OSMANLICA

(1)

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍ

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

یطلٌته ِدیلًاوثف

ا

صیطگ ِی ِهَلٍا یطلٌته ِدیلًاوثف صیطگ ِی ِهَلٍ

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA

GİRİŞ

( Yeni Başlayanlar İçin )

2009

Tekin Açıkel

(2)

ميحرلا نمحرلا للها مسب

هب و ريخلاب ممت بر رسعت لاو رسی بر

S U N U M

B

u kitap, 600 sene gibi uzun bir süre edebiyatta ve sanatta; bilimde ve günlük hayatın içinde kullanılmış olan Osmanlıcayı ve onunla yazılmış olan yazılı metinleri okumaya yönelik, siz meraklı öğrencilere yardımcı olması amacıyla hazırlanmıştır.

O

smanlı tarihi, bizim için altı asırdan ziyade süregelmiş, apayrı bir yeri olan ve içinde şanlı zaferler ve müjdeler barındıran bir tarihtir. Her Türk evladı şanlı geçmişini merak etmeli ve ona yabancı

kalmamalıdır. İşte bu noktada şanlı

geçmişimizin dilini ve yazısını öğrenmeli ve bunu bir fazilet bilmelidir.

B

u çalışma dört bölümden oluşmuştur.

İ

lk bölümde Osmanlıca alfabesi tanıtılmıştır. Bunu yaparken yazım kuralları üzerinde pek durulmamış, bu bilgilerin öğrenci tarafından bilindiği varsayılmıştır. Yalnızca harflerin başta, ortada ve sondaki halleri tabloda gösterilmiştir.

O

smanlı Alfabesi incelenirken klasik yolla gidilmemiş, bunun yerine ses sistemi takip edilmiştir. Böylece öğrencinin bugünkü alfabede karşılık gelen sesleri çabuk kavraması

amaçlanmıştır.

İ

kinci bölümde Türkçe yazımda kullanılan dilbilgisi kaideleri yer verilmiştir. Buradaki hedef

Osmanlıca yazımını öğrenmek değil, yazılı metinleri daha iyi okumaktır.

Ü

çüncü bölümde ise Arapça dil kaidelerine yer verilmiştir. Zira Osmanlıcadaki Arapça

kelimeler, Arap dilinden mastar haliyle aynen alınmış ve okunuş kaideleri bozulmamıştır.

D

ördüncü bölümde ise Farsça dilinden

Osmanlıcaya geçmiş kalıplar ve ekler yer verilmiştir. Çünkü Altı yüz küsur yıl içinde Osmanlı edebiyatında ziyadesiyle Fars etkisini görmekteyiz.

B

unları incelerken yeri geldikçe üç dile ait sayılar, günler ve ayların yazımı da yer verilmiş, böylece bilgi

zenginliğimizin artması hedeflenmiştir.

T

amamlamış olduğumuz bu eserin mükemmel olduğu düşüncesinde ve iddiasında değiliz. Fakat mümkün olduğu kadar dikkatle

hazırladığımız bu eserde aradığınız her konuyu ulaşmanız hedeflenmiştir. Buna rağmen görülen eksikleri ve yanlışlıkları tarafımıza bildirmeniz bir lütuf olacaktır.

İ

lim Müslüman‟ın yitik malıdır, düşüncesi ile kitabımızın tamamını veya bir bölümünü isim ve kaynak belirtmek şartıyla çoğaltabilir veya kullanabilirsiniz.

(3)

3

İçindekiler

I. BÖLÜM ... 5 Birinci Ders ... 6 İkinci Ders ... 7 Üçüncü Ders ... 9 Dördüncü Ders ... 9 Beşinci Ders ... 10 Altıncı Ders... 11 Yedinci Ders ... 12 Sekizinci Ders ... 13 Dokuzuncu Ders ... 14 Onuncu Ders ... 16 On Birinci Ders ... 16 II. BÖLÜM ... 17 On İkinci Ders ... 18 On Üçüncü Ders ... 18 On Dördüncü Ders ... 19 On Beşinci Ders ... 19 On Altıncı Ders ... 20 On Yedinci Ders ... 20 On Sekizinci Ders ... 21 On Dokuzuncu Ders ... 22 Yirminci Ders ... 22

Yirmi Birinci Ders ... 23

Yirmi İkinci Ders ... 23

Yirmi Üçüncü Ders ... 24

Yirmi Dördüncü Ders ... 24

III. BÖLÜM ... 26

Yirmi Beşinci Ders... 27

Yirmi Altıncı Ders ... 28

Yirmi Yedinci Ders ... 29

(4)

Yirmi Dokuzuncu Ders ... 31

Otuzuncu Ders ... 32

Otuz Birinci Ders ... 33

Otuz İkinci Ders ... 34

Otuz Üçüncü Ders ... 35

Otuz Dördüncü Ders ... 36

Otuz Beşinci Ders ... 37

Otuz Altıncı Ders ... 42

Otuz Yedinci Ders ... 44

Otuz Sekizinci Ders ... 45

Otuz Dokuzuncu Ders ... 46

Kırkıncı Ders ... 46 Kırk Birinci Ders ... 47 Kırk İkinci Ders ... 47 Kırk Üçüncü Ders ... 48 IV. BÖLÜM ... 49 Kırk Dördüncü Ders ... 50 Kırk Beşinci Ders ... 51 Kırk Altıncı Ders ... 52 Kırk Yedinci Ders ... 52 Kırk Sekizinci Ders ... 54

(5)

5

I. BÖLÜM

OSMANLI ALFABESİ

O

smanlıca 28 harflik Arap alfabesini temel alan bir dildir. Arapçadan farklı

olarak Türkçe sesleri karşılamak için Farsçadan (pe)

پ

, (je)

ژ

ve (çe)

چ

harflerini

almıştır.

G

elin şimdi bu harfleri sırasıyla inceleyelim.

SE

TE

PE

BE

ELİF

ث

ت

پ

ب

ء ا

DAL

HI

HA

ÇE

CİM

د

خ

ح

چ

ج

SİN

JE

ZE

RA

ZEL

س

ژ

ز

ر

ذ

ZI

TI

DAD

SAD

ŞIN

ظ

ط

ض

ص

ش

ARABİ KEF

KAF

FE

GAYN

AYN

ك

ق

ف

غ

ع

MİM

LAM

TÜRKİ KEF YAYİ KEF

FARSİ KEF

م

ل

ڭ

گ

ک

YE

LAM ELİF

HE

VAV

NUN

ى

لا

ى

و

ن

ESRE

ÜSTÜN

UN - ÜN

IN - İN

AN - EN

ِ

َ

ٌ

ٍ

ً

MED

CEZM

ŞEDDE

ÖTRE

~

(6)

Birinci Ders



Arap alfabesinin de ilk harfi olan elif harfi, Osmanlıcada esas olarak (a) ve (e)

seslerini karşılar.



Kelime sonlarında (a) sesini (He)

ه

harfi karşılar.



Elif harfi Kelime ortasında bazen yazılmaz ise yanlış olmaz.



Türkçe kökenli kelimelerin başında (a) sesini karşılarken

آ

şeklini alır. Farsça

ve Arapça kelimelerde ise bu uzun (â) olarak okunur.

