! "
#
$ %
! "
#
$ %
& # '
'
(
)
'*
+,
-
',
& # '
'
(
)
'*
+,
-
',
'
'
.
'
'
.
/0
1 /
(
2
/0
1 /
(
2
'
+
#
#
'
+
#
#
,
+ "
'
3 ,
+
,
,
+ "
'
3 ,
+
,
*
#
#
)
*
#
#
)
'
,
+
' " *
'
,
+
' " *
&
,
++ #
*
#
#
&
,
++ #
*
#
#
'
" '
' #
#
* +
'
" '
' #
#
* +
# '
+
" +
' '
' #
# '
+
" +
' '
' #
'
' '
'
?
?
4
+ )
" '
)
, '*
5
4
+ )
" '
)
, '*
5
", )
)
)
#
)
",
", )
)
)
#
)
",
'* *
'
#
' '* #
)
'* *
'
#
' '* #
)
''
& ' )'
'
3
) )
' +
& ' )'
'
3
) )
' +
'
)
#
#*
"
3
, #*
'
)
#
#*
"
3
, #*
3
"
63
'*
3
"
63
'*
"
,
$
3 '
3
"
,
$
3 '
3
) '
) ' %%
PENGERTIAN PENANDA TUMOR
PENGERTIAN LAMA :
Berbagai substansi yang diekskresikan oleh sel kanker kedalam cairan tubuh /
diproduksi oleh sel jinak sebagai respons terhadap keganasan
7
PENGERTIAN BARU PENANDA TUMOR
PENGERTIAN LAMA PLUS
Berbagai molekul termasuk onkogen & anti onkogen serta produknya yang
diekspresikan oleh sel kanker
BIOMARKER KEGANASAN
Dapat diukur kualitatif & kuantitatif
P E N A N D A
T U M O R
SELULER : perubahan yang tampak/
diidentifikasi di tingkat seluler
SEROLOGIK : produk sel ganas produk sel sebagai respons
terhadap keganasan
MOLEKULER (Biomarker)
ONKOGENESIS DAN PENANDA TUMOR
Growth promoting oncogenes
Tumor suppressor genes
DNA repair gene
Gangguan kontrol genetik
Mutasi Inaktivasi Mutasi
Amplifikasi
Apoptosis Defek Defek
MULTISTEP CARCINOGENESIS
MULTISTEP CARCINOGENESIS
Environment CarcinogenCarcinogen
Electroph interm
metabolism Excretion detoxification
detoxification
Binding to DNA
RNA, protein Normal cell
DNArepair
Cell death
Permanent DNAlesion
DNA replication
Preneoplastic cells
Neoplastic cells
? ?
Initiation
Promotion and Progression
8
+
& '
6
+
& '
6
&
'
& +
&
'
& +
'
+
'
+
+
#
#
+
#
#
' '
' '
99 ( )( ) "" ' +' + $ ($ ( %%
99 '' '' $ : %$ : %
. .
99 .(0 3. ! 3 ( . 3 &. 3.(0 3. ! 3 ( . 3 &. 3 '*'* 55
99 3 !&. 3 /3 !&. 3 /
1 + "
1 + "
' + ' '
' + ' '
>
#
'
)
+
#
'
)
+
& +
& +
' " * + # +
3 ' + +
' " * + # +
3 ' + +
' #
' , -
'
' #
' , -
'
:
:
))
))
'*
'*
)
',
'*
+ ,
)
',
'*
+ ,
'
'
'
'
#
'
'
'
'
#
-
)
)
)
-
)
)
)
+ '
'*
#
' )
' -
'
+ '
'*
#
' )
' -
'
' - ',
' - ',
:
:
)
)
)
)
$?%3 "
$?%3 "
' '
' '
# ) ) ',
# ) ) ',
:
:
)
)
)
)
$
$99%3
%3
' '
' '
' - #
)'
-' - #
)' - -
:
:
"
"
' '3
' '3
)
)
$?%
)
)
$?%
/ + ' - #
)'
-/ + ' - #
)' - -
:
:
' '3
' '3
)
)
$
)
)
$99%%
:
:
:
:
:
:
:
:
)'
)'
@3
@3
∴
∴
- ,
- ,
*
*
)
+ ' '
)
+ ' '
#
3 " )
'*
@ ! /(
#
3 " )
'*
@ ! /(
)
)
6
+
)
)
6
+
;
# ) )
'
# ) )
'
A# , ' )
A# , ' )
A # 2 ) + ' ) '
A # 2 ) + ' ) '
' )' - # ' '* +
' )' - # ' '* +
# '
# ' )) '' ' )' - #' )' - # )')'
- # ' + ' )
- # ' + ' )
* #* )* ( !3 '$;B %
* #* )* ( !3 '$;B %
$C7 BC % ") " ' ) '
$C7 BC % ") " ' ) '
$>B % ) '
$>B % ) ' 99 , #* ),' ), #* ),' ) 33
'$ 8B =% !
'$ 8B =% !
. ' + )
. ' + ) ++ ))
/
/
99 # ) )
# ) )
'
'
'
'
+
' (
'
'
+
' (
)
'
# '
)
'
# '
:
:
A#
A#
", )
", )
'* ,
'* ,
99
' '
' '
'
'
" ,
) )*
)'
' )
" ,
) )*
)'
' )
D
D99:: ::.((3 '.((3 ' ' )' ) 3 -3 - )) )) (
(
# ) )
'
-
A#
(
# ) )
'
-
A#
+
' (
+
' (
'
A#
, ",
'
A#
, ",
' '
)
3 " '
A#
'
' '
)
3 " '
A#
'
* +*
'
'* )
#
+ '
* +*
'
'* )
#
+ '
))
:
:
#
#
' ' )
' ' )
)
)
(
)'
(
)
(
)'
(
)
' + ,) # ' ) ) 3 # )
' + ,) # ' ) ) 3 # )
", ' 01 ' )'3 - 3 # )
", ' 01 ' )'3 - 3 # )
/ '
-/ ' - ::E7E7 ++
( ) ' + *
( ) ' + * 99 ::66
& ' )' , # ) )' ) )
& ' )' , # ) )' ) )
# + ' ) ) '
# + ' ) ) '
/ # '* #, (
/ # '* #, ( :: 66 ' '' ' )) ))
. +* ' (
. +* ' ( ::* +** +* ' '' ' )) ))
1 7 # ' ' - ' ( , " '*
1 7 # ' ' - ' ( , " '* ''
) ' #
" ), ' ) " ' : 7 F8 G
" ), ' ) " ' : 7 F8 G
" ' ) )
" ' ) ) 33 )) + )+ ) ) 3) 3
) ), ' ) ) - ,3
) ), ' ) ) - ,3
) ) ) - A
) ) ) - A
- ' $E + %
- ' $E + % 33 (( &&33
' , # #' ) " 6 3
-' , # #' ) " 6 3
-' ) * 3 3
' ) * 3 3
#*
#* 99: ' # '
: ' # '
.((
.((
0 ,) # '
3
'
- 3 ,
)3
0 ,) # '
3
'
- 3 ,
)3
01 ' )'3 " )*
)
,
'
'
"
01 ' )'3 " )*
)
,
'
'
"
''
*
*
99
:
:
F<
F<
,
,
/
-/
-
:
:
1 ) = G
1 ) = G .((.((33 - '- ' * # ' "* # ' " '' 33 F= G
F= G ++ )) '' $, $, ) ') ' 33
" , ) ) ) % ' ' - ,3
" , ) ) ) % ' ' - ,3
: ." + $?% )* ) * # ' ' ) * ) +3
: ." + $?% )* ) * # ' ' ) * ) +3
'* # - ", +
'* # - ", +
* " ' : - ) ' 6 '* ' "
* " ' : - ) ' 6 '* ' "
( :
( :::## '' : H 2: H 2 ++++ ' (/' (/
- - '
- - '
4 +
4 + ::)) '' '* ' )'* ' ) * # ' ) #* # ' ) # )*,)*,
' 3 * # ' ) ) * # ' )
' 3 * # ' ) ) * # ' )
+ ' 3 A
+ ' 3 A * # ' '* # ' ' 3 # +3 # + ),3 #),3 # , ", " ,,
) * 3 A' * # ' ) " , " ' )'
) * 3 A' * # ' ) " , " ' )'
!"
#
!"
