"- && && + & & ' &/+ + + / + + && & & 6 7/ 6 7
6 7/ E & 67++# + + ! &
/ &&*,, +& & / '+ + ' &
*
**
!5 5 / " //" """" 1
" "" " 3" 5 "" 5 + "
$ @ >!$/= A =633(3'(((!33(B89)*** - " "" ! . C
*&
!/ & +' &/*
+ & && + & 7 + + ' + 7 && +& & & & !7 F .7 / && + & ' ++ &+ /
) 0 & & + & + & & / & + +# ' &
& /**
& + ' & '+ & / 5 + &+ + +0 & + # + + &
/
$ #
) 0 &/ + (, && & & + *4 & + &6" ' ((.7/ "8 1 " 6"&7
B - $ )*,9)**90)2 "0;2 "082 " 012 0<2 0D2 4 0+2 $40,2"$ 0*24 4 0)92$0))2 "0);20)820)120)<20)D2$&
((* & + + -& !*(&/*
' &+ & & & # + '& 0 &/ 0 + & & & & (%0(4, -& .2, &&+ ' *!2&& + & & (4,0((,/ & (4,0((, ' &+&& + + '&+&-++ (% & & +/ ) 6:"=1((!027 B +'6((7&0 + & & 2*& 0 + / 5 !* & + &+ + & & /
& + ,,* & +0 +#&& &+ -& *%!( & 6 7/ + ' & & & 0 ' & '+ & 2( +
6 + ' + ((,7/
3 ' + & +# 3#'+ + 3#/ 3# +") + 3#/ + &+ & +0+ 3#6 7/"-+ + ' +# & & 3#/
Tabel 1
Proyeksi Tingkat Urbanisasi di Indonesia, 1990-2025
Tahun Penduduk
Perkotaan
Tingkat Urbanisasi
2000 87.577,1 41,80
2005 102.534,1 46,01
2010 116.481,0 49,55
2015 129.245,3 52,60
2020 140.309,9 55,19
2025 150.052,0 57,39
Sumber: Firman, 1996
$ # #
' & & & + +#
& 0 + &/ " + A + (4% 6 ((!7 & + +# '+
Tabel 2
Penduduk Daerah Perkotaan menurut Propinsi Tahun 1980, 1990, dan 1995 (%)
Tahun Propinsi
1980 1990 1995
DI Aceh 8,94 15,81 20,54
Sumatra Utara 25,45 35,48 41,09
Sumatra Barat 12,71 20,22 25,06
Riau 27,12 31,67 34,36
Jambi 12,65 21,41 27,16
Sumatra Selatan 27,37 29,34 30,31
Bengkulu 9,43 20,37 25,71
Lampung 12,47 12,44 15,71
DKI Jakarta 93,36 99,62 100,00
Jawa Barat 21,02 34,51 42,69
Jawa Tengah 18,74 26,98 31,90
DI Yogyakarta 22,08 44,42 58,05
Jawa Timur 19,60 27,43 32,06
Bali 14,71 26,43 34,31
Nusa Tenggara Barat 14,07 17,12 18,85
Nusa Tenggara Timur 7,51 11,39 13,88
Timor-Timur - 7,79 9,51
Kalimantan Barat 15,77 19,96 21,66
Kalimantan Tengah 10,30 17,56 22,47
Kalimantan Selatan 21,35 27,06 29,96
Kalimantan Timur 39,84 48,78 50,22
Sulawesi Utara 16,76 22,78 16,28
Sulawesi Tengah 8,95 16,43 21,87
Sulawesi Selatan 18,08 24,53 28,27
Sulawesi Tenggara 9,34 17,02 22,38
Maluku 10,84 18,97 24,57
Irian Jaya 20,22 23,97 25,76
Indonesia 22,27 30,90 35,91
- 6& ,,,,, ' #7 0 + 6 &*,,/,,,& '' #7/ 0 && + & '' / + ' + +# 2 & .! & ,, ' # & 3#/ " *, & & "/
1 - & + 0 0 & / 3 + ' & # +1 & '+ &0 -& '' # & + ((*/ & & + ,* 3 & 0* , 0 / & & + & 3 0 0 & - & ' &+ &&-&67/
' &/ + (*, + & '' # 3/ & + (4, '+ ' .
3" / "' & + ((, '+ ' & + " E 6 "7 )' / & &+ ,, &!& '' # 3#/ ! * & * ' ' # 3& & & !* '' #6$ ((27/
0 -0 + & / 0 -- & #/ & -+ + -+ 3 6300 0 7? 0 0 ' 0"0 ? 0 = + 0 0 '0'? "0 00)0" ? @ 00"0 " '0/
& ' -
&+ & 6 :7/* $
6((27 + 0 && '+ & & & + +# & & + (4, + % ' !(&+ ((,/ ' +# & & +0 #3#0 & & & + / & -+ & + 2/
& + & # +/ 0 - + & ' / 5 & + & - ' & / +
& & 6 &+ 7 + + & &+ + &/
### $ #
) & &+ + & / & &0 ' - &0 & + 0 / & && ' - 0 /< > +& 0 & + 0 & & & & '? & & &+ 0 & +
- + / $0 0 - & &67/*
" & 0 + 0+ ' &+ + & + + -&+ 0 '0 / '0 & + -&0 &- & & 0 + 3# + & + & + + /**
###$-
@ & 0 + ++#&+ 0
& + & #+ / & + + + + & 0 & / "8 +& * ' +# + & & 3 6*. &7 +0 + 6&. 3 ((27/ 5 & +$ " "' 5 & (4( ' '+# & & + "+/ + 0 + -& &(2/,,,,,9 / 0 + " .4, 99+ ( & &0 & + #+ + !, & & & . & / + & %, & + + & &+4*&&
$66 B)**< 0=2 0'2$" (B
*4 & + + && %& + + & & /
5 '0 +# &0 + & + &+ + &/ 50+ && 0 &0 + - / + +& &+ & &/ & 0 & 0 && +' +/@ & - & - + + & &/ &0 & + + + & 6& 3 ((27 & &+ && & & + 0 & &/ 5 & " & )& (( ' +# && &+& &3 + &*/2,,,, & && & &/ & & &
&4,/2,,,, & 2 / % 2 , , 9 9 / & & &3-& &%*/,,,,,&+ &2/*,,,99 & +(%/
' + '+ &++ 6 7/ + 0& & /
++ & 0& +&+ + +' / + 0 &/ " & && & & + +&/5 & + ' / & /@ + + +,0 *, + + & & 6& . 3 ((27/
+ '+& &+ / " 0 6 0 '7 & ' & 0 / " & + ' & + &' ' & + &/ " + & & & &'/ 1& &
& + & +& + ' &/
+ && ' &+ &0 / " & & &/ & + &
+ & & '/ & + & & &
/
/ " ((, ' +# + 0 .* & & & - & / 1*& .,&&+ & &0 &+ & & - +/
- & &/ &+ 0 & /0 + + &0 ++#&*& *, && && 3# + 0 / 1 + ' - & & & -& + & /
& + ((. & +# 3 & -& 1" & +/ 3 ' + - 6& 2 ' 1"7 & + ' / & & & && 3/ &+ / & &&&& & + 0 - &&
& + + & 0 &+ +'+0 / - & + # &' + &' + 0 ' ' # /
& & &0 + + ' & & & ' & & '+ / 5
'+ & + & & + & & & & & '/ & & ++ & + + +&0 -& ? & ++& ++ / 1 0 & ++ & - + & ++&/
& + - + # #/ " -+ & + (4 & (4( 0 & & + .2% & ' 4!( & & *2 & ' 4! & &/ &+& & + !42&' **& & .. & ' ,. & &/
!- %
) & +0 0 ' &0 '+ &/ + # & / ' >&C &+ +& 3&# + / ' 0 + ' 0 &/
" & & &+ 6 !7 0 & 6 # %7 + &+ & &+ 0 /+ 3# +& # / D+ & &+ & ' & + ## &0 6%7/ " & ## & + 0&+ & ' + &+ &0 / 3 & &+ ' ' &0 / & 0 ' ' '& /*
-& 0 + 0
+&#!6 7/&&+0 '& + &+ ' ' &' 6"+ (4? (%47/
" & &+ + & 0 +&&&-+ & #+ 6#7 / & ' + & &+ +0 '+ & & &+ 65 (47/D+ & #&& 0 & & + # +/
& + 0 + && - + / # 0 + # + -& & + 0 / D+ 0
& & & + & ' ' 0 & '+ + #/ + + & ' &0 + + + &&0 + 0+ + /
&- & & & & + + 67 &+ & & & + 67 0 &+/ - & && + & & &0 & + & + 0 /
/ 1 & & + 0 & & + & L& ' & M & & &+ & + & & /
& &0 & &' # & & & & + && + &-' 0 & '+& / &0 & + & 0 1 " & 0 ) :& + ' +# '# + + + & LM / && +0 & - ' & & 8 & ' &+& '& /
& &&+ &
& &- & & /
/ && &0 / " & 0 + - + ' & /3
& & + & & # & / + / 3 0 '+ /&&*!9 (4( # - + &- # + + + -&/
/ " ' & & & 0 & & &&+ '0'/&0 & + 9- + '0 ' & + -& / 5 & & ''+ & & 0 # + & 9- & 9- 9- /
!/ ' + ' & & & + /
./ & 0 + /
*/ & &0 & - + & + 0 0 '&0
/ 5 & 0 & &+ & & - && -/ 2/ &
& - & + 0 & + - &/
%/ # + 0 &&#& - ' &&0 '+0 & & &/ '+0 + &&+ 0 + +0+ & /
- ' 0 &/
%
+& & & & + / + &/ & 0 +/ 0 & 3#/
& - & &0 0 3# 0 & 0 - &&67 & 67/ 5 - + 0 /
/ " /((%/ 2 *..//3/
$ / ((2/ 2 *.@A*..A/
& $ : ) 8 /
5/(4/>8& 8 + -0# 8&& C B// "+ $/ / -%$%!B $
% /
=+ -+ 3+ B "/
/ (%4/ < > %# 2 $; !/#E/
&
" '/ // /((./ >1+ ' C !670.,/ "+ $/ (4/
-%$%!B2 $
% /
=+ -+ 3+ B "/
) / :- - "- = 1 + - -/ ((!/ $ > $ /#E/