یآ

Ay

ماضكآ

Akşam

لالظ

Sakal

وبارآ

Araba

نلاسرآ

Arslan

وآ

Av

تآ

At

یرآ

Arı

شآ

Aş

لادبآ

Abdal

رخآ

Ahir

ايیآ

Ayna

مدآ

Âdem

شتآ

Ateş

زاوآ

Avaz

رمآ

Amir

وزرآ

Arzu

نماسآ

Asuman

ELİF

ا

(7)

7

Arapça

Farsça

ساسا

Esas

ربزا

Ezber

يجا

Ecel

مصا

Eşek

یرما

Emir

لهبا

Ebleh

بدا

Edeb

راگفا

Efkâr

ينما

Emin

هاویا

Eyvah

راسرا

Esrar

مادها

Endam

İkinci Ders



Osmanlıca alfabede bugün kullandığımız Latin kökenli Türk alfabesinde

olduğu kadar sesli harf yoktur. Bu yüzden (vav) ve (ye) harflerini sessiz

harflerin arasına koyularak sesli harf elde edilmiştir. Biz bunlara okutucu

harfler diyoruz.



Türkçe kelimelerin başında (elif) ve (vav) harfleri (o,ö,u,ü) seslerini karşılar.

وا

Ev

کما

ك

Emek

لیٌا

Elli

الما

Elma

شا

Eş

تا

Et

مورا

Erkek

نهرا

Erken

VAV

و

YE

ﯽ

ﯿ

ی

(8)



Türkçe kelimelerin ortasında (vav) harfi, kendinden önceki harf kalın ise (o,u),

ince ise (ö,ü) seslerini karşılar.



Türkçe kelimelerin başında (elif) ve (ye) harfleri (ı,i) seslerini karşılar.



Türkçe kelimelerin ortasında (ye) harfi, kendinden önceki harf kalın ise (ı),

ince ise (i) seslerini karşılar.



Bu özellikler Arapça ve Farsça kelimelerde geçerli değildir. Zira bu tür

sözcükler kendi dillerinin kurallarıyla okunurlar.

و

ی

زوجوا

Ucuz

قﯿلیا

Ilık

قاصوا

Uşak

قﯿ ضیا

Işık

وتوا

Ütü

قامریا

Irmak

توا

Ot - Öt

قﯿلعیا

Islık

وتروا

Örtü

جیزیا

İzci

نوزوا

Uzun

ﯽچضیا

İşçi

زوتوا

Otuz

پیا

İp

قلاتوا

Otlak

ﯽکیا

İki

نودوا

Odun

ك

لییا

İlik

لهگوا

Öğle

ونگیا

İğne

موزوا

Üzüm

ك

لیپیا

İplik

زوکوا

Öküz

قییرعیا

Isırık

نوت سوا

Üstün

وسیا

İse

نلاﻍوا

Oğlan

ك

لمضیا

İşlemek

قاجوا

Ocak

وت ضیا

İşte

وکفوا

Öfke

وجيیا

İnce

نوﻎًوا

Olgun

قلاعیا

Islak

قاروا

Orak

نویچا

İçün

(9)

9

Üçüncü Ders



Arap alfabesinin ikinci harfi olan (be) harfi, üç noktalı olursa (pe)

پ

sesine

dönüşür. Osmanlıca (pe) sesini Fars (İran) alfabesinden almıştır. Bundan

dolayı (pe) harfi içeren kelimelerin birçoğu Farsça kökenlidir.

Dördüncü Ders



Arap alfabesinin beşinci harfi olan (Cim) harfi, üç noktalı olursa (Çe)

چ

sesine dönüşür. (Çe) harfi tıpkı (pe)

پ

harfi gibi Farsçadan Osmanlıcaya

geçmiş bir harftir.

BE

ﺐ

ﺒ

ب

PE

پ

ﭘ

پ

بابا

Baba

شبا

Baş

قﯿًبا

Balık

نوباظ

Sabun

باوج

Cevab

باتن

Kitab

رابه

Bahar

ضاﯿب

Beyaz

هدﯿﭘ

Pide

رانجاﭘ

Pancar

ناﭘاظ

Sapan

قوماﭘ

Pamuk

زوﭘراك

Karpuz

پوچ

Çöp

رپ

وتهلا

Pırlanta

تسرپ

Perest

CİM

ﺞ

ﺠ

ج

ÇE

ﭻ

ﭽ

چ

(10)

Beşinci Ders



Türkçe sesli uyumuna göre (te)

ت

harfi ince, (tı)

ط

harfi ise kalın ses değeri

taşır. Bazı Türkçe kelimelerde (tı)

ط

harfi kalın (dı) şeklinde okunur.



Türkçe kelimelerde (dal)

د

harfi ince okunurken, Arapça ve Farsça

kelimelerde kendi dil kaidelerine göre ince veya kalın okunabilir.

روت

ك

Türk

ققماﻂ

Takmak

وﻂآ

Ada

وپت

Tepe

یمكاﻂ

Takım

یرﻌوﻂ

Doğru

یخرتا

Tarih

ينلصاﻂ

Taşkın

وًوﻂ

Dolu

لارتا

-لهرتا

Tarla

لیوﻂناآ

Anadolu

قیااﻂ

Dayak

یربدت

Tedbir

زولﻂ

Dokuz

قمارﻌوﻂ

Doğramak

یرسفت

Tefsir

غاﻂ

Dağ

ستاموﻂ

Domates

قيجاج

Cacık

جیاح

Hacı

ﻇماج

Cami‟

سزواج

Cansız

ناجه

Cihan

وجوج

Cüce

رادرىوج

Cevherdar

نولصوج

Coşkun

قاقماچ

Çakmak

قوجوچ

Çocuk

وبروچ

Çorba

هريچ

Çehre

نویچا

İçün (İçin)

قیراچ

Çarık

شوواچ

Çavuş

ومضچ

Çeşme

TE

ﺔ

ت

TI

ﻃ

ﻁ

ﻂ

ط

DAL

د

(11)

11

هد د

ه

Dede

وت سد

Deste

وليكد

Dakika

هرد

Dere

يخاد

Dâhil

سزرگد

Değersiz

وهاخ سرد

Dershane

یداد

Dadı

سزضید

Dişsiz

Altıncı Ders

 Peltek (Se) de denile (Se)

ث

harfi sadece Arapça kökenli kelimelerde kullanılır.

Türkçe kelimelerde asla kullanılmaz.

 Türkçe kelimelerde (Sin)

س

harfi ince okunurken (Sad)

ص

harfi kalın okunur.

Arapça ve Farsça kelimelerde ise dilin kurallarına göre ince veya kalın okunabilir.

SE

ﺚ

ﺜ

ﺛ

ث

SİN

س

SAD

ط

ع

ظ

ص

وﯿهثا

Saniye

باوﺛ

Sevab

تثرن

Kesret

تاﺒﺛ

Sebat

رثا

Eser

یرﺜن

Kesir

ًايﺛ

Sena

وجﯿلهثماﻈ

Osmanlıca

لاثم

Misal

س

ص

زکس

Sekiz

قایموظ

Soymak

تسر

Sert

ملاﻍاظ

Sağlam

رفس

Sefer

وچماظ

Saçma

حلاس

Silah

ﯽﺠﯿتاظ

Satıcı

تﻈاس

Saat

ﺐحاظ

Sahib

وتخاس

Sahte

وتلاظ

Salata

وچسر

Serçe

وتمﯿظ

Sıtma

وهات سک

Kestane

نوباظ

Sabun

(12)

Yedinci Ders



Noktalı (Hı)

خ

harfi tıpkı (Se)

ث

harfi gibi Türkçe kelimelerde kullanılmaz. Arapça

ve Farsça kelimelerde kullanılan bu harf (Ha) gibi okunur.



Türkçe kelimelerde (Ha)

ح

harfi kalın olarak okunur. Arapça ve Farsça kelimelerde

ise o dilin kurallarına göre okunur.