#
$$
$! %
$! %
%%
0 ,) # ' , '* 5 ", , ),'* ' #* " ' )
0 ,) # ' , '* 5 ", , ),'* ' #* " ' )
) # ) ' 3
) # ) ' 3 & &
.(0
.(0 , +, + ' '' ' ##
'* ' ' ' $< F; , %
'* ' ' ' $< F; , %
I2 8 , 3 F7 *
I2 8 , 3 F7 *
- '
- ' ::++ ' '' ' ' #* "' #* " ' )' ) $$
# + - ' ; , + ' '
# + - ' ; , + ' '
* +* , ++ ' - %3
7 & ' )'
& ' )'
' ' ' ' # $ A ( %
' ' ' ' # $ A ( %::
# )' 4.(0 ) ) ) '
# )' 4.(0 ) ) ) '
'A3 + # ' ' , - '
-'A3 + # ' ' , - '
-+ ' ) ' ) ' (
+ ' ) ' ) ' (
- ' ) ', '* + ,2 A 1
- ' ) ', '* + ,2 A 1
' ' ) ) ) 3 '* # ) J
' ' ) ) ) 3 '* # ) J99.(0.(0 ''
)* )' ,
)* )' , )) )) '*'*
' ' '
' ' '
' # $ " ) ' ( %
' # $ " ) ' ( %
'(
'( )
)
:
:
'
'
'
'
'
'
'
'
'
'
' )'
)
)
' )'
)
)
/
/ ::E 7E 7
G 6 '* ) 5 " ' ) ) 3 F> G
G 6 '* ) 5 " ' ) ) 3 F> G
6 '* ' ' ' ) 3 # 6 '* "
6 '* ' ' ' ) 3 # 6 '* "
- - '
- - '
# ) ) ', ><G3 ' - ', 7 G
# ) ) ', ><G3 ' - ', 7 G
) + ' )3 # ) ' )3 ) - )
) + ' )3 # ) ' )3 ) - )
+ ) )
*
* ::
:
: ?? ""
" '' # + 3 # )' #
" '' # + 3 # )' #
6* ) + K - ' * ' ' '
6* ) + K - ' * ' ' '
/ ' + ' # 3 7 F G # ' ' '
/ ' + ' # 3 7 F G # ' ' '
) ' ' '
) ' ' '
+ ' ) 6* ' # , 6 '
+ ' ) 6* ' # , 6 '
*
* ' )' "' )' " + )+ ) ++ "" + # ) ) ',3+ # ) ) ',3
+ # + ' ) )' 3 ) ' 6 '* 6 + $
+ # + ' ) )' 3 ) ' 6 '* 6 + $99%%
A ,
A , !/ ' '!/ ' '
! *
! * +,+, "" $$ ++ )) ' "' " ,%,%::
- A#
- A# '' ' #' # # +# + "" ' )' ) ))
-- ++ :: -- A#A# 7 G7 G
" ' ) ) 3 ) ' " '6 )
" ' ) ) 3 ) ' " '6 )99 "4"499 ++ ## ' - ',3' - ',3 # '
-# ' - AA ,, ' '' ' 33 )) '' '' ##
) -
-) -
--* ' # './
-* ' # './:: "" ''99
- ) ) ,
- ) ) , 33 "" ' )' ) )) ,,99 '' " ' ) )
8
/"
"
/"
"
$$
%%
/ - 2 E +
/ - 2 E +
/ ' ' - +* ) + ,
/ ' ' - +* ) + , LL
' + ) ) ' + ) )
+ 3 '
+ 3 '
" 1 2
" 1 2 0 ! 3 0 ! 3
4'+5 6 4'+5 6 ++
7)5
7)5889595 +:)+:)
7'(
7'(88+5+5 ; ;:+:):+:)
! 3 '< ! 3 '= ! 3 '< ! 3 '=
" 6 # > 6 " 6 # > 6 2 2 ? 2 2 ?99
7'(
7'( +5+5 ;;;; ! 3 < '' ! 3 < ''
6 2 # 6 2 #
2 2 @5A ?
@5A ?))
