VETERINAR MALAYSIA
No. Dokumentasi: PVM 6(15):1/2011
JABATAN PERKHIDMATAN VETERINAR
KEMENTERIAN PERTANIAN DAN INDUSTRI ASAS TANI
MALAYSIA
MUKASURAT
BAHAGIAN I: PIAWAIAN VETERINAR
1.0 Kes Salmonellosis unggas
2.0 Diagnosis dan Pengesahan Penyakit
3.0 Kriteria Pengurusan Indeks Penyakit
4.0 Kriteria Bebas Salmonellosis unggas
BAHAGIAN II: PROTOKOL PENCEGAHAN, PENGAWALAN DAN
PEMBASMIAN SALMONELLOSIS UNGGAS
BAHAGIAN III: PANDUAN TINDAKAN
1.0 Kawalan import
9
9
10
10
10
10
10
11
12
13
14 4.0 Pelaporan
5.0 Pengurusan Fail Kes
6.0 Kuarantin dan kawalan pemindahan
7.0 Vaksinasi
8.0 Penghapusan dan pampasan
9.0 Khidmat nasihat
10.0 Keselamatan Pekerja
11.0 Kempen kKesedaran Awam
Rujukan
Penghargaan
JAWATANKUASA PENYEDIAAN PROTOKOL
Pihak yang terlibat dalam penyediaan Protokol Veterinar Malaysia Salmonellosis unggas ini terdiri daripada:
Bahagian Pengurusan Biosekuriti dan SPS, IPPV
ο
Bahagian Perancang, IPPV
ο
Bahagian Penyelidikan dan Inovasi, IPPV
ο
Bahagian Pembangunan Komoditi Ternakan, IPPV
ο
Bahagian Diagnostik dan Kepastian Kualiti, IPPV
ο
Bahagian Pembangunan Sumber Teknologi Ternakan, IPPV
ο
Bahagian Pembangunan Industri Hiliran, IPPV
ο
Bahagian Penguatkuasa, IPPV
ο
Bahagian Latihan dan Pembangunan Kerjaya, IPPV
ο
Jabatan Perkhidmatan Veterinar Negeri
ο
Institut Penyelidikan Veterinar
ο
Fakulti Perubatan Veterinar, Universiti Malaysia Kelantan
ο
No. Penjilidan: PVM 6(15):1/2011
Kata kunci: Salmonellosis, Unggas
Copyright 2011
KATA-KATA ALUAN
Salmonellosis unggas disebabkan oleh bakteria Salmonella spp. Terdapat empat Salmonella spp yang penting dalam unggas iaitu Salmonella pullorum, Salmonella gallinarum, Salmonella typhimurium dan Salmonella enteritidis. Salmonellosis yang disebabkan oleh bakteria Salmonella enteritidis pada manusia telah dilaporkan meningkat dari tahun ke tahun. Kajian epidemiologi menunjukkan bahawa, jangkitan ini adalah dari makanan hasilan ternakan terutamanya daging ayam, telur dan produk hasilan daging ayam/telur dan juga makanan/minuman yang tercemar dengan bakteria ini.
Usaha untuk mencegah dan mengawal Salmonellosis unggas pada ayam agak sukar kerana terdapat banyak punca jangkitan di mana bakteria tersebut boleh masuk ke dalam ladang. Menyedari kepentingannya, Jabatan Perkhidmatan Veterinar (DVS) telah menggariskan beberapa strategi penting bagi mencapai pengisytiharan ladang bebas Salmonellosis unggas. Pencegahan, pengawalan dan pembasmian Salmonellosis unggas memerlukan komitmen serta kesungguhan yang tinggi dan istiqamah. Maka pihak berkuasa veterinar perlulah meningkatkan pengetahuan, kemahiran dan kompentensi masing-masing untuk menjalankan amanah yang diberikan ini.
Protokol Veterinar Malaysia Salmonellosis unggas ini merupakan panduan rasmi kepada anggota DVS dalam usaha mencegah, mengawal dan membasmi penyakit tersebut. Protokol yang diterbitkan ini juga akan dapat digunakan sebagai panduan oleh veterinawan dalam industri unggas bagi mengawal, mencegah, dan seterusnya membasmi Salmonellosis unggas di ladang komersil. Akhir sekali, saya ingin menyeru kepada semua pihak untuk menjadikan Protokol Veterinar Malaysia Salmonellosis unggas bersama APTVM berkaitan sebagai panduan bagi meningkatkan tahap biosekuriti ladang unggas kita setaraf dengan piawaian antarabangsa.
