AJÉN BUDAYA DINA KASENIAN BADOGAR DI DÉSA MARGALAKSANA KECAMATAN CILAWU KABUPATÉN GARUT PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XI.

(1)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

AJÉN BUDAYA DINA KASENIAN BADOGAR DI DÉSA MARGALAKSANA KECAMATAN CILAWU KABUPATÉN GARUT PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XI

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

AJÉN BUDAYA DINA KASENIAN BADOGAR

DI DÉSA MARGALAKSANA KECAMATAN CILAWU KABUPATÉN GARUT PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XI

SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat nyangking gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah

ku

Ginanjar Muhamad Sukamdani 1006275

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS PERNDIDIKAN INDONESIA BANDUNG

(2)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

PERNYATAAN

Dengan ini saya menyatakan bahwa skripsi dengan judul “Ajén Budaya dina Kasenian Badogar di Désa Margalaksana Kecamatan Cilawu Kabupaten Garut pikeun Bahan Pangajaran Maca di SMA Kelas XI’’ ini beserta seluruh isinya adalah benar-benar karya saya sendiri, dan saya tidak melakukan penjiplakan atau pengutipan dengan cara-cara yang tidak sesuai dengan etika keilmuan yang berlaku dalam masyarakat keilmuan. Atas pernyataan ini saya siap menanggung resiko atau sanksi yang dijatuhkan kepada saya apabila kemudian ditemukan adanya pelanggaran terhadap etika keilmuan dalam karya saya ini, atau ada klaim dari pihak lain terhadap keaslian karya saya ini.

Bandung, Oktober 2014 Yang membuat pernyataan

Ginanjar Muhamad Sukamdani

(3)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

LEMBAR PENGESAHAN

GINANJAR MUHAMAD SUKAMDANI NIM 1006275

AJÉN BUDAYA DINA KASENIAN BADOGAR

DI DÉSA MARGALAKSANA KECAMATAN CILAWU KABUPATÉN GARUT PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XI

Disaluyuan jeung disahkeun ku: Pangaping I,

Dr. Ruhaliah, M.Hum. NIP 196411101989032002

Pangaping II,

Dr. Nunuy Nurjanah, M.Pd. NIP 196707101991022001

Kauninga ku,

Pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia

(4)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

AJÉN BUDAYA DINA KASENIAN BADOGAR DI DÉSA MARGALAKSANA KECAMATAN CILAWU KABUPATÉN GARUT PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XI

AJÉN BUDAYA DINA KASENIAN BADOGAR

DI DÉSA MARGALAKSANA KECAMATAN CILAWU KABUPATÉN GARUT PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XI1)

Ginanjar Muhamad Sukamdani 2)

ABSTRAK

Penelitian ini bertujuan mendeskripsikan “Ajén Budaya dina Kasenian Badogar di Désa Margalaksana Kecamatan Cilawu Kabupatén Garut pikeun Bahan Pangajaran Maca di SMA Kelas XI”. Data dikumpulkan melalui tehnik observasi, wawancara, dan dokumentasi. Data yang terkumpul dianalisis menggunakan tehnik deskripsi. Sumber data yang diambil ialah dari pencipta kasenian Badogar, para pemain kesenian yang masih aktif, dan masyarakat Desa Margalaksana. Kasenian Badogar merupakan singkatan dari barong domba Garut. Kesenian Badogar merupakan kesenian baru di Kabupaten Garut yang merupakan hasil pemikiran penciptanya yaitu Pa Cecep. Kesenian ini merupakan gambaran salahsatu domba adu yang besar, hitam, dan menyeramkan, yang diberi nama si Jagat. Analisis nilai budaya yang ditemukan dalam penelitian ini, diantaranya: 1) nilai tioritis, 2) nilai ekonomi, 3) nilai estetis, 4) nilai politis, 5) nilai sosial. Penelitian ini bermanfaat untuk menambah khasanah kebudayaan dan bahan pembelajaran di sekolah. Oleh karena itu, hasil analisis kesenian ini dapat dibuat materi bahasan budaya yang dapat digunakan sebagai bahan bacaan di kelas XI SMA.

Kata kunci: ajén budaya, kasenian Badogar.

1)

Skripsi di bawah bimbingan Dr. Ruhaliah, M.Hum dan Dr. Nunuy Nurjanah, M.Pd. 2)

(5)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

CULTURAL VALUES OF KASENIAN BADOGAR

IN MARGALAKSANA CILAWU GARUT DISTRICT

FOR TEACHING READING MATERIALS IN CLASS XI HIGH SCHOOL3

Ginanjar Muhamad Sukamdani4

ABSTRACT

The aims of this research are to describe "Cultural Values of Kasenian Badogar In Margalaksana Cilawu Garut District For Teaching Reading Materials In Class XI High School". Data were collected through observation techniques, interviews, and documentation. Data were analyzed using the technique descriptions. Source of data taken from the creator is kasenian Badogar, the art is still active players, and villagers Margalaksana. Kasenian Badogar an abbreviation of barong Garut sheep. Badogar Art is a new art in Garut which is the brainchild of creator namely Pa Cecelia. This art is one of the main picture rams big, black, and creepy, which is named the Universe. Analysis of cultural values found in this study, including: 1) the value tioritis, 2) economic value, 3) aesthetic value, 4) political value, 5) social value. This research is useful to add to the repertoire of culture and learning materials in schools. Therefore, the results of the analysis of this art can be made the subject matter of culture that can be used as reading material in class XI.

Keywords: Cultural Values, Kasenian Badogar.

3

Mini thesis under the guidance of Dr. Ruhaliah, M.Hum and Dr. Nunuy Nurjanah, M.Pd. 4

(6)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

DAPTAR EUSI

PERNYATAAN ... i

ABSTRAK ... ii

PANGJAJAP ... iii

TAWIS NUHUN ... iv

DAPTAR EUSI ... viii

DAPTAR TABÉL ... vi

DAPTAR GAMBAR ... vii

DAPTAR LAMPIRAN ... ix

BAB I BUBUKA ... 1

1.1 Kasang Tukang Masalah ... 1

1.2 Watesan Masalah jeung Rumusan Masalah ... 3

1.2.1 Watesan Masalah ... 3

1.2.2 Rumusan Masalah ... 4

1.3 Tujuan Panalungtikan ... 4

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 5

BAB II ULIKAN PUSTAKA, RARAGA TIORI, JEUNG ANGGAPAN DASAR ... 6

2.1 Budaya ... 6

2.1.1 Wangenan Budaya ... 6

(7)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

2.1.3 Unsur-unsur Kabudayaan ... 8

2.2 Ajén Budaya ... 11

2.2.1 Ajén ... 11

2.2.2 Ajén Budaya ... 12

2.3 Kasenian Badogar ... 13

2.3.1 Wangenan Kasenian ... 13

2.3.2 Fungsi Kasenian ... 14

2.3.3 Kasenian Badogar ... 15

2.4 Bahan Pangajaran Maca ... 16

2.4.1 Wangenan Bahan Pangajaran ... 16

2.4.2 Kritéria Milih Bahan Pangajaran ... 17

2.4.3 Prinsip-prinsip Pangajar ... 18

2.4.4 Pangajaran Maca ... 20

2.4.5 Papasingan Maca ... 21

2.4.6 Fungsi Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar ... 23

2.4.7 Tujuan Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar ... 23

2.4.8 Maca Bahasan Budaya Basa Sunda di SMA ... 24

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 27

3.1 Métode Panalungtikan ... 27

3.2 Ngumpulkeun data ... 28

(8)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

3.4 Lokasi jeung Sumber Data Panalungtikan ... 31

3.4.1 Lokasi Panalungtikan ... 31

3.4.2 Sumber Data Panalungtikan ... 32

3.5 Desain Panalungtikan ... 32

3.6 Wangenan Operasional ... 32

BAB IV HASIL PANALUNGTKAN JEUNG PEDARAN... 34

4.1 Kasenian Badogar ... 34

4.1.1 Sajarah Kasenian Badogar ... 34

4.1.2 Sanggar Kasenian Gentar Sawargi ... 35

4.1.3 Waditra Kasenian Badogar ... 37

4.1.4 Papakéan dina Kasenian Badogar ... 41

4.1.5 Pintonan jeung Prak-prakan Nyieun Kasenian Badogar ... 42

4.2 Déskripsi Ajén Budaya dina Kasenian Badogar ... 46

4.2.1 Ajén Tioritis dina Kasenian Badogar ... 46

4.2.2 Ajén Ékonomi dina Kasenian Badogar ... 47

4.2.3 Ajén Éstétik dina Kasenian Badogar ... 48

4.2.4 Ajén Politis dina Kasenian Badogar ... 49

4.2.5 Ajén Sosial dina Kasenian Badogar ... 50

4.3 Bahan Pangajar Maca Bahasan Budaya ... 50

4.3.1 Bahan Pangajaran ... 50

(9)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN ... 68

5.1 Kacindekan ... 68

5.2 Saran ... 69

DAPTAR PUSTAKA ... 71

LAMPIRAN-LAMPIRAN ... 72

(10)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

DAPTAR TABEL

Tabel 2.1 Skema Kluckhohn: Lima Masalah Dasar anu Nangtukeun Oriéntasi Budaya ... ... 12

Tabel 2.2 KIKD bahasan budaya SMA/SMK kelas XI... 24

Tabel 4.1 Struktur Organisasi Sanggar Kasenian Gentra Sawargi ... 36

(11)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

Daptar Gambar

Gambar 3.1 Rupa-rupa Téhnik Ngumpulkeun Data ... 28

Gambar 3.2 Desain Panalungtikan ... 32

Gambar 4.1 Saron ... 37

Gambar 4.2 Bonang ... ... 37

Gambar 4.3 Kendang ... 38

Gambar 4.4 Bedug ... 39

Gambar 4.5 Kecrék ... 39

Gambar 4.6 Tarompét ... 40

Gambar 4.7 Goong ... 40

Gambar 4.8 Penari Badogar ... 41

(12)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

Gambar 4.10 Hulu Badogar

... 43

Gambar 4.11 Barong Domba

... 44

Gambar 4.12 Bubuka Badogar ... 44

Gambar 4.13 Tari Badogar ... 45

Gambar 4.14 Pintonan Adu Badogar

... 45

Gambar 4.15 Adu Badogar

(13)

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

DAPTAR LAMPIRAN

Lampiran 1 Foto Desa Margalaksana

... 74

Lampiran 2 Foto Penelitian ... 76

Lampiran 3 Data Informan... 83

Lampiran 4 Silabus ... 84

Lampiran 5 KIKD... 89

Lampiran 6 RPP Bahasan Budaya

(14)

27

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Métode Panalungtikan

Métode panalungtikan mangrupa salah sahiji cara nu digunakeun pikeun ngahontal tujuan panalungtikan. Dina ieu panalungtikan métode nu dipaké nya éta métode panalungtikan déskriptif. Métode deskriptif mangrupa hiji métode panalungtikan nu mibanda tujuan pikeun méré gambaran ngeunaan realitas kana objék nu ditalungtik sacara objéktif tur diébréhkeun aspék-aspék nu jadi puseur perhatian panalungtikanna.

Ieu métode mangrupa istilah nu umum anu ngawengku rupa-rupa téhnik

déskriptif. Nu dimaksud panalungtikan kalawan maké téhnik déskriptif téh nya éta ngawengku panalungtikan nu ngajéntrékeun, nganailisis, jeung ngelompokkeun kalawan téhnik survéy, angket, téhnik wawancara, observasi (Surakhmand, 1989, kaca 39).

Masalah anu ditalungtik dina kasenian Barong Domba Garut (Badogar) mangrupa masalah nu aya dina mangsa kiwari atawa masalah faktual. Sedengkeun nu didéskripsikeun nya éta ajén budaya dina kasenian Badogar di wilayah Désa Margalaksana Kecamatan Cilawu Kabupaten Garut.

3.2Ngumpulkeun Data

Eileen Kane (dina Moleong, 2007, kaca 157) nétélakeun harti téhnik panalungtikan nya éta salasahiji panalungtikan anu mangrupa unsur penting. Téhnik panalungtikan anu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta téhnik ngumpulkeun data.

(15)

28

Sumber primer nya éta sumber data anu langsung méré data ka nu ngumpulkeun data. Sedengkeun sumber sekunder mangrupa sumber data anu teu langsung méré data ka nu ngumpulkeun data, misalna ngaliwatan batur atawa ngaliwatan dokumentasi.

Ditingali tina cara ngumpulkeun datana, téknik ngumpulkeun data bisa dilakukeun ku cara observasi, wawancara, dokumentasi, jeung gabungan tina kaopatna. Rupa-rupa téhnik ngumpulkeun data bisa ditingali tina ieu gambar di handap.

Gambar. 3.1

Rupa-rupa Téhnik Ngumpulkeun Data

Dumasar kana éta gambar, téhnik ngumpulkeun data miboga opat cara, nya éta: observasi, wawancara, dokumentasi, jeung gabungan/triangulasi. Dina panalungtikan kualitatif, ngumpulkeun data dilakukeun dina kondisi anu alamiah (natural setting). Téhnik ngumpulkeun datana leuwih loba ngagunakeun partisipasi observasi (participan observasi), wawancara sacara jero (in depth interview), jeung dokumentasi.

1) Observasi

Nasution (dina Sugiyono, 2012, kaca 310) nétélakeun yén observasi nya éta

dasar sagala élmu pangaweruh. Para ilmuwan ngan bisa gawé dumasar kana data, nya éta fakta anu dimeunangkeun ku cara observasi. Sedengkeun nurutkeun Marshall (dina Sugiyono, 2012, kaca 310), observasi nya éta niténan paripolah jeung makna tina éta paripolah. Ku kituna, observasi nya éta kagiatan museurkeun panitén kana hiji obyék ngagunakeun pancadria; cara ngumpulkeun data sacara langsung atawa nyata dumasar kana gawé jeung data anu aya. Dina ieu

Rupa-rupa tehnik ngumpulkan

Observasi

Wawancara

Dokumentasi

(16)

29

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

panalungtikan anu jadi objék observasi nya éta kasenian Badogar anu aya di Desa Margalaksana Kacamatan Cilawu Kabupaten Garut.

2) Wawancara

Nurutkeun Esterberg (dina Sugiyono, 2012 kaca 319) wawancara mangrupa jantungna panalungtikan sosial. Lamun nilik kana jurnal élmu sosial, tangtuna bakal manggihan kabéh panalungtikan sosial dumasar kana wawancara, boh anu standar boh anu sacara jero. Ku kituna, wawancara nya éta gunem catur anu dilakukeun sacara langsung antara pananya jeung panyatur. Wawancara miboga tujuan pikeun néangan pasualan anu kudu ditalungtik sarta digunakeun pikeun

ngumpulkeun data. Anu jadi narasumber dina ieu panalungtikan nya éta jalma-jalma anu patali jeung objék panalungtikan, diantarana pupuhu/anu nyieun kasenian Badogar atawa masarakat anu nyaho kana kasenian Badogar.

3) Dokumentasi

Dokumen mangrupa gambaran hiji kajadian. Dokumentasi bisa wangunna tulisan, gambar, atawa karya-karya monumental hiji jalma. Dokumentasi anu wangunna tulisan, misalna: tulisan sapopoé, sajarah kahirupan (life histories), carita, biografi, aturan, kawijakan. Dokumen anu wangunna gambar, contona: foto, gambar hirup, sketsa jeung nu séjénna. Dokumen anu wangunna karya misalna karya seni (bisa mangrupa gambar, patung, film, jsb).

4) Triangulasi

Triangulasi dihartikeun salaku téhnik ngumpulkeun data anu sifatna ngagabungkeun tina rupa-rupa téhnik ngumpulkeun data jeung sumber data anu geus aya. Dina ngumpulkeun data ku cara triangulasi, panalungtik salian ngumpulkeun data ogé nguji kredibilitas data.

Dina hal triangulasi, Susan Stainback (dina Sugiyono, 2012, kaca 330)

nétélakeun yén “the aim is not to determine the truth about some social

phenomenon, rather the purpose of triangulation is to increase one’s understanding of what ever is being investigated”. (Tujuan tina triangulasi lain pikeun néangan bebeneran ngeunaan rupa-rupa hal anu nyampak, tapi leuwih kana ningkatkeun pamahaman panalungtik kana naon anu geus kapanggih).

(17)

30

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

1. Observasi ka lapangan, 2. Nyusun pedoman wawancara, 3. Wawancara narasumber, 4. Dokumentasi kagiatan, 5. Ngumpulkeun data 6. Ngolah data, jeung 7. Nyusun data.

3.3 Instrumén Panalungtikan

Instrumén panalungtikan nya éta alat anu digunakeun pikeun ngumpulkeun

sarta ngolah data, sangkan leuwih gampang dina ngokolakeun hasil panalungtikan. Instrumén panalungtikan ngawengku sakabéh alat atawa cara nu digunakeun pikeun ngumpulkeun data nu diperlukeun. Instrumén nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta: (1) alat rekam, (2) kamera digital, (3) pedoman wawancara, jeung (4) observasi.

1) Alat rekam

Alat rekam mangrupa alat panalungtikan anu miboga fungsi pikeun ngarekam video atawa sora, bisa ngagunakeun handphone atawa digicam.

2) Kamera digital

Kamera digital mangrupa alat panalungtikan anu miboga fungsi pikeun ngarekam video jeung neundeun gambar.

3) Pedoman wawancara

Pedoman wawancara nya éta sajumlahing patalékan anu digunakeun pikeun meunangkeun informasi pikeun meunangkeun data. Anapon pedoman wawancara anu digunakeun nya éta:

INSTRUMEN WAWANCARA

No Patalékan

1. Ti iraha mimiti ayana kasenian Badogar di Désa Margalaksana ?

2. Dina kagiatan naon waé dilaksanakeun kagiatan Badogar?

(18)

31

4. Aya bédana teu antara kasenian Badogar jeung kasenian séjénna?

5. Aya kagiatan anu beda teu dina kasenian Badogar jeung kagiatan kasenian

séjénna?

6. Aya ajén naon waé anu nyangkaruk dina kasenian Badogar ? Sebutkeun naon waé?

7. Tujuan nyieun kasenian Badogar téh pikeun naon?

8. Pakakas naon waé nu biasa dipaké dina kasenian Badogar? Aya pakakas nu husus teu?

9. Naha aya kagiatan anu husus (anu dianggap sakral) dina kasenian Badogar ?

Wasta :

Alamat :

Umur :

Pakasaban :

4) Observasi

Observasi nya éta cara nu dipaké pikeun niténan data lapangan.

3.4 Lokasi jeung Sumber Data Panalungtikan

3.4.1 Lokasi Panalungtikan

(19)

32

3.4.2 Sumber Data Panalungtikan

Anu jadi sumber data dina ieu panalungtikan nya éta: 1) Anu nyieun kasenian Badogar, jeung

2) Masarakat, boh ti aparat désa boh ti masarakat umum.

3.5 Desain Panalungtikan

Desain panalungtikan mangrupa rarancang anu digunakeun ku panalungtik pikeun meunangkeun data anu rék ditalungtik. Desain panalungtikan ngawengku prosés-prosés saperti ieu di handap:

1) Tatahar

2) Néangan référénsi (studi pustaka) 3) Obsérvasi

4) Ngaanalisis jeung ngolah data 5) Ngumpulkeun data;

6) Ngawawancara narasumber 7) Ngadéskripsikeun hasil data 8) Nyieun kacindekan data

9) Ngalaporkeun hasil panalungtikan.

Gambar 3.2

Desain Panalungtikan

(20)

33

Dina ieu panalungtikan dipedar ngeunaan wangenan operasional, diantarana: (1) ajén budaya, (2) kasenian Badogar, (3) bahan pangajaran maca.

1) Ajén budaya

Ajén budaya nya éta ajén-ajén budaya anu aya sarta dirageman hiji masarakat atawa organisasi, anu nyoko kana kabiasaan, kapercayaan, jeung simbol-simbol anu tangtu.

2) Kasenian Badogar

Kasenian Badogar nya éta salasahiji kasenian karya cipta urang Garut anu has ti daérah Desa Margalaksana Kecamatan Cilawu Kabupaten Garut.

3) Bahan pangajaran maca

(21)

68

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Lahirna kasenian Badogar mangrupa hasil daya cipta manusa dumasar kana potensi daérah anu aya di Kabupaten Garut. Ayana ieu kasenian mangrupa gambaran ngeunaan domba adu anu hideung, badag, jeung pikasieuneun ngaranna si Jagat. Ku kituna, ayana kasenian Badogar nandakeun ajén, maksud, jeung gagasan nu tangtu ti nu nyiptakeunana.

Lian ti éta, dina ieu kasenian ogé ngagambarkeun ajén-ajén tina adat-istiadat

minangka wujud idéal tina kabudayaan. Ajén kabudayaan mangrupa dadasar hirup anu aya di masarakat. Ku sabab kitu, hiji kabudayaan miboga ajén kabudayaan lamun miboga unsur étika, unsur éstétika, unsur moral jeung unsur agama. Éta ajén budaya kaciri salasahijina tina papakéan dina kasenian Badogar. Nalika pintonan ieu kasenian aya unsur basajan anu digambarkeun dina papakéan pangsi. Ieu kabasajanan mangrupa gambaran kahirupan masarakat Sunda, hususna masarakat Désa Margalaksana Kecamatan Cilawu. Ayana kerincing mangrupa ciri tina kasenian domba anu jadi ikon Kabupaten Garut.

Saupama dipatalikeun jeung ajén budaya dina ieu kasenian, kasenian Badogar miboga ajén ngawengku:

a. Ajén tioritis, katitén tina prosés dina nyieun Badogar.

b. Ajén ékonomi, katitén tina kauntungan anu dipibeunang ngaliwatan kasenian Badogar.

c. Ajén éstetik, katitén tina papakéan jeung waditra anu digunakeun dina kasenian Badogar.

d. Ajén politis, katitén tina struktur organisasi sanggar Gentra Sawargi anu

ngarojong kana ieu kasenian.

e. Ajén sosial, katitén tina hubungan masarakat jeung para pamaén kasenian Badogar.

(22)

69

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

tarékahna, nya éta dijieunna bacaan bahasan budaya kasenian Badogar. