Τουρισμός και ζώα Αραμπατζής Ομαδική Γεωρνταμίλη Σκουλούδης Γρηγοριάδης

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΑΣΤΕΡ

ΔΠΜΣ ΖΩΑ: ΗΘΙΚΗ, ΔΙΚΑΙΟ, ΕΥΖΩΙΑ

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΖΩΑ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΓΕΩΡΝΤΑΜΙΛΗ - ΣΩΤΗΡΗΣ ΣΚΟΥΛΟΥΔΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ

Θέματα Βιοηθικής και Ειδισμού Καθηγητής: Γεώργιος Αραμπατζής

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2023

Εισαγωγή

Το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα είδη του τουρισμού που συνδέονται με το ενδιαφέρον των ανθρώπων στα ζώα, διαχρονικά αλλά και τα τελευταία χρόνια και η χρήση των ζώων στην τουριστική βιομηχανία, θα μπορούσε να έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναφορικά με την ηθική των ζώων.

Οι απόψεις και οι στάσεις των τουριστών απέναντι στα ζώα μπορεί να διαφέρουν μεταξύ ομάδων και ακόμη και μεταξύ εθνών. Πολλοί τουρίστες χωρίς να γνωρίζουν ότι υπάρχει μεγάλος πόνος πίσω από τα είδη τουρισμού, συμμετέχουν σε σχετικές τουριστικές δραστηριότητες επειδή αγαπούν τα ζώα. Αυτοί οι τουρίστες που αποδίδουν σημασία στην καλή διαβίωση και την προστασία των ζώων, συμμετέχουν σε τουριστικές δραστηριότητες όπου χρησιμοποιούνται ζώα γεγονός που καθιστά τα ζώα αντικείμενο βιομηχανίας.

Η ανάγκη πρόληψης λοιπόν αυτής της συνειδητής ή ασυνείδητης κακοποίησης και η αναγκαιότητα συμπερίληψης ζώων στην τουριστική βιομηχανία, με βιώσιμη αντίληψη θα μπορούσε να είναι δυνατή με την εξέταση ορισμένων ηθικοκεντρικών προσεγγίσεων που άπτονται με τα δικαιώματα των ζώων. Η παρούσα εργασία θα προσπαθήσει να εξετάσει τη σχέση της τουριστικής βιομηχανίας με τα ζώα, το περιβάλλον και το είδος της σχέσης τουρίστα-ζώου με άξονα την ειδοκρατεία και τον ειδισμό.

Σύντομη ιστορική αναδρομή στη σχέση του ανθρώπου με τα ζώα

Δεν έχουμε κάποια σημαντική τεκμηρίωση για το πότε ξεκίνησαν οι σχέσεις ανθρώπου-ζώου. Είναι πιθανό αυτές οι πρώτες αλληλεπιδράσεις να επικεντρώθηκαν στους ανθρώπους που αποκτούσαν πόρους από ζώα, όπως

κρέας, οστά και δέρματα. Ωστόσο, καθώς οι άνθρωποι συνέχισαν να συνυπάρχουν με τα ζώα, οι άνθρωποι βρήκαν ομοιότητες μεταξύ τους και των ζώων που συνάντησαν. Οι άνθρωποι μελέτησαν επίσης περισσότερο στις δραστηριότητες των ζώων, όπως η αναγνώριση μεταναστευτικών προτύπων, πηγών τροφής και τα μοτίβα συμπεριφοράς τους. Τα ζώα τελικά συμπεριλήφθηκαν σε πολιτιστικές τελετές μέσω λατρείας, θυσιών και συμβολισμών. Η αυξανόμενη αλληλεπίδραση με τα ζώα οδήγησε στην ανθρωπομορφοποίηση δηλαδή την απόδοση ανθρώπινων χαρακτηριστικών στα ζώα εξαιτίας ορισμένων χαρακτηριστικών των προσώπων τους που είναι κοινά με των ανθρώπων (όπως για παράδειγμα τα μάτια) και ήταν συνδεδεμένα με τα ανθρώπινα συναισθήματα. Ο ανθρωπομορφισμός συνέβαλε στην εξημέρωση ειδικά με ζώα που έδειχναν μια σύνδεση μέσω του βλέμματος ή των χαρακτηριστικών του προσώπου. Οι άνθρωποι σύντομα έμαθαν ότι ήταν σε θέση να επιλέγουν συγκεκριμένα ζώα για αναπαραγωγή και διάδοση αυτών των χαρακτηριστικών ώστε να ικανοποιούν τις ανθρώπινες επιθυμίες και ανάγκες.