Y. Bhg. Datuk Dr. Abd Aziz bin Jamaluddin
SALMONELLOSIS UNGGAS
PENGENALAN 1.0
Salmonellosis unggas atau dikenali sebagai Fowl Typhoid menyebabkan penyakit dengan tanda klinikal seperti kematian yang tinggi dalam anak ayam, sukar bernafas, pucat dan cirit-birit.
Salmonella spp yang penting pada unggas terdiri daripada
Salmonella pullorum, Salmonella enteritidis, Salmonella typhimurium
dan Salmonella gallinarum. Salmonella typhimurium dan Salmonella enteritidis merupakan penyakit zoonotik bawaan makanan.
Salmonella menjangkiti ladang melalui anak ayam berumur sehari (DOC) yang telah terjangkit, makanan, air, kenderaan dan peralatan yang tercemar oleh bakteria salmonella, manaklala tikus, burung liar dan manusia merupakan pembawa bakteria salmonella. Dalam ladang, rebakan berlaku secara sentuhan antara unggas dengan unggas dan juga boleh berpunca dari induk apabila ovari dan oviduct induk unggas dijangkiti oleh salmonella.
SKOP 2.0
Protokol ini digunapakai bagi tujuan pencegahan, pengawalan dan pembasmian Salmonellosis unggas. Ia terdiri daripada tiga bahagian iaitu:
Piawaian veterinar 1.
Protokol pencegahan, pengawalan dan pembasmian
2.
Salmonellosis unggas.
DEFINISI 3.0
Biosekuriti 3.1
Dasar dan langkah yang diambil untuk melindungi populasi unggas daripada ancaman biologik.
Indeks Penyakit 3.2
Satu kawasan penyakit setempat atau tapak utama bagi sesuatu penyakit am atau jangkitan. Empat elemen penting dalam indeks ini adalah lokasi, haiwan, penyakit dan masa.
Kelompok 3.3
Kumpulan unggas yang mempunyai program pengurusan dan kesihatan dan umur yang sama.
Makmal Veterinar 3.4
Premis yang menjalankan analisa bahan-bahan industri haiwan termasuk MVK, VRI, Makmal Veterinar Universiti dan makmal veterinar swasta.
Survelan 3.5
Aktiviti pengumpulan, penyusunan dan analisis maklumat yang sistematik dan berterusan berkaitan kesihatan haiwan dan seterusnya penyebaran maklumat yang tapat dan mengikut masa bagi tindakan susulan.
Unggas 3.6
Semua jenis ayam, itik, puyuh dan angsa yang diternak.
Zon 3.7
Gabungan kawasan yang bersambungan atau wilayah yang ditentukan dengan jelas sempadannya serta mengandungi
kumpulan haiwan yang dipastikan secara spesiik taraf
KATA SINGKATAN 4.0
ADIC - Animal Disease Information Centre
APTVM - Arahan Prosedur Tetap Veterinar Malaysia
DOC - Anak unggas berumur sehari
DVS - Jabatan Perkhidmatan Veterinar
MVK - Makmal Veterinar Kawasan
PBV - Pihak Berkuasa Veterinar
PPV - Pegawai Perkhidmatan Veterinar
PPVN - Pengarah Perkhidmatan Veterinar Negeri
PVM - Protokol Veterinar Malaysia
PWL - Penyakit Wajib Lapor
SALT - Skim Amalan Ladang Ternakan
SKV - Sijil Kesihatan Veterinar
SP - Salmonella pullorum
SG - Salmonella gallinarum
SE - Salmonella enteritidis
ST - Salmonella typhimurium
SPP - Spesis
BAHAGIAN I : PIAWAIAN VETERINAR
KES SALMONELLOSIS UNGGAS 1.0
Kes Salmonellosis pada unggas pembiak, pedaging, penelur dan premis penetasan yang dikenalpasti oleh veterinawan dan disahkan melalui ujian makmal.
PENGESAHAN PENYAKIT 2.0
Pengasingan dan Pengenalpastian Bakteria:
SP / SG / SE / ST diasingkan daripada sampel.
KRITERIA PENGURUSAN INDEKS PENYAKIT 3.0
Indeks disyaki – Kod warna kelabu 3.1
Unggas Pembiak 3.1.1
Kadar pegeluaran telur, kesuburan dan
•
penetasan berkurangan.
