1 I B A B N A U L U H A D N E P A. LatarBelakang a s a M remaja (adolescence )sebaga ipe irode rtansis iperkembangan antara k a n a k a s a m -kanak dengan masa dewasa ,yang meilbatkan perubahan-perubahan , s i g o l o i b kogntifi ,dan sosio-emosional (Sanrtock ,2007 .) Menuru tMazaya dan 1 1 0 2 ( i w e d a r p u S ) masa remaja merupakan masa memasuk i tahap storm and s s e r t s dalam perkembangan ijwa manusia ,yatiu masa yang penuh dengan . a y n p u d i h m a l a d n a n a k e t n a d , n a t u t n u t , h a l a s a m Sementara tiu menuru tSalrtio 5 0 0 2 ( ) pada remaja dikena l istliah Entropy .Entropy adalah keadaan dimana r n u s u s r e t m u l e b h i s a m a i s u n a m n a r a d a s e k api , kesadaran masih sailng p a k i g n a r u g n e m a g g n i h e s n a g n u b u h r e b k a d it g n il a s , n a g n a t n e tr e b astia skejranya , g n e p i d a j n e m n a d alamanyang itdakmenyenangkan. n a h a l a s a m r e p n a g n e d n a k p a d a h i d n a k a a j a m e r ,i n i a s a m a d a P -permasalahan . s k e l p m o k u ti g e b g n a y Misalnyapermasalahan yang itmbu lkarenamasalah yang a s a m , fi ti n g o k u k a li r e p n a g n e d n a ti a k r e b lah dengan perkembangan sosia ldan a g r a u l e k n a r e p a g g n i h e s n a i d a b ir p e k n a d f it a n o k , fi t k e f a u k a li r e p n a g n e d h a l a s a m g n u d n a k a u t g n a r o h a l a d a i n i l a h m a l a d g n a y sanga tdibutuhkan dalam prose s . a y n n a g n a b m e k r e p Namun, itdak semua remaja beruntung dapa t memiilk i l a e d i g n a y a g r a u l e k , sehingga berakiba t pada itdak bejralannya fungs i dar i , a y n p u d i h m a l a d t i h a p n a a t a y n e k i m a l a g n e m g n a y a j a m e r k a y n a B . a g r a u l e k y n a r a t n a i d a kemaitan atau perceraian orangtua ,kemiskinan dan keluarga yang
i s g n u f i r a d n a i g a b e s a y n g n a li h n a k b a b e y n e m t u b e s r e t l a H . s i n o m r a h k a d it , a u t g n a r o g n a y a s h i s a k i r a d s a p e lr e t a l e r s u r a h a j a m e r t a u b m e m g n a y a g r a u l e k ir i d n e s p u d i h g n a y a j a m e r k a y n a b a g g n i h e s tanpapendampinganorangtuanya. Remajayangmemiilkipermasalahansepetr ikemiskinan ,kemaitanorangt ua a s k a p r e t haru s itngga ld ipa an itA uhan. Menuru tHidayat i(2014)remajad ipant i asuhan betranggung jawab ata s hidupnya send ri i dalam menentukan masa s , a y n n a p e d edangkan pada usia remaja masih membutuhkan pengarahan dar i g n a r o tua dalam menghadap i masalah yang berkatian dengan prose s a y n n a g n a b m e k r e p . Remajayang itngga ldiPant iAsuhanmemiilkimasalah dalam , a y n p u d i h antara lain remaja itdak mampu mengaktuailsasikan diirnya ,menairk a s a r e m , s i m i s e p , ir i d di irnyal emahdant akberdaya ,tentunya iin akan berdampak a y n n a g n a b m e k r e p i g a b f it a g e n . r e v i P n a d i k s w o k y r b a F (2008) mengatakan bahwa karakteirsitk anak pant i m i t u p il e m n a h u s a enyalahkan dri i sendiir , merasa itdak berdaya , merasa , n a k r a t n a l e ti d g n a y k a n a i a g a b e s a m g it s i k il i m e m , it a n