Κατά την προ-βιομηχανική εποχή τα ζώα χρησιμοποιούνταν σε τομείς όπως η γεωργία, οι μεταφορές και το κυνήγι. Με το πέρασμα του χρόνου, τη μετάβαση στη βιομηχανική εποχή και τη συνεπακόλουθη επικράτηση του καπιταλισμού θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η αναζήτηση της εξουσίας και της ταξικής διαφοράς στα άτομα επεκτάθηκε και στα ζώα, η οποία οδήγησε στην απομάκρυνση τους από το φυσικό τους περιβάλλον, στην εμπορευματοποίηση τους και στην διάθεση τους στην αγορά ως οικονομική αξία.

Η χρήση των ζώων για ψυχαγωγία

Παρατηρούμε πως η χρήση των ζώων για ιδιωτική και δημόσια ψυχαγωγία είναι μια πρακτική εδώ και αιώνες. Η σύγχρονη τουριστική βιομηχανία επίσης φαίνεται να εφαρμόζει την ίδια πρακτική και μπορεί να

μετατρέψει τα ζώα σε τουριστικά προϊόντα εμπορευματοποιώντας τα με διαφορετικούς τρόπους. Η όλο και αυξανόμενη ζήτηση του τουρισμού με βάση τα ζώα έχει καταστήσει τη χρήση και την ηθική των ζώων όλο και πιο σημαντική. Παρόλο που υπάρχουν διεθνείς νόμοι και συμβάσειςⁱ φαίνεται ότι δεν πλαισιώνεται επαρκώς το ζήτημα αφήνοντας ερωτηματικά τόσο στους καταναλωτές πελάτες όσο και στους παρόχους τουριστικούς πράκτορες

.

Θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τα αίτια αυτής της χρήσης των ζώων ως προϊόντος στην τουριστική βιομηχανία, σε σχέση με την ειδοκρατεία τον ειδισμό.

Η χρήση των Ζώων στην τουριστική βιομηχανία

Μεταξύ 40% και 60% των τουριστών που ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο ενδιαφέρονται για τη φυσική ζωή και για το σκοπό αυτό ταξιδεύουν. Λόγω του γεγονότος ότι τα ζώα είναι τα κύρια τουριστικά σύμβολα ορισμένων προορισμών και της αυξανόμενης δημοτικότητας του τουρισμού άγριας ζωής, το 20%-40% των τουριστών που ενδιαφέρονται για τη φυσική ζωή ταξιδεύουν με στόχο την άμεση επαφή με την άγρια ζωήⁱⁱ.

Σύμφωνα με την έκθεση «Οικονομικός αντίκτυπος του τουρισμού»ⁱⁱⁱ, ο τουρισμός άγριας ζωής συνεισφέρει 120,1 δισεκατομμύρια δολάρια απευθείας στο παγκόσμιο ΑΕΠ, αντιπροσωπεύοντας το 4,4% του συνολικού ΑΕΠ του άμεσου τουρισμού και το 9,1% που περιλαμβάνει τη δυνατότητα που δίνεται στον τουρίστα να βλέπει και να βιώνει ζώα στο φυσικό τους περιβάλλον.

Η επίσκεψη σε τουριστικά αξιοθέατα άγριας ζωής είναι το κύριο τουριστικό κίνητρο σε πολλούς προορισμούς. Ο ρόλος που παίζουν τα ζώα στην τουριστική εμπειρία και τις συναντήσεις τουριστών-ζώων μπορεί να πάρει πολλές διαφορετικές μορφές. Έρευνα της “World Animal Protection”

αποκαλύπτει ότι το 93% των τουριστών επισκέπτονται αξιοθέατα λόγω της

αγάπης τους για τα ζώα. Ενώ εκατομμύρια ζώα αιχμαλωτίζονται σε όλο τον κόσμο, άλλα θανατώνονται σε τελετουργίες κακοποίησης που έχουν εγκριθεί από τον εκάστοτε πολιτισμό. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι μεταξύ 230.000 και 550.000 ζώων φυλάσσονται σε αξιοθέατα που έχουν επιζήμια επίδραση στην ευημερία τους. Επιπλέον, μόνο 1.500 έως 13.000 ζώα διατηρούνται σε τουριστικές περιοχές, τα οποία είναι πιθανό να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα για την ευημερία και τη διάσωσή τους^iv.

Οι βόλτες με ελέφαντες, τα καταφύγια αρκούδων, οι φάρμες των θαλάσσιων χελωνών και των κροκόδειλων, οι φάρμες αρκούδων και οι καταδύσεις σε κλουβιά καρχαριών είναι τα κέντρα με τον μεγαλύτερο αριθμό ζώων σε αιχμαλωσία, ο αριθμός τους υπολογίζεται σε πάνω από 500.000. Επιπλέον είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί ο αριθμός των ζώων που χρησιμοποιούνται ως αχθοφόροι, μεταφορείς, θηράματα καθώς επίσης για αγώνες, αθλήματα, κυνομαχίες, σαφάρι κλπ.

Αλληλεπιδράσεις Ζώου-Ανθρώπου στην Τουριστική Βιομηχανία

Η τουριστική βιομηχανία χρησιμοποιεί άγρια, ημί-άγρια ή αιχμάλωτα ζώα σε φυσικά ή ανθρωπογενή περιβάλλοντα στο πλαίσιο μιας ποικιλίας αλληλεπιδράσεων ανθρώπου-ζώου, συμπεριλαμβανομένης μιας σειράς δραστηριοτήτων που προσφέρουν παθητική παρακολούθηση ή ενεργή αλληλεπίδραση. Η σημαντική ετερογένεια των περιβαλλόντων όπου λαμβάνουν χώρα αλληλεπιδράσεις τουριστών-ζώων απαιτούσε μια χρήσιμη και ολοκληρωμένη τυπολογία που μπορεί να συλλάβει διάφορα χαρακτηριστικά τέτοιων περιβαλλόντων^v.

- Παρακάτω περιλαμβάνονται ταξινομήσεις^vi αλληλεπιδράσεων ζώων ανθρώπων.

Ταξινόμηση κατά :

• Καταναλωτική χρήση: Στην καταναλωτική σχέση, υπάρχουν αλληλεπιδράσεις που οδηγούν σε άμεσο ή θάνατο ζώων.

• Λιγότερη κατανάλωση: Σε χαμηλή κατανάλωση εγκαταστάσεις όπως ζωολογικοί κήποι, ενυδρεία.

• Μη καταναλωτική χρήση: μη καταναλωτική παρατήρηση πουλιών, παρατήρηση φαλαινών

Ταξινόμηση κατά συνθήκη^vii:

• Αιχμάλωτος: Αξιοθέατα επισκεπτών με βάση τα ζώα, υπάρχει η δυνατότητα αλληλεπίδρασης των τουριστών με τα ζώα άγριας ζωής. Η αιχμαλωσία και κατά επέκταση η αλληλεπίδραση λαμβάνει χώρα σε εγκαταστάσεις όπως ζωολογικοί κήποι, τα ενυδρεία, το τσίρκο και γενικότερα μέρη αιχμαλωσίας όπου καθιστούν εφικτή την παρατήρηση των ζώων.

• Ημι-αιχμάλωτος: Η ημι-αιχμάλωτη αλληλεπίδραση χαρακτηρίζεται από ένα σχετικά φυσικό περιβάλλον και λίγες ανθρωπογενείς δομές ή επιρροές, όπως πάρκα σαφάρι που προσομοιώνουν ή χρησιμοποιούν μέρος του φυσικού περιβάλλοντος, μεγάλες περιοχές νερού όπου μπορεί να δει κανείς θαλάσσια άγρια ζωή και σε ορισμένες περιπτώσεις οι τουρίστες επιτρέπεται να κολυμπήσουν μαζί τους.

• Άγριος: Περιβάλλον άγριας αλληλεπίδρασης; χαρακτηρίζεται από ζώα που δεν είναι σε καμία περίπτωση περιορισμένα και βρίσκονται σε εθνικά πάρκα ή θαλάσσιες περιοχές

Ζωική χρήση στην τουριστική βιομηχανία: Μια μη καταστροφική προσέγγιση που βασίζεται στην επαφή.

• Ανακάλυψη φυσικού/ ημι-φυσικού περιβάλλοντος και απεικόνιση άγριων ζώων

• Άγρια ζώα ως τεχνητά εμφανιζόμενα «αντικείμενα»

• εξημερωμένα/ υπάκουα ζώα για αλληλεπίδραση και εξερεύνηση (αιχμάλωτα-ημι-αιχμάλωτα)

• Αναψυχή με βάση τον αθλητισμό για άγρια ζώα^viii.