Bengkak sendi dan kurus
•
Najis berwarna putih (berak kapor)
•
Unggas Penelur 3.1.2
Kadar pengeluaran telur berkurangan
•
Bengkak sendi dan kurus
•
Unggas Pedaging 3.1.3
Kadar kematian yang tinggi pada anak ayam
•
berumur dua hingga tujuh hari
Anak ayam berkualiti rendah
•
(saiz yang tidak seragam)
Dubur anak ayam diselaputi najis
Indeks aktif – kod warna merah 3.2
Kes klinikal dan pengeluaran telur/anak ayam adalah
•
rendah dan SP / SG / SE / ST diasingkan daripada sampel.
Indeks Kawalan – Kod warna kuning 3.3
Kelompok disahkan dijangkiti Salmonella unggas dan langkah kawalan kuarantin haiwan berpenyakit (sila rujuk APTVM Kuarantin Haiwan Berpenyakit), dirawat (Rujuk APTVM Preskripsi Drug Veterinar), disinfeksi (Rujuk APTVM Disinfeksi) dan ditakai.
Indeks Pulih – Kod warna hijau 3.4
Ladang Pembiak / Penelur 3.4.1
Survelan (persampelan) dijalankan satu (1) hingga dua (2) minggu selepas aktiviti kawalan selesai dijalankan dan diulang semula selepas enam (6) bulan. (Rujuk APTVM Survelan)
Ladang Pedaging 3.4.2
Setelah ayam dikeluarkan, dan reban dibersih dan dibasmikuman (disinfeksi) dan direhatkan sekurang-kurangnya selama dua minggu.
Indeks bebas – Kod warna putih 3.5
Kelompok yang tidak pernah berlaku jangkitan
• Salmonella
unggas atau kelompok yang telah disahkan bebas
Salmonella unggas melalui aktiviti survelan. (Rujuk APTVM Survelan untuk Penyakit Haiwan)
KRITERIA BEBAS SALMONELLOSIS UNGGAS 4.0
Ladang bebas 4.1
Premis mestilah didaftar dan mendapat pengiktirafan 4.1.1
Mengamalkan langkah biosekuriti bagi mencegah 4.1.2
jangkitan Salmonella unggas ke dalam ladang unggas (Rujuk panduan SALT)
Tiada kelompok di dalam ladang dijangkiti 4.1.3
Salmonella unggas di mana disahkan melalui aktiviti survelan. (Rujuk APTVM Survelan untuk Penyakit Haiwan)
Zon bebas 4.2
Zon hendaklah didaftar dan mendapat pengiktirafan 4.2.1
DVS
Semua ladang unggas dalam zon yang dikenal pasti 4.2.2
mestilah mencapai status bebas Salmonella unggas
Penggantungan dan pemberian semula status bebas 4.3
BAHAGIAN II: PROTOKOL PENCEGAHAN, PENGAWALAN DAN PEMBASMIAN SALMONELLOSIS UNGGAS
PENGENALAN 1.0
Kawalan Salmonella unggas merupakan salah satu daripada Program Kawalan dan pembasmian Salmonella unggas Kebangsaan sejak tahun 1999. Kawalan Salmonella unggas juga merupakan kriteria untuk mendapatkan pensijilan SALT.
Protokol ini akan menjelaskan dasar, objektif, matlamat dan strategi serta panduan untuk pencegahan, pengawalan dan pembasmian penyakit Salmonella unggas agar dapat meningkatkan produktiviti ladang dan mencegah jangkitan penyakit bawaan makanan ternakan.
DASAR 2.0
DVS menetapkan Penyakit Salmonellosis unggas sebagai PWL mengikut peruntukan seksyen 31 (1), Akta Binatang 1953 dan
dilaksanakan usaha mencegah, mengawal dan membasmi
penyakit Salmonellosis unggas.
OBJEKTIF 3.0
Mencegah, mengawal dan membasmi Salmonellosis pada unggas.
MATLAMAT 4.0
STRATEGI 5.0
Untuk mencegah, mengawal dan membasmi Salmonellosis unggas, PVM Salmonellosis unggas menggariskan strategi berikut:
Kawalan import
•
Langkah biosekuriti
•
Survelan
•
Pelaporan
•
Pengurusan fail kes
•
Kuarantin dan kawalan pemindahan
•
Vaksinasi
•
Penghapusan dan pampasan
•
Khidmat nasihat
•
Keselamatan pekerja
•
Kempen kesedaran awam
BAHAGIAN III : PANDUAN TINDAKAN
KAWALAN IMPORT 1.0
Pengimportan unggas mestilah dari premis yang disahkan 1.1
bebas penyakit Salmonella unggas oleh PBV negara pengekport.
Pengimportan unggas perlu mematuhi peraturan yang 1.2
ditetapkan dalam protokol import dan disertai SKV dari PBV dari negara pengeksport.