a i h k i d n a d n a g n a li h e k , a d n a g n a i d a b ir p e k n a u g g n a g , i s a i s o s i d setra gangguan kelekatan. Ha l ini n a k s a l e ji d jugaoleh Haritn i(2001)yang mengatakanbahwaremaja pant iasuhan g n a y n a i d a b ir p e k i tr e p e s s i g o l o k i s p n a h u t u b e k n a r a b m a g u a t a i s p ir k s e d i k il i m e m n a d n a t u k a t e k h u n e p n a d , a s a s u t u p h a d u m , ir i d k ir a n e m , s it a p a , fi s a p , r o ir e f n i s o s n a g n u b u h n il a j n e m t il u s n a k a n a h u s a i t n a p k a n a a g g n i h e s , n a s a m e c e k ia l . n i a l g n a r o n a g n e d Beberapa d a ir cri itersebut menunjukkan bahwa bentuk dar i e m s i m it p o a s a r a y n h a d n e r atauyang disebu tpesimisme. Sesua idenganpeneilitan h a u b e s h e l o organisas iSavet heChlidrenyangbekejrasamadenganUNICEFpada
, 9 0 0 2 n u h a t ri h k a yang menemukan sektia r6%dar i ilmaratu s irbu anak berada r a n e b g n a y k a n a h a l a d a u t a i p m it a y h a m u r n a h u s a g n e p m a l a d -bena ryaitm piatu , r a k i t n a p i n u h g n e p i d a j n e m % 4 9 enaalasankemiskinan. a j a m e r p a it e S pant iasuhan seharusnya mempunya iop itmisme yang baik h i b e l u p m a m a j a m e r n a p u d i h e k n a k n a l a j n e m m a l a d a g g n i h e s , a y n p u d i h m a l a d , p u d i h m a l a d a n a c n e r e t meilha tha lyang baik ,setra mampu ber ifki rpostifi dan i ri d i g a b a n k a m n a k ir e b m e m dalamseitap masalah yang dihadapi .Namun ,pada a j a m e r a u m e s k a d it a y n n a a t a y n e k pant iasuhan yang mampu berifki ropitmi s a j a m e r a g g n i h e s tersebut itdak mampu menjalan i kehidupan dengan baik. d , a g g n i h e S alam ha l in i dapa t dikatakan bahwa remaja tersebu t cenderung , s i m i s e p individuyangpesimi s itdak mampu meilha thal-ha lyangbaik d an itdak . a y n n a p e d a s a m n a k a a y a c r e p Opitmisme dimula idar i ilngkungan keluarga ,individu telrahi rd idalam h u a j e S . a u t g n a r o n a g n e d i s k a r e t n ir e b n a t a p m e s e k i a y n u p m e m n a k a a g r a u l e k e p m e m u d i v i d n i roleh kebutuhan dasar ,kesempatan ifsiologi smaupun kebutuhan a u t g n a r o i r a d s i g o l o k i s p ,maka anak akan mengembangkan suatu kondis iyang a y a c r e p a s a r n a g n e d i a d n a ti d terhadap ilngkungan sosialnya . Sejalan dengan e m g n a y ) 3 1 0 2 , it a i g r A n a d h ti m S ( n a it il e n e p nemukanbahwadukungankeluarga . h u g g n a t n a i d a b i p r e k n a k l u c n u m e m m a l a d a m a t u r o t k a f n a k a p u r e m Sebailknya n a h u t u b e k p a d a h r e t f i s n o p s e r g n a r u k , n a it a h r e p g n a r u k g n a y l a i s o s n a g n u k g n il p a d a h r e t a y a c r e p g n a r u k p a k i s n a k g n a b m e g n e m k a n a n a k b a b e y n e m n a k a , k a n a ilngkungan sosialnya .Orang yang percaya terhadap ilngkungan dtianda idengan i d u t a u s e s n a k u k a l e m t a p a d n i k a y n a d , ir i d a y a c r e p , fi ti s o p r i k i p r e b , s i m it p o p a k i s
