• Tidak ada hasil yang ditemukan

AAK culture library I Javanese Manuscripts

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "AAK culture library I Javanese Manuscripts"

Copied!
92
0
0

Teks penuh

(1)

SERAT SULUK NGABDULSALAM SERAT SULUK NGABDULSALAM SERAT SULUK NGABDULSALAM SERAT SULUK NGABDULSALAM PUPUH I PUPUH I PUPUH I PUPUH I DHANDHANGGULA DHANDHANGGULA DHANDHANGGULA DHANDHANGGULA

1. Mangun sabda binarunging gendhing/ amurwaka kang parasèng rasa/ madu sarkara sekaré/ kasmaran resmiyéngrum/ ing pangruming wardaya kadi/ satpada mangrès rasa/ mrih praptaning santun/ mangun basa susilarja/ rèhning arsa mangun caritaning ngélmi/ miwah asaling jagad// Memulai cerita seirama gending/ permulaan yang menggugah rasa/ tembang dhandhanggula/ membangkitkan gairah asmara/ menyenangkan hati seperti/ lebah menghisap rasa/ datangnya dengan sopan/ merangkai cerita dengan indah/ sebab keinginan untuk memulai cerita tentang ilmu/ dan asal mula dunia//

2. Sumarmanya kabrataning asih/ kawuryaning panuksmeng wardaya/ kojah sing èdi purwané/ pindha prakawiknyéng tembung/ tembung tembang kang kandel tipis/ miwah kang dawa cendhak/ mandheg lawan laju/ sumedya tumaméng sastra/ kwentar saking dèrèng kawuryaning galih/ mring ri sadaya arsa//

Oleh karena cinta setia/ terlihat jiwa di hati keluar/ cerita yang indah permulaannya / seperti mengenai susunan kalimat yang serasi/ kalimat tembang yang tebal dan tipis/ serta panjang pendek/ berhenti dan berlanjut/ bersiap masuk ajaran/ terkenal karena belum terbuka hati/ pada semua kehendak//

3. Mintaningsun nenggih ing Hyang Widhi/ kang asipat jalal jamal kahar/ kang amengku ing rat kabèh/ ngudanéni sadarum/ déné kangdéné kangdéné kang akiring déné kang akiring akiring akiring dumadi

dumadi dumadi

dumadi/ kang sangkan wus kasamar/ Gusti Maha Agung/Gusti Maha Agung/Gusti Maha Agung/Gusti Maha Agung/ ingkang asih ing akérat/ kang murah ing donya kang tansah pinuji/ kang ngganjar kang aniksa//

Saya mohon pada Tuhan/ yang mempunyai sifat agung, indah, kuasa/ yang menguasai dunia seisinya/ maha mengetahui semua/ adapun akhir kejadian/ yang asal sudah tersembunyi/ Tuhan Yang Maha Besar/ yang mengasihi pada jaman akhir/ maha pemurah di dunia dan selalu dipuji/ yang memberi anugrah dan menghukum//

(2)

4. Tinengeran kang nulis puniki/ apeparab pun Martadimeja/ kampung Astana wiyosé/ Nglawiyan dunungipun/ Surakarta kilèn nagari/Surakarta kilèn nagari/Surakarta kilèn nagari/ anistha Surakarta kilèn nagari/ alit mila/ sru kawélas ayun/ marmané kalunta-lunta/ pan tinilar ing bapa duk maksih alit/ anéng dhusun Prambanan//

Ditandai yang menulis ini/ bernama Martadimedja/ lahir di kampung Astana/ rumah di Laweyan/ sebelah barat Surakarta/ maka kecilnya menyedihkan/ sangat membuat iba/ sebab hidupnya terlunta-lunta/ sewaktu kecil ditinggal mati bapaknya/ ketika masih tinggal di Prambanan//

5. Marsudi tyas amarnéng palupi/ rinesepna sanak kang amaca/ kang layang akéh pédahé/ wawasen ing jro kalbu/ ywa katungkul amemaoni/ kirang langkung ing sastra/ lan ukaranipun/ ja maoni aja nacad/ luwung meneng wacanen baé ya becik/ dadi sira utama//

Melatih hati untuk menjadi teladan/ agar diresapi orang yang membaca/ buku ini banyak manfaat/ hayati dalam hati/ jangan terlena dan mencela/ kekurangan dan kelebihan ajaran/ dan kalimatnya/ janganlah mencela/ diam dan bacalah dalam hati sebab itu lebih baik/ agar kamu menjadi utama//

6. Déné kang wus lumrah mangsa mangkin/ lamun ana dènremeni ika/ angalem katèngkèng-tèngkèng/ lamun ala puniku/ pan sinengit kapati-pati/ puniku lamun bisa/ cegahen sadarum/ sampun ngalem lawan nacad/ myang ngrasaningrasaningrasani ala mring samining jalmi/ myang sanak baturira// ngrasani

Adapun yang sudah umum saat ini/ kalau ada yang disukai/ akan selalu di puji / kalau jelek/ akan sangat dibenci/ itu kalau bisa/ cegahlah semua itu/ jangan memuji dan menghina/ serta menggunjing pada orang lain/ dan dengan sanak saudara//

7. Ngandhut rukun ing ngarep pan becik/ pan ing buri ngrasani kang ora/ iku sétan upamané/ jaman akir puniku/ kéh ijajil nukmeng mring jalmi/ mila dipunprayitna/ dènraharjèng kalbu/ saben dina kang kapaksa/ ingkang émut aja sira kongsi lali/ yèn sira ayun mulya//

Di depannya menjaga kerukunan dengan berharap baik/ padahal di belakang menggunjingkan hal-hal jelek/ diupamakan setan/ jaman akhir/ banyak setan yang merasuki manusia/ karena itu agar hati-hati/ agar

(3)

selamatlah hati/ dengan paksaan tiap hari/ ingatlah dan jangan sampai lupa/ jika kamu ingin mulia//

8. Waskithanen purwané kang nulis/ dèn anyata sampun kaya-kaya/ giluten ing surasané/ wawasen ing jro kalbu/ prasudinen ingkang kaésthi/ yèn olih kanugrahan/ wruh surasanipun/ yèn wus weruh mirantia/ ywa pepéka dèn gemi angati-ati/ ywa tinggal ing dalilnya//

Ketahuilah dulu yang menulis/ sesungguhnya jangan khawatir/ pelajari isinya/ resapilah dalam hati/ usahakan niatnya/ jika mendapat anugrah/ tahu maksudnya/ kalau sudah tahu maka bersiaplah/ jangan lengah hendaknya berhati-hati/ jangan meninggalkan dalilnya//

9. Kang wus lumrahé sanabi wali/ kitab Kur’an tan mung lapal makna/ sejatinipun

sejatinipun sejatinipun

sejatinipun karsané/ yèn wus wruh dipunkukuh/ pan kekeren dipunprayogi/ wawasen kang sarira/ mobah mosikipun//// saben dina dènkareksa/ sampun kandheg ing rupa warna samangkin/ tuna yèn tantuna yèn tantuna yèn tantuna yèn tan weruha//

weruha// weruha// weruha//

Sudah sewajarnya seluruh nabi dan wali/ kitab Quran bukan hanya ucapan yang bermakna/ sesungguhnya itu adalah kehendak Tuhan/ jika sudah tahu harap dipegang teguh/ jika dipegang teguh akan lebih baik/ ingatlah pada badan/ tingkah lakunya/ teladanilah tiap hari/ jangan silau terhadap gemerlap dunia/ sebab rugilah jika tidak tahu//

10.Pamintèng sun mring Hyang Maha Luwih/ marang sanak kang marsudèng maca/ kadugèna sakarsané/ panjanga ingkang umur/ dèn-junjunga ing suka singgih/ jinurunga kamulyan/ gung ganjaranipun/ waspadaa panduming tyas/ kinasiha marang Hyang Suksmana Jati/ kang samar binukaa//

Permintaan saya pada Tuhan/ kepada saudara yang giat membaca/ laksanakan sebisanya/ dipanjangkan umur/ diangkatlah pada kebaikan/ semoga ditunjukkan pada kemuliaan/ besar anugrahnya/ waspadalah pada nasib hati/ yang dikasihi oleh Illahi/ bukalah yang tersamar itu//

(4)

PUPUH II PUPUH II PUPUH II PUPUH II ASMARADHANA ASMARADHANA ASMARADHANA ASMARADHANA

1. Kasmaran temen wak mami/ wonten sajuga Pandhita/ ambeg sang tapa kinaot/ aran Ki Sèh Ngabdulsalam/ karya pamungkas tékad/ adhedhépok Ardi Catur/ aran dhukuh Kabuwanan//

Bahagia benar saya/ ada seorang pendeta/ watak sang pertapa utama/ pendeta itu bernama Seh Abdulsalam/ bertekad terakhir/ bertempat tinggal di Gunung Catur/ bernama desa Kabuwanan//

2. Punika jalma utami/ sang tapa tan darbé karya/ among olah dhiri baé/ déné ingkang para putra/ ganti-ganti kang prapta/ warna-warna para sunu/ wenéh alim lawan jawa//

Dialah manusia utama/ tidak punya pekerjaan/ cuma bertapa saja/ sementara putra-putranya/ datang silih berganti/ bermacam-macam anaknya/ sebagian sangat alim dan sopan//

3. Kang alim kitabé wegig/ kang jawa suluke limpat/ pasamya bebana kabèh/ mring rama Sèh Ngabdulsalam/ wonten putra satunggal/ pembarep bagus tyas terus/ bisa mantek lan midekat//

Yang alim ahli kitab/ yang sopan pandai bersuluk/ mereka bersama-sama datang/ pada Seh Abdulsalam/ ada seorang putra/ tertua sungguh tampan/ datang dan mendekat//

4. Rahadyan kalangkung alim/Rahadyan kalangkung alim/Rahadyan kalangkung alim/Rahadyan kalangkung alim/ kang awisma Ujung AlangUjung AlangUjung Alang/ radyan putra Ujung Alang pembarebé/ Sasrawardaya waskitha/ ing wanci pukul sapta/ sowan ing rama sang wiku/ sang tapa anuju lenggah//

Putra paling alim/ bertempat tinggal di Ujung Alang/ sebagai putra tertua/ Sasrawardaya sangat awas/ pukul tujuh/ menghadap ayah sang guru/ sang guru sedang duduk//

5. Kasaru kang putra prapta/ Rahadyan Sastrawardaya/ sang tapa ngandika alon/ kulup dèn kepareng ngarsa/ radèn majeng awotsekar/ wus tata dènira lungguh/ radèn putra matur sembah//

(5)

Mendadak sang putra datang/ Raden Sasrawardaya/ Sang guru berkata pelan/ nak silahkan maju/ raden maju menyembah/ setelah duduk/ Raden menyembah//

6. Kawula anuwun uning/ pratingkahé wong asalat/ hakékat lan makripaté/ saréngat lawan tarékat/ kang kawengku ing salat/ kawula nuwun pituduh/ sang tapa terus ngandika//

Saya ingin tahu/ tingkahnya orang salat/ hakekat dan makripat/ syariat dan tarekat/ yang terkandung dalam salat/ saya minta petunjuk/ sang pertapa kemudian berkata//

7. kang dhingin iku pan takbir/ micara parluning salat/ wowulas iku kathahé/ kaping kalih iku niat/ kawengku jroning ikram/ikram/ikram/ikram/ ing kurupé pan wewolu/ kang lapal Allahu Akbar//

Yang pertama takbir/ berbicara tentang kewajiban salat/ itu berjumlah delapan belas macam/ yang kedua niat/ yang terkandung dalam ikram/ berjumlah delapan huruf/ yang berbunyi Allahu akbar//

8. Kang dhingin aksara alip/ alip kamil aranira/ lam awal kaping kalihé/ martabaté akadiyat/ lam akir kaping tiga/ martabat wahdat dumunung/ aksara hahaha ping sekawan// ha

Pertama huruf alif/ sebutannya alif kamil/ yang kedua lam awal/ itu martabat ahadiyat/ ketiga lam akhir/ tempatnya martabat wahdat/ keempat huruf ha//

9. Wakidiyat kang winarni/ alip kang kaping limanya/ mutakalimun mutakalimun mutakalimun mutakalimun wakité/ kaping nemé kap kabirah/ pitu bababa rububiyah/ ré rapingu darajatun/ ba sampun jangkep kurup astha//

Wakidiyat yang diceritakan/ alif yang kelima/ yaitu muta aliman wakid/ keenam kap kabirah/ ketujuh ba rububiyah/ huruf ra rafihu darajatun/ lengkap sudah delapan huruf//

10.Ping kalih niat puniki/ mukaranahé tetiga/ kitakrul lawanlawanlawanlawan takyiné//// kasmu panejaning manah/ takrul nyataken uga/ anèng jroning kang lapal hu/ takyin wus nyata katingal//

(6)

Kedua niat ini/ kebetulan ada tiga/ kitakrul dan takyin/ warna cahayanya hati/ takrul sesungguhnya/ terkandung dalam huruf ha/ takyin sudah jelas terlihat//

11.Kang jejuluk insan kamil/ yèn sira nora weruha/ takbir mangkono ta kuwé/ sembahira tanpa karya/ angur baya dolana/ ari aninangari aninangari aninangari aninang-aninung/aninung/aninung/aninung/ déné ingkang kaping tiga//

Yang dinamakan insan kamil/ jika kamu tidak tahu/ bertakbirlah kamu/ doamu tidak berguna/ lebih baik bermainlah/ bersuka ria/ selanjutnya yang ketiga//

12.Angadeg asaling geni/ sejatiné geni cahya/ kang sumrambah badan kabèh/ iku sira ulihena/ marang sangkaning cahya/ insan kamil purwanipun/ kaping pat maca Patékah//

Menghadap asalnya api/ sesungguhnya cahaya api/ yang menjalar keseluruh tubuh/ itu kamu kembalikan/ pada asalnya cahaya/ asalnya insan kamil/ keempat membaca Al fatekah//

13.Wus sun tuturaken dhingin/ amepaki ing sarira/ rukuk kang kaping limané/ kaping nemé tumaninah/ mulané tumaninah/ sajroné sira rukuk/ ulihna sangkaning barat//

Sudah saya utarakan dahulu/ untuk melengkapi badan/ yang kelima rukuk/ keenam tumaninah/ maka tumaninah itu/ di dalam kamu rukuk/ kembalikan ketempat asalnya angin//

14.Arukuk asaling angin/ sejatiné angin napas/ anpas lan napas wuwusé/ iku sira ulihena/ iya sangkaning napas/ akadiyat purwanipun/ kaping pituné iktidal//

Rukuk pada asalnya angin/ sesungguhnya angin nafas/ anpas dan nafas ucapannya/ itu kamu kembalikan/ pada asalnya nafas/ permulaannya akhadiyat/ ketujuh itu ihtidal//

15.Ping wolu tumaninahi/ sajroné sira iktidal/ kaya takbir ukarané/ mila nganggé tumaninah/ awasta kamil insan/ kaping sanga iku sujud/ ping sepuluh tumaninah//

(7)

Kedelapan itu tumaninah/ ketika kamu ihtidal/ seperti dalam takbir kalimatnya/ makanya pakai tumaninah/ itu sebutannya insan kamil/ kesembilan itu sujud/ yang kesepuluh tumaninah//

16.Mulané tumaninahi/ jro sujud mulaken toya/ ulihna sangkan parané/ sejatiné getihira/ purwané saking sahdad/ ping sawelas iku lungguh/ kaping rolas tumaninah//

Maka tumananinahlah/ dalam sujud muliakan air/ kembalikan asal muasalnya/ sesungguhnya darahmu/ berasal dari sahadat/ kesebelas itu duduk/ keduabelas itu tumaninah//

17.Jroning salat sira linggih/ aja lali tumaninah/ mulané kaya mangkono/ lungguh asaling bantala/ jisimira kang wadhag/ iku bumi kang linuhung/ ulihna mring wakidiyat//

Dalam salat kamu duduk/ jangan lupa tumaninah/ sebab seperti itu/ duduk pada asal tanah/ jasadmu yang kasar/ itu tanah yang dimuliakan/ kembalikan pada wakidiyat//

18.Wus telas asaling mayit/ telulas lungguhé tahyat/ patbelas maca tahyaté/ atakiyat burubanya/ marang kang Maha Mulya/ rerupa dhong arsa lampus/ Madum Sarpin dadi béka//

Sudah habis asalnya jasad/ tiga belas itu duduknya takhiyat/ empat belas itu membaca takhiyat/ ahtakhiyat burubannya/ pada Tuhan Maha Mulia/ perwujudan pada kehendak mati/ Makdum Sarpin menjadi susah//

19.Mila kawruhana kaki/ yèn sira nora weruha/ dadi béka salawasé/ urip miwah yèn palastra/ ingkang kaping limalas/ salawat mring kanjeng rasul/ nembelas tartip muwalat//

Maka ketahuilah/ jika kamu tidak tahu/ akan susah selamanya/ hidup dan mati/ yang kelima belas/ salawat pada Nabi Muhammad/ enam belas tartib mualat//

20.Pitulas tegesé tartip/ turun-turun yèn palastra/ sulbi Kakbah ingkang kosén/ campur mring raga lan mulya/ tedhak Sri Naranata/ mudhun jurang munggah gunung/ ping wolulas awèh salam//

(8)

Tujuh belas maksudnya tartib/ jika keturunan mati/ rahim Kabah yang menjadi tiang/ bersatu badan dan kemuliaan/ keturunan raja/ turun jurang mendaki gunung/ kedelapan belas memberi salam//

21.Ana déné kang dènwèhi/ salam iku kadangira/ kang mungging kanan kéringé/ supayaa supayaa supayaa supayaa aja béka/ ing donya lan akérat/akérat/akérat/akérat/ yèn wus weruh dipunwanuh/ dèn kadi madu raosnya//

Adapun yang diberi/ salam itu saudaramu/ yang di sebelah kanan kirimu/ agar jangan mendapat susah/ di dunia maupun akhirat/ jika sudah tahu harap dimengerti/ seperti rasa madu//

PUPUH III PUPUH III PUPUH III PUPUH III DHANDHANGGULA DHANDHANGGULADHANDHANGGULA DHANDHANGGULA

1. Iya iku rasakna sayekti/ sejatiné wong sembahyang ika/ nyalatken mayité dhéwé/ pomaa dipunémut/ ingkang putra nyuwun ngabekti/ wonten putra panenggak/ langkung limpatipun/ kang wisma ing Garbaretna/ langkung wasis wignya limpat tatag trampil/ cahya mindha sasangka//

Maka itu rasakan benar/ sesungguhnya orang sembahyang itu/ menyalatkan mayatnya sendiri/ harap diingat/ sang putra menghaturkan sembah/ salah seorang putra kedua/ lebih pintar/ yang tinggal di Garbaretna/ lebih cerdas bijaksana dan trampil/ bersinar seperti bulan// 2. Sira rahadèn sinung kekasih/ marang kiyai Sèh Ngabdulsalam/ Surya

Sasmita kinaot/ pukul kasapta dalu/ Radèn Surya garjiténg galih/ sowan mring kabuwanan/ tan antara rawuh/ majeng umareg ing rama/ mangenjali kang rama ngandika aris/ radèn sira lungguha//

Beliau putra yang bernama/ Seh Abdulsalam/ Suryasasmita yang utama/ pukul tujuh malam/ Raden Surya senang dalam hati/ datang ke Kabuwanan/ tak berapa lama/ maju menghadap ayah/ menyembah sang ayah berkata lembut/ silahkan duduk//

3. Paran karsané prapta ing latri/ teka béda lawan saban-saban/ radyan alon ing aturé/ rama kawula matur/ wingi siang kula mring mesjid/ wonten jalma satunggal/ langkung wignyanipun/ kawula tansah sinual/ sakalangkung nggén kula putek ing galih/ makaten panyualnya//

Ada maksud apa datang malam-malam/ datang tidak seperti biasa/ raden Surya pelan berkata/ saya ingin menceritakan/ kemarin siang sewaktu di

(9)

masjid/ ada seseorang/ yang pandai/ saya selalu ditanya/ kemudian saya bingung menjawabnya/ begini pertanyaannya//

4. Wonten siti pinendhem jro bumi/ lawan banyu kinum jroning toya/ lawan srengéngé dènepé/ miwah geni tinunu/ lawan lanjar dèrèng akrami/ parawan darbé priya/ tigan bisa kluruk/ lan jaka rabiné papat/ ing wong mangan saben dina maksih ngelih/ lawan mangan sepisan//

Ada tanah dipendam dalam tanah/ air direndam oleh air/ matahari dijemur/ ada api dibakar/ ada janda tapi belum menikah/ gadis sudah bersuami/ ada telur bisa berkokok/ pemuda beristri empat/ ada orang yang makan tiap hari masih lapar/ cuma makan sekali//

5. Mung sapisan waregé salami/ lan wong cébol angungkuli arga/ mbok limaran tenunané/ gringsing wayang puniku/ sentèg pisan gya anguwisi/ sentèg pindho gya nigas/ kalawan si lumpuh/ kabaré ngideri jagad/ damar murub tanpa sumbu lawan malih/ ron ijo tanpa wreksa//

Cuma sekali makan kenyang selamanya/ orang cebol melebihi tinggi gunung/ tenunannya mbok limaran/ itu batik gringsing wayang/ menghentakkan sekali selesai/ menghentakkan kedua langsung jadi/ serta orang lumpuh/ mampu mengelilingi dunia/ lampu bisa menyala tanpa sumbu/ daun hijau tanpa pohon//

6. Lawan ngangsu apikulan warih/ nyumet geni sarwi adedamar/ kodhok angemuli lèngé/ warangka manjing dhuwung/ lan parahu ngemot jaladri/ kuda ngerap pandengan/ lan tigan kaluruk/ tapaké kuntul ngalayang/ kakang barep adhiné wuragil nenggih/ pancuran tanpa tlaga//

Mengambil air pikulan air/ menyalakan api dengan lampu/ katak menyelimuti liangnya/ sarung keris masuk ke dalam keris/ perahu memuat laut/ kuda lari dalam kandang/ telur berkokok/ tapak kaki bangau bisa terbang/ kakak yang tertua adik yang termuda/ pancuran tanpa telaga//

7. Kados pundi kula nuwun uning/ kajarwakna ing wejanganira/ Sèh Ngabdulsalam wuwusé/ iku sasmita agung/ kang micara kitab sanusi/ bumi pinendhem lemah/ jasad sira kulup/ sayekti pinendhem karsa/ ingkang darbé karsa rupanira sami/ yekti/ yekti/ yekti nora sulaya// / yekti

(10)

Bagaimana saya ingin tahu artinya/ diterangkan dalam nasehatnya/ Seh Abdulsalam mengatakan/ itu sebuah tanda besar/ yang terdapat dalam Kitab Sanusi/ bumi dipendam dalam tanah/ itu jasadmu sesungguhnya/ dipendam dalam keinginan/ yang punya keinginanmu sekalian/ sesungguhnya tidak berbeda//

8. Déné banyu kinum jroning warih/ sejatiné iku uripira/ kendhih ing kitab uripé/ sipat urip puniku/ tan sulaya warnanya sami/ geni tinunu ika/ rupanira kulup/ kendhih rupaning wasésa/ luwih éwuh srengéngé dènpé puniki/ ya rasaning kawula//

Adapun air direndam dalam air/ sesungguhnya hidupmu/ kalah dalam kitab hidup/ sifat hidup itu/ tak ada beda sama warna/ api yang dibakar itu/ perumpamaan wajahmu nak/ kalah pada wajah Tuhan/ lebih sulit lagi matahari yang dijemur ini/ yaitu perasaan hamba//

9. Yekti kendhih ing rasa sejati/ barang kendhih ing pepanas/ tigan kaluruk tegesé/ yèn sira nora muwus/ langkung ramé sajroning ati/ lanjarlanjarlanjarlanjar dèrèng akrama/ wong kang alim kulup/ wus wruh kitab kathah-kathah/ dèrèng weruh marang sampurnaning pati/ purwa madya wekasan//

Sesungguhnya kalah pada rasa sejati/ bagi yang kalah pada panas/ telur berkokok artinya/ kalau kamu tidak berkata/ lebih ramai dalam hati/ janda belum menikah/ itu orang yang alim nak/ sudah belajar banyak kitab/ tidak tahu pada kesempurnaan mati/ awal tengah dan akhir//

10.Déné prawan tansah dèrèng krami/ tegesipun wong Jawa kawignya/ tan bisa maca kitabé/ nanging suluké putus/ mring sasmita kalangkung lantip/ luwar madya wekasan/ wruh surasanipun/ jejaka rabiné papat/ suksma suksma suksma suksma ingkang mulya la

ingkang mulya la ingkang mulya la

ingkang mulya lan adi linuwih/n adi linuwih/n adi linuwih/n adi linuwih/ iku rabiné papat//

Adapun perawan belum menikah/ itu orang Jawa yang pintar/ tidak bisa membaca kitab/ tapi pandai suluk/ pada perlambang lebih pintar/ bebas ditengah dan akhir/ tahu artinya/ perjaka istrinya empat/ jiwa yang mulia dan luhur/ itu istrinya empat//

11.Purba langgeng misésa sakalir/ kang jejuluk napsu mutmainah/ nyawa rahmani arané/ tegesé mangan iku/ saben dina teksih angelih/ iku sembahyangira/ yèn sira nora wruh/ marang wewengkoning salat/ makripaté mangan sapisan maregi/ wareg slawasing gesang//

(11)

Dat abadi yang menguasai semua/ bernama napsu mutmainah/ nyawa rahmani sebutannya/ artinya makan itu/ tiap hari masih lapar/ sebetulnya salat kamu/ jika kamu tidak mengetahui/ pada makna salat/ makrifatnya itu makan sekali membuat kenyang/ kenyang selama hidup//

12.Sira yèn wus bisa salat kaji/ wus katingal jroning pancamaya/ pasthi wareg salawasé/ cébol ngungkuli gunung/ andhegena aywa ginupit/ tegesé mbok limaran/ gringsing wayang iku/ sentèg pisan nulya pisan/ sentèg pindho anigas napas siréki/ manjing pindhoné medal//

Jika kamu sudah bisa salat haji/ sudah terlihat isinya lima bayangan/ pasti kenyang selamanya/ cebol yang mengungguli gunung/ hentikan jangan digubah/ yang dimaksud mbok limaran/ berbatik gringsing wayang/ menyentak sekali lalu selesai/ menyentak kedua memutus nafasmu/ masuk kedua lalu keluar//

13.Déné lumpuh angideri bumi/ yèn aturu yektiné supena/ weruh negara doh-adoh/ tegesé damar murub/ tanpa sumbu puniku kaki/ Dat mutelak katingal/ endi sumbunipun/ taru ijo tanpa wreksa/ tegesipun cahya kang sumrambah kaki/ marang badan sadaya//

Adapun orang lumpuh mengitari bumi/ ketika tidur lalu bermimpi/ melihat negara di segala penjuru/ maksud lampu menyala/ tanpa sumbu itu/ yang terlihat adalah dat mutlak/ dimana sumbunya/ daun hijau tanpa pohon/ artinya cahaya yang menjalar/ ke seluruh tubuhmu//

14.Kekayoné marang insan kamil/ sayektiné pilih kang uninga/ kang kaétung mung nyatané/ ngangsu pikulan banyu/ sejatiné uripirèki/ dadi osiking manah/ ing salaminipun/ dadya Malékat Mukarab/ pangrasané Malaékat Mukarabi/ iya néng awang-awang//

Pengharapan pada insan kamil/ sebetulnya sedikit yang tahu/ yang terhitung adalah kenyataan/ menimba dengan pikul air/ sesungguhnya hidupmu/ jadi penggerak hati/ selamanya/ jadilah malaikat muarab/ kehidupan malaikat muarab/ cuma di angan-angan//

15.Sejatiné pan aneng siréki/ apék geni sarwi adedamar/ ingsun tuturi jatiné/ sira salaminipun/ angulati iman kang suci/ tegesé iman mulya/ insan kamil iku/ pan wus tetep anéng sira/ déné kodhok angemuli lèngé kaki/ kodhoké jasadira//

(12)

Sesungguhnya ada pada kalian/ mencari api dengan lampunya/ saya ceritakan sesungguhnya/ kamu selamanya/ melihat iman suci/ yaitu iman mulia/ insan kamil itu/ karena sudah menyatu dalam dirimu/ adapun katak menyelimuti liangnya/ yang menjadi katak jasadmu //

16.Elèngipun Muhammad akiki/ déné wrangka kang manjing curiga/ ingsun tuturi jatiné/ kala sira manekung/ amaladi samadi ening/ tegesé bangsa rangka/ jasadira kulup/ kerisé isining raga/ yèn wus kamil dènira semadi ening/ pasthi salin dadaran//

Liangnya itu Muhammad hakiki/ adapun sarung keris yang masuk dalam keris/ saya ceritakan sesungguhnya/ ketika kamu berdoa/ mengheningkan cipta/ artinya sarung keris/ itu badanmu/ kerisnya berisi badan/ jika sudah sempurna sewaktu kau mengheningkan cipta/ pasti berganti ujian//

17.Déné prau angemot jaladri/ baitané iku jasadira/ insan kamil segarané/segarané/segarané/segarané/ kuda ngrap tegesipun/ ing pandengan ingsun jarwani/ tegesé kéhing rasa/ rasa kang pinunjul/ rasa Jawa rasa Arab/ pandengané yekti marang insan kamil/ iku purwaning rasa//

Adapun perahu memuat air laut/ perahu itu ragamu/ insan kamil lautnya/ kuda lari kencang artinya/ dalam kandang saya jelaskan/ artinya banyaknya rasa/ yang utama/ rasa Jawa dan Arab/ ibaratnya pada insan kamil/ itu asalnya rasa//.

18.Tapaké kontul nglayang puniki/ tegesipun dènira anglayang/ nora arah nora enggon/ tan rupa warna iku/ ulatana tapakiréki/ insan kamil punika/ taraké kang tuhu/ kang kakang barep punika/ pambarepé kang aran nyawa rahmani/ iku ratuning nyawa//

Tapak kaki bangau yang terbang itu/ sesungguhnya saat kamu terbang/ tanpa arah tanpa tempat/ tanpa rupa itu/ lihatlah telapakmu ini/ insan kamil itu/ sinarnya yang nyata/ kakak tertua itu/ tertuanya disebut nyawa rahmani/ yaitu rajanya nyawa//

19.Kakangané yekti neptu gaib/ kang pinandeng jroning lapal Akbar/ iku awasena radèn/ wuragil adhinipun/ wuragilé nyawa nabati/ adhinipun amira/ tegesipun pancur/ ingkang datanpa telaga/ uripira telagané iku kaki/ iku Srinataningrat//

(13)

Kakaknya sesungguhnya lahirnya yang gaib/ yang dilihat dalam bunyi akbar/ itu amatilah raden/ adiknya termuda/ adiknya itu nyawa nabati/ adiknya berbilang/ arti air pancuran/ yang diterima telaga/ hidupmu itu adalah ibarat telaga/ itulah sang raja//

PUPUH IV PUPUH IV PUPUH IV PUPUH IV S S S S IIII NNN ONOOO MMM M

1. Tapaké kontul ngelayang/ iku sejatiné santri/ angaji mring Surabaya/ amrih sampurnaning pati/ yèn sira angrasani/ ngélmu rasa kang pinunjul/ teka wedi misésa/ dinalih yèn ngélmu singkir/ iya iku polahé ajrih ing udan//

Jejak burung bangau terbang/ itu sebenarnya santri/ belajar di Surabaya/ agar memperoleh kesempurnaan kematian/ jika kamu membicarakan/ ilmu rasa yang unggul/ langsung takut pada yang maha menguasai/ disangka kalau ilmu sihir/ itu tandanya takut pada hujan//

2. Rahadèn Suryasasmita/ branténg tyas nawang nampani/ tingal karacut sadaya/ nulya pamit mintar aglis/ wonten ariné malih/ Purwakusuma jejuluk/ prajané Madyantara/ semana rahadyan pekik/ kéwran ing tyas kitabé MurabsaidnyaMurabsaidnyaMurabsaidnyaMurabsaidnya//

Raden Suryasasmita/ gembira hati menerima/ semua sudah dikuasai / segera pamit pergi/ ada lagi adiknya/ Purwakusuma namanya/ kerajaannya di Madyantara/ ketika itu raden yang tampan/ sedang bingung mengerti kitab Murabsaid//

3. Ing wanci pukul sadasa/ nulya rahadyan lumaris/ umarekumarekumarekumarek marang ing rama/ datan kawarna ing margi/ Kabuwanan wus prapti/ sang tapa anuju lungguh/ rahadyan sigra prapta/ sang tapa ngandika aris/ anak ingsun dèn-kapareng ingkang arsa//

Pukul sepuluh /segera raden berjalan pelan/ menghadap pada ayahnya/ tidak diceritakan di jalan/ sudah sampai di Kabuwanan/ Sang Tapa sedang duduk/ putranya segera datang/ sang pertapa berkata pelan/ anakku silahkan mendekat//

4. Rahadyan gya awotsekar/ matur mring rama sang yogi/ rama kawula miyarsa/ Kitab Masailah nenggih/ kathah kang mungel tulis/ jroning Kitab

(14)

Sualipun/ awit rukuning Islam/ kawula dèrèng udani/ myang parluné kang rama aris ngandika//

Raden Purwakusuma segera menghormat/ bicara pada ayah sang guru/ ayah saya mengetahui/ Kitab Masailah itu/ banyak yang dibicarakan/ dalam kitab pertanyaannya/ tentang rukun Islam/ hamba belum mengerti/ serta kegunaannya/ sang ayah pelan berkata//

5. Déné pikukuhing Islam/ lelima kathahiréki/ ingkang dhingin iku sadat/ salat ingkang kaping kalih/ ping tiga jakatjakatjakatjakat nenggih/ pasa Ramelan puniku/ iku kaping sakawan/ kaping lima munggah kaji/ tegesipun sadat kang pasthi sapisan//

Adapun rukun Islam/ berjumlah lima/ pertama itu membaca sahadat/ yang kedua salat/ ketiga itu zakat/ puasa ramadhan itu /itu yang keempat/ kelima naik haji/ maksudnya sahadat yang pertama//

6. Dudu sadat ing wawacan/ rupané sadat kang pasthi/ iku sira ulatana/ kang jejuluk insan kamil/ Lintang Johar raneki/ jroning Johar iku Rasul/ yèn sira tan uninga/ sahadat kang pasthi yakin/ sayektiné durung bisa maca sadat//

Bukanlah sekedar bacaan sahadat/ wujudnya syahadat yang pasti/ itu kamu amatilah/ yang disebut insan kamil/ bintang kejora namanya/ di dalam kejora itu rasul/ kalau kamu belum tahu/ yakin sahadat itu/ sesungguhnya belum bisa membaca sahadat//

7. Wekasané durung Islam/ déné ingkang kaping kalih/ iku jenenging asalat/ sakawan kathahiréki/ wus ta ingkang rumiyin/ salat saréngat panutup/ dakim salat tarékat/ déné salat ismualim/ sajatiné ingaran salat kakékat// Akhirnya belum Islam/ adapun yang kedua/ itu yang dinamakan salat/ jumlahnya ada empat/ yang dahulu kali/ salat syariat penutup/ daim salat tarekat/ salat ismualim/ sesungguhnya itu salat hakekat//

8. Salat kaji tegesira/ salaté makripat ening/ yèn sira wis bisa misah/ mring béda-bédaning tunggal/ iku sampurna jati/ yèn sira durung wruh iku/ angur baya turona/ ping tiga wéh jakat iki/ tegesipun aloma sariranira// Salat haji artinya/ salatnya makripat rohani/ jika kamu mampu memisahkan/ perbedaan dalam kesatuan/ itu sudah sempurna / jika kamu

(15)

belum tahu/ lebih baik tidur saja/ yang ketiga memberi zakat/ artinya kemurahanmu//

9. Artiné wong bangsa loma/ yèn turu bisaa mati/ yèn kaésthi atangia/ nembaha marang Hyang Widhi/ kang aran salat kaji/ lakokna sajroning dalu/ iku tandha yèn loma/ puasa Ramelan kaki/ sun jarwani tegesé pasa Ramelan//

Artinya orang pemurah itu/ jika kamu tidur seperti mati/ namun jika niat tentu bisa bangun/ berdoalah pada Tuhan/ yang namanya salat haji itu/ lakukan pada malam hari/ itulah tanda orang pemurah/ puasa ramadhan itu/ saya jelaskan arti puasa ramadhan//

10.Nadyan pasa saben dina/ yèn sira arsa semédi/ marang ing lalétul kodar/ kang jejuluk roh ilapi/ kerumin alpisahri/ warna ingkang luwih bagus/ iku dipunwaspada/ kaping lima munggah kaji/ iya marang sajeroné ing Bétolah//

Meski kamu tiap hari puasa/ jika kamu ingin bersemedi/ pada lailatul qodar/ yang disebut roh ilafi/ karumin alfisahri/ wujud yang lebih bagus/ maka hati-hatilah/ kelima yaitu naik haji/ yaitu di dalam baitullah//

11.Sing sapa wongé amunggah/ ing Betolah iku kaki/ aningali Ajar Aswat/ dadi ilang dosanéki/ lan malih sun jarwani/ rukuné sadat puniku/ iya patang prakara/ tasdik taklim kurmat iki/ lan tilawat bangsa tasdik tegesira//

Siapa saja yang naik/ ke rumah Tuhan itu nak/ jika melihat Hajar Aswat/ jadi hilanglah dosamu/ dan saya terangkan lagi/ rukun sahadat itu/ ada empat perkara/ tasdik taklim hormat/ dan bertilawah tasdik itu maksudnya//

12.Tasdik angestokken uga/ marang Pangèran kang luwih/ ping kalih mring rupa-rupa/ yèn ngrungu tuwin ningali/ émuta ismualim/ bangsa taklim tegesipun/ ngegungken ing Pangèran/ aja sira ngrasa jati/ lan malihé ngegungena ngélmu dira//

Tasdik juga berbakti/ pada Tuhan/ kedua hal yang beraneka macam/ jika mendengar dan melihat/ ingatlah pada ismualim/ taklim berarti/ mengagungkan nama Tuhan/ janganlah kamu merasa benar/ dan lagi mengagungkan kepandaianmu//

(16)

13.Ping tiga ingaran kurmat/ tegesé kurmat puniki/ memulé ing ngélmunira/ ping kalih marang Hyang Widhi/ yèn rerasaning ngélmi/ iya becik enggonipun/ wong memulé Hyang Suksma/ aja pegat dhikir ati/ barang tingkah aja lali mring kang murba//

Ketiga disebut hormat/ arti hormat itu/ memuliakan ilmu kamu/ kedua pada Tuhan/ jika berbicara mengenai ilmu/ juga baik tempatnya/ orang yang memuliakan Tuhan/ jangan berhenti untuk selalu zikir/ segala tindakan jangan lupa pada Tuhan yang maha kuasa//

14.Ping sakawan tilawat/ manut mareng kanjeng nabi/ iku lakuné saréngat/ aja sira nyulayani/ yèn sira nyulayani/ yekti rusak ngélmunipun/ rahadyan matur nembah/ kawula umatur malih/ nyuwun jarwa bédané iman lan Islam//

Yang keempat tilawah/ patuh pada nabi/ itulah jalannya syariat/ janganlah kamu menyimpang/ sebab jika kamu menyimpang/ ilmu kamu sungguh rusak/ raden menghormat/ saya bertanya lagi/ minta diterangkan perbedaan iman dan Islam//

15.Yèn pisah pundi kang pisah/ tuwin yèn nunggila nenggih/ ngandika Sèh Ngabdulsalam/ sarwi gumujeng aririh/ tegesé iman niki/ rong prakara kathahipun/ dhingin iman tarékat/ iman makripat ping kalih/ sun jarwajarwajarwa jarwa dunungé satunggal-satunggal//

Jika berbeda mana perbedaannya/ dan sebaliknya jika bersatu/ Seh Abdulsalam berkata/ sambil tertawa pelan/ artinya iman/ ada dua perkara jumlahnya/ pertama iman tarekat/ kedua iman makripat/ saya jelaskan asalnya satu persatu//

16.Tegesé iman tarékat/ sajroning Darusalami/ yaiku ratuning barang/ jejuluknya wa rahmani/ yaiku iman tasdik/ anama ikral kang lungguh/ ing nagri Darusalam/ iku kawruhana kaki/ yèn tan wruha sira iku durung Islam//

Iman tarekat berarti/ di dalam Darusalam/ ada rajanya semua/ disebut warahmani/ yaitu iman tasdik/ bernama ikral yang berada/ di negeri Darusalam/ itu mengertilah kamu/ jika tidak tahu berarti belum Islam//

(17)

17.Tegesé iman makripat/ kang jejuluk insan kamil/ kang adhaton Bandarulah/ iku sira dèn-patitis/ yèn sira tan ngawruhi/ iman rong prakara iku/ dadi kéblating salat/ kang pinandeng jroning takbir/ lungguhipun kang lapal Allahu Akbar//

Maksudnya iman makripat/ disebut insan kamil/ yang menghuni Bandarullah/ hendaknya kamu yang teliti/ sebab jika tidak tahu/ dua perkara iman/ yang menjadi kiblatnya salat/ yang terdapat dalam takbir/ tempatnya yang berbunyi Allahu Akbar//

18.Tegesé kang aran Islam/ wicara kitab Juwahir/ al islamu lapalira/ pan antaslimu Illahi/ maknané sun jarwani/ utawi Islam puniku/ yektiné pasrah jiwa/ raganira iku kaki/ marang Allah kang amurba kang masésa//

Artinya yang dinamakan Islam/ menurut kitab Juwahir/ bunyinya al Islamu/ antaslimu Illahu/ saya terangkan maksudnya/ atau Islam itu/ sesungguhnya berserah diri jiwa/ ragamu itu nak/ kepada Tuhan yang menguasai segalanya//

19.Pasrah polah lawan tingkah/ yèn ngrungu tuwin ningali/ muni meneng lawan muna/ saking ati ngrasa takbir/ ngrasaa yèn kebalik/ barang polah tingkahipun/ mokal yèn mangkonoa/ nanging sajatiné yekti/ tingkahira kakanthèn tan pisah sira//

Berserah diri tingkah laku/ jika mendengar dan melihat/ diam dan bicara/ sesungguhnya dalam hati mengucapkan takbir/ merasalah kalau terbalik/ segala tingkah lakumu/ mustahil kalau begitu/ namun sesungguhnya/ tingkah lakumu ujudnya tidak bisa kamu pisahkan//

PUPUH V PUPUH V PUPUH V PUPUH V KINANTHI KINANTHIKINANTHI KINANTHI

1. Sang tapa malih amuwus/ iku rasakena kaki/ rahadyan matur sandika/ mundur sarwi nuwun pamit/ putra sangking parikanan/ marek ing rama sang yogi//

Sang Tapa berkata lagi/ rasakanlah nak/ sang raden mengiyakan/ mundur mohon pamit/ lalu putra dari Parikanan/ mendekat pada Seh Abdulsalam//

(18)

2. Sèh Ngabdulsalam amuwus/ radèn dika pareng ngarsi/ radèn majeng awot sekar/ sang tapa ngandika aris/ kulup apa karsanira/ énjang-énjang prapténg ngriki//

Seh Abdulsalam berkata/ kamu silahkan mendekat/ raden mendekat/ sang guru berkata lembut/ nak apa keinginanmu/ pagi-pagi datang kesini//

3. Kang putra aris umatur/ kula rama wau latri/ adolan marang padésan/ wonten sujalma satunggal/ kalangkung kabisanira/ kawula dipuntakéni// Sang putra lembut berkata/ saya semalam/ bermain ke pedesaan/ ada seseorang/ sangat pandai/ saya ditanya//

