Pembuatan Bioetanol Sebagai Baan Ba!a" Alte"nati# Da"i
Pembuatan Bioetanol Sebagai Baan Ba!a" Alte"nati# Da"i
Sing!ong Ka"et
Sing!ong Ka"et
(Manihot Glaziovii)
(Manihot Glaziovii)
Dengan Hi$"oli%i% A%am
Dengan Hi$"oli%i% A%am
Sul#at Dan &e"
Sul#at Dan &e"menta%i Mengguna!an V
menta%i Mengguna!an Va"ia%i Ragi
a"ia%i Ragi
BIDA'G
BIDA'G KEGIAT
KEGIATA'(
A'(
PKM PE'ELITIA'
PKM PE'ELITIA' EKSAK
EKSAKTTAADIUSULKAN OLEH : DIUSULKAN OLEH : A
Alli i SSyyiibbrro o MMaalliissii NNIIMM: : 2200114444330000334 4 / / AAnnggkkaaaann: : 22001144 !
!""gg##$ $ !!rri %i %rraass""yyoo NNIIMM: : 220011444433000022& & / / AAnnggkkaaaann: : 22001144 Ir
Ir'an'ansysya$ a$ ArAr(i (i M#M#lylyononoo NIMNIM: 2: 20101)4)430300202* / * / AnAngkgkaaanan: 2: 20101))
U'IVERSITAS MUHAMMADI)AH JAKARTA
U'IVERSITAS MUHAMMADI)AH JAKARTA
JAKARTA
JAKARTA
*+,-Da-ar Isi ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ii Da-ar !ab"l ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, iii Da-ar .a+bar,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, i A 1, %ENDAHULUAN ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 1 1,1 Laar "lakang ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 1 1,2 %"r#+#san Masala$ ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 2 1,3 !##an ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 2 1,4 K"g#naan ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 2 1,) L#aran ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 2 A 2, !INAUAN %US!AKA ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 3 2,1 Singkong kar",,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 3 2,2 io"anol,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 3 2,3 Hi(rolisis asa+,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 4 2,4 Sa$aro+y"s "r"isia",,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 4 2,) A"oba"r A"i,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ) 2, Disilasi,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ) A 3, ME!ODE %ENELI!IAN ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 3,1 Ala (an ba$an,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 3,2 %ros"(#r 5"n"liian,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 3,3 Diagra+ alir,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, * A 4, IA6A DAN AD7AL KE.IA!AN ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, & 4,1 Anggaran iaya ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, & 4,2 a('al K"giaan ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, & DA8!A9 %US!AKA ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 10 LAM%I9ANLAM%I9AN
La+5iran 1, io(aa K"#a (an Anggoa La+5iran 2, #si-ikasi Anggaran K"giaan
La+5iran 3, S#s#nan Organisasi !i+ %"n"lii (an %"+bagian !#gas La+5iran 4, S#ra %"rnyaaan K"#a %"n"lii
BAB ,. PE'DAHULUA'
,., Lata" Bela!ang
%a(a +asa s"karang ingka 5"+akaian ba$an bakar +inyak sangala$ inggi s"(angkan s#+b"r ba$an bakar +inyak b#+i yang (i5akai saa ini s"+akin +"ni5is kar"na 5"ningkaan k"b##$an s"ra #+la$ 5"n(#(#k yang b"ra+ba$ "r#a+a (i In(on"sia, +aka (i5"rl#kan s#+b"r "n"rgi al"rnai- bar# yang +a+5# +"n#k#5i aa# 5aling i(ak (a5a +"ng$"+a 5"ngg#naan
"n"rgi (ari ba$an bakar -osil "rs"b#, Sala$ sa# "n"rgi al"rnai- yang +"nanikan a(ala$ bio"anol,
io"anol a(ala$ "anol yang ba$an #a+anya (ari #+b#$an (an #+#+nya +"ngg#nakan 5ros"s -ar+"nasi g#la (ari s#+b"r karbo$i(ra ;5ai< +"ngg#nakan ban#an +ikroorganis+", %ro(#ksi bio"anol (ari ana+an yang +"ngan(#ng 5ai aa# karbo$i(ra s"5"ri: singkong= #bi= ag#ng= (an lain lain, !"a5i 5ro(#ksi bio"anol ini banyak +"ngg#nakan ba$an +akanan yang banyak (ikons#+si, S"$ingga 5"rl# a(a al"rnai- lain Ol"$ s"bab i#= 5"n"liian ini b"r##an #n#k +"+b#a bio"anol ("ngan ba$an bak# yang (a5a (ig#nakan a(ala$ +"+an-aakan 5ai yang "rkan(#ng (ala+ singkong kar",
Singkong kar" +"r#5akan sala$ sa# "nis singkong 5o$on yang +"ngan(#ng s"nya'a ra#n= yai# asa+ siani(a ;H>N<= s"$ingga i(ak (i5"r#alb"likan (an k#rang (i+an-aakan ol"$ +asyaraka, !ana+an singkong kar" ini (a5a +"ng$asilkan #bi ("ngan b"ra $a+5ir "+5a kali li5a (ari singkong biasa s"$ingga ika (ia(ikan ba$an bak# #n#k 5"+b#aan bio"anol sangala$ layak (ari s"gi k""rs"(iaannya= (ala+ arian s"bagai ba$an bak# s#(a$ #k#5 a+an,
%a(a 5"n"liian ini (ig#nakan $i(rolisis asa+ ("ngan asa+ s#l-a ;H2SO4< b"rkons"nrasi r"n(a$ kar"na "-"ki- +"ng$asilkan g#la inggi (an s"kalig#s +a+5# +"ng$i(rolisis s"ra ;s"l#losa (an $"+is"l#losa<, Asa+ s#l-a ;H2SO4< +"r#5akan asa+ yang s"ring (ig#nakan s"bagai kaalis ki+ia +"ski5#n asa+ yang lain #ga bisa (ig#nakan s"5"ri asa+ klori(a ;H>l<, Hi(rolisis asa+ (a5a +"+"a$ $"+is"l#losa ("ngan "-"ki- +"na(i +ono+"r+ono+"r g#la ;arabinosa= galakosa= gl#kosa= +anosa= (an ?ilosa< (an lar#an oligo+"r yang +"ningkakan kon"rsi s"l#losa= ;S#n (an >$"ng= 200)<,
%"n"liian ini b"r##an #n#k +"ng"a$#i 5ros"s 5"+b#aan bio"anol ;5"rsia5an ba$an bak#= -"r+"nasi (an (isilasi< (ari ba$an singkong kar" ("ngan $i(rolisis asa+, S"lain i# #ga #n#k +"ng"a$#i s"b"ra5a b"sar bi"anol (ari singkong kar" ("ngan #i 5"rban(ingan (#a bak"ri yang b"rb"(a #n#k -"r+"nasi,
,.* Pe"umu%an Ma%ala
"r(asarkan laar b"lakang (iaas= 5"r#+#san +asala$ yang (iba$as (ala+ $al ini a(ala$:
1, agai+ana 5ros"s 5"+b#aan singkong kar" #n#k +"ng$asilkan bio"$anol +"lal#i 5ros"s $i(rolisis asa+ s#l-a (ilan#kan ("ngan
-"r+"nasi lar#an $asil $i(rolisa ("ngan +"ngg#nakan ragi @
2, "ra5a ka(ar bio"anol yang (i$asilkan 5a(a -"r+"nasi singkong kar" ("ngan +"ngg#nakan ragi roi (an ragi a5" @
3, Dari (#a ragi #n#k -"r+"nasi= +ana yang l"bi$ banyak +"ng$asilkan bio"anol (ari singkong kar" @
,./ Tu0uan
1, M"+b#a bio"anol (ari singkong kar" +"lal#i 5ros"s $i(rolisa k"+#(ian -"r+"nasi,
2, M"+ban(ingkan -"r+"nasi (ari arian ragi anara Saccharomyces cereviseae ;9agi 9oi< D"ngan Acetobacter Aceti ;9agi !a5"< ("ngan arian +assa ragi (an arian 'ak# Un#k %"+b#aan io"anol Dari Singkong Kar" S"ara Hi(rolisis Asa+ S#l-a S"bagai a$an akar Al"rnai- .
3, Un#k +"n(a5akan kon(isi o5"rasi yang o5i+#+ ;"nis ragi= +assa ragi= (an 'ak# -"r+"nasi<,
,.1 Kegunaan
1, agi 5"+"rina$= bisa +"ng#rangi 5"ngg#naan ba$an bakar ala+ yang s#(a$ +#lai $abis (an +"ngganinya ("ngan ba$an bakar nabai.
2, agi +a$asis'a= bisa +"lak#kan 5ros"s +"+b#a bio"anol (ari singkong kar" +"lal#i 5ros"s $i(rolisa k"+#(ian -"r+"nasi,
3, agi +asyaraka=bisa +"ng"a$#i ba$'a singkong kar" (a5a (ig#nakan #n#k +"+b#a bio"anol,
4, agi Uni"rsias= +"na+ba$ (aa (an k$asana$ k"il+#an "nang 5"+b#aan bio"anol (ari singkong kar",
,.2 Lua"an
1. io"anol (ari singkong kar"
2, #rnal il+ia$ aa# 5rosi(ing s"+inar 3, HAKI
BAB *. TI'JAUA' PUSTAKA *., Sing!ong !a"et
Singkong kar" ;Mani$o glaioii<= a(ala$ ana+an #+bi b"rasal (ari A+"rika Lain= (an angsa %or#gis +"+ba'anya k" A-rika, Singkong kar"