d a s a m epan (Sanrtock ,2002) .Tentu lh ia i n jarang didapatkan oleh remaja yang l a g g n it pant iasuhan karena mereka j auh dar iinteraks iorang tua dan kebutuhan k a d it a y n s i g o l o k i s p a tr e s s i g o l o i s if dapatt erpenuhi ho le orang t uasehinggadapa t . n a h u s a i t n a p a j a m e r a d a p s i m it p o a s a r n a k g n a b m e g n e m k u t n u t il u s n a k a t a k i d i t n a P i d l a g g n it g n a y a j a m e r n a g n e d i ti l e n e p a r a c n a w a w l i s a h n a k r a s a d r e B . u r a b n a k e P a t o k u r a B g n a p m i S n a h a r u l e K i d n a h u s A Remaja merasakan a i n a k t a b i k a g n e m g n a y n a h u s a i t n a p i d l a g g n it t a a s i m a l a a i g n a y n a a d e b r e p k a d it a s a r e m memiilk ikeyakinan akan masa depannya .Ha lin isesua idengan h e l o n a k p a k g n u i d g n a y seorangremajayang itngga ld ipant iasuhandengani nisia l : A a y s e s k u s , a j a a y n r u l a i t u k i g n e m a y n a p e d a s a m i p a k i y n e M “ ” .i g a l a n a m i g a y k a d it s e s k u s a w h a b n a k l u p m i s i d t a p a d a g g n i h e S remaja yang itngga ld ipant iasuhan b m e m g n a y a y n p u d i h m a l a d s i m i s e p a s a r e m ua tia itdak yakin dapa tmenjalan i k i a b n a g n e d a y n n a p u d i h e k dan itdak mampu meilha tmasa depannya dengan fi ti s o p ,sepetr ikeitdakyakinannyaakan masa depan yang akan dihadapinyanant i n a k a h u n e p g n a y n a h u s a i t n a p i d a y n n a p u d i h e k i n a l a j n e m u p m a m k a d it n a d . n a p u d i h e k n a g n a t n a t n a m g il e S t u r u n e M (dalam Ghufron dan Risnawtia , 2012) menyatakan , k i a b g n a y l a h t a h il e m , h u r u l e y n e m a r a c e s n a g n a d n a p u t a u s h a l a d a e m s i m it p o a d , fi ti s o p r i k if r e b n mudah membeirkan makna bag idi ir .Waruwu dan Sukard i n a k a t a g n e m ) 6 0 0 2 ( opitmismeadalah sikap postifimengena isuatu keadaan yang g n a d e s dihadapi ,pandangan terhadap segala sesuatu dar isis idan kondis ibaik , a tr e s harapanuntukmendapatkanhasi lyang et rbaikdar istiuas iyangdihadapinya .
s i m it p o g n a y u d i v i d n i a w h a b n a k a t a g n e m ) 4 0 0 2 ( n a m e l o G t u r u n e m n a k g n a d e S n o p s e r n a g n e d p u d i h i p a k i y n e m g n u r e d n e c , ir i d a y a c r e p g n a y u d i v i d n i h a l a d a a h a s u r e b u a t a n a k a d n it u t a u s n a k a n a c n e r e m , n a p a r a h s u t u p k a d it n a d f it k a g n a y u t a u s e s i a g a b e s n a l a g a g e k t a h il e m a k e r e m t a h e s a n n a d n a g n o l o tr e p i r a c n e m dapa tdiperbaiki. n a h u s a i t n a p a j a m e R hendaknya memiilk irasa opitmi syang baik dalam g n a r o e s n a k i d a j n e m k u t n u a y n p u d i h sebaga i p irbad i yang tangguh dalam g n a y n a h a l a s a m r e p i a g a b r e b n a g n e d n a h u s a i t n a p i d n a p u d i h e k i n a l a j n e m i p a d a h i d , dan mampu menunjukan potens i diirnya , sehingga remaja mampu n a i d a j e k t a h il e m -kejadian secaraposiit.f rTe bentuknya op itmisme itdakl epa sdar i d g n a y n a i d a b ir p e k r e t k a r a k imiilk iseseorang .Kobasa (Kretine rdan Kinicki , s n a k a t a g n e m ) 5 0 0 2 ( alah satu kep irbadian yang diidentfiikas idapa tmenertalkan n a n a k e t yang terkati dengan opitmisme adalah kep irbadian hardiness. Schutlz t a k g n it i k il i m e m g n a y u d i v i d n i a w h a b n a k s a l e j n e m ) 2 0 0 2 ( z tl u h c S n a d s s e n i d r a h yang itnggi memiilki sikap yang membuat mereka lebih mampu m a l a d melawan tekanan . Individu yang memiilk i hardines s yang rendah a k a n a n i k a y e k i k i k li m e m k a d it g n u r e d n e c n kemampua yang dimiilkinya dan . b i s a n h e l o r u t a i d a tr e s a y a d r e b k a d it n a d h a d n e r a y n n a u p m a k e k g n a d n a m e m h i b e l n a k a s i m it p o g n a y u d i v i d n I yakin terhadap dri isendi ir ,nyaman , g n a d n a m e m n a d f i s e r p s k e masa depan lebih dengan cara yang posiit.f Menuru t a jt r u N hjanit dan Ratnaningsih (2011) mengatakan kep irbadian hardines s n a i d a j e k n a k il a d n e g n e m k u t n u n a u p m a m e k n a k t a b il e m -kejadian yang itdak
t u b e s r e t n a i d a j e k p a d a h r e t f it i s o p a n k a m n a k ir e b m e m n a d n a k g n a n e y n e m n a k l u b m i n e m k a d it a g g n i h e s tekananpadai ndividuyangbersangkutan. i k il i m e m g n a y u d i v i d n I hardiness yang rendah dalam kondis imemiilk i n a g n e d u d i v i d n I . i s a u ti s n a k il a d n e g n e m m a l a d n a u p m a m e k n a k a n a n i k a y k a d it e k s s e n i d r a h yang rendah memandang kemampuannya rendah dan itdak berdaya , n a p a r a h g n e p a y n g n a r u k n a k b a b e y n e m t u b e s r e t n a i a li n e P . b i s a n h e l o r u t a i d a tr e s a g g n i h e s n a ti l u s e k i m a l a g n e m a k it e k h a r e y n e m h a d u m n a d a h a s u i s a t a b m e m i k il i m e m g n a y g n a r o a y n it r A . n a l a g a g e k n a k t a b i k a g n e m hardiness yang itngg i a k il a d n e g n e m h a d u m n a k a n stiuasi ,memiilk ipengharapan yang itnggi , itdak a k it e k h a r e y n e m h a d u m mengalam ikesultian dan selalu berifki rposiit fdalam n a a d a e k p a it e s .Ha lin i sejalan dengan peneilitan oleh Peterson (2000) yang g n a y g n a r o e s e s a w h a b n a k s a l e j n e m opitmist erhadap masadepannyadipengaruhi fi ti s o p r i k i p r e b h e l o . t a k g n it n a k h u t u b m e m n a h u s a i t n a p i d l a g g n it g n a y a j a m e R hardinessyang h i b e l i s n e t o p i k il i m e m n a h u s a i t n a p i d l a g g n it g n a y a j a m e r a n e r a k , i g g n it besa r h a l a s a m i m a l a g n e m seitap hairnya. Permasalahan yang dihadap iremaja pant i n a h u s a membuatr emaja cenderung itdak op itmi suntukmenjalan ikehidupannya , k u t n u t il u s a j a m e r a g g n i h e s betrahan dalam kondis iyang suil tbaginya. Oleh n a i d a b ir p e k i k il i m e m s u r a h s i m it p o g n a y a j a m e r , u ti a n e r a k hardiness aga r b u p m a m etrahan dalam stiuas iapapun yang djialan ioleh remajayang itngga ld i n a k a n a c n e r e m n a d f it i s o p a r a c e s u t a u s e s t a h il e m u p m a m a tr e s n a h u s a i t n a p . a y n n a p e d a s a m k u t n u u t a u s e s