Τα αξιοθέατα με βάση τα ζώα ταξινομούνται ως βιωματικά.

α) Ελάχιστη απτική επαφή με τέτοια ζώα σε φυσικά ή ημι-φυσικά περιβάλλοντα, μακριά από επισκέπτες. Ο πιθανός «κίνδυνος», η «αγριάδα»

και η «απειλή» των ζώων μπορεί να αποτελέσουν βασικό πόλο έλξης.

β) Ημι-φυσικά περιβάλλοντα - πάρκα άγριας ζωής, κέντρα αποκατάστασης άγριας ζωής, καταφύγια πτηνών, μεγάλα πάρκα πόλεων. Είναι σε μικρότερη κλίμακα. Υπάρχει λίγη «αγριάδα», αλλά η εμπειρία των επισκεπτών είναι παρόμοια. Παρακολούθηση, φωτογράφιση, πιο κοντινή όραση, ασφάλεια. Στη δεύτερη, ανοιχτά δείγματα ζώων ως εκθεσιακά αντικείμενα, συχνά

«οργανωμένα» ανά γένος, οικολογική θέση ή γεωγραφική προέλευση:

ζωολογικοί κήποι, ενυδρεία, δελφίνια, κέντρα πεταλούδων και κέντρα

«άγριας ζωής». Πρόκειται για μια μικρή περιπέτεια ή ανακάλυψη. Υπάρχουν φυσικά εμπόδια που επιτρέπουν την ακίνδυνη κοντινή όραση. Τα ζώα παρουσιάζονται για ψυχαγωγικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς (Shackley 1996, 16-18).

Πολλά είδη φαίνονται από κοντά σε μια μικρή περιοχή. Η τρίτη ομάδα στοχεύει παιδιά, υποθέτοντας ότι τέτοια ζώα είναι «ασφαλή»,

«χαριτωμένα». Εδώ περιλαμβάνονται «παρουσιάσεις» αγροκτημάτων όπως δραστηριότητες αναψυχής, ιππασία, παιδική φάρμα, καταφύγια ζώων, ζώα μεταφοράς.

Η τελευταία ομάδα: ζώα που χρησιμοποιούνται ως στόχοι για σκοποβολή, κυνήγι, αγώνες ή ψάρεμα. Μπορεί να είναι αυτοφυές, εξωτικό, άγριο ή ημι- αιχμάλωτο. Ενθουσιασμός, πιθανός κίνδυνος και κοινωνικότητα, χαλάρωση και μοναξιά^ix.

Η χρήση των ζώων στην τουριστική βιομηχανία: Μια καταστροφική-μη καταστροφική προσέγγιση που βασίζεται στην επαφή

Στο πρώτο βήμα του μοντέλου, στο οποίο στοχεύουμε να αποκαλύψουμε τη σχέση των ζώων προς χρήση στην τουριστική βιομηχανία, γίνεται διάκριση στο πλαίσιο των σχέσεων «Άμεσης Επαφής» και «Έμμεσης Επαφής». Το κύριο σημείο στην προσέγγιση στο πλαίσιο της άμεσης ή έμμεσης επαφής με τα ζώα είναι εάν η συνειδητή ή ασυνείδητη χρήση των ζώων ως τουριστικών προϊόντων από τους τουρίστες έχει καταστροφικές επιπτώσεις στη ζωή και την καλή διαβίωση των ζώων.

Άμεση επαφή: Στην ομάδα άμεσης επαφής, πιστεύεται ότι οι τουρίστες έχουν ή μπορεί να έχουν σωματική επαφή με ζώα. Αυτές οι επαφές μπορούν να πραγματοποιηθούν στο φυσικό περιβάλλον των ζώων καθώς και σε ένα περιβάλλον παρόμοιο με τη φύση που δημιουργείται από το ανθρώπινο χέρι ενός ζώου που έχει αποκοπεί από το φυσικό του περιβάλλον ή που δεν έχει γεννηθεί στο φυσικό του περιβάλλον. Μπορεί να φανεί ότι αυτές οι διαδικασίες δεν είναι αυστηρά διαχωρισμένες μεταξύ τους σε μια τουριστική δραστηριότητα, συμβαίνουν ταυτόχρονα ή με πολύπλοκο τρόπο ή μπορούν να περιλαμβάνουν μόνο μία από αυτές.