4. Makaten pitakénipun/ sipat ingkang kalih dési/ pisah kumpulé punika/ tuwin dunungé néng ragi/ kang rama aris ngandika/ mengko sira sun tuturi//

Begini pertanyaannya/ sifat duapuluh/ pisah dan kumpulnya itu/ serta asalnya dari badan/ sang rama lembut bicara/ nanti saya jelaskan//

5. Déné sipat kang rong puluh/ wujud kidam baka iki/ myang lilkawadisi ika/ wakiyamu binapsihi/ wahdaniyatwahdaniyatwahdaniyatwahdaniyat lawan kodrat/ iradat ngélmu kayati// Adapun sifat duapuluh itu/ Wujud kidam baka/ serta lil hawadisi/ kiyamuhu binafsihi/ Wahdaniyat dan kodrat/ iradat ilmu dan hayat//

6. Samak basar kalam iku/ kodiran lan muridani/ ngaliman kayan samingan/ basiran mutakalimi/ sampun jangkep kalih dasa/ sun cendhakké baé kaki//

Sama’ Basar kalam itu/ kodiran dan muridan/ al iman kayan sami’an/ basiran muta’aliman/ saya pendekkan saja//

7. Wujud dadi badan alus/ kodam jisim baka daging/ lillillillil kawadisikawadisikawadisikawadisi menika/ dadi ototira kaki/ wakiyamu binapsihya/ dadi getih warni-wani//

Wujud itu badan halus/ kodam badanmu baka itu daging/ lil hawadisi adalah ototnya/ kiyamuhu binafsihi/ adalah darah yang berwarna//

(19)

8. Wahdaniyat dadi balung/ kodrat budinira kaki/ iradat karep kang nyata/ ngélmu sikilira nenggih/ kayat ati sir punika/ samak limpanira kaki//

Wahdaniyat jadi tulang/ kodrat itu budimu/ iradat keinginan yang nyata/ ilmu itu kakimu/ hayat menjadi bagian hati/ sama’ adalah limpanya//

9. Basar pusuh kalam jantung/ kodiran kaketeg néki/ muridan gaginjelira/ ngaliman atimu yekti/ kayan getih putih iya/ samingan getih kang kuning// Basar itu hati kalam itu jantung/ kadiran itu detak jantungnya/ muridan itu ginjal/ al iman itu hati/ kayan itu darah putih/ sami’an itu darah kuning// 10.Basiran iku dumunung/ getih ingkang ijo kaki/ mutaaliman punika/ dadi

ilatira kaki/ wus kumpul sakèhing sipat/ kabèh dumunung néng ragi// Basiran itu tempatnya/ darah berwarna hijau/ mutaaliman itu/ menjadi lidahmu/ sudah kumpul semua sifatnya/ semuanya berada di dalam badan//

11.Déné sipat kang rong puluh/ kumpul dadi catur nenggih/ kang dhingin sipat napsiyah/ sipat salbiyah ping kalih/ sipat mangani ping tiga/ kaping pat makna wiyati//

Adapun sifat duapuluh itu/ dikumpulkan menjadi empat/ pertama sifat napsiah/ kedua sifat salbiah/ ketiga sifat mangani/ keempat maknawiyah// 12.Sun jarwani pencaripun/ dumukané siji-siji/ sipat napsiyah punika/ wujud

ingkang anduwéni/ salbiyah duwé lelima/ kidam baka kawadisi//

Saya jelaskan uraiannya/ dirinci satu persatu/ sifat napsiah itu/ yang punya wujud/ salbiah punya lima/ yaitu kidam baka lil hawadisi//

13.Kaping paté wakiyamu/ ping lima wakdaniyati/ mangani pitu kathahnya/ kodrat iradat lan ngélmi/ kayat samak basir kalam/ iku jangkep kasaptéki// Keempat itu kiyamuhu binafsihi/ kelima itu Wahdaniyat/ mangani banyaknya tujuh/ kodrat iradat dan ilmu/ hayat sama’ Basar kalam/ genap tujuh jumlahnya//

14.Maknawiyah duwé pitu/ kodiran lan muridani/ ngaliman kayan samingan/ basiran mutakalimi/ ana déné sipat papat/ riningkes dadi kekalih//

(20)

Maknawiah punya tujuh/ kodiran dan muridan/ al iman kayan dan sami’an/ basiran mutaaliman/ adapun sifat keempat/ diringkas jadi dua// 15.Istipar Istikna iku/ sajatiné sun jarwani/ tegesé bangsa istipar/ kang

anembah kang amuji/ déné kang aran istikna/ kang sinembah kang pinuji//

Istigfar an istiqna/ sesungguhnya saya jelaskan/ yang dimaksud istigfar/ yaitu yang menyembah dan memuji/ adapun istiqna itu/ yang disembah dan dipuji//

16.Déné sipat loroloroloroloro iku/ riningkes dadi sawiji/ iya anéng jisim wahdat/jisim wahdat/jisim wahdat/jisim wahdat/ lapal Allah dadi néki/ iku sira kawruhana/ sakawan kurupé singgih//

Adapun kedua sifat itu/ diringkas jadi satu/ yang ada dalam badan kasar/ menjadi bunyi Allah/ hendaknya kamu ketahui/ empat huruf yang mulia// 17.Papat dumunung siréki/ alip dadi insan kamil/ lam awal dadi adiyat//// lam

akir wakdal puniki/ èhé dadi wakidiyat/ ana malih kang ginupit//

Keempat asalmu itu/ alif adalah insan kamil/ lam awal jadi akhadiyat/ lam akhir jadi wahdal/ huruf ha jadi wahadiyat/ ada lagi yang digubah//

18.Sipat sakawan puniku/ jalal jamal kamal iku/ kaping paté sipat kahar/ jalal dadi aksara lip/ jamal dadi lam kang awal/ kamal dadi lam kang akir// Sifat empat itu/ yaitu jalal jamal kamal/ yang keempat itu kahar/ jalall jadi huruf alif/ jamal jadi huruf lam awal/ kamal jadi lam akhir//

19.Déné sipat kahar iku/ kurup èhé dadinéki/ yèn sira nora weruha/ kurup kang mangkono kaki/ durung weruh ing uripnya/ yèn weruh rasané manis//

Adapun sifat kahar itu/ menjadi huruf ha/ jika tidak tahu/ huruf seperti itu/ belum tahu hidupnya/ jika tahu sungguh manis rasanya//

(21)

PUPUH VI PUPUH VI PUPUH VI PUPUH VI DHANDHANGGULA DHANDHANGGULADHANDHANGGULA DHANDHANGGULA

1. Iku kaki poma dèn-patitis/ surasané sipat kalih dasa/ dadi uripira kabèh/ Radèn kalangkung nuwun/ mundur saking ngarsa sang yogi/ wonten putra satunggal/ langkung wasisipun/ ingkang wisma sing gapura/ majeng marek sang tapa ngandika aris/ radèn sira lungguha//

Itu tadi harap dimengerti/ makna sifat dua puluh itu/ menjadi pedoman hidup kalian semua/ sang raden berterima kasih/ mundur dari hadapan gurunya/ ada seorang putra/ lebih pandai/ yang tinggal di Gapura/ maju menghadap ki Seh berkata lembut/ duduklah kamu nak//

2. Radèn kang srah majeng awotsari/ mring sang kiyai Sèh Ngabdulsalam/ melas asih ing aturé/ rama kawula matur/ tuduhena rasaning ngélmi/ saréngat lan tarékat/ kakékat makripat/kakékat makripat/kakékat makripat/ yèn béda pundi bédanya/ tuwin kakékat makripat/ tunggil sang tapa ngandika aris/ dhingin ngélmu tarékat//

Raden maju dengan pelan/ menghadap Seh Abdulsalam/ halus tutur katanya/ ayah hamba yang berbicara/ tunjukkan maknanya ilmu/ syariat tarekat/ hakekat dan makripatnya/ kalau beda dimana letak perbedaannya/ Sang Tapa pelan berujar/ yang pertama itu ilmu tarekat// 3. Sun jarwani caritané kaki/ kitab usul ingkang amicara/ tarékat iku arané/

mangarep anapsahu/ wahdawahdawahdawahdat ngaran pra bahu singgih/ sapa wruh ing awaknya/ temen-temen weruh/ marang kang murba misésa/ wiwitané saking asalira kaki/ kang nembelas prakara//

Saya jelaskan ceritanya/ dari kitab asal yang mengatakan/ tarekat itu sebutannya/ di depan nafsunya/ wahdat dinamakan derajat yang mulia/ siapa yang tahu terhadap badannya/ benar-benar tahu/ pada yang menguasai dunia/ asalnya dari diri kamu/ yang enam belas perkara// 4. Kang kariyin iku bangsa jisim/ asalipun saking wahidiyat/ wewolu iku

kathahé/ saking bapa karuhun/ pan sakawan kathahiréki/ otot bebalung iya/ wulu lawan sungsum/ saking biyung kulitira/ getih daging sakawan jeroan singgih/ jangkep wolung prakara//

Pertama itu adalah raga/ berasal dari wakidiyat/ ada delapan jumlahnya/ dari bapaknya/ ada empat jumlahnya/ yaitu otot tulang/ rambut dan

(22)

sumsum/ dari ibu kulitnya/ darah daging dan organ dalam/ lengkap jumlahnya delapan//

5. Ana déné gegawaning Widhi/ kathahipun pan wolung prakara/ sing wahdat iku asalé/ ngalam insan jejuluk/ suksma purba ingkang rumiyin/ dadi pikir kang nyata/ lungguhira iku/ adarbé lapal satunggal/ aran napsu luamah pinurwa malih/ kang aran suksma purba//

Adapun bawaan dari Tuhan/ ada delapan perkara/ yang wahdat itu asalnya/ disebut alam insan/ pertama sukma purba/ menjadi akal yang nyata/ kedudukannya itu/ mempunyai satu ucapan/ disebut nafsu luamah dimulai lagi/ juga dinamakan jiwa yang awal//

6. Ajejuluk Jeng Iman Kanapi/ kala madhep marang ing Bétolah/ loring ngebét ing wismané/ yekti madhep mangidul/ dina Wagé ingkang darbéni/ ireng rupané nyata/ yèn adéwa kulup/ Bathara Wisnu ranira/ apan dadi iya Malaékat bumi/ yèn ingutus Hyang Suksma//

Dinamakan Iman Hanafi/ ketika menghadap ke Baitullah/ letaknya di sebelah utara/ sungguh menghadap selatan/ hari Wage yang punya/ warnanya hitam/ jika dewa kamu/ bernama dewa Wisnu/ menjadi malaikat bumi/ yang diperintah oleh Tuhan//

7. Ajejuluk ati Jabarail/ kala anéng sajroning kadatyan/ Hyang Suksma Murba arané/ pan duwé pintu agung/ kala miyos angemban kapti/ jatiné ingkang lawang/ tutukira kulup/ saking ngriku wedalira/ lamun sira angucap basa kang becik/ sangkané saking purba//