Türkçe kelimelerde (He)

ه

harfi ince olarak okunur. Ayrıca (He) harfi özellikle

kelime sonlarında (e) ve bazen de (a) sesini karşılar. Biz buna okutucu (He) diyoruz.



Okutucu (He)

ه

kendisinden sonra gelen harfle birleşmez.

وبارآ

Araba

وت ضیا

İşte

وجاتمآ

Atmaca

لهرتا

Tarla

ونگیا

İğne

وملاﻍبا

Bağlama

هیرظ

Sıra

وهاخ شآ

Aşhane

هدرپ

Perde

HA

ﺢ

ﺤ

ح

HI

ﺦ

ﺨ

خ

HE

ه

-

و

ي

ى

ه

مداخ

Hadim

جیبرخ

Haberci

تفلاخ

Hilafet

قملارﻂاخ

Hatırlamak

وبارخ

Harabe

سزیوخ

Huysuz

طًاخ

Halis

صوعخ

Husus

لايخ

Hayal

ح

ه

تحمر

Rahmet

پى

Hep

جیاح

Hacı

موهج

Hücum

ضراح

Hazır

تدايص

Şahadet

تصرح

Hazret

ﭻﯿى

Hiç

تليلح

Hakikat

کلﯿى

Heykel

لهيح

Hile

تهاىا

İhanet

قولمح

Mahlûk

هريچ

Çehre

(13)

13

Sekizinci Ders

 Arapça kelimelerde kullanılan (Zel)

ذ

, (Dad)

ض

ve (Zı)

ﻅ

harfleri Türkçe kökenli kelimelerde kullanılmazlar.

 (Zel)

ذ

harfine peltek (Ze) de denir. Fakat Osmanlıcada okunurken normal (Ze)

ز

olarak okunur.

 (Je)

ژ

harfi (Ze)

ز

harfinin üç noktalı halidir ve bize bu harf Fars alfabesinden geçmiştir. Türkçe kelimelerde kullanılmayan bu harf ya Fars kökenli kelimelerde veya dilimize Batı dillerinden geçmiş kelimelerde kullanılır.

 (Dad )

ض

ve (Zı)

ﻅ

harfleri Arapçada kullanıldığı gibi Farsçada da kullanılmıştır. Fakat Farslar (Dad) harfini mahreçten dolayı (Zad) olarak isimlendirmişler ve kalın ((Za) olarak seslendirmişlerdir. Bundan dolayı Osmanlıcada (Dad) harfiyle yazılmış kelimelerin bir kısmı (Da) sesiyle okunurken, bir kısmı da (Za) sesiyle okunmuştur.

 Türkçe kelimelerin yazımında ze sesini sadece (Ze)

ز

harfi karşılar.

ZEL

ﺬ

ذ

DAD

غ

ﻀ

ﺿ

ض

ZI

ﻆ

ﻄ

ﻅ

ZE

ز

JE

ﮋ

ژ

یزك

Kız

یزاك

Kazı

قملاروز

Zorlamak

هداز

Zade

زوی

Yüz

یزیا

Yazı

تروگوز

Züğürt

تحمز

Zahmet

زود

Düz

یزوک

Gözü

هدیاز

Ziyade

کیز

Zeki

یروژ

Jüri

لهاژ

Jale

اىردژا

Ejderha

هدﯿًوژ

Jülide

تلیژ

Jilet

هدﮋم

Müjde

(14)

Dokuzuncu Ders

 Osmanlı Türkçesinde kalın (ka) sesini (kaf)

ق

harfi verirken ince (ke) sesini (kef)

ك

harfi vermektedir.

تاذ

Zat

لماﻅ

Zalim

ناﻀمر

Ramazan

رکاذ

Zakir

تفارﻅ

Zarafet

وﻃباﺿ

Zabıta

ينمذ

Zemin

رفﻅ

Zafer

وبضر

Darbe

ﺐىﺬم

Mezheb

رويﻅ

Zuhur

ضیاك

Kadı

قوذ

Zevk

مولﻆم

Mazlum

تلﯿﻀف

Fazilet

باﺬﻉ

Azab

رىاﻅ

Zahir

ضرﻈ

Arz

KAF

ق

ل

ك

ق

GAYN

ﻋ

ﻎ

ﻌ

غ

ARABÎ KEF

م

ى

ن

ك

FARSİ KEF

ﮓ

گ

ک

YAYİ KEF

-

گ

-

گ

TÜRKÎ KEF

ﯔ

ﯖ

-

ڭ

ق

ك

یزك

Kız

یزاك

Kazı

باتن

Kitab

ينکا

Ekin

قبااك

Kabak

لوك

Kol – Kul

ينىسه

Keskin

ييکچ

Çekil

قﯿ صاك

Kaşık

قییرك

Kırık

مكلا

Kelam

کیز

Zeki

وﻍراك

Karga

ييكاچ

Çakıl

لكﯿیا

İyilik

مرک

Krem

ينكآ

Akın

قاكروك

Korkak

مب وكل

Kelebek

وچ

كروت

Türkçe

راك

Kar

شیك

Kış

لییوک

Köylü

یملﯿک

Kilim

(15)

15

 Osmanlı Türkçesinde kalın (ga - ğa) seslerini (gayn)

غ

harfi verirken ince (ge ) sesini

(Farsi Kef)

گ

,( ğe) sesini (Yayi Kef) harfi vermektedir.

 (Yayi Kef) aslında ayrı bir harf olmayıp (Kef) harfinin kullanıldığı bazı Türkçe

kelimelerin telaffuzunda kullanılır.

 Çoğu zaman

گ

ve harflerindeki çizgiler kullanılmaz. Bu kelimenin

yanlış yazıldığını göstermez.

 (Kafi Nuni), (Nazal Ne), (Sağır Kaf) da denilen (Türki Kef)

ڭ

(Nun) harfi gibi okunursa

da asıl söylenişi genizdendir. Türkçe kelimelerde kullanılan bu harf kelimelerin başında bulunmaz. Daha çok tamlamalarda, mülkiyet bildiren eklerde ve bazı kelimelerin yazımında kullanılır. Kullanıldığı kelimelerde (Türkî Kef)in noktaları çoğu kez gösterilmeyebilir.

 (Kef) Harfinin (Vav) gibi okunduğu birkaç istisna kelime de vardır. Buna (Vavi Kef) de denir.

ينجرکوک

Güvercin

مکمود

Dövmek

مکموس Sövmek

هدکوک

Gövde

وترهوه

Güverte

زنوا

Üvez

غ

ک

غاﻂ

Dağ

برﻌ

Garb

یرکا

Eğri

یاوک

Güya

ملاﻍاظ

Sağlam

ژاراﻍ

Garaj

رکد

Değil

تﯿک

Git

ناﻍوظ

Soğan

ناﻍروی

Yorgan

رکا

Eğer

هايک

Eğer

لهﻍبا

Bağla

شورﻌ

Guruş

ونکیا

İğne

شووک

Güneş

قلﻎيچ

Çığlık

یزاﻍ

Gazi

وکمود

Düğme

وکًوک

Gölge

لیﻍیا

Yağlı

تیرﻍ

Gayret

ومضیکد

Değişme

بادرک

Girdab

قمریدکآ

Andırmak

وکچ

Çene

رزکب

Benzer

کاوا

Ona

ﯽكلوا

Ünlü

یرکتا

Tanrı

کاب

Bana

کاآ

Ana(Ona)

مي س

Senin

كوظ

Son

كلاآ

Anla

ﯽکی

Yeni

شیكلیا

Yanlış

قكلاراك

Karanlık

كوا

Ün

هرهوظ

Sonra

كزوس

Sözün

كدكل

Geldin

وجووا

Önce

كا

En

یزند

Deniz

زىیزیا

Yazınız

قمرکاوا

Onarmak

لكوك

Kolun

(16)

Onuncu Ders

 (Ayın)

ع

harfi Arapçaya mahsus bir harftir. Türkçe kökenli kelimelerde asla kullanılmaz.