Σε αυτό το πλαίσιο, το άγγιγμα, το χάιδεμα, το τάισμα ή η χρήση ενός ζώου για μεταφορά μπορεί να είναι ένας τύπος επαφής και δραστηριότητες που αποτελούν αντικείμενο κυνηγετικού τουρισμού θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη σε αυτό το πλαίσιο. Για παράδειγμα, ενώ είναι δυνατόν να μιλήσουμε για μια ομάδα τουριστών που ταξιδεύει για σκοπούς όπως το

κυνήγι άγριων ζώων με άδειες κυνηγιού ή το ψάρεμα για αθλητικούς σκοπούς, είναι επίσης δυνατό να μιλήσουμε για μια ομάδα που ταξιδεύει μόνο με κίνητρο να παρατηρήσει την άγρια ζωή.

Άμεση καταστροφική επαφή με ζώα από το φυσικό τους περιβάλλον

Το κύριο στοιχείο σε ένα σημαντικό μέρος της τουριστικής κατανάλωσης σε αυτήν την ομάδα είναι ο συνδυασμός ανθρώπου και ζώου για ψυχαγωγικούς σκοπούς και η χρήση ζώων στην τουριστική βιομηχανία μεταξύ δύο ειδών: Μια καταστροφική-μη καταστροφική προσέγγιση με βάση την επαφή. Αν και η χρήση είναι εντελώς αθώα και για λόγους εμπειρίας για τον τουρίστα που βρίσκεται σε φυσική επαφή, η διαδικασία που εξασφαλίζει την ετοιμότητα του ζώου που αποτελεί μέρος του προϊόντος δεν είναι αθώα.

Ειδικά οι εμπειρίες στις οποίες τα άγρια ζώα παρουσιάζονται ως προϊόντα περιλαμβάνουν εξαιρετικά επώδυνες διαδικασίες και καταλήξεις.

Για παράδειγμα: Οι ελέφαντες στην Ινδία και την Ταϊλάνδη χωρίζονται από τις μητέρες τους όταν είναι μωρά και εκπαιδεύονται υποβάλλοντάς τους σε μια πολύ επώδυνη διαδικασία εκπαίδευσης , αν και οι δομές του σώματός τους δεν είναι κατάλληλες για μεταφορά ανθρώπων, χρησιμοποιούνται για τουρίστες που περπατούν. Όταν δεν κάνουν βόλτα ή δεν εμφανίζονται, κρατούνται αλυσοδεμένοι^x.

Συμπεράσματα

Τα ζώα είναι αναπόσπαστο μέρος αυτού του κόσμου. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες ζωντανά είδη που ζουν στη γη, ειδικά τα τελευταία 50 χρόνια, αυτά γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης για να ωφεληθεί μόνο το ανθρώπινο είδος.

Ανεξάρτητα από τον σκοπό και το είδος της επαφής, είναι πολύ φυσικό για τους τουρίστες να θέλουν να δουν και να έρθουν σε επαφή με ζώα που δεν έχουν ξαναδεί και που αποτελούν αξιοθέατο για αυτούς τους προορισμούς. Η ζήτηση αυτή προκαλεί τις οικονομικές ανησυχίες των κατοίκων της περιοχής, που προσπαθούν να προσφέρουν μια εμπειρία στους τουρίστες, στην αλόγιστη εμπορευματοποίηση των ζώων. Δυστυχώς, πολλοί φιλόζωοι τουρίστες συνεισφέρουν στον πόνο των ζώων απλώς και μόνο επειδή αγνοούν την κρυμμένη σκληρότητα.

Οι ανθρώπινες αξίες διαφέρουν μεταξύ ομάδων και εθνών, και ακόμη και οι τουρίστες που εκτιμούν τα οφέλη για την καλή διαβίωση των ζώων μπορεί να ασχοληθούν με τον τουρισμό άγριας ζωής. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι οι τουρίστες δεν είναι αρκετά ειδικοί για να υπολογίσουν τα πιθανά αποτελέσματα των επιλογών τους ή όχι καλά ενημερωμένοι για το τι πραγματικά συνεπάγεται αυτή η επαφή με τα αγαπημένα τους ζώα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dr. Christina Melvin History and Science of the Human-Animal Bond November 19, 2020 Issue: Winter 2021 26,27

Σύμβαση ΒΕΡΝ 1979, Σύμβαση CITES 1975),

https://en.wikipedia.org/wiki/CITES

Εurostat Statistics Explained Archive: Στατιστικές τουρισμού Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού 2018

https :// wttc . org / news - article / global - wildlife - tourism - generates - five - times - more - revenue - than - illegal - wildlife - trade - annually

https :// wttc . org / Portals /0/ Documents / Reports /2019/ Sustainable

%20 Growth - Economic %20 Impact %20 of %20 Global %20 Wildlife %20 Tourism - Aug %202019. pdf ? ver =2021-02-25-182802-167 5,7

World Animal Protection

https://www.worldanimalprotection.org/sites/default/files/media/int_file s/pdfs/checking_out_of_cruelty.pdf 9

World Wildlife Day 2022: ‘1.6 trillion wild animals killed annually’

https://www.premiumtimesng.com/news/top-news/514944-world-wildlife-day- 2022-1-6-trillion-wild-animals-killed-annually.html?tztc=1

(Tourism Concern, 2017) Tourism Concern report: Animals in Tourism https://www.cabi.org/leisuretourism/news/64975

Επιστημονικό άρθρο Non-consumptive wildlife-oriented recreation: A conceptual framework DA Duffus, P Dearden - Biological conservation, 1990 – Elsevier

Duffus_NonConsumptiveWildlife.tif (researchgate.net)

Shackley, M. Centre for Tourism and Visitor Management, Nottingham Trent University, Nottingham, UK. Wildlife tourism. 1996 International Thomson Business Press.

Premiumtimesng.com. 2022.

https://www.premiumtimesng.com/news/top-news/514944-world- wildlife-day-2022-1-6-trillion-wild-animals-killed-annually.html.

Duffus, David A., and Philip Dearden. 1990. “Non-Consumptive Wildlife-Oriented Recreation: A Conceptual

Framework.” Biological Conservation 53

( https://doi.org/10.1016/0006-3207(90)90087-6).

‌

Orams, Mark B. 1996. “A Conceptual Model of Tourist‐Wildlife Interaction: The Case for Education as a Management Strategy.” Australian Geographer 27 (1):

https://doi.org/10.1080/00049189608703156.

Shackley, Myra L. 1996. Wildlife Tourism. London ; Boston:

International Thomson Business Press.

‌ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

‌

https :// ypen . gov . gr / perivallon / dasi / efarmogi - symvasis - cites / https :// cites . org / eng / disc / what . php

https://wttc.org/news-article/global-wildlife-tourism-generates-five-times- more-revenue-than-illegal-wildlife-trade-annually).

https :// wttc . org / Portals /0/ Documents / Reports /2019/ Sustainable %20 Growth - Economic %20 Impact %20 of %20 Global %20 Wildlife %20 Tourism - Aug %202019 https :// www . premiumtimesng . com / news / top - news /514944- world - wildlife - day - 2022-1-6- trillion - wild - animals - killed - annually . html ? tztc =1

https :// www . cabi . org / leisuretourism / news /64975

https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1080/00049189608703156?

needAccess=true

https :// www . worldanimalprotection . org / sites / default / files / media / int _ files / pdfs / checking _ out _ of _ cruelty . pdf ,11-19

https://www.worldanimalprotection.org/sites/default/files/media/int_files/pdfs/

checking_out_of_cruelty.pdf ,7-9

i

https :// ypen . gov . gr / perivallon / dasi / efarmogi - symvasis - cites /

ii https://wttc.org/news-article/global-wildlife-tourism-generates-five-times-more-revenue-than- illegal-wildlife-trade-annually).

iii https://wttc.org/Portals/0/Documents/Reports/2019/Sustainable%20Growth-Economic%20Impact

%20of%20Global%20Wildlife%20Tourism-Aug%202019

iv https :// www . premiumtimesng . com / news / top - news /514944- world - wildlife - day -2022-1-6- trillion - wild - animals - killed - annually . html ? tztc =1

v Duffus and Dearden 1990, 213-226

vi https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1080/00049189608703156?needAccess=true vii

https://www.worldanimalprotection.org/sites/default/files/media/int_files/pdfs/checking_out_of_crue lty.pdf,11-19

viii Shackley 1996, 16-18 ix Shackley 1996, 16-18 x

https://www.worldanimalprotection.org/sites/default/files/media/int_files/pdfs/checking_out_of_crue lty.pdf ,7-9