k ir a tr e t a s a r e m i ti l e n e p a k a m s a t a i d a n e m o n e f n a r a p a p n a k r a s a d r e B a k a p a n a k it k u b m e m hbena rhardinessmemiilk ihubungandenganop itmismepada i d l a g g n it g n a y a j a m e r Pant iAsuhan. Untuk mewujudkan ha l tiu maka penelti i l u d u jr e b g n a y n a it il e n e p p a h a t e k t u j n a l h i b e l a y n n a b a w a j u h a t ir a c n e m a h a s u r e b “Hubungan antara Hardinessdengan Op itmismepada RemajayangTingga l . ” n a h u s A i t n a P i d B. RumusanMasalah , s a t a i d n a k a k u m e k i d h a l e t g n a y h a l a s a m g n a k a l e b r a t a l n a i a r u n a k r a s a d r e B n a g n u b u H t a p a d r e t h a k a p a h a l a d a i n i n a it il e n e p m a l a d h a l a s a m n a s u m u r a k a m a r a t n a HardinessdenganOpitmismepadaRemajayangTingga ld iPant iAsuhan? C. TujuanPeneil itan n a g n u b u H a y n k a d it a d a i u h a t e g n e m k u t n u h a l a d a i n i n a it il e n e p n a u j u T a r a t n a Hardines sdenganOpitmismepadaRemajayangTingga ld iPant iAsuhan. D. KeasilanPeneilitan g n a y n a it il e n e p a y n a r a t n a i d i n i n a it il e n e p a d a p n a it il e n e p n a il s a e K l u d u jr e b g n a y ) 2 1 0 2 ( i n ir a y t s il u S n a d , n it a if A , h a d n ir u N h e l o n a k u k a li d f it i s o P r i k i p r e B n a h it a l e P n a g n e D l a i s o S i t n a P a j a m e R e m s i m it p O n a k t a k g n i n e M p i s a u l a v e l i s a h a w h a b n a k k u j n u n e m g n a y erbandingan sko r opitmisme saa t i s a v r e s b o n a d a r a c n a w a w l i s a h a t a d a tr e s t u j n a l k a d n it n a d s e t a c s a p , t s e t s o p g n a y k e j b u s a r a t n a e m s i m it p o n a t a k g n i n e p n a a d e b r e p a d a a w h a b n a k k u j n u n e m p r e b n a h it a l e p t a p a d n e m k a d it g n a y n a d f it i s o p r i k i p r e b n a h it a l e p t a p a d n e m iki r a d a p u ti a y a y n l e b a ir a v a d a p n a a m a s r e p t a p a d r e t t u b e s r e t n a it il e n e P . fi ti s o p e d o t e m a d a p k a t e lr e t n a a d e b r e p k u t n u , n a it il e n e p k e j b u s n a d e m s i m it p o l e b a ir a v
n a d , n it a if A , h a d n ir u N h e l o n a k u k a li d g n a y n a it il e n e p a d a p u ti a y n a k a n u g i d g n a y 0 2 ( i n ir a y t s il u S 12 )dengan metode Kuanttiatfi ,Kualtiatfi dan Ekspe irmen .Se tra . n a it il e n e p l e p m a s h a l m u j m a l a d n a a d e b r e p t a p a d r e t i r a S h e l o n a k u k a li d g n a y n a it il e n e P (2014 )yangbejrudu lHubungan antara S n a g n u k u D osia ldengan Hardiness pada Remajayang Tingga ld iPant iAsuhan a w h a b l i s a h n a k k u j n u n e m terdapa t hubungan posiit f yang sanga tsigni ifkan n a g n e d l a i s o s n a g n u k u d a r a t n a hardinesspadaremajapant iasuhan .Perbedaan a d a p t a p a d r e t i n i n a it il e n e p a d a p vairabe l teirkatnya , dalam peneilitan yang h a l a d a a y n t a k ir e t l e b a ir a v ) 4 1 0 2 ( i r a S h e l o n a k u k a li d hardines ssedangkan pada a d a p k a t e lr e t i n i n a it il e n e p m a l a d n a a m a s r e P . e m s i m it p o h a l a d a i n i n a it il e n e p it a ti t n a u k n a it il e n e p e d o t e m u ti a y n a k a n u g i d g n a y e d o t e m fdans ubjeknya. n a it il e n e p n a il s a e K l ain diantaranya peneilitan yang d liakukan oleh n a i d a b ir p e K n a g n u b u H l u d u jr e b g n a y ) 1 1 0 2 ( h i s g n i n a n t a R n a d i t n a j h a jt r u N s s e n i d r a H dengan OpitmismepadaCalonTenagaKejraI ndonesia( CTKI )Wantia n a g n u b u h h a r a a w h a b l i s a h n a k k u j n u n e m h a g n e T a w a J s n a rt r e k a n s i D N L K L B i d i g g n it n i k a m e s n a k k u j n u n e m f it i s o p hardiness maka opitmisme yang dimiilk i h a d n e r n i k a m e s , a y n k il a b e S . i g g n it n i k a m e s hardiness yang dimiilki , maka N L K L B i d a ti n a w I K T C a d a p a d a p h a d n e r n i k a m e s n a k a e m s i m it p o r o t k a f u t a s h a l a s a w h a b n a k it k u b m e m i n i n a it il e n e p l i s a h a t a D . s n a rt r e k a n s i D n a i d a b ir p e k h a l a d a a ti n a w I K T C a r a p e m s i m it p o i h u r a g n e p m e m g n a y hardiness . t n a it il e n e P ersebu t memiilk i persamaan pada va irabe l beba s dan vairabe l u ti a y a y n t a k ir e t HardinessdanOpitmisme.
u ti a y i ti l e ti d g n a y k e j b u s a d a p n a a d e b r e p t a p a d r e t a w h a b n a k l u p m i s i d t a p a D n o l a C h a l a d a a y n k e j b u s g n a y h i s g n i n a n t a R n a d i t n a j h a jt r u N i r a d n a it il e n e p g a n e T a Kejra Indonesia(CTKI )WantiaD iBLKLN Disnakerrtan sJawa Tengah i t n a P i d l a g g n it g n a y a j a m e r h a l a d a i n i n a it il e n e p k e j b u s m a l a d n a k g n a d e s . n a h u s A E. Manfaa tPeneilitan 1. Manfaa tTeo irit .s , i g o l o k i s p g n a d i b i d u m li n a k g n a b m e g n e m k u t n u n a h a b i a g a b e S i g o l o k i s p g n a d i b m a l a d s u s u h k r e t perkembangan , psikolog i kilni s dan n a h a b i a g a b e s n a k i d a ji d t a p a d i n i n a it il e n e p , u ti n i a l e S . l a i s o s i g o l o k i s p e p i g a b n a g n a b m it r e p n a h a b m a t neilitan-peneilitans elanjutnya. 2. Manfaa tPrakit .s a. Bagis ubjek. e m s i m it p o a w h a b a j a m e r a r a p a d a p e k i s a m r o f n i n a k ir e b m e M i a p a c n e m k u t n u a m a t u r e t n a p u d i h e k i n a l a j n e m m a l a d n a k u lr e p i d t a g n a s a g u j e m s i m it p o , u ti n i a l e S . k i a b h i b e l g n a y n a p e d a s a m berperanpenitng k u t n u cara pandang seseorang dalam meilha tkehidupannya kedepan , a r a c e s r i k if r e b t a p a d a j a m e r u t n a b m e m t a p a d s i m it p o a s a r a g g n i h e s .f it i s o p b. Bag iPant iAsuhan. , ti a k r e t n a h u s a i t n a p a d a p e k i s a m r o f n i n a k ir e b m e M guna a g g n i h e s a j a m e r i ri d a d a p a d a g n a y e m s i m it p o a s a r n a k h u b m u n e m pant i
l a h m a l a d f it i s o p i a li n n a m a n a n e p s e s o r p m a l a d a tr e s t u k i t a p a d n a h u s a . a y n e m s i m it p o h a l a d a i n i