+"r#5akan #+bi yang i(ak bisa (ikons#+si s"bagai ba$an +akanan kar"na +"ngan(#ng #ns#r ki+ia yai# asa+ siani(a ;H>N< yang b"rsi-a ra#n, Singkong kar" saa ini 5"ny"barannya $a+5ir k"s"l#r#$ (#nia (an b"rk"+bang (i n"garan"gara yang "rk"nal 'ilaya$ 5"raniannya, Singkong kar" (iana+ s"ara ko+"rsial (i 'ilaya$ In(on"sia s"kiar a$#n 1*10= s""la$ s"b"l#+nya (i5"rk"nalkan orang %or#gis 5a(a aba( k"1 k" N#sanara (ari rasil, U+binya (ik"nal l#as s"bagai 5"ng$asil karbo$i(ra (an (a#nnya s"bagai say#ran, Singkong kar" +"r#5akan sala$ sa# "nis #+bi #+bian aa# akar 5o$on= yang 5anangnya raaraa b"rgaris "nga$ ) 10 + (an 5anang )0 *0 += (an "(a
("ngan singkong biasa yang $anya #+b#$ anara 1=) s/(, 3 +""r +aka singkong kar" bisa +"na5ai inggi 10 +""r, Klasi-ikasi ana+an #bi kay# a(ala$ :
King(o+ : %lana" ;!#+b#$an<
S#bking(o+ : !ra$"obiona ;!#+b#$an b"r5"+b#l#$< S#5"r Diisi : S5"r+ao5$ya ;M"ng$asilkan bii< Diisi : Magnolio5$ya ;!#+b#$an b"rb#nga< K"las : Magnolio5si(a ;b"rk"5ing (#a / (ikoil< S#b K"las : 9osi(a"
Or(o : E#5$orbial"s
8a+ili : E#5$orbia"a"
."n#s : Mani$o
S5"si"s : Mani$o glaioii M,A, *.* Bioetanol
io"anol +"r#5akan "anol aa# k"5"n("kan (ari "il alko$ol ;>2H)OH< aa# s"ring #ga (is"b# ("ngan grain alko$ol, Si-a lainnya a(ala$ lar# (ala+ air (an ""r (an +"+5#nyai 5anas 5"+bakaran 32* Kkal, Eanol (a5a (i5"rol"$ (ari $asil 5ros"s -"r+"nasi g#la ("ngan +"ngg#nakan ban#an +ikroorganis+", Dala+ in(#sri= "anol (ig#nakan s"bagai ba$an bak# in(#sri #r#nan alko$ol= a+5#ran #n#k +iras= ba$an (asar in(#sri -ar+asi= (an a+5#ran ba$an bakar #n#k k"n(araan, Eanol "rbagi (ala+ iga gra("= yai# gra(" in(#sri ("ngan ka(ar alko$ol &0&4B= n"ral ("ngan ka(ar alko$ol &&&=)B #+#+nya (ig#nakan #n#k +in#+an k"ras aa# ba$an bak# -ar+asi (an gra(" ba$an bakar ("ngan ka(ar alko$ol (iaas &&=)B ;Ha+bali " al, 200C<,
Eanol +"r#5akan a air= i(ak b"r'arna= b"rba# s5"si-ik= +#(a$ "rbakar (an +"ng#a5= (a5a b"ra+5#r ("nganair ("ngan s"gala 5"rban(ingan,
*./ Hi$"oli%i% A%am
Kon"rsi 5olisakari(a +"na(i +ono+"r+ono+"r (a5a (ilak#kan ("ngan 5ros"s $i(rolisis baik s"ara "ni+ais +a#5#n s"ara ki+ia'i, Hi(rolisis s"ara ki+ia'i biasanya +"ngg#nakan asa+, Asa+ yang s"ring (i5"rg#nakan a(ala$ asa+ s#l-a= asa+ klori(a (an asa+ -os-a, Hi(rolisis asa+ 5a(a (asarnya
a(a 2 "nis= yai# $i(rolisis 5a(a s#$# r"n(a$ ("ngan kons"nrasi asa+ inggi ;on"nra"(ai( $y(rolisis< (an $i(rolisis 5a(a s#$# inggi ("ngan kons"nrasi asa+ r"n(a$ ;(il#"ai($y(rolisis< ;!a$"ra("$ (an K"ik$osro 200C<,
Hi(rolisis a(ala$ s#a# 5ros"s anara r"akan ("ngan air agar s#a# s"nya'a 5"a$ "r#rai, 9"aksi Hi(rolisis:
;>H10O)<n n H2O n >H12O
%olisakari(a Air .l#kosa
9"aksi anara air (an 5ai b"rlangs#ng sanga la+ba s"$ingga (i5"rl#kan ban#an kaalisaor #n#k +"+5"rb"sar k"r"aki-an air, Kaalisaor bisa b"r#5a asa+ +a#5#n "ni+, Kaalisaor asa+ yang biasa (ig#nakan a(ala$
asa+ klori(a= asa+ nira (an asa+ s#l-a, Dala+ in(#sri #+#+nya (ig#nakan "ni+ s"bagai kaalisaor, Sala$ sa# 5ros"s $i(rolisis yai# $i(rolisis asa+= (i+ana kaalisaornya +"ngg#nakan asa+, Asa+ b"r-#ngsi s"bagai kaalisaor ("ngan +"ngaki-kan air, Di (ala+ in(#sri asa+ yang (i5akai a(ala$ H2SO4 (an H>l, H2SO4 l"bi$ +"ng#n#ngkan kar"na l"bi$ r"aki- (iban(ingkan H>l, *.1 Sa33a"om43e% 3e"e5i%iae
Sa$aro+y"s "r"isia" "r+as#k k" (ala+ k"las Aso+y""s yang (iirikan ("ngan 5"+b"n#kan ask#s yang +"r#5akan "+5a 5"+b"n#kan askos5ora, Sa$aro+y"s s"r"isia" +"+5"rbanyak (iri s"ara as"ks#al yai# ("ngan b"r#nas ;%"l"ar (an >$an 1&*<, A(a5#n r"aksi yang "ra(i 5a(a 5ros"s -"r+"nasi 5a(a s"$aro+y"s "r"isia"= yai#:
>H12O Saccagaromyces cerevisiae 2>H3>HOH>OOH 22=) kkal
.l#kosa Asa+ Laka
Sa$aro+y"s "r"isia" s"ring (ig#nakan (ala+ -"r+"nasi "anol kar"na sanga a$an (an ol"ran "r$a(a5 ka(ar "anol yang inggi ;121*B /<= a$an 5a(a ka(ar g#la yang #k#5 inggi (an "a5 aki- +"lak#kan -"r+"nasi 5a(a s#$# 432 o>, Sa$aro+y"s "r"isia" +"+5#nyai akiias o5i+#+ 5a(a
s#$# 30 3) o> (an i(ak aki- 5a(a s#$# l"bi$ (ari 40 o>, Sa$aro+y"s "r"isia" (a5a +"+-"r+"nasi gl#kosa= s#krosa= galakosa s"ra ra-inosa ;K#nk"" (an Mar(on 1&C0<, iakan Sa$aro+y"s, "r"isia" +"+5#nyai k""5aan -"r+"nasi o5i+#+ 5a(a 5H 4=4* ;Harrison (an .ra$a+ 1&C0<, 9"n("+"n alko$ol (ari $"ksosa (ala+ -"r+"nasi +"ngg#nakan k$a+ir (ari g"n#s Sa$aro+y"s (a5a +"na5ai &0 B ;oyl"s 1&*4<, %ros"s -"r+"nasi ol"$ Sa$aro+y"s a(ala$ 5ros"s 5"ng#ba$an s"bagian b"sar "n"rgi (ari g#la k" (ala+ b"n#k "anol, E-isi"nsi 5"ng#ba$an "n"rgi "rs"b# (a5a +"na5ai &C B ;>a+5b"l 1&*3<, M"kanis+" 5"+b"n#kan "anol ol"$ ka+ir +"lal#i al#r E+b("nM"y"r$o-%arnas %a$'ay ;EM%< aa# glikolisis, S""la$ +"lal#i a$a5 glikolisis= 5ir#a yang "rb"n#k k"+#(ian (ir#ba$ +"na(i as"al("$i( (an >O2
ol"$ "ni+ 5ir#a ("arboksilas"= s""la$ i# ol"$ "ni+ alko$ol ("$i(rog"nas" (ir#ba$ +"na(i "anol,
*.2 A3etoba3te" A3eti
A"oba"r a"i +"+iliki iriiri b"n#k s"l b#la +"+anang= r"s5irasi a"robik= (a5a #+b#$ sa+5ai s#$# 30o>= s"ra +a+5# +"ng$asilkan asa+ as"a, ak"ri asa+ as"a +"+5#nyai 5"ran #a+a (ala+ -"r+"nasi ba$an 5angan a(ala$ +"ngoksi(asi alko$ol (an karbo$i(ra lainnya +"na(i asa+ as"a (an b"r5"ran (ala+ -"r+"nasi alko$ol ("ngan 5ro(#k #a+anya yai# "anol, A(a5#n
r"aksi yang "ra(i 5a(a saa -"r+"nasi b"rlangs#ng= yai#:
>H12O Acetobacter acety 2>H3>H2OH 2>O2 22 kkal
.l#kosa Eil alko$ol
A"oba"r a"i +"r#5akan gra+ n"gai- #n#k k#l#r yang +asi$ +#(a= gra+ 5osii- #n#k k#l#r yang s#(a$ #a= obliga a"robi= +"+b"n#k baang (ala+ +"(i#+ asa+= s"(angkan (ala+ +"(i#+ alkali b"rb"n#k oal= b"rsi-a non +oral (an i(ak +"+b"n#k s5ora= i(ak +a+5# +"nairkan g"lain= i(ak +"+5ro(#ksi H2S= i(ak +"r"(#ksi nira (an $"r+al ("a$ 5oin 5a(a s#$# ) C0F>,iasanya #k#ran 0=0=* ? 1=04=0 G+, A"oba"r "r(a5a (ib"b"ra5a b#a$ s"5"ri angg#r (an b#a$b#a$ yang "la$ +"+b#s#k, "b"ra5a 5"n"liian +"n#n#kkan ba$'a g"n#s A"oba"r +a+5# (iisolasi (ari s#s5"nsi a+5#ran b"r#5a b#a$ $"rry= a5"l= k#r+a= 5al+= k"la5a= b"b"ra5a b#nga (an +asi$ b"r5o"nsi 5a(a ba$anba$an yang lain,
*.- Di%tila%i
Disilasi a(ala$ s#a# 5ros"s 5"ng#a5an (an 5"ng"+b#nan k"+bali= yang (i+aks#(kan #n#k +"+isa$kan a+5#ran (#a aa# l"bi$ a air k" (ala+ -raksi-arksinya b"r(asarkan 5"rb"(aan iik (i(i$, %a(a #+#+nya= 5"+isa$an $asil -"r+"nasi gl#kosa/("krosa +"ngg#nakan sis"+ #a5airan= (an "r(iri (ari ko+5on"nko+5on"n "r"n# yang +#(a$ "ra+5#r, U+#+nya ("silasi b"rlangs#ng 5a(a "kanan a+os-"r= ono$ (ala+ $al ini a(ala$ sis"+ alko$ol air= yang 5a(a "kanan a+os-"r +"+iliki iik (i(i$ s"b"sar C*= o>, ;!okroa(iko"so"+o= 1&*<
BAB /. METODE PE'ELITIA' /., Alat Dan Baan
a, Ala
1. !i+bangan Analiis &, Ayakan
2. A#o >la" 10, 9"-rako+""r 3. "ak"r .lass 11, Erl"n+"y"r 4. %"nga(#k 12, %i5" Uk#r
5. Lab# Uk#r 13, Ko+5or ;%"+anas< 6. !"r+o+""r 14, 5H M""r
7. Alko$ol+""r 1), Ala !anki 8"r+"nor 8. Ala Disilasi 8raksionasi,
b, a$an
1, Singkong kar" , Air/a#a("s
2, H2SO4 C, NaOH
3, >aO *, Ur"a,
4, Sa$aro+y"s "r"isia" ;ragi roi< &, %#5#k N%K ), A"oba"r a"i ;ragi a5"<
/.* P"o%e$u" Penelitian
%"n"liian ini (ilak#kan ("ngan a$a5ana$a5an s"bagai b"rik#: !a$a5 I : %"rsia5an ba$an bak#
