoukos , P. G., Klepetsanis, P. G., & Kofina, A. N. (2003). Exploration of Alternatives for Phosphorus Recovery from Wastewater by Crystallization. Istanbul Turkey: Wasic Workshop. Le Corre, K. 5., Valsami , J. E., Hoobs , P., & Parsons, S. A. (2005). Impact of Calcium on Struvite Crystal Size, shape and purity. Journal of Crystal Growth, 514-522. Le Corre, K. 5., Valsami, J. E., Hoobs, P., & Parsons, S. A. (2009, October 8). Phosphorus from Wastewater by Struvite Crystallization: A review. Retrievd from University of Leeds. Ma, A. (2000). Environmental Management for The Palm Oil Industry. Palm Oil Dev.30. Ma, A. N. (1995). A novel Treatment for Palm Oil Mill Effluwnt, • Malaysia: Palm Oil Research Institute Malaysia (PORIM). Ma, A. N. (1999). Treatment of Palm Oil Mill Effluent. Oil Palm and the Environment: A Malaysian Perspective. (pp. 113-1226). Kuala Lumpur Malaysia: Malaysian Oil Palm Growers' Council Kuala Lumpur. Ma, A. N. (2000). Environmental Management for the Palm Oil Industry. Palm Oil Dev30. Ma, A. N., Letingga, G., & W, A. I. (1986). "The Use of EGSB and UASB Anaerobic System for Low Strength Soluble and Complex WastewatelS at Temperature ranging from 8 to 30 °c N Proc. 5th IntI. Symp. On Anaerobic Digestion,. Bologna, Italy: (eds. E. R. hall and P. N. Hobson). Miles, A' I & Elis , T. G. (2001). Struvite Precipitation Potential for Nutrient Recovery from Anaerobically Treated Wastes. Water Science and Technology 43 (11) I 259-266. Minemakers Limited. Rock Phosphate Price Rockets To US $200rrone. ASX And Press Release Peth. (2008). MINITAB 14 program (Minitab Inc., State College, PA, USA) MPOB Data for Engineers: POME .. (2004). (pp. 34-35). Palm Oil Eng. Bull. Vol. 71. Morse, G. K' I Lester, J. N., & Perry, H. (1993). The Economic Impact Of Phosphorus Removal From Wastewater In The European Community. • London, UK: Selper Publications.. 59. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

Mulin , J. W. (n.d.). Crystallization .. Oxford, UK: Butterworth, Heinemann. Nelson, N. 0., Mikkelsen, R. E., & Hesterberg , D. L. (2003). Struvite Precipitation in Anaerobic Swine Lagoon Uquid: Effect of pH and Mg:P Ratio and Determination of Rate Constant. . Bioresour, Technol89, 229-236. Nik, M. N., & Chea , K. L. (Dis. 2004: ). Membrane Ultrafiltration of Treated Palm Oil Mill Effluent. Jurnal Teknolog~ 41(F) Keluaran Khas, 113-120. Ohlinger, K. N., Young , T. M., & Schroeder, E. D. (1999). Kinetics Effects On Preferential Struvite Accumulation In Wastewater. Joumal Of Environmental Engineering, 125, 730-737. Onyia, C. 0., Uyub, A. M., Akunna , J. C., Norulaini, N. A., & Omar, A. K. (2001). Increasing The Fertilizer Value Of Palm Oil Mill Sludge: Bioaugmentation In Nitrification. Sludge Management Entering The Third Millenium- Industrial, Combined, Water And Wastewater Residues,44. Perez, M., Romero, L. I., & Sales, D. (25-35). Organic Matter Degradation Kinetics in An Anaerobic Thermophilic Fluidised Bed Bioreactor. Anaerobe, 7. Phaik , E. P., Wei , J. Y., & Mei , F. (2010). Palm oil Mill Effluent (POME) Characteristic in. R, B., & Banks, C. J. (1994). Anaerobic Digestion Of Palm Oil Mill Effluent Using UpFlowAnaerobic Sludge Blanket Reactor. Biomass Bioenergy 6, 381-389. Setiadi, T., & A, H. D. (1996). Palm Oil Mill Efluent Treatment By Anaerobic Bafted Reactors: Recycle Effects And Biokinetic Parameters. Water Sci. Technol.,. 34(11), 59-66. Smill , V. (2000). Phosphorus' in the Environment: Natural Flows and Human Interferences: Annual Review of Energy and the Environment 25. 53-88. Smill, V. (2002). Phosphorus: Global Trannsfers. In: Douglas, P.I (Ed), Encyclopedia of Global Environmental Change. . John Wiley & Sons, Chichester. Smith, K. A., & Chambers, S. J. (1993). Utilizing the Nitrogen content of Organic manures on Farm- Problems and Practical Solutions in soil use manage. 105-. 112.. ... Steen,!. (1998). Phosphorus Availability in the 21 st century: Management Of A Non-Renewable Resource. Phosphorus and PotaSSium, 217, 25-31. Stratful, 1., Scrimshaw, M. D., & Lester, 1. N. (2001). Conditions Influencing The Precipitation Of Magnesium Ammonium Phosphate. Water Research, 35, 384. Teoh, C. H. (2002). The Palm Oil Indsutry in Malaysia. Malaysia: WWF Malaysia.. 60.

Ueno , Y., & Fujii, M. (2001). Three years EXperience of Operating and Selling Recovered Struvite from Full Scale Plant. Environmental Technology 22, 1373-. 1381. Ugoji, E. O. (1997). Anaerobic Digestion of Palm Oil Mill Effluent And Its Utilization As Fertiliser for Environmental Protection. Renewable Energy, 10, 291-294. United Nations • (2007). Retrieved from The 2006 Revision Population Base. : <http://esa.un.org/unpp/>.. (1992). United Nations. Report on the United Nations Conference On Environment And Development Rio de Janeiro: United Nations.. Verheijen, F. G., Jones, R. J., Rickson, R. J., & Smith, C. J. (2009). Tolerable Versus Actual Soil Erosion Rates In Europe. Earth Sci. Rev. 94, 23-38. Wang, J., Burken , J. G., Zhang, X. Q., & Surampalli, R. (2005). Engineered Struvite Precipitation: Impacts of Component- ion Molar Ratios and pH. Joumal of Environmental. Engineering-Asce.131, 1433-1440. White , J. (2000). Introduction to Biogeochemical Cycles (ChA) . Department of Geological Sciences, University of Colorado Boulder. Wood, B. J. (1977). A Review Of Current Methods For Dealing With Palm Oil Mill Effluent. The Planter. Vol. 53, 477-495. Wu, T. Y., Mohammada , B. J., Jahim , A. M., & Anuar , A. N. (2006, July 5). Palm Oil Mill Effluent (POME) Treatment And Bioresources Recovery Using Ultrafiltration Membrane: Effect Of Pressure On Membrane Fouling. Xu, H., He, P., Wang, G., & Shao , L. (2012). Recovery of Phosphorus as Struvite from Sewage Sludge Ash. Journal of Environmental Sciences, 24(8), 1533-. 1538.. 61.