1. Howley PM, Lowy DR. In: Knipe DM, Howley PM, eds. Philadelphia, Pa: Lippincott-Raven; 2001:2197–2229.
2. Schiffman M, Castle PE. Arch Pathol Lab Med. 2003;127:930–934. 3. Wiley DJ, Douglas J, Beutner K, et al. Clin Infect Dis. 2002;35(suppl 2):S210–S224. 4. Muñoz N, Bosch FX, Castellsagué X, et al. Int J Cancer. 2004;111:278–285.
Nonenveloped
Nonenveloped double double--stranded DNA virus stranded DNA virus11
<
Central/South America
Northern Africa North America/
Europe
South Asia
16 18
45
31
33 HPV Type
52
Others
A pooled analysis and multicenter case control study (N = 3607) 1. Muñoz N, Bosch FX, Castellsagué X, et al.Int J Cancer. 2004;111:278–285.
B 2 6 ! 3
B 2 6 ! 3
;:' ;:'
58
57 12.6
69.7 14.6
67.6 17
=
'+(
'+(
:
:
( ) + ,) # ' 3 # ' + " , )
( ) + ,) # ' 3 # ' + " , )
- # ' ) ) # '* # ' '
- # ' ) ) # '* # ' '
' )' - '
' )' - '
/
/ ::E78E78 3 ' I3 ' I:: F8F8 ,,
: 6 #3 ) , # )' ) ' 3
: 6 #3 ) , # )' ) ' 3
, # ) ) ) ) ) ", '*
, # ) ) ) ) ) ", '*
H> G # '* - ) ) 3 ) ',#
H> G # '* - ) ) 3 ) ',# :: " " HH
' 3 ) ) H )
' 3 ) ) H )
( ' 6 '* ' "
( ' 6 '* ' "
! 6 # ) ) ', # ' - ', ' )' +
! 6 # ) ) ', # ' - ', ' )' +
99-
-) -) # ) 3 ) 3
) ) # ) 3 ) 3
+ " 3 ' )*3 ,3 " '3 +
+ " 3 ' )*3 ,3 " '3 +
' '* ' ) ' '
-' '* ' ) ' '
-+ 3 - ' - 1&3
+ 3 - ' - 1&3 ''
' '
' '
'@
'@ @
@
) 3
) 3 ::E7=E7= 33 '' ))
+ # + ),
+ # + ),
' "# # ' # ' ' '* ' '
' "# # ' # ' ' '* ' '
A# ( 83 A
A# ( 83 A "" " " $=<G% H$=<G% H $ =G%
>
'@
'@ @
@
:
:
) 3
) 3 ::E7=E7=
C ' , - ' # ' ' 6 '* '*
C ' , - ' # ' ' 6 '* '*
)) 99 ) ' + )) ' + ) )) $)$) )' 3 + ' ) ))' 3 + ' ) ) ) %) %
& + 3 ' 3 ' )' # 3 = G # ) ) ',
& + 3 ' 3 ' )' # 3 = G # ) ) ',
; G ' - ',
; G ' - ',
# ) ' '
# ) ' ' , ' +, ' + ## )) ' )' )
) ) 3
) ) 3 ∴∴ '' ++ ++ ,,99 ' + #' + # )) ' )' ) ))
:
:
" 6
" 6 3 #3 # )) ",",
# ' ' )
-# ' ' ) - )')' # '*# '* )) 33
# ' 3 '
# ' 3 ' :: F7F7 ,,
Age Serum PSA (ng/ml)
40~50 0~2.5
50~60 0~3.5
60~70 0~4.5
;
# #
)' # ' ' ' ' ) # ' '
)' # ' ' ' ' ) # ' '
- +
-- +
-# )' + )
# )' + ) ::",", ++ 99 ((
' ' )' ) ) ' + # ' ' ) ) ) '*
' ' )' ) ) ' + # ' ' ) ) ) '*
" ' " '
A# )' ' " ' )' " H7 , ' '*
A# )' ' " ' )' " H7 , ' '*
) # ' ' )' ,3 # ' ' - ' - ) '
) # ' ' )' ,3 # ' ' - ' - ) '
:
: :: '* ''* ' ' "' " ' '* #' '* # ' # '
' # ' DD 99 ' )*,' )*, ' ,#' ,# DD 99 ) + "
) + "
' ' ' ) ' 6 '*
' ' ' ) ' 6 '*
) # " " ', # ' ' ) )
) # " " ', # ' ' ) )
;=G # ) ) '* 3 ;<G ' - ',
;=G # ) ) '* 3 ;<G ' - ',
' )' + ' )' + :
: "" ++ ::
) =8
) =8 ++ ## ,, , + -, +
-# ' ' * * +* ' - ', # ) ) ',
# ' ' * * +* ' - ', # ) ) ',
# ' ' ) )
# ' ' ) ) -- 4 .34 .3 # )# ) , 6*, 6* )) "" 6 '* &
99 ( '( ' ' )' *' )' * ' +' + ##
) ' # #*
) ' # #*
" "
'55-: ) ' ' ) + '
: ) ' ' ) + '
* ' +,
* ' +,
= G 6 '* ' + 1@ ' ' 5
= G 6 '* ' + 1@ ' ' 5
# #
# ' 2 8;G ' ' + 1113 >;G ' ' + 1@
# ' 2 8;G ' ' + 1113 >;G ' ' + 1@
# "
# " ::
"
" 66 3 + ,) # '3 + ,) # ' ## )) ", '*,", '*,
) )
) )