Dinamakan hati Jibril/ ketika ada dalam istana/ sebutannya adalah yang Maha Menguasai/ yang punya pintu agung/ saat lewat mengemban kehendak/ sesugguhnya pintu itu/ adalah mulut kamu/ dari situlah keluarnya/ jika kamu berbicara hal yang baik/ itu asalnya dari jiwa//

8. Lamun sira muwus ala kaki/ iya iku saking baturira/ kang aran Luamah mangké/ nenggih karemanipun/ Ki Luamah turu lan bukti/ srengen myang reruntikan/ sakaremanipun/ nanggulang mring kabecikan/ mung karemé sabarang kang dadi runtik/ andadra ngombra- ambra//

Jika ucapanmu buruk/ asalnya dari pembantumu/ yaitu dinamakan luamah/ yaitu kesukaannya/ hanya tidur dan makan/ marah dan sakit hati/

(23)

kesukaannya/ menghalangi kebaikan/ kegemarannya hal yang mengakibatkan amarah/ maka akan menjadi-jadi//

9. Ana déné ingkang kaping kalih/ suksma langgeng iku aranira/ dadi akalira anggér/ alungguh anéng ngriku/ yèn imana Iman Maliki/ wisma sakulon Kakbah/

Kakbah/ Kakbah/

Kakbah/ yèn déwaa kulup/ ingaran Sang Kamajaya/ apan kuning dina Pon ingkang marengi/ kala ngemban paréntah//

Adapun yang kedua/ dinamakan sukma langgeng/ menjadi akalmu/ duduk di situ/ diibaratkan iman maliki/ tempatnya disebelah barat kabah/ jika itu dewamu/ dinamakan dewa Kamajaya/ warnanya kuning dan kebetulan harinya Pon/ ketika menjalankan perintah//

10.Ajejuluk Malékat Mikail/Mikail/Mikail/Mikail/ apan dadi malaékat toya/ darbé bala satunggalé/ amarah namanipun/ andarbéni pintu anenggih/ iya ing kupingira/ artiné pangrungu/ sun jarwani iku uga/ basa kang ala lawan basa kang becik/ suksma langgeng kang tampa//

Dinamakan Malaikat Mikail/ jadi malaikat air/ punya teman satu/ bernama amarah/ mempunyai pintu/ yaitu ada di telingamu/ artinya kalau mendengar/ saya jelaskan itu juga/ hal yang buruk maupun baik / yang menerima itu sukma langgeng//

11.Ki Amarah tan purun nampani/ yèn angrungu marang kabecikan/ milih ingkang ala baé/ ingkang basa tan patut/ sayektiné kang dènkaremi/ remenéki amarah/ ngumpet nora purun/ nanggulang mring kabecikan/ mung karemé cipta kang sajroning ati/ mrih wuru kang lalakyan//

Ki amarah tidak mau menerima/ jika mendengar hal yang baik/ lebih memilih yang buruk saja/ ucapan yang tidak patut/ justru jadi kesukaannya/ kesukaannya nafsu amarah/ yaitu tidak mau sembunyi/ senang menghalangi hal yang baik/ kesenangannya membujuk hati/ untuk mabuk pada hal-hal yang mentah//

12.Kaping tiga kawuwusa malih/ ingkang mijil saking alam insan/ suksma wasésa arané/ budinira satuhu/ ingaranan wasésa kaki/ ing ngriku lungguhira/ yèn imana kulup/ Iman Kambali ranira/ dina Paing abang rupanira nenggih/ kala ngemban paréntah//

Saya terangkan lagi yang ketiga/ yang keluar dari alam insan/ sebutannya sukma wasesa/ sesungguhnya budimu/ dinamakan wasesa/ sebab disitu

(24)

tempatnya/ jika imannya/ Iman Hambali namanya/ harinya Pahing warnanya merah/ ketika menjalankan perintah//

13.Ajejuluk Malékat Ngisrapil/ rikala sajroning kadhatiyan/ suksma wasésa arané/ malékat angin putus/ andarbéni pintu anenggih/ iya paningalira/ palawanganipun/ saking ngriku wedalira/ lamun sira ningali basa kang becik/ wasésa ingkang tampa//

Dinamakan malaikat Israfil/ ketika di dalam istana/ disebut sukma wasesa/ malaikat ahli Angin/ mempunyai pintu/ yaitu penglihatanmu/ sebagai pintunya/ disitulah tempat keluarnya/ jika kamu melihat hal yang baik/ yang menerima sukma wasesa//

14.Ki Supiyah yekti datan apti/ yèn ningali maring kabecikan/ milih ingkang ala baé/ nenggih karemanipun/ Ki Supiyah ingsun jarwani/ sakéhing pepéngénan/

pepéngénan/ pepéngénan/

pepéngénan/ panasten puniku/ panas baran lakunira/ ambuntoni marang ati ingkang becik/ marang ing kawaspadan//

Ki Supiyah Sungguh tidak mengkehendaki/ jika melihat sesuatu yang baik/ memilih hal yang buruk/ sungguh kesukaannya/ Ki Supiyah saya terangkan/ segala keinginannya/ suka marah/ gampang marah tingkahnya/ menyumbat hati yang baik/ pada kewaspadaan//

15.Déné ingkang kaping catur nenggih/ suksma luhur ingkang dadi iman/ pan ing ngriku kadhatoné/ kakasihé Hyang Agung/ ajejuluknya dharah mani/ iku retuning nyawa/ pepatih satuhu/ pan ingaken rasaning Dat/ kang misésa sakéhing kang wadya alit/ mila ingaran iman//

Adapun yang keempat yaitu/ sukma luhur jadi iman/ karena di situ istananya/ kekasih Tuhan/ bernama darah mani/ itu intinya nyawa/ wakil sesungguhnya/ karena disuruh intinya Dat/ yang menguasai rakyat kecil/ maka dinamakan iman//

16.Yèn ingaran déwaa ta kaki/ Mahadéwa Legi dinanira/ aputih iku rupané/ dina Legi dumunung/ ngalim aran Ngijrail nenggih/ bénjang dinten kiyamat/ amundhuti gupuh/ mring sakéhing nyawa suksma/ ingkang anèng jroning ati jiwa jisim/ kang nyampurnakken raga//

Kalau dinamakan dewa itu/ Mahadewa harinya Legi/ warnanya itu putih/ asalnya hari Legi/ yang alim namanya Ijrail/ nanti pada hari kiamat/

(25)

mengambil nyawa/ pada kebanyakan nyawa/ yang ada di dalam hati jiwa raga/ yang menyempurnakan raga//

17.Nyawa ingkang aneng kulit daging/ nyawa balung lawan nyawa erah/ nyawa wulu nyawa otot/ pan darbé pintu agung/ ing gerana ingkang sejati/ darbé bala satunggal/ tan sulayèng kayun/ apa karsané kang iman/ mutmainah tan arsa amis lan bacin/ purwa mijiling sastra//

Nyawa yang ada di kulit daging/ nyawa tulang dan nyawa darah/ nyawa rambut nyawa otot/ karena punya pintu yang agung/ di hidung sesungguhnya/ punya satu teman/ tak berbeda dalam tujuan/ apa kehendaknya iman/ mutmainah tidak berasa amis dan bacin/ awal munculnya ajaran//

PUPUH PUPUHPUPUH PUPUH VIIVIIVIIVII

M M M

M IIII JJJJ IIII LLL L

1. Sampun tamat asalira kaki/ tuduh kang mangkono/ tarékaté misih ana malih/ bangsanira tetelu prakawis/ mangké sun jarwani/ wiji-wijinipun// Sudah selesai asalmu nak/ petunjuk yang demikian itu/ tarekatnya masih ada lagi/ seperti itu ada tiga perkara/ nanti saya terangkan/ satu persatu// 2. ingkang dhingin bumi dadi jisim/ déné kang kapindho/ banyu dadi getihira

anggér/ ping teluné iku bangsa angin/ napasira kaki/ tanapas lan nupus// Pertama bumi adalah badan/ adapun yang kedua/ air jadi darah kamu/ ketiga itu angin/ nafasmu nak/ tidak bernafas dan mati//

3. Kaping paté iku bangsa api/ dadi cahyaning wong/ kang sumrambah badanira anggér/ kaping lima nyawaning nabati/ nyawa wulu yekti/ kaping enemipun//

Keempat itu api/ jadi cahaya bagi manusia/ yang menjalar ke tubuhmu/ kelima itu nyawanya kayu / nyawanya rambut sungguh/ yang keenam// 4. Ajejuluk kang nyawa kéwani/ nyawa balunging wong/ kaping pitu rokani

nyawané/ sayektiné dadi nyawa getih/ ping woluné malih/ jasmani ranipun//

(26)

Dinamakan nyawa hewani/ nyawanya tulang manusia/ ketujuh nyawa rohani/ sesungguhnya jadi nyawanya darah/ kedelapan lagi/ dinamakan jasmani//

5. Yekti dadi nyawaning kumelip/ ping sanga nakingong/ nyawa rahmani punika rané/ dadi ratuning nyawa sekalir/sekalir/sekalir/sekalir/ ping sadasanéki/ napsani ranipun//

Sesungguhnya jadi nyawa yang berkilau/ kesembilan anakku / nyawa rahmani sebutannya/ menjadi penguasa seluruhnya/ yang kesepuluh/ dinamakan nafsani//

6. Iku dadi nyawaning kang daging/ sawelas kinaot/ nyawa nurani iku arané/ dadi nyawa cahya nyawa pikir/ rolas joharmani/ tan kena winuwus//

Itu jadi nyawanya daging/ kesebelas yang utama/ dinamakan nyawa nurani/ menjadi nyawa cahaya nyawa pikiran/ dua belas adalah joharmani/ tak bisa diterangkan//

7. Ping telulas bumi tapel nenggih/ panggonaning uwong/ lamun mati punika enggoné/ nadyan adoh pasthi dènparani/ tibaning kang bumi/ jalma nuli lampus//

Yang ketiga belas yaitu tanah/ tempat orang/ jika mati itulah tempatnya/ meskipun jauh pasti didatangi/ jatuhnya ke bumi /manusia segera mati// 8. Pan wus telas tarékaté kaki/ iku dènmangertos/ tegesipun tarékaté

anggér/ milang-milang saisining ragi/ poma dèn-patitis/ radèn matur nuwun//

Karena sudah habis tarekatnya/ itu agar dipahami/ maksudnya tarekat nak/ perhatikan seisi badan/ sungguh diteliti/ raden berterima kasih// 9. Kakékaté sun tuturi nenggih/ barang polahing wong/ yèn dulua tuwin

pangrunguné/ aja sira rumangsa ndarbéni/ nadyan rupi-rupi/ ya mangkono iku//

Hakekatnya saya ceritakan lagi/ perilaku manusia/ ketika penglihatan dan pendengarannya/ janganlah kamu merasa memiliki/ meskipun rupa-rupa/ ya begitulah//

(27)

10.Ingkang muni Kitab Pat Kulmubin/ uniné katonton/ lamakbudha Ilalah maknané/ nora nana kang sinembah iki/ mung Pangran kang luwih/ kang tunggal pamuwus//

Dalam kitab Pat Kulmubin/ uraiannya terlihat/ maknanya sepadan dengan agama Ilahi/ tidak ada yang disembah/ hanya pada Tuhan/ yang satu perkataan//