 Arapça kelimelerde (a,ı,i,o,ö,u,ü) seslerinin hepsini karşılar.

 Kelimelerin sonunda yer alırsa cezimli okunur ve kesme işareti ile ifade edilir.

قصاﻉ

Âşık

رکسﻈ

Asker

دباﻉ

Abid

لماﻉ

Âlim

قارﻈ

Irak

قرﻈ

Irak

ضرﻈ

Irz - Arz

لاﯿﻈ

Iyal

تداﺒﻈ

İbadet

جلاﻉ

İlac

تبرﻉ

İbret

نافرﻈ

İrfan

نثماﻈ

Osman

رعم

Ömer

مالﻉ

Ulema

ناويﻈ

Unvan

On Birinci Ders

AYIN

ﻇ

ﻊ

ﻈ

ع

ŞIN

ش

ض

ص

ش

FE

ﻒ

ف

MİM

ﻢ

م

NUN

ن

ي

ه

ن

تبسس

Şerbet

تحاف

_Fatih

نوکمم

_Mümkün

وه

_Ne

وﯿ سشم

Şemsiye

وچرف

_Fırça

تکلمم

_Memleket

لیزنا

_Nazlı

لهیوص

Şöyle

ﻁلف

_Fakat

رومام

_Memur

تکازى

_Nezaket

ريص

Şehir

یرلف

_Fakir

نوﯿليم

_Milyon

نوﭽﯿه

_{Niçün - Niçin}

للها لوسر ای تاعفش

(17)

17

II. BÖLÜM

OSMANLI TÜRKÇESİ

O

smanlı Türkçesi kendi arasında kronolojik olarak üç sınıfa ayrılmıştır. Bu dönemlerde gerek konuşma ve gerekse yazı dili açısında değişiklikler olmuştur. Birinci dönem Eski Osmanlıca dediğimiz 11. – 15. yy. Türkçesidir. İkinci dönem Klasik Osmanlıca 16. – 19. y.y. arasında görülür. Son olarak Yeni Osmanlıca dönemi ise 20. y.y. Osmanlıcasıdır. Bu kadar uzun bir geçmişe sahip Osmanlı yazı dili elbette bir takım değişimlere ve kalıcı kalıplara sahip olmuştur.

K

itabımızın bu bölümünde Osmanlı Türkçesinin son dönemdeki gramer yapısını inceleyeceğiz. Ayrıca Rik‟a dediğimiz el yazısını öğrenerek, elimizdeki matbu metinlerle kendimizi sınırlamayacağız. Rik‟a el yazısının yazımda sağladığı birçok kolaylıklar vardır. Bu yazı türü daha düz ve daha keskindir ayrıca noktalar birleşik yazılır. Bu avantajlar yazan kişiye büyük kolaylık sağlar.

ث

ت

پ

ب

ا

د

خ

ح

چ

ج

س

ژ

ز

ر

ذ

ظ

ط

ض

ص

ش

ل

ك

ق

غ

ع

ی

ه

و

ن

م

Elif Be Pe Se Cim Cim Çe Ha Hı Dal Je Sin Je Ra Zel Şın Sad Dad Tı Zı

Lam Kef Kaf Gayn Ayın

(18)

On İkinci Ders

لر َرپ

لرتعاش

لر َرد

لرزوش

لر ُلمک

Pireler Saatler Dereler Sözler Kelimeler

لریجوآ

لروپاك

لر َرفوص

لرىویوك

لرباتک

Avcılar Kapılar Sofralar Koyunlar Kitaplar

َدلریدهیط

َلركوجوچ

یلر ُجیک

َلر َدد

یلرىوط

Şimdilerde Çocuklara Geceleri Dedelere Şunları

On Üçüncü Ders

 Okutucu (He)

ه

harfinden sonra gelen ekler birleşik olarak yazılmazlar.

ڭدباتک

َدباتک

ُباتک

یباتک

باتک

Kitaptan Kitapta Kitaba Kitabı Kitap

ڭد َرد

َد َرد

ُی َرد

یی َرد

َرد

Dereden Derede Dereye Dereyi Dere

ڭدكاكوش

َدكاكوش

ُغاكوش

یغاكوش

قاكوش

Sokaktan Sokakta Sokağa Sokağı Sokak

ڭدیااك

َدیااك

ُییااك

یییااك

یااك

Kayadan Kayada Kayaya Kayayı Kaya

Çoğul Ekleri

İsmin Halleri

(19)

19

On Dördüncü Ders

On Beşinci Ders

لرىوط

لرىوب

وا

وط

وب

Şunlar Bunlar O Şu Bu

یچنجاك

چاك

یهیک

هر

لرىوا

Kaçıncı Kaç Kimi Her Onlar

ضعب

یگىاِ

لصنا

چاك رب

چِ

Ba’zı Hangi Nasıl Birkaç Hiç

یلماك ڭىوا

ڭلماك ڭ

وش

ملماك بنم

Onun Kalemi Senin Kalemin Benim Kalemim

یلماك ڭلرىوا

نزلماك

ڭسز

زهلماك مزب

Onların Kalemi Sizin Kaleminiz Bizim Kalemimiz

ڭى َدد

ڭدمحم

ڭى یلع

Dedenin Muhammed’in Ali’nin

ڭطادكرآ

ڭى ُطىاچ

ڭى ٌُى

Arkadaşın Çantanın Çantanın

یڭلوكوا

یڭیلویېې

ڭزوط

Okulunu Yolunu Tuzun

İsim Tamlamaları ve Mülkiyet Ekleri

Sıfat Kelimeleri

(20)

On Altıncı Ders

On Yedinci Ders

 Ki bağlacı okutucu (he) ile gösterilirken aitlik eki olan ki eki (ye)okutucuyla gösterilir.

سز

زب

ڭاش

وش

بن

Siz Biz Sana Sen Ben

ُى

یغىاخ

یصیگىاِ

یمک

لرىوا

Ne Hangi Hangi Kim Onlar

رد ُى

ند ُى

ُصیا ُى

نوچیى

یی ُى

Nedir Neden Neyse Niçin Neyi

تیانه

یج ُى

ُڭ ُى

ردلى

ولرد ُى

Nihayet Neci Neyine Ne Kadar Ne Türlü

ُک ناصيا

ُکىوچ

ُک قوی

ُک تا

ُک ید َد

İnsan ki Çünki Yok ki Ta ki Dedi ki

ُک صوص

ُکید

ُک لاحتما

ُک مادان

ُکلب

Sus ki De ki İhtimal ki Madem ki Belki

یکىود

یک َد ُكرا

یکڭىوا

یکڭٍش

یکهٌب

Dünkü Arkadaki Onunki Seninki Benimki

Zamir Kelimeler ve(Ne) ile Başlayan Zarflar

Ki Bağlacı ve Ki Eki

(21)

21

On Sekizinci Ders

يركل

مج ُلک

رویلک

ضلمک

یدلک

ملمک

Gelir Gelecek Geliyor Gelmiş Geldi Gelmek

يرلاك

قج ُلاك

رویلاك

ضلماك

یدلاك

قلماك

Kalır Kalacak Kalıyor Kalmış Kaldı Kalmak

رارآ

قج ُیارآ

رویرا

ضنارآ

یدارآ

قنارآ

Arar Arayacak Arıyor Aramış Aradı Aramak

زنریو

مج ُی ُنریو

روینریو

ضن ُنریو ید ُنریو من ُنریو

Vermez Vermeyecek Vermiyor Vermemiş Vermedi Vermemek

ز ُنلاطبا قج ُی ُن لاطبا روینلاطبا ضن ُنلاطبا ید ُنلاطبا قن ُنلاطبا

Başlamaz Başlamayacak Başlamıyor Başlamamış Başlamadı Başlamamak

 Olumsuz emir kipleri şöyledir.