2 E< + ! 2 E< + !
) " ' + ) )
) " ' + ) )
#
# ::
) ", '*, ( ) , '*, ) )
) ", '*, ( ) , '*, ) )
2 E + ! E ; # !
2 E + ! E ; # !
)'
-)' - 6 '*6 '* '' ++ ' -'
-)' ", , '*, ) ) ' #
)' ", , '*, ) ) ' #
) # ',#
!
!
C+
C+
"
"
:
:
/ 2
/ 2 =F=F $$ %3%3 F<F< $$ %%
( ' 6 '* ' " 3 # + 3
( ' 6 '* ' " 3 # + 3
# ' '* #,
# ' '* #,
1 ) 6 '* # )'
1 ) 6 '* # )'
" !
" !
4 '' ',# , #*
4 '' ',# , #* ::
=D'9
=D'9 :: ' K A' #' K A' # '' )' - ')' - ' '*'* ))99 ,) +,) +
E +(
E +(:: '' ' -' - ''
" "
E 99
E 99::* +* )* +* ) )) ' '' ' ) ') ' ## # +
# +
F # FE!
F # FE! ::
2 F 8 1 !
2 F 8 1 !
* +*
* +*99++ , #*, #* 3 "3 " -- )) ' )' ) ,,
6 '* )' - ', # ' '* #,
#
#
G "
G "
6
6
G
G
5, '* ),' # ) 5,
5, '* ),' # ) 5,
3 ) )
3 ) )
# + ' ) )'
# + ' ) )' "" '' ))
)) )) '' 22 , ) ), ) )
'* '*, 3 #* )* ),' 3 ) ) ' B
'* '*, 3 #* )* ),' 3 ) ) ' B
' ' ' 3 <8F>8G 6 '*
' ' ' 3 <8F>8G 6 '* )) ) )) ) +
+3 F7>G 6 '*3 F7>G 6 '* 99 99)) + )+ ) )) 33
( ' 6 '* ' + "
( ' 6 '* ' + "
G
G "" '' :://99 ,) ) #,,) ) #,
" ) ' 6 '* ' + # +
TRANSLOKASI
TRANSLOKASI
KROMOSOM PHILADELPHIA
KROMOSOM PHILADELPHIA
9 22
bcr 22q
abl 9q
bcr abl
22q 9q
Chimeric bcr-abl gene
Chimeric bcr-abl protein
bcr abl
Translokasi
:
: ' '' ' 3 " )3 " )
! 6 # - ) + ), , #' ' )
! 6 # - ) + ), , #' ' )
# #
/ ' - ' # ' ' 6 '*
/ ' - ' # ' ' 6 '* 99-
-$ ,% ) )
$ ,% ) )
E
E :: '' * -* - 6 # ) ) ',36 # ) ) ',3 ,,
* +* + # $
* +* + # $D: 3JD: 3J99.(0 3.(0 3 33 '*, ) ) ''*, ) ) ' %%
:: )) ' 6 '* '' 6 '* ' ""
:
: '' -
-) ' " ' ( $ A) #'2 J
) ' " ' ( $ A) #'2 J99.(0.(0
' #* " ' )