LANGKAH BIOSEKURITI 2.0
Ladang unggas mestilah mengamalkan langkah biosekuriti dan amalan perladangan yang baik. (rujuk APTVM Biosekuriti Ladang)
SURVELAN 3.0
Aktiviti survelan untuk mengesan insiden kes salmonellosis hendaklah dijalankan secara berkala. (rujuk Buku Panduan SALT).
PELAPORAN 4.0
Semua makmal veterinar yang mengasingkan Salmonella unggas hendaklah melaporkan kepada ADIC dengan satu salinan kepada PPVN.
PENGURUSAN FAIL KES 5.0
KUARANTIN DAN KAWALAN PEMINDAHAN 6.0
Kemasukan unggas baru hendaklah diasingkan daripada 6.1
unggas sedia ada dalam ladang tersebut.
Pemindahan unggas hendaklah disertai dengan Akuan 6.2
Kebenaran Pindah dan SKV (Rujuk APTVM Pengurusan Kebenaran Pindah Haiwan dan Produk Haiwan Antara Negeri di Malaysia).
VAKSINASI 7.0
Hanya vaksin yang berdaftar dan mendapat kebenaran 7.1
daripada PBV Malaysia boleh digunakan.
Vaksinasi hendaklah dijalankan oleh pemvaksin berlesen. 7.2
Lesen pemvaksin hanya dikeluarkan oleh PBV.
Vaksinasi sebagai langkah pencegahan adalah digalakkan 7.3
Bagi kelompok positif, PPV hendaklah memberikan khidmat nasihat kepada penternak dan pekerja bagi meningkatkan keberkesanan pengurusan ladang sekaligus mengurangkan kadar jangkitan dan
kematian. (Rujuk APTVM Khidmat Nasihat Pelanggan dan
Pengembangan Veterinar)
KESELAMATAN PEKERJA 10.0
KEMPEN KESEDARAN AWAM 11.0
Rujukan
Akta Binatang 1953 1.
Protokol Kawalan Penyakit Haiwan Kebangsaan 2.
Buku panduan SALT 3.
The Merck Veterinary Manual,9th Edition
4. , Cynthia M Kahn, Scott Line,
Merial 2005
OIE Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terresterial Animals 5.
Penghargaan
Y.H. Dato’ Dr. Mohamad Azmie Bin Zakaria
Pengarah Bahagian Pengurusan Biosekuriti dan SPS
Y. Bhg. Datin Dr. Maznah Binti Ahmad Seksyen Kawalan dan Pembasmian Penyakit
Dr. Azri Bin Adzhar Seksyen Epidemiologi
dan Survelan
Dr. Rohaya Binti Mohd Ali Seksyen Kawalan dan
Pembasmian Penyakit
Dr. Maria Binti Jamli Bahagian Diagnostik
dan Kepastian Kualiti
Dr. Mohd Mokthar Bin Arshad Universiti Malaysia Kelantan
Dr. Jamaliah bt Senawi Seksyen Epidemiologi
dan Survelan
Dr. Salina Binti Amad Bugis Seksyen Kawalan dan
Pembasmian Penyakit
Dr. Dayang Salwani bt Awang Masheri Seksyen Kawalan dan
Pembasmian Penyakit
Puan Khoo Lian Looi Institut Penyelidikan Veterinar
Dr. Choo Li Chen Seksyen Kawalan dan
PROSEDUR PENYEDIAAN PROTOKOL VETERINAR MALAYSIA
DRAF LANGKAH AKTIVITI
1 1 DVS memutuskan penyakit yang perlu
disediakan protokol rasmi.
2 Melantik pasukan pendraf.
3 Draf pertama (1) diedar untuk ulasan
Ketua Seksyen berkaitan. Setelah suntingan, draf kedua (2) dikeluarkan.
2 4 Draf kedua (2) diedar untuk ulasan kepada
Pengarah Bahagian, pakar, mereka yang kanan dan berpengalaman. Setelah suntingan, draf ketiga (3) dikeluarkan.
3 5 Draf ketiga (3) diedar untuk ulasan berkaitan
dasar DVS oleh Ketua Pengarah (KP) dan Timbalan Ketua Pengarah (TKP(KV) dan TKP(P)). Setelah suntingan, draf keempat (4) dikeluarkan.
4 6 Draf keempat (4) diedarkan untuk ulasan
kepada Pengarah DVS Negeri. Setelah
suntingan, draf kelima (5) atau akhir dikeluarkan.
5 (akhir) 7 Ketua Pengarah memberi arahan untuk