 Bağ - Fiiller şöyledir.

ُنروک

ُنیزچ

ُنيرک

ُلمیش

ُنریو

Görme Çizme Girme Silme Verme

ماچاك

انروص

انزیا

ُنارآ

اقمبا

Kaçma Sorma Yazma Arama Bakma

َدٌیگیدكل

ونيركل

ُشيركل

كر ُلک

بیلک

Geldiğinde Gelirken Gelirse Gelerek Gelip

َدٌیگودروک

ونرورون

ُشرورون

كر َرون

بوروک

Gördüğünde Görürken Görürse Görerek Görüp

َدٌیغیدلاك

وکيرلاك

ُشيرلاك

قر ُلاك

بیلاك

Kaldığında Kalırken Kalırsa Kalarak Kalıp

(22)

 İstek kipleri şöyledir.

On Dokuzuncu Ders

Yirminci Ders

ینصلاك

ُصلاك

ینصلآ

ُصلآ

نوشروک

ُشروک

Kalsın Kalsa Alsın Alsa Görsün Görse

ڭش ُی انروص ڭش ُی ُنرون ڭش َروک وش ُنروک نوشروص ُشروص

Sormayasın Görmeyesin Göresin Görmesen Sorsan Sorsa

ین بن

ینرلمکج َوش

ینرفاصن

ین ضلماك

ین یدكل

وصین يرلک

یقموی

یگلمد

ین یدشم

ین ُلیوب

راو تآ رب َدٌب

زوكوط َدزوی

ری َرک یکیا َدىوک

Bende bir at var Yüzde dokuz Günde iki kere yer

روک َد دیک

ڭدیک سز َد َرک رب

مظیمد ُلیوا َدرب

Git de gör Bir kere de siz gidin Bir de öyle demiş

Mi Soru Ekinin Yazımı

De eki ve De Bağlacı

(23)

23

Yirmi Birinci Ders

Yirmi İkinci Ders

یتچوش

یبجاتک

یچک ُچیچ

یجوآ

یجزوط

Sütçü Kitapçı Çiçekçi Avcı Tuzcu

سزیگلیب

سزلماك

سزچوش

سزرکط

سززوط

Bilgisiz Kalemsiz Suçsuz Şekersiz Tuzsuz

قنجلاغوا

قجافوا

مجیٍین

مجوچون

مجرب

Oğlancık Ufacık Minicik Küçücük Biricik

ُجٌب

ُج ُصك

ُچطیا

ُجبااك

ُچکروت

Bence Kısaca Yaşça Kabaca Türkçe

ُطا

ُعلك

َاطدپا

یزرد

ُغچبا

Ada Kale Padişah Terzi Bahçe

ُگیج

لیا

مایتم

ینرگی

منریو

Gece El Etmek Yirmi Vermek

نويچا

ناآ

منریا

متما

يمكد

İçin Ona Ermek Etmek Demek

Bazı Eklerin Yazılışı

Bazı Kelimelerin Yazılışı

رب ربارب گل ربرب َرب َربرب رب ربرب رب

ضیمد لماچآ یىاکد ربرب

(24)

Yirmi Üçüncü Ders

٥

٤

٣

٢

١

١ ضب

ترود

چوا

كيیا

رب

٠

٩

٨

٧

٦

٦ رفص

زولط

زکش

یدی

یتلآ

٥٠

٤٠

٣٠

٢٠

١٠

١٠ یللا

قيرك

زوتوا

ینرگی

نوا

١٠٠

٩٠

٨٠

٧٠

٦٠

٦٠ زوی

ناصكوط

ناصکش

ضهیت

ضهتلآ

رایلین

نویلین

ڭیب

یجٌىوا

یچنجوا

ینجرب

رًوا

رچوا

ررب

Yirmi Dördüncü Ders

یلاص

یصتریارازپا

ردىوگ یدی ُتفِ رب

رازپا

یصتریا ُعجم

ُعجم

ُبٍطرپ

ُبٍطراچ

Sayılar

(25)

25

طابط

قاجوا

ردیآ یکیا نوا لیی رب

زوتم

ناریزخ

سیان

ناصیى

تران

لقارآ

سماك

یمکا

للویا

سوتصغآ

ضیك

رابه ڭوص

زیا

رابه لكیا

لرسمون

یخلاصا ڭى ُجلوىثماع

هر َدبوٌلوا ثبح ندٌتباتک یلىثماع لقارا لقارا َدٌٍیب لربیدا

یصیرب ندیا حیجرت ُتفلک یگل َداش َدلاخ

<

رداك وب لریزیا نماج

ُصلیب ُیلاکا نیاوكوا هر َد ُصلزیا قیچآ زارب ٌُغج ُلیزیا لقغن

َد ُصلمتاك لرتغل یشراف و یبرع ردك وا َلریط نلایزیا یٌعی

ُصلزیا ُجیلىثماع رب ُجابك ُلیوط یبک یگج ُلیب ُیڭلاا ڭصکهر

>

ُلبالن یلندیا ُتاذ وب نانز یگیدید

<

وکمم لصى قلمزیا ُجابك

ندٌىاصل یلىثماع ؟رلویدیا كرت لصى یشراف و یبرع ؟رولوا

ضایتم كرت

اناتم یىاصل ك ُصیا ررالیچ یی یشراف ُلیا یبرع

ً

زرولوا

>

رد َدکلمروک یغیدلوا ترابع ندىلرزوش

.

(26)

III. BÖLÜM

ARAPÇA KELİMELERİN OKUNUŞU

O

smanlı Türkçesinde özellikle Klasik dönemde Arapça isimlere, sıfatlara ve tamlamalara çok sık yer verilmiştir. Hatta bazı beratların dua kısmında çekimli fiiller dahi kullanılmıştır.

A

rapça kelimeler, mastar olarak üç harflik kök kelimelerden oluşur. Yeni üretilen bütün kelimeler, başlangıçtaki bu üç harflik kök kelimelere dayanır. Böylece kelimenin kökenini bildiğimizde yeni üretilen kelimeleri okumak ve anlamak kolaylaşır. Buradaki amacımız sizlere Arapçayı öğretmek değil, sadece Osmanlıca kelimeleri daha iyi kavramanızı sağlamaktır.

K

itabımızın bu bölümüne kadar Matbu ve Rik‟a yazı çeşitlerini gördük ve öğrendik.

Bu bölümde Osmanlı‟nın özellikle Klasik Döneminde, Mühimme Defterlerinde ve Berat gibi resmi yazılarda kullandığı ve tamamen Müslüman Türklerin oluşturduğu Divani Yazı çeşidini, örnekleriyle birlikte göreceğiz. Bu yazının Celi Divani ve Divani kırması gibi çeşitleri vardır

Ş

imdi gelin Divani yazıyı Rik‟a ile karşılaştırarak hep beraber yakından inceleyelim.