11.lamojuda ilalah kang lapil/ manawa rumaos/ nora nana kang mujudken kabèh/ saisining banyu lawan bumi/ sakéh kang kumelip/ datan urip iku// Terwujudlah nama Tuhan/ jika merasa/ tidak ada yang mewujudkan semua/ seisi laut dan bumi/ banyaknya cahaya yang berkilau/ tidak pernah hidup//

12.Nanging Allah ingkang jeneng urip/ kabèh iku layon/ pan wus tamat ngélmu kakékaté/ makripaté sira sun tuturi/ radèn angabekti/ nuwun aturipun//

Hanya Allah yang tetap hidup/ semuanya itu mayat/ karena sudah selesai ilmu hakekat/ saya lanjutkan pada ilmu makripat/ raden menghormat/ minta diterangkan//

13.Basa makripat puniku kaki/ yekti dipunanon/ uripira wiwit wekasané/ ananira iku saka ngendi/ kang dadi rumiyin/ badanmu sakujur//

Makripat itu nak/ harap diketahui/ awal hidupmu sampai matinya/ asalmu itu dari mana/ yang jadi asalnya/ sekujur badanmu//

14.Yèn tan wruha kang dadi rumiyin/ misih angelamong/ durung aran makripat arané/ lan malihé lawan sira urip/ solah muna-muni/ ngendi sangkanipun//

Jika tidak tahu asal muasalnya/ masih gentayangan/ belum dinamakan makripat itu/ dan perubahan hidupmu/ selalu mencaci maki/ dimana datangnya//

15.Apa déné yèn sira ngemasi/ ngendi ingkang enggon/ basa kérat ngendi panggonané/ sejatiné wong kang sampun sidik/ enggon kang sayekti/ Darusalam iku//

(28)

Seperti kalau kamu mati/ dimana tempatnya/ dimana tempatnya akherat/ sesungguhnya orang yang sudah diberi petunjuk/ tempat sesungguhnya/ adalah Darusalam//

16.yèn tan wruha Darusalam kaki/ patiné neng lamong/ kelayaban tan weruh enggoné/ layak kawruh sampurnaning pati/ sampurnaning urip/ bingung mendhem pocung//

Jika tidak tahu Darusalam ini/ matinya gentayangan/ berkelana tanpa tahu tempatnya/ perlu ilmu kesempurnaan kematian/ sempurna dalam hidup/ kebingungan mengubur mayat//

PUPUH PUPUH PUPUH PUPUH VIIIVIIIVIII VIII P

P P

P OOO COCCC UUUU NNN GNGGG

1. Radèn kasrah kalangkung padhang tyasipun/ wonten malih prapta/ kang kekutha Ngatas Angin/ ajejuluk Rahadyan Purwagupita//

Raden berserah lebih terang hatinya/ lalu ada lagi yang datang/ yang tinggal di kota Atas Angin/ bernama Raden Purwagupita//

2. Langkung wignya rahadyan warnanya bagus/ putus ing sasmita/ titi tatag tanggon trampil/ datan kéwran nampani préntahing rama//

Sangat pandai juga raden yang tampan/ pandai dalam pertanda/ teliti tegas teguh trampil/ mudah menerima perintah dari ayahnya//

3. Pukul kalih siyang wayahnya pinuju/ gya marekmarekmarekmarek kang rama/ majeng sami mangenjali/ praptèng arsa ngandika Sèh Ngabdulsalam//

Pukul dua siang saat yang dituju/ segera menghadap sang ayah/ maju bersama menyembah/ datang kehadapan Seh Abdulsalam berkata// 4. Apa anggér siyang prapta ngarsaningsun/ rahadyan tur sembah/ rama

kawula miyarsi/ lapalipun kang kitab Makyatumakram//

Ada apa siang ini datang kehadapaanku/ putranya memberi hormat/ saya mohon diberitahu/ ucapannya Kitab Makyatumakram//

5. Wicarané pitung prakawis winuwus/ dat kalawan sipat/ asma apngalira nenggih/ ping pituné iman tokit lan makripat//

(29)

Isinya ada tujuh perkara disebutkan/ dat dan sifat/ yaitu asma apngalnya/ yang ketujuh iman tauhid dan makripat//

6. Ingkang pundi dunungé satunggalipun/ kula yun uninga/ sang tapa ngandika aris/ anak ingsun nora kaya yèn bocaha//

Di mana saja letaknya satu persatu/ saya hendaknya diberitahu/ Sang Tapa pelan berkata/ anakku janganlah seperti bocah//

7. Basa edat iku wujudira kulup/ saisining jagad/ ana gedhé ana cilik/ wujudipun ingaranan dat sadaya//

Dat itu sesungguhnya wujudmu/ seisi dunia/ ada besar dan kecil/ wujudnya dinamakan Dat semua //

8. Bangsa sipat ingkang rupanira wujud/ pasthi rupa-rupa/ ana ala ana becik/ ana asor ana unggul ana cendhak//

Sifat yang ujudnya kamu/ pasti berbeda-beda/ ada buruk dan baik/ ada kalah dan menang dan ada pendek//

9. Sining bumi rupa-rupa warnanipun/ wenéh rupa jalma/ pitik iwén kang kumelip/ warna-warna apa déné sato kéwan//

Isi dunia bermacam-macam wujudnya/ apa lagi rupa manusia/ ayam-ayam yang berkilau/ bermacam-macam seperti halnya hewan//

10.Basa asma sayekti jenengé wujud/ sami jenengira/ iku panggawéné sami/ liya jeneng nora sami karyanira//

Asma itu sesungguhnya nama wujud/ namanya sama/ pembuatannya sama/ beda nama tidak sama pekerjaannya//

11.Basa iman yekti pangéstuning kalbu/ mring kang Maha Mulya/ nora duwé tingal kalih/ anging Allah kang amurba amisésa//

Iman sesungguh restunya hati/ pada Tuhan Mulia/ tidak punya sepasang mata/ hanya Allah yang menguasai dunia//

(30)

12.Basa tokit tunggal ing kajaténipun/ ingsun lawan sira/ saisining jagad kabir/ kabèh iku pan tunggal kajaténira//

Tauhid itu satu sesungguhnya/ saya dan kamu/ seisi alam dunia/ semuanya itu sesungguhnya cuma satu//

13.Nora nana kang wujud loro tetelu/ pasthi mung satunggal/ nyamadi isining bumi/ kabèh iku kasamadèn Si datulah//

Tidak ada yang berwujud dua atau tiga/ pasti hanya satu/ yang memberkati dunia seisinya/ seluruhnya diberkahi Dat Allah//

14.Tegesipun makripat puniku lungguh/ kéhing rupa-rupa/ awit bisa muna-muni/ kawruhana sangkané polah lan tingkah//

Artinya makripat itu/ tempat yang beraneka ragam/ sebab bisa berbicara/ ketahuilah asalnya polah tingkah//

15.Dènnya waspada sangkané polah tingkah/ tuwin sining jagad/ yèn sira nora udani/ Islam lahir kapir batin kadya Cina//

Agar diwaspadai asalnya polah tingkah/ serta isi dunia/ jika kamu tidak tahu/ lahirnya Islam batinnya kafir seperti orang Cina//

16.Sira kaki dènénget sangkaniréki/ puji sembahira/ weruha ingkang nampani/ apa déné kang amuji kang anembah//

Harap kamu ingat asalnya/ sembah dan pujimu/ tahu siapa yang menerima/ sama halnya yang memuji dan menyembah//

17.Remé nétra turuné ingkang winuwus/surupé dènawas/ saparané wong angimpi/ nanging ésuk weruha paraning pejah//

Terpejamnya mata tidurnya yang diceritakan/ diwaktu sore diwaspadai/ tempat dituju orang mimpi/ tapi esoknya tahu-tahu mati//

18.Yekti tunggal kang nampani puji iku/ kang mundhut mring sira/ kang sinembah kang pinuji/ kang adhaton anéng nagri Bandarulah//

Hanya satu yang patut menerima pujian/ yang mengambil kamu/ yang disembah dan dipuji/ istananya bertempat di negeri Bandarullah//

(31)

19.Upamané salatira iku kulup/ yèn takbir ta sira/ dènawas sajroning takbir/ dènnya mandeng néng lapal Allahu Akbar//

Misalnya salat kamu/ saat kamu takbir/ diwaspadai sewaktu takbir/ agar melihat ucapan Allahu Akbar//

20.Yèn wis katon anéng sajroning lapal hu/ iku kawruhana/ kang sinembah kang pinuji/ salawasé sira putus anéng dunya//

Jika sudah tahu makna ucapan ha/ itu pahamilah/ yang disembah dan dipuji/ selamanya kamu pintar di dunia//

21.Apané ta panutanira yèn lampus/ yèn sira tan wruha/ marang sasmita puniki/ sayektiné durung aran wong utama//

Apa yang kamu turuti jika mati/ jika kamu tidak tahu/ pada isyarat ini/ sebenarnya belum dinamakan orang utama//

22.Angandika Pangèran kang maha luhur/ al insanu lapal/ siruhu wanafsirihi/ tegesipun manungsa iku sadaya//

Perkataan Tuhan yang Maha Besar/ ucapan al insanu/ siruhu wanafsirih/ maksudnya semua manusia itu//

23.Duwé rasa pan rasaningsun sadarum/ wus telas sadaya/ akal budi iman pikir/ mosikipun saking jroning Bandarulah//

Punya rasa serta perasaan semua/ telah habis semua/ akal budi iman dan fikiran/ geraknya berasal dari Bandarullah//

24.Lan malihé sira ngawruhana kulup/ lungguhé Patékah/ bis bumbuné lungguh iki/ mil rasa rahman rahim lungguhanira//

Dan ganti mengertilah kamu nak/ Kedudukan al fatekah/ bis itu bumbunya asal ini/ mil itu sebenarnya rasa rahman rahim asalnya//

25.Sayektiné dadi paningalmu kulup/ alkamduripira/ lilahi cahyamu kaki/ rabil alamin puniku nyawa napas//

(32)

Sebenarnya jadi penglihatanmu/ alhamdu itu hidupmu/ lillah berarti cahayamu/ rabil alamin itu nyawanya nafas//

26.Rahman rakim lungguhira luwih éwuh/ maliki ing dhadha/ yomidin lungguhiréki/ ing jejantung iyaka lungguhé grana//

Lebih susah arti rahman rahim/ maliki ada di dada/ letaknya yaumidin/ ada di jantungmu iyaka tempatnya di hidung//

27.Kanakbudu ing padharan lungguhipun/ wa iyaka ika/ nastangin baunya kalih/ pan ikhdinas pan dadi saksentilira//

Kanakbudu tempatnya diperut/ wa iyaka itu/ nasta’in tempatnya di kedua bahu/ ikhdinas tempatnya di pangkal lidah//

28.Kang siratal dadi ilatira kulup/ mustakim punika/ ula-ula dadi niki/ lungguhipun lapal siratal ladinaladinaladinaladina//

Siratal jadi lidahmu/ mustakim itu/ tempatnya di tulang belakang/ tempatnya lafal siratal ladina//