!a$a5 II : %"ng$al#san (an %"ng"ringan !a$a5 III : Hi(rolisis asa+ s#l-a
!a$a5 I : 8"r+"nasi
!a$a5 : Disilasi (an D"$i(rasi /.*., Pe"%ia6an Baan Ba!u
1. Singkong kar" (ii+bang s"banyak 2 kg lal# (ik#5as k#li arinya (an (ib"rsi$kan ("ngan air (ari kooran
2. k"+#(ian (i5oong lal# (i5ar#, %ar#an singkong (ia+ba$kan air s"$ingga +"na(i b#b#r,
/.*.* Pengalu%an $an Penge"ingan
1. S"lan#nya 5ai basa$ (ik"ringkan ("ngan ara (i"+#r (i ba'a$ sinar +aa$ari $ingga k"ring (an (io"n 5a(a s#$# C0 o> s"la+a 2 a+,
2. S""la$ b"narb"nar k"ring 5ar#an singkong (i"5#ngkan ("ngan ara 5"ng$al#san +"ngg#nakan +"sin 5"nggiling= lal# (ilak#kan 5"ngayakan,
/.*./ Hi$"oli%i% A%am Sul#at
1. #a 5"lar# $i(rolisis (ari asa+ 5"ka H2SO4 1C=* M s"banyak 11=23 +l (ilar#kan (ala+ lab# 5"ng"n"r )00 +l k"+#(ian a+ba$kan a#a("s, Lak#kan 5ros"s 5"ng"n"ran s"la+a 2 kali kar"na lar#an yang (ib##$kan 00 +l,
2, !i+bang &0 gr "5#ng singkong kar"= k"+#(ian a+5#rkan ("ngan $asil 5"ng"n"ran s"banyak 300 +l,
3. %anaskan a+5#ran "rs"b# +"ngg#nakan a#o la" ("ngan s#$# $ingga 120 o> k"+#(ian a#r 'ak#nya ) +"ni (i$i#ng 5a(a saa s#$# a#o la" +"na5ai 120 o> $ingga lar#an "rs"b# "n"r aa# +#(a$ (ia(#k,
/.*.1 &e"menta%i
1, Sia5kan "ak"r glass #n#k sa+5l" ragi roi (an ragi a5" +asing+asing sa+5l" (ibagi "na+ #n#k arian +assa ragi (an arian 'ak#,
2, K"+#(ian lak#kan -or+#lasi +"(ia g#la $asil $i(rolisis ("ngan ara +"nga#r 5H (an ka(ar g#la, 5H (ia#r 4=) ("ngan +"na+ba$kan basa k#a ;NaOH< (an ka(ar g#la (ia#r ("ngan 5"ng"n"ran aa# 5"+"kaan,
3, Lal# a+ba$kan +ikroba ragi roi #n#k 5"robaan 5"ra+a (an ragi a5" 5"robaan k"(#a= +asing+asing iga sa+5l" ;A: * gr= : 12 gr= (an >: 1*
gr<
4, Lar#an a#a("s #n#k +"ng"n"rkan sa+5l" ;A= = >< 5a(a arian ragi 10 +l ("ngan s#$# 5"+anasan (iba'a$ 40o>,
), !a+ba$kan n#risi N%K s"banyak 4 gr (an #r"a s"banyak ) gr
, Lak#kan 5"ngkon(isian #(ara -"r+"nasi ("ngan arian 'ak# ;C2 a+ #n#k sa+5" A= 110 a+ sa+5l" = (an 140 a+ sa+5" ><,
/.*.2 Di%tila%i $an Dei$"a%i
1. A+bil $asil -"r+"nasi (ari 5"robaan +asing+asing s"banyak 30 +l= +as#kan k"(ala+ lab# 5"+anas (an (i(isilasi, S""la$ 5ros"s (isilasi s"l"sai= ka(ar alko$ol $asil (isilasi (a5a (i#k#r, Lak#kan ("$i(rasi #n#k +"ng$ilangkan ka(ar air ("ngan +"ngg#nakan >aO,
/./ Diag"am Ali"
.a+bar 3,1, Diagra+ alir %"ng#5asan
(an 5"n#ian
%"nggilingan/5"+ar#an
Dik"ringkan (an (io"n
Hi(rolisis asa+
8"r+"nasi A#("s= H
2SO4 1C=* M 9agi roi (an 9agi
a5" Disilasi 8raksionasi io"ano l >O2 D"$i(rasi >aO Singkong kar" Air "rsi$ Air
BAB 1. BIA)A DA' JADWAL KEGIATA' 1., Angga"an Bia4a
!ab"l 4,1 9ingkasan Anggaran iaya %KM%
'o. Jeni% Pengelua"an Bia4a 7R6.8
1 %"ralaan 5"n#nang= 95 4,&3C,000
2 a$an $abis 5akai= 95 1,C0,000
3 %"ralanan= 95 2,3)0,000
4 Lainlain 95 3,0)0,000
#+la$ 95 12,043,000
1.* Ja$9al Kegiatan
!ab"l 4,2 a('al K"giaan %KM%
'o. Kegiatan Bulan !e:, Bulan !e:* Bulan !e:/ Bulan !e:1
1 %"rsia5an Ala (an a$an
2 %"n"liian
3 Analisa Hasil (an Daa
4 %"+b#aan La5oran ) %#blikasi : #rnal
DA&TAR PUSTAKA
A9NA!A= I 7A6AN= 200&= J Development of Alternative Bioprocess Technology to Bioethanol Production from Cassava by Trichoderma viride,
Aspergillus niger and Saccharomyces cerevisiae= S"kola$ %asasarana
Insi# %"ranian= ogor,
>on"y= 7= 1&C&= J Fermentation and Enim Technology= Is "(= $on 7ill"y an( Sons= N"' 6ork,
D'iari= S, 9= 200*= JTe!nologi Pangan= %#sa %"rb#k#an= D"5ar"+"n %"n(i(ikan Nasional= akara,