ذ د خ ح چ ج ث ت پ ب ا

ش

ز خ ح ذ ج ث ت ج ب ا

غ ع ظ ط ض ص ش س ژ ز ر

ك ؿ ػ ط ؼ ظ ش س غ

ظ

ض

ی لا ه و ن م ل گ ك ق ف

ی لا

ُ

ٍ

ى

م ل ي ن

ق ف

١٠

٩

٨

٧

٦

٥

٤

٣

٢

١

٠

(27)

27

Yirmi Beşinci Ders

 Arapçada bütün kelimeleri ve fiilleri

يﻊف

(yapmak) mastarıyla göstereceğiz.

لقف

=

>

لِفاف

لفاف

لقف

لفاف

لقف

لفاف

لقف

لهاف

لوف

نلاؽ

نلؽ

ةتاو

ةتو

Âmil Zalim Katib

طواض

طىض

نلاف

نلف

ةلاع

ةلع

Şakir Âlim Talib

كلاذ

كلذ

سّاض

سْض

طهآ

طها

Halık Şahid Âmir

ستاف

سثف

لّاخ

لْخ فضاف فطف

Abid Cahil Arif

طتاذ

طثذ

لتال

لتل

طؽاً

طؾً

Habir Katil Nazır

 İsm-i Fâil‟in üç şekilde cem‟i

ﻇجم

(Çoğulu) olur. Bunlardan biri veya bir kaçı meşhur

olabilir.

لاُْخ

اطها

اسْض

اولف

ِلْخ

ِثلع

ِلوف

ِولؽ

لاُّْخ

باتو

لاتل

ضاىض

İsm-i Fâil

Yapan Kişi

(28)

Yirmi Altıncı Ders

 İsm-i Mef‟ûl‟ün iki şekilde cem‟i

ﻇجم

(Çoğulu) olur. Bunlardan biri veya ikisi meşhur

olabilir.

لقف

=

>

لَقفه

لقف

لَقفه

لقف

لَقفه

لقف

لَوقه

لوف

مَلؾه

نلؽ

بَتىه

ةتو

Mamul Mazlum Mektub

قَلره

كلذ

مَلقه

نلف

بَلغه ةلع

Mahluk Malum Matlub

لَتمه

لتل

لَْده

لْخ

ضَهاه

طها

Maktul Mechul Memur

ؿٌَوه

ـٌه

ىَقله

يقل

فٍطقه فطف

Memnu‟ Melun Maruf

تاتَتىه

تلاَْده

تاهَلقه

تلاَوقه

ةیتاىه

ةیلاغه

فیضاقه

نیلاؾه

İsm-i Mef’ûl

Yapılan

ُسولاف ضاٍ ًِ طّ صویا كطف

قادًآ صویا لال ٍ لیل طت نلف

(29)

29

Yirmi Yedinci Ders

 Bütün üç harfli kökleri, İf‟al babına sokamayacağımız gibi; Bütün bablarda,

kelimelerin Fa‟il ve mef‟ulleri olmayabilir veya Osmanlı Türkçesinde kullanılmayabilir.

لقف

=

>

لاقفِا

لقف

لاقفِا

لقف

لاقفِا

لقف

ماطوا

مطو

ملافا

نلف

لاذزا لذز

İkram İ‟lam İdhal

زاضضا

سضض

لاغتا

لغت

جاطذا

جطذ

İrşad İbtal İhrac

زاٌسا

سٌس

ضاطلا

ضطل

ضاغفا

طغف

İsnad İkrar İftar

لفاف

=

>

لِقفُه

لَقفه

=

>

لَقفُه

ـوخ

=

>

تلااقفِا

طثره

ططفه

نلسه

فطسه

طثره

طىٌه

muhbir müfrit müslim müsrif muhbir münkir

تاضاثذا تلااذزا مطىه

زاطه

طىٌه

تثثه

ihbarat idhalat mükrem murad münker müsbet

İf’âl Bâbı

Geçişli Fiil

یگی ستسیا لست ُطللاه ُطلتوقً ضاستیل ٍا ىزعت یمیمح ِ نقٌه ٍا تٍا

ضطىف یطت طىض یطت طوش یطت ضسیض ذٍا ِسیا تأیف

(30)

Yirmi Sekizinci Ders

لقف

=

>

لیقفت

لقف

لیقفت

لقف

لیقفت

لقف

سیحَت

سحٍ

ةیصىت بصو

نیلقً

نلف

Tevhid Tekzib Ta‟lim

فیطقت فطف سیضست

سضز

لیىطت

لىض

Ta‟rif Tedris Teşkil

نیسمت

نسل

هیطثت

نطت

نیلست

نلس

Taksim Tebrik Teslim

لفاف

=

>

لِِّقفُه

لَقفه

=

>

لَّقفُه

ـوخ

=

>

تلایقفت

بطره

سحَه

طسفه فَػته سضسه

نلقه

Muharrib Muvahhid Müferris Mutasavvıf Müderris Mu‟allim

هه

ض

ِفطه

مسمه

ةوطه

ضسمه

نلسه

Mükerrer Müreffeh Mukadder Mürekkeb Mukarrer Müsellem

تلایىطت تایلقت تاطیػمت تاثیطرت تافیلىت تاسیضست

Teşkilat Ta‟limat Taksirat Tahribat Teklifat Tedrisat

Tef’îl Bâbı

Geçişli Fiil

طچگ ىسمولٍا طىسف ِْللا ٍ ُستزاثف یذز یتزاقس ایًز یثگ تطحآ

.

(31)

31

Yirmi Dokuzuncu Ders

 Bu Bâbda ism-i meful çok az gelir.

لقف

=

>

ِلفافُه

ِلفافه

لقف

ِلفافه

لقف

ِلفافه

لقف

ِوواحه

نىح

ِلٍامه

لَل

ِتضاحه بطح

Muhakeme Mukavele Muharebe

ِؾفاحه ؼفح

ِمتاسه

كثس

ُطواصه

طوش

Muhafaza Müsabaka Müzakere

ةقخاطه

ـخض

ةثساٌه

ةسً

ةفلاره فلذ

Müraca‟at Münasebet Muhalefet

لفاف

=

>

لِفافُه

لَقفه

=

>

لَفافُه

ـوخ

=

>

تلافافُه

نیلاه

طخاْه

ةساٌه ؼفاحه طتاره

سّاطه

Mülayim Muhacir Münasib Muhafız Muhabir Müşahid

سیامه

تا

تاًٍاقه تلاٍامه تاطتاحه سّاطه ةعاحه

Mukayesat Muavenat Mukavelat Muhaberat Müşahed Muhatab

Mufâ’ale Bâbı

İşdeşlik Fiili

هلتحاض طت ِلیٍا ُسٌساٌقه ظمف ضزضاٍ یغلطیغآ طت یطّاؽ هتزاثف

عولسیا فیطقت ِو ضزضاٍ هلفیفح ٍ

(32)

Otuzuncu Ders

 Bu Bâbın ism-i meful ve cem‟i yoktur.

لقف

=

>

لاِقفًِا

لقف

لاِقفًِا

لقف لاِقفًِا لقف

قلافًا

كلف

فاطىًا فطو بلامًا ةلل

İnfilak İnkişaf İnkılab

ماْفًا

نْف

فاسىًا فسو ماسمًا

نسل

İnfiham İnkisaf İnkısam

لفاف

=

>

لقِفٌُه

فسرٌه ِّلحٌه

ضسحٌه

سودٌه طػحٌه

طسىٌه

Münhısaf Münhill Münhirar Müncimed Münhısar Münkiser

İnfi’âl Bâbı

Dönüşlülük Fiili

ُطمف طت

صویا ضسیا طىض نّ ضاضآ نّ صوتیا ـیاض یٌثوطه ىَگ طت ِخاَذ يیسلاطػً

.

یطىطت ةثس

طلطهضَغ

.

مضَییسیا طىض ِوغیسوٌلَت ُسًضظٍا

.

ةیاغ طتاطت ُز يت مسیاًَلَت طگا

صویز مزضَلٍا

.

(33)

33

Otuz Birinci Ders

 Bu babın düzensiz kalıptaki fiillerinden bazıları şunlardır.

لقف

=

>

لاِقتفِا

لقف

لاِقتفِا

لقف لاِقتفِا لقف

ناطتضا

نطض

ماؾتًا

نؾً

ضارتفا

طرف

İştirak İntizam İftihar

ماطتحا

نطح

زاْتخا

سْخ

ؿاوتخا

ـوخ

İhtişam İctihad İctima‟

ؿادتضا ـخض ؼاطتفا ؼطف لاوتحا لوح

İrtica’ İ‟tiraz İhtimal

اطتفا

یطف

قافتا

كفٍ

زاحتا

سحٍ

İftira İttifak İttihad

جاٍزظا

جٍظ

افزا

یَفز باضسضا بطض

İzdivac İddia‟ Izdrab

لفاف

=

>

لِقتفُه

لَقفه

=

>

لَقتفُه

لمتٌه

ـوتده

قعتطه

يْتطه

هفته

سْتده

Müntakil Müctemi‟ Mürtazik Mürtehin Müttefik Müctehid

نطتطه

لوتحه

مطتحه

نطحه

نطتطه

نؾتٌه

Müştrek Muhtemel Muhterem Muhteşem Müşterek Muntazam

İfti’âl Bâbı

(34)

Otuz İkinci Ders

لقف

=

>

لُّقفت

لقف

لُّقفت

لقف

لُّقفت

لقف

لوحت

لوح

نسدت

نسخ

طىطت

طىض

Tahammül Tecessüm Teşekkür

سلًَ

سلٍ

ِخَت

ِخٍ

فطػت فطغ

Tevellüd Teveccüh Tasarruf

طِّتست

طتس

ززطت

ّزض

نسثت

نست

Tesettür Tereddüd Tebessüm

لفاف

=

>

لِّقفته

لَقفه

=

>

لَّقفته

زسقته فَػته لوَته

طىفٌه عػرته

طىطٌه

Müteaddid Mutasavvıf Mütevekkil Mütefekkir Mutahassıs Müteşekkir

ةلطته ضَػته

لوَته

سلَته

ِخَته فطػته

Mutarakkab Mutasavver Mütevekkil Mütevellid Müteveccih Mutasarrıf

Dönüşlülük Fiili

Tefe’ül Bâbı

یثو تلٍز قَی ٌِسً طت طثتقه ُسٌچیا كلذ

یثو تحغ سفً طت ُسًاْخ تلٍز ِیهاٍا

(35)

35

Otuz Üçüncü Ders

لقف

=

>

لُفافت

لقف

لُفافت

لقف

لُفافت

لقف

فزاست فسس ـضاَت

ـضٍ

طتاَت

طتٍ

Tesadüf Tevazu‟ Tevatür

لفاف

=

>

لِفافته

لَقفه

=

>

لَفافته

سیاعته

سًاسته

ِتاطته ؿزاوته ـضاَته طساچته

Mütezayed Mütesaned Müteşabih Mütemadi‟ Mütevazi‟ Mütecasir

İşteşlik Fiili

Tefâ’ül Bâbı

ٌى ای رچگ هد ٌب

َّ ای طچگ ُز َت

(36)

Otuz Dördüncü Ders

 Bu babın fail ve mefullerinin yazılışı aynı olup cümle içerisindeki anlamına göre okunur.

لقف

=

>

لاقفتسا

لاقفتسا لقف

لاقفتسا لقف لاقفتسا لقف

للامتسا

للل

نلاوتسا هله ماسرتسا مسذ

İstiklal İstimlak İstihdam

لاثمتسا

لثل

ضافغتسا

طفغ

ضاطمتسا

ضطل

İstikbal İstiğfar İstikrar

لفاف

=

>

لقفتسه

لَقفه

=

>

لقفتسه

ِّللاتسه

نیمتسً

نططتسه یفقتسه لػحتسه لدقتسه

Müstakill Müstakim Müsteşrik Müst‟fi Müstahsil Müst‟cil

ضاطتسه ِّكحتسه يدْتسه اٌستسه لثمتسه لدقتسه

Müsteşar Müstehakk Müstehcen Müstesna Müstakbel Müsta‟cel

İstif’âl Bâbı

Geçişli Fiili

بسم

حیملر ا حمنلر ا لله ا

(37)

37

Otuz Beşinci Ders

 Arapça İsimler üç halde bulunur. Müfret(Tekil), tensiye(İkili çoğul) ve cem‟(Çoğul).

 Tesniye Arapçaya özgü bir çoğuldur.

 Arapçada isimlerde Cem‟ ise düzenli (cem‟i Salim) ve düzensiz (Cem‟i Mükesser)

olmak üzere ikiye ayrılır.

 Arapçada isimler erkek (müzekker) ve dişi (müennes) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu

yüzden cem‟i salim de müzekker ve müennes olarak ikiye ayrılır.

طت

طحت

فطع

تىلوه

تلز

يیطت

يیطحت

يیفطع

يیتىلوه

يیتلٍز

Berreyn Bahreyn Tarafeyn Memleketeyn Devleteyn

ِفضاف

ِلفاغ

ِثلاع

ِولقه

ِولسه

تافضاف

تلافاغ

تاثلاع

تاولقه

تاولسه

Arifat Gafilat Talibat Muallimat Müslimat

فضاف

لفاغ

ةلاع

نلقه

نلسه

يیفضاف

يیلفاغ

يیثلاع

يیولقه

يیولسه

Arifin Gafilin Talibin Muallimin Müslimin

ىَفضاف

ىَلفاغ

ىَثلاع

ىَولقه

ىَولسه

Arifun Gafilun Talibun Muallimun Müslimun

Arapça İsimlerin Çoğul Yapılması

1. Tesniye(İkili Çoğul)

2. Cem’i Müzekkeri Salim (Düzenli Erkek Çoğul)

(38)

Efâl Vezni

باثحا

ىاطلا

ضاًْا

فالٍا

قاضٍا

Ahbab Akran Enhar Evkaf Evrak

باثسا

قاظضا

ضاىفا

نلاها

ىاوضا

Esbab Erzak Efkar Emlak Erkan

ایفغا

ایمضا

اتاطلا

ایثًا

ایلٍا

Asfiya Eşkiya Akraba Enbiya Evliya

ضَثل

فٍطح

تَیت

ضَها

مَلف

Kubur Huruf Buyut Umur Ulum

لَمً

فَیغ

نَله

حَتف

بَلل

Nukul Suyuf Müluk Futuh Kulub

یّاز

یظاغ

یلاٍ

یضال

یغاف

تاّز

تاعغ

تلاٍ

تاضل

تاػف

Duhat Guzat Vulat Kuzat Usat

لاقفا

Efâl Vezni

Ef’ilâ Vezni

_لاقفا

Fu’ât Vezni

_تاقف

Fu’ûl Vezni

لَقف

عولیلات ٌِفلا هٌیطو ضسطیا یس ٌِییآ

(39)