29.Ingkang keteg angata budiniréku/ ngalihim tahiya/ pan dadi pancering ati/ kang kairil pan dadi ulesing manah//

Lafal anamta jadi akalmu/ alaihim itu/ pusatnya hati/ kairil itu simpulnya hati//

30.Mahlubikung sayekti dadi rempelu/ ngalihim punika/ lungguhing wentis kekalih/ walabdolin sayekti dadi panadha//

Maghlubikun sebenarnya jadi empala/ alaihim itu/ tempatnya di kedua paha/ walab dalin sesungguhnya jadi pengucap//

31.Amin iku pan dadi panrima tuhu/ wus telas sadaya/ kabèh dumunung siréki/ pramilané salat tan kena tininggal//

Amin itu jadi penerima nyata/ telah selesai semua/ semuanya kembali pada kamu/ karena itu salat tidak boleh ditinggal//

32.Krananipun surat Patékah puniku/ tan kena tininggal/ sadanguné maca iki/ angarani marang badané sadaya//

(33)

Sebab surat Al Fatekah itu/ tidak boleh ditinggal/ setelah membaca surat ini/ mengingatkan pada tubuh kita//

33.Dèn waspada marang sampurnaning ngélmu/ pisah kumpulira/ anéng jroning salat iki/ jroning salat iku pan patang prakara//

Waspadalah terhadap sempurnanya ilmu/ pisah kumpulnya/ ada dalam salat/ dalam salat itu ada empat perkara//

34.Saréngaté sun tuturaken karuhun/ wawacané lisan/ déné tarékaté kaki/ sakathahé nggénira maca Patékah//

Syariatnya sudah saya terangkan sebelumnya/ bacaannya secara lisan/ adapun tarekatnya/ sebanyak-banyaknya kamu membaca Al fatekah// 35.Lungguhipun ingaran tarékat iku/ kakékat punika/ dunungé ingsun

jarwani/ deging salat émuta alip punika//

Tempatnya disebut tarekat itu/ hakekat itu/ asalnya saya terangkan/ sewaktu salat ingatlah pada huruf alif//

36.Aja duwé ngrasa urip salat kulup/ yèn rukuk émuta/ kurup lam awal puniki/ aja ngrasa sira duwé solah tingkah//

Jangan merasa hidup salatmu/ jika rukuk ingatlah/ huruf lam awal itu/ jangan kamu merasa sudah melaksanakan//

37.Yèn asujud émuta lam akir iku/ aja sira ngrasa/ duwé rasa lawan osik/ yèn alungguh aksara hé dipuncetha//

Jika sujud ingatlah lam akhir/ jangan kamu merasa/ sudah punya rasa dan kata hati/ huruf ha diperjelas//

38.Aja ngrasa sira duwé jisim iku/ sadaya paésan/ kabèh kagungané Widhi/ makripaté sun jarwani kang tétéla//

Jangan merasa kamu punya badan/ semua cermin/ semua kepunyaan Tuhan/ makripatnya saya terangkan dengan jelas//

(34)

39.Wus tinutur ngulihken mring asalipun/ bumi angin toya/ tuwin cahya sadayéki/ mring martabat yekti salin ngèsthi branta//

Sudah diajarkan kembali pada asalnya/ bumi angin air/ serta semua cahaya/ pada martabat ganti niat asmara//

PUPUH IX PUPUH IXPUPUH IX PUPUH IX ASMARADHANA ASMARADHANA ASMARADHANA ASMARADHANA

1. Iku rasakena kaki/ rahadyan matur sandika/ manembah nulya luméngsér/ putra-putra ing marota/ majeng marek ing rama/ wasis marang sasmita gung/ arabé langkung utama//

Itu rasakanlah nak/ raden mengucapkan terima kasih/ menyembah lalu berangsut pergi/ putra-putra dibagi/ menghadap pada ayahnya/ pandai terhadap tanda kebesaranNya/ arabnya paling utama//

2. Jawané kalangkung wegig/ rahadyan wewanginira/ sabda sampurna kinaot/ wasis limpat tur waskitha/ warna bagus utama/ ing kawi sastra wus putus/ anteng semuné nggrahita//

Jawanya paling pandai/ putra yang mengharumkan/ bicaranya sempurna utama/ pandai dan serba tahu/ wajah paling tampan/ dalam ilmu sastra paling pandai/ setenang hatinya//

3. Sang tapa kalangkung asih/ marang putra radyan sabda/ wanci jam sapta daluné/ rahadyan nulya amarak/ mring rama sang pandhita/ Sèh Ngabdulsalam amuwus/ radèn dika pareng ngarsa//

Sang Tapa sangat sayang/ pada putra-putranya berkata/ saat jam tujuh malam/ putranya segera mendekat/ pada ayah sang pendeta/ Seh Abdulsalam berkata/ raden boleh maju//

4. Kang putra majeng wotsari/ kang rama aris ngandika/ kulup sira kadingarén/ dalu prapta ngarsaning wang/ apa karyamu radyan/ kang putra aris umatur/ rama kawula miyarsa//

Putranya maju pelan/ dengan lembut Ki Seh berkata/ kamu tidak biasanya/ malam-malam datang menghadapku/ apa keinginanmu raden/ sang putra lembut menjawab/ hamba ingin tahu ayah//

(35)

5. Surasané ingkang ngélmi/ awit rekangaté salat/ dèna abéda kathahé/ ing wektu satunggal-tunggal/ punapa purwanira/ kawula nuwun pituduh/ sang tapa alon ngandika//

Makna ilmu itu/ sebab rekaatnya salat/ adapun berbeda banyaknya/ tiap waktunya satu persatu/ bagaimana awalnya/ saya mohon petunjuk/ Sang Tapa berkata pelan//

6. Salat luhur iku kaki/ mulané patang rekangat/ duk sira dinadékaké/ tangan kalih suku kala/ déné ta salat ngasar/ sakawan rekangatipun/ ing kadadéan manira//

Salat luhur itu nak/ makanya empat rekaat/ saat kamu dibuat/ dua tangan dan kaki/ sedangkan salat asar/ empat rekaatnya/ seperti waktu kamu dibuat//

7. Tangkebé dhadha kekalih/ kala kosen lawan kopar/ lawan gigirira karo/ gigir kanan gigir kiwa/ salat maghribmaghribmaghribmaghrib punika/ sun jarwani dunungipun/ mila rekangaté tiga//

Dilipat pada kedua dada/ saat kosen dan kofar/ dan kedua punggung/ punggung kanan dan kiri/ salat maghrib itu/ saya terangkan lagi/ maka jumlah rekaat ada tiga//

8. Bolonging grana kekalih/ kalawan tutuk satunggal/ jangkep tetiga dunungé/ ana déné salat ngisa/ mila rekangat papat/ sun jarwani dunungipun/ iku ing kekupingira//

Lubangnya kedua hidung/ dan satu mulut/ genap tiga asalnya/ sedangkan salat isya/ maka rekaatnya empat/ saya terangkan asalnya/ itu ada di telingamu//

9. Kalih pisan bolongnéki/ kalawan paningalira/ apan jangkep rekangaté/ déné salat subuh ika/ mila kalih rekangat/ dadiné badaniréku/ kalawan nyawa rokiyat//

Ada dua lubangnya/ serta penglihatanmu/ sudah genap rekaatnya/ sedangkan salat subuh itu/ maka rekaatnya dua/ jadinya tubuh kamu/ serta nyawa roh//

(36)

10.Ana déné salat witir/ punika sunat mukadat/ tan kena tinggal wong kuwé/ kekalih rekangatira/ dadiné winicara/ thukulé alis puniku/ alis kanan alis kiwa//

Adapun salat witir/ adalah salat sunah muakad/ tidak boleh kamu tinggalkan/ jumlahnya dua rekaat/ asalnya dikatakan/ tumbuhnya alis itu/ alis kanan dan kiri//

11.Sunat rekangatal witri/ pan dadi bumbunanira/ mengko sun tuturi manéh/ déné kang wektu lelima/ nabiné béda-béda/ kang ndarbéni salat wektu/ iku sira dènwaspada//

Rekaat sunah fitri/ menjadi pendukungnya/ nanti saya terangkan lagi/ adapun waktu kelima salat itu/ nabi berbeda-beda/ yang mempunyai waktu salat/ makanya kamu waspadai//

12.Salat subuh iku kaki/ kang ndarbéni Nabi Adam/ dukkala tinurunaké/ saking suwarga dimulya/ pisahé lan kang garwa/ jeng nabi susah kalangkung/ pisahé lan Siti Kawa//

Salat subuh itu/ dimiliki oleh Nabi Adam/ ketika diturunkan/ dari surga yang dimuliakan/ sewaktu pisah dengan istrinya/ saat itu sangat sedih/ pisah dengan Siti Hawa//

13.Wonten parmaning Hyang Widhi/ Jabarail ngemban préntah/ dhawuh mring jeng nabi agé/ paduka tampi sihing Hyang/ andika asalata/ subuh rong rekangat iku/ jeng nabi matur sandika//

Ada kemuliaan Tuhan/ Jibril membawa perintah/ menyuruh pada nabi/ hamba menerima cintanya dari Tuhan/ kamu salatlah/ subuh dua rekaat/ sang nabi patuh//

14.Pukul lima pajar sidik/ Nabi Adam nulya salat/ kalihkalihkalih rekangat salamé/ uluk kalih salam kéring kanan/ kang garwa anéng wuntat/ nauri salam ngalékum/ anulya arerangkulan//

Pukul lima pagi/ Nabi Adam segera salat/ dua rekaat salamnya/ memberi

salam kanan kiri/ istrinya dibelakang/ menjawab dengan

Referensi

Dokumen terkait

Menggah ingkang winastan badan wadhag punika mangertosipun badan kasar sarta lingga sarira, awit kalih pisan punika sami rumagang ing damel wonten ing ngalam

||Tinonton punggawa kathah | tuwa anom sedaya sami ningali | sang nata asru muwus | payo sira pilihana | Arya Cengkiling anulya anerajang seru | tinumbak tumbak

Sang Hyang Girinata lajeng adhadhawuh, resi Setmata katetepaken madeg nata malih wonten ing medhangkamulan, nama prabu Setmata, inggih prabu Wisnupati, lawan praja

//Sotya balut sayembuh kang manis / angres tyase katong / amlas arsa kang garwa ature / kakang aji kadi paran benjing / solah patik haji / yen ki putra nglangut//.. //Kewran

para jawata, kang mungging ngarsa resi Narada, bathara Brama, bathara Bayu, sang hyang Panyarikan, ginem, sang hyang Guru dhawuh dhateng sang hyang Brama,

Iku kawruh kang sampurna kang wus khusus yen nora mengkono nyahi, luput tur sasar wong iku, kang garwa umatur aris, dhuh sinuhun guruning ngong.. Kados pundi kawula

Angandika wong kang ahlul supi, khakekate amaujud edat, iku rupane maklume, kang aneng ndalem ngelmu, ing tingale tekeng ing budi, de ngelmune tan ana, tan

Wong kang lunga tan bisa bali marga wus laki rabi liyan