8"ss"n("n (an 8"ss"n("n= 1&&C= J "imia #rgani! edisi !etiga J= %! Erlangga= akara,
.roggins= %,H= 1&&2= J$nit Process %n #rganic Synthesis= M .ra' Hill ook >o+5any= N"' 6ork,
Ignaa NS6= Lanar Is+i D= 200*= &Pembuatan Bioetanol dari Tepung Talas
'Colocasia esculenta '()* Schott*+= %rogra+ S#(i D III !"knik
Ki+ia= 8ak#las !"knik= Uni"rsias S"b"las Mar"= S#rakara
In(ra'ai= .an(ar= 1&*2 JTapai from Cassava and Cereals) Department of
Biology= 8a#ly o- Ma$"+ais Na#ral Si"n"s= Uni"rsiy o-
In(on"sia,= D"5ok >a+5#s= akara
%"rry= 9,H= 1&*4= &Perry Chemical Engineering ands Boo!+= M .ro' Hill= Singa5or",
%r"so= Sa+#"l .,= an( >"il . D#nn= 1&)&= &%ndustrial -icrobiology= $ir( "(, M.ra'Hill >o+5any:N"' 6ork
Si"n"s= Uni"rsiy o- In(on"sia,= D"5ok >a+5#s= akara
S#(ar+a(i= S,= (kk= 1&&C= &Prosedur Analisa $ntu! Bahan -a!anan dan
Pertanian+= Lib"ry= akara,
S#s+iai= 6#ana= 2012, idrolisis Asam Pati dan Serat $bi "ayu -en.adi
-onosa!arida Sebagai Substrat Fermentasi Bioetanol , Agro!"$no=
ol 2 No 3,
!okroa(iko"so"+o= S= 1&*= J FS dan %ndustri $bi "ayu Lainnya= %! .ra+"(ia %#saka Ua+a= akara,
7ar(ana= .igi$ A,%= 2013= &Pembuatan Bioetanol Dari $bi "ayu -engguna!an
idrolisis Asam Sulfat Secara Fermentasi Dengan -i!roba
Saccharomyces Cerevisiae= %oli"knik N"gri= "+b"r,
2 "nis K"la+in Lakilaki
3 %rogra+ S#(i !"knik Ki+ia
4 NIM 2014430034
) !"+5a (an !anggal La$ir "kasi= 1 M"i 1&&C
E+ail Malisyibrog+ail,o+
C No+or !"l"5on/H% 0*131442033C
B. Ri9a4at Pen$i$i!an
SD SMP SMA
Na+a Insi#si SD N Saria
M"kar 01 M!s Aa'a %#sa %#ra MA Aa'a %#sa %#ra #r#san I%A !a$#n Mas#kL#l#s 2002200* 200*2011 20112014
<. Pema!ala Semina" Ilmia 7Oral Presentation8 'o. 'ama Pe"temuan Ilmia =
Semina" Ju$ul A"ti!el Ilmia Wa!tu $an Tem6at 1 2
D. Penghargaan dalam 10 ahun era!hir "dari #emerinah$ as%siasi aau instusi lainn&a'
'o. 'ama Pe"temuan Ilmia = Semina" Ju$ul A"ti!el Ilmia Wa!tu $an Tem6at 1 2
S"+#a (aa yang saya isikan (an "ran#+ (ala+ bio(aa ini a(ala$ b"nar (an (a5a (i5"rangg#nga'abkan s"ara $#k#+, A5abila (i k"+#(ian $ari "rnyaa (i#+5ai k"i(aks"s#aian ("ngan k"nyaaan= saya sangg#5 +"n"ri+a sanksi, D"+ikian bio(aa ini saya b#a ("ngan s"b"narnya #n#k +"+"n#$i sala$ sa# 5"rsyaraan (ala+ 5"nga#an Hiba$ %KM %"n"liian,
akara= 2* Okob"r 201 %"ng#s#l= Ali Syibro Malisi
3 %rogra+ S#(i !"knik Ki+ia
4 NIM 201443002&
) !"+5a (an !anggal La$ir akara= 13 D"s"+b"r 1&& E+ail !"g#$ri5ras"yo13g+ail,o+ C No+or !"l"5on/H% 0*)CC0441&)
B. Ri9a4at Pen$i$i!an
SD SMP SMA
Na+a Insi#si SD N 0) %agi SM% N )2 akara SMA N )3 akara
#r#san I%A
!a$#n Mas#kL#l#s 2002200* 200*2011 20112014
<. Pema!ala Semina" Ilmia 7Oral Presentation8 'o. 'ama Pe"temuan Ilmia =
Semina" Ju$ul A"ti!el Ilmia Wa!tu $an Tem6at 1 2
D. Penghargaan dalam 10 ahun era!hir "dari #emerinah$ as%siasi aau instusi lainn&a'
'o. 'ama Pe"temuan Ilmia = Semina" Ju$ul A"ti!el Ilmia Wa!tu $an Tem6at 1 2
S"+#a (aa yang saya isikan (an "ran#+ (ala+ bio(aa ini a(ala$ b"nar (an (a5a (i5"rangg#nga'abkan s"ara $#k#+, A5abila (i k"+#(ian $ari "rnyaa (i#+5ai k"i(aks"s#aian ("ngan k"nyaaan= saya sangg#5 +"n"ri+a sanksi, D"+ikian bio(aa ini saya b#a ("ngan s"b"narnya #n#k +"+"n#$i sala$ sa# 5"rsyaraan (ala+ 5"nga#an Hiba$ %KM %"n"liian,
akara= 2* Okob"r 201 %"ng#s#l=
3 %rogra+ S#(i !"knik Ki+ia
4 NIM 201)43002*
) !"+5a (an !anggal La$ir akara= 2C an#ari 1&&
E+ail Kair'ansya$?2y+ail,o+ C No+or !"l"5on/H% 0*)**12321
B. Ri9a4at Pen$i$i!an
SD SMP SMA
Na+a Insi#si SDN 03 %#lo
.a(#ng SM%N &2
SMK >araka N#sanara
#r#san Analis Ki+ia
!a$#n Mas#kL#l#s 2001200C 200C2010 20102014
<. Pema!ala Semina" Ilmia 7Oral Presentation8
'o. 'ama Pe"temuan Ilmia =
Semina" Ju$ul A"ti!el Ilmia Wa!tu $an Tem6at 1 2
D. Penghargaan dalam 10 ahun era!hir "dari #emerinah$ as%siasi aau instusi lainn&a'
'o. 'ama Pe"temuan Ilmia =
Semina" Ju$ul A"ti!el Ilmia Wa!tu $an Tem6at 1 2
S"+#a (aa yang saya isikan (an "ran#+ (ala+ bio(aa ini a(ala$ b"nar (an (a5a (i5"rangg#nga'abkan s"ara $#k#+, A5abila (i k"+#(ian $ari "rnyaa (i#+5ai k"i(aks"s#aian ("ngan k"nyaaan= saya sangg#5 +"n"ri+a sanksi, D"+ikian bio(aa ini saya b#a ("ngan s"b"narnya #n#k +"+"n#$i sala$ sa# 5"rsyaraan (ala+ 5"nga#an Hiba$ %KM %"n"liian,
akara= 2* Okob"r 201 %"ng#s#l=
Ir'ansya$ Ar(i M#lyono
3 %rogra+ S#(i !"knik Ki+ia
4 NIDN 032)02*001
) !"+5a (an !anggal La$ir 6ogyakara (an 2) 8"br#ari 1&*0 E+ail alika,+"asari-#+,a,i( C No+or !"l"5on/H% 0*122C3&C)
B. Ri9a4at Pen$i$i!an
S, S* S/
Na+a Insi#si Uni"rsias Di5on"goro
>#rin Uni"rsiy o- !"$nology= 7"s"rn A#sralia
#r#san !"knik Ki+ia >$"+ial Engin""ring !a$#n Mas#kL#l#s 1&&C 2002 2003200) <. Pema!ala Semina" Ilmia 7Oral Presentation8
'o. 'ama Pe"temuan
Ilmia = Semina" Ju$ul A"ti!el Ilmia
Wa!tu $an Tem6at
1
Si+5osi#+ Nasional %oli+"r I= Hi+5#nan %oli+"r In(on"sia
The Effect of Teflon (i/uid Sprayed on Silicate 0lass Coating on %mproving %t1s ydrophobicity 200= LI%I 2 !$" !$ir( Nanosi"n" an( nano"$nology Sy+5osi#+ 2010= I!, Development if Chitosan2 nanoparticel Film Based -aterials for Controlled
3uality of -inced Beef During 4efrigerated Storage 2010= I! 3 !$" In"rnaional >on-"r"n" on iosi"n" an( io"$nology 2011= UIN S#nan Kaliaga
Effects of
Chitosan5-ontmorillonite 6anocomposites Films on the
0ro7th of Bacteria in (aboratory -edia
11 12 Okob"r 2011 = 6ogyakara
5"r#+b#$an bak"ri 5a(a ikan ) SEMNAS!EK 2014= UM %"ngar#$ Kons"nrasi Dikloro+"an !"r$a(a5 Daya Lar# S"l#losa As"a Dari Li+ba$ >air In(#sri !a$# 1* No"+b"r 2014= akara SEMNAS!EK 201)= UM %"ngar#$ 5H io-lok#lan kiosan (an nano5arik"l kiosan "r$a(a5 "-isi"nsi 5"+isa$an 5a(a 5"+an"nan +ikroalga 1C No"+b"r 201)= 8! UM C In"rnaional >on-"r"n" on >$"+ial Engin""ring 201) In-l#"n" o- $iosan +a"rials on $" -lo#laion o- +iroalga >$lor"lla S5, 2C 2* Okob"r 201)= UAD
D. Penghargaan dalam 10 ahun era!hir "dari #emerinah$ as%siasi aau instusi lainn&a'
'o. 'ama Pe"temuan
Ilmia = Semina" Ju$ul A"ti!el Ilmia
Wa!tu $an Tem6at 1 HIAH E9SAIN.= DIK!I K"+asan Anibak"ri "rbasis Kiosan>lay># Un#k +"ng$alangi K"r#sakan Ikan !a$#n 2011 (an a$#n 2012 2 HAKI
8il+ Anibak"ri Nanoko+5osi Kiosan>lay># #n#k
+"ng$alangi K"r#sakan Ikan
4 HIAH E9SAIN.= DIK!I
%o"nsi Nano5arik"l kiosan +a"rial (an o5i+asi 5ros"s #n#k +"n#r#nkan biaya 5"+an"nan +ikroalga
!$ 201) (an !a$#n 201
) HAKI %ros"(#r %"+b#aan
Nano+agn"ik Kiosan .ran"(= No+or (an anggal 5"r+o$onan: >00201)02&31= 30 S"5"+b"r 201= No, %"naaan: 0C)34
S"+#a (aa yang saya isikan (an "ran#+ (ala+ bio(aa ini a(ala$ b"nar (an (a5a (i5"rangg#nga'abkan s"ara $#k#+, A5abila (i k"+#(ian $ari "rnyaa (i#+5ai k"i(aks"s#aian ("ngan k"nyaaan= saya sangg#5 +"n"ri+a sanksi, D"+ikian bio(aa ini saya b#a ("ngan s"b"narnya #n#k +"+"n#$i sala$ sa# 5"rsyaraan (ala+ 5"nga#an Hiba$ %KM %"n"liian,
akara= 2* Okob"r 201 %"+bi+bing=
Ma"rial #si-ikasi %"+akaian K#anias Harga Sa#an ;95< K""rangan !i+bangan Analiis M"ni+bang "ra a$an ak# 1 b#a$ 95 400,000 S"'a Ayakan Ala %"ngal#san 0 M"s$ 1 b#a$ 95 )00,000 S"'a Ala %"n#+b#k Ala %"ngal#san 1 b#a$ 95 400,000 S"'a ."las Uk#r Ala %"ng#k#r 3 b#a$ 95 100,000 "li %i5" Uk#r Ala %"ng#k#r 2 b#a$ 95 )0,000 "li "ak"r glass Ala
%"na+5#ng
3 b#a$ 95 *),000 "li 5H +""r Ala %"ng#k#r 1 b#a$ 95 1*0,000 "li
Erl"n+"y"r Ala
%"na+5#ng
4 b#a$ 95 **,000 "li !"r+o+""r Ala %"ng#k#r 2 b#a$ 95 1)0,000 "li Alko$ol+""r Ala %"ng#k#r 1 b#a$ 95 1)0,000 "li 9"-rao+""r Ala %"ng#k#r 1 b#a$ 95 1)0,000 "li %"+anas
lisrik
Ala %"+anas 1 b#a$ 95 200,000 S"'a A#o >la" Ala
S"rilisasi 1 b#a$ 95 4)0,000 S"'a O"n %"ng"ringan a$an ak# 1 b#a$ 95 400,000 S"'a K"n(i !ana$ lia Ala 8"r+"nasi 2 b#a$ 95 1)0,000 "li Disilasi 8raksionasi
Ala %"+isa$ 1 s" 95 )00,000 S"'a SU !O!AL ;95< 95 4,&3C,000 2, a$an Habis %akai
Ma"rial #si-ikasi %"+akaian K#anias Harga Sa#an ;95< K""rangan Singkong kar"
a$an bak# 2 kg 95 1),000 "li Asa+ S#l-a ;H2SO4< %"ng"n"ran 2 bool 2=) li"r 95 2*0,000 "li A#a("s %"ng"n"r 2 (rig"n )0 li"r 95 140,000 "li Nar#+ %"n#r#n 5H 300 gra+ 95 1,*00 5"r "li
9agi 9oi 8"r+"nasi 1 b#ngk#s C) gr
95 *,000 "li
9agi !a5" 8"r+"nasi 1 b#ngk#s C) gr 95 C,000 "li N%K N#risi 1 kg 95 ),000 "li Da#n %isang %"+b#ngk#s %ros"s 8"r+"nasi 10 l"+bar 95 2,000 "li
Ur"a N#risi 1 kg 95 ),000 "li
>alsi#+
Oksi(a ;>aO<
%"+#rnian 1 kg 95 )0,000 "li
!is#" Higi"nis %"+b"rsi$ 4 g#l#ng 95 ),000 "li Sar#ng
!angan Kar"
%"nga+an 3 5asang 95 20,000 "li
Mask"r %"nga+an 1 bo? 95 42,000 "li
La5 Kain %"+b"rsi$ 3 95 ),000 "li
Sab#n %"+b"rsi$ Ala Lab %"n#i Ala Ki+ia 1 (rig"n 4 li"r 95 4,000 "li SU !O!AL ;95< 95 1,C0,000 3, %"ralanan Ma"rial #si-ikasi %"+akaian K#anias Harga Sa#an ;95< K""rangan %"ralanan 5"+b"lian ba$an (an ala
%"+b"lian ba$an bak# singkong kar" (an alaala 5"n#nang, %"+b"lian ala ala ki+ia %"+b"lian lar#an ba$an ki+ia 2 kali 95 )0,000 !rans5orasi Li"ra#r %"ralanan k" %"r5#sakaan Nasional (an LI%I
3 orang 95 2)0,000
Monioring Eal#asi
%"ralanan Mon" 3 orang 95 100,000
La5oran k"+a#an
>"ak (an 5"nggan(aan
3 95100,000
La5oran ak$ir >"ak (an 5"nggan(aan
3 951)0,000
%os"r >"ak (igial #n#k +on" (an 5a+"ran
2 951)0,000
HAKI 951,*00,000
A!K A(+inisrasi 1 5ak" 95 200,000
SU !O!AL ;95< 95 3,0)0,000
;a+/+ingg#< 1 Ali Syibro Malisi/2014430034 !"knik Ki+ia !"knik Ki+ia 1) %"+b"lian ba$an bak# (an 5"rl"ngka5annya M"nyia5kan ba$an bak# M"lak#kan $i(rolisis M"ng#i kan(#ngan ba$an 2 !"g#$ !ri %ras"yo/201443002& !"knik Ki+ia !"knik Ki+ia 1) %"+b"lian ala ala lab M"+b#a lar#an M"lak#kan -"r+"nasi (an (isilasi 3 Ir'ansya$ Ar(i M#lyono/201)43002* !"knik Ki+ia !"knik Ki+ia 1) %"+b"lian a ki+ia %"ng#ian ka(ar bio"anol
6ang b"ran(a angan (i ba'a$ ini:
Na+a : Ali Syibro Malisi
NIM : 2014430034
%rogra+ S#(i : !"knik Ki+ia 8ak#las : !"knik Ki+ia
D"ngan ini +"nyaakan ba$'a 5ro5osal PKM Penelitian saya ("ngan #(#l %"+b#aan io"anol S"bagai a$an akar Al"rnai- Dari Singkong Kar" '-anihot 0laiovii* D"ngan Hi(rolisis Asa+ S#l-a Dan 8"r+"nasi M"ngg#nakan ariasi 9agi
yang (i#s#lkan #n#k a$#n anggaran 201C be"%i#at o"iginal $an belum 6e"na $ibia4ai ole lembaga atau %umbe" $ana lain,
ila+ana (i k"+#(ian $ari (i"+#kan k"i(aks"s#aian ("ngan 5"rnyaaan ini= +aka saya b"rs"(ia (i#n# (an (i5ros"s s"s#ai ("ngan k""n#an yang b"rlak# (an +"ng"+balikan s"l#r#$ biaya 5"n"liian yang s#(a$ (i"ri+a k" kas n"gara, D"+ikian 5"rnyaaan ini (ib#a ("ngan s"s#ngg#$nya (an ("ngan s"b"nar b"narnya,
M"ng"a$#i=
K"#a %rogra+ S#(i=
Dr, N#r#l H, 8i$riya$= S!, M, S NI%, 20,CC0
akara= 2* Okob"r 201 6ang M"nyaakan=
Ali Syibro Malisi NIM, 2014430034