39

لخض

ضاز

سثف

سلت

لثخ

لاخض

ضایز

زاثف

زلات

لاثخ

Rical Diyar İbad Bilad Cibal

حلاس

ساثل

ىاسل

ىاىه

ىاهظ

ِحلسا

ِسثلا

ٌِسلا

ٌِىها

ٌِهظا

Esliha Elbise Elsine Emkine Ezmina

ِغساٍ

ُسیمف

ِلاسض

ِدیتً

ِفیؽٍ

ظئاسٍ

سئامف

لئاسض

حئاتً

فئاؽٍ

Vesait Akaid Resail Netaic Vezaif

ِفئاع

ِسزاح

طَّخ

ُسفال

لحاس

فئاَع

سزاَح

طّاَخ

سفاَل

لحاَس

Tevaif Havadis Cevahir Kavaid Sevahil

Fi’âl Vezni

_لاقف

Ef’ile Vezni

_ِلقفا

Fe’âil Vezni

_لئاقف

Feva’il Vezni

لفاَف

(40)

ىاَیز

ىَتاذ

ىالاذ

دیضات

ىًَال

يیٍاٍز

يیتاَذ

يیلاَذ

دیضاَت

يیًاَل

Devavin Havatin Havakin Tevarih Kavanin

ِوخطت

طػٌف

طَّخ

طىسف

طتفز

نخاطت

طغاٌف

طّاَخ

طواسف

طتافز

Teracim Anasır Cevahir Asakir Defatir

ىاغیض

ىاتطل

لیسٌل

ىاغلس

ضَْوخ

يیعایض

يیتاطل

لیزاٌل

يیعلاس

طیّاوخ

Şeyatin Karabin Kanadil Selatin Cemahir

طیطمت

فیلىت

ةیوطت

لاثوت

طیَػت

طیضامت

فیلاىت

ةیواطت

لیثاوت

طیغاَت

Tekarir Tekalif Terakib Temasil Tevasır

Fe’âlil Vezni

_للاقف

Fe’âlîl Vezni

لیلاقف

Tefâ’îl Vezni

لیفافت

Feva’îl Vezni

_لیفاَف

(41)

41

ِفحت

ُطهظ

تلٍز

تّها

ِلوخ

فحت

طهظ

لٍز

نها

لوخ

Tuhaf Zümer Düvel Ümem Cümel

ٌِفس

كیطع

ِفیحغ

باتو

لَسض

يفس

قطع

فحغ

ةتو

لسض

Sufun Turuk Suhuf Kütüb Rüsul

طحت

ىاسل

طْض

سفً

ندً

طحتا

لسلا

طْضا

سفًا

ندًا

Ebhür Elsül Eşhür Enfüs Encüm

یّاز

یظاغ

یلاٍ

ؼال

یغاف

تاّز

تاعغ

تلاٍ

تاضل

تاػف

Duhat Guzat Vülat Kuzat Usat

Fu’ul Vezni

لقف

Ef’ül Vezni

لقفا

Tu’ât Vezni

تاقف

Fu’al Vezni

لقف

(42)

Otuz Altıncı Ders

 Arapça isimler belirli ve belirsiz olarak ikiye ayrılır. Kelimeyi belirli kılan ek ise (لا) (Harf-i Tarif) takısıdır. Bu İngilizcedeki (The), Almancadaki (Das), Fransızcadaki (La) takısı gibidir.

 Arapça harfler 14 Şemsi ve 14 Kameri olmak üzere toplam 28 harftir.

 İki kelimelik tamlamalarda Harfi Tarif ikinci kelimenin başında gelir ve birinci kelime

ile birleşmez.

 Tamlamaların okunuşu ikinci kelimenin başındaki (Harfi Tariften sonra) ilk harfe

göre okunur.

 Birinci kelimenin son harfi ötre, ikinci kelimenin ilk harfi (Harfi tarif okunmadan)

şeddeli ve üstün okunur.

Arapça Şemsi Harfler

ى ل ػ ط ؼ ظ ش س ظ ض ش ز ث ت

سوَّطلا ُضًَ

Nurüş’şems

دیضاَتلا جات

ُسقسلاضاز

Tacüt‟tevarih Darüs‟saade

ساٌلا طیذ

كیطغلا ـغل

Hayrün‟nas Katut‟tarik

يیسلا مَلف

للها سثف

Ulumud‟din Abdul‟lah

طوصلا ضاه

نیلقتلا ضاز

Marüz‟zikr Darüt‟talim

Arapça İsim Tamlamaları

(43)

43

 Birinci kelimenin son harfi ötre, ikinci kelime Harfi tarif ile birlikte şeddesiz okunur.

Arapça Kameri Harfler

ی ُ ٍ م ن ق ف ك ؿ خ ح ج ب ا

طوملا ُضًَ

Nurül’kamer

لاولا تیت

ملاسلاا دیض

Beytül‟mal Şeyhül‟islam

ىٌَفلا ضاز

يیولسولا تاعغ

Darül‟fünun Guzatül‟müslimin

ُزاقلا قضاذ

لٍلاا ـیتض

Harkul‟ade Rebiül‟evvel

ىایثلا فلاس

ـیاسثلا ضاز

Salifül‟beyan Darül‟bedayi

 Birinci kelime zaman veya mekân zarflarından biri ise ilk kelime ötre değil üstün

okunur.

للولا يیت

ساٌلا

يیت

Beynel‟milel Beynen‟nas

دیضاتلا لثل

مَیلا سقت

Kablet‟tarih Badel‟yevm

طحثلا تحت

ُزاقلالَف

Tahtel‟bahr Fevkel‟ade

باثلا يه

ضسملا ةسح

Minel‟bab Hasbel‟kader

Kameri Tamlamalar

ﷺ

(44)

 Birinci kelime ( ب ) harfi ise (Bi) şeklinde, (یف ) eki ise (Fi) şeklinde okunur.

ُطذلاات

ِیلىلات

Bil‟ahire Bil‟külliye

تاصلات

سىقلات

Biz‟zat Bil‟akis

ِمیمحلا یل

لػقلا یف

Fil‟hakika Fil‟asıl

 Üç kelimelik tamlamalarda ikinci kelimenin sonu mutlak esre ile okunur.

طهلاا سفً یف

يیفططلا يیهطحلا مزاذ

Fi nefsil‟emir Hadimül‟harameynil‟şerefeyn

طوقلا طذآ یلا

ضاػحًلاا كیطع یلف

İl ahiril‟ömür Ala tarikil‟inhisar

يیولسولا حلاػه باتو

هتلا تاغل ىاَیز

Kitabü mesalihil‟müslimin Divaül‟lugatit‟türk

Otuz Yedinci Ders

 Arapça fiilerin cereyan ettikleri yerleri bildiren kelimelere ism-i mekan denir.

 İsm-i mekan ikisi kıyasi ve ikisi semavi olmak üzere toplam dört vezindir.

 İsm-i mekan (Mefâ‟il) ( لعافم) vezni ile çoğalırlar.

ـثٌه

جطره

سثقه

يىسه

ةتىه

Menba‟ Mahrec Ma‟bed Mesken Mekteb

ـخطه

سدسه

ـضَه

لعٌه

سلده

Merci‟ Mescid Mevzi‟ Menzil Meclis

İsm-i Mekan

(45)

45

ةىلوه

ِسضسه

ِوىحه

ِقثغه

Memleket Medrese Mahkeme Matba‟a

ةفطقه

ِىلْه

ُطیسه

ةلعٌه

Ma‟rifet Mehlike Mesire Menzilet

Otuz Sekizinci Ders

 Arapça kelimeler (Mif‟al)( لعفم), (Mif‟âl)(لاعفم) ve (Mif‟ale) ( هلعفم ) vezinleri ile ism-i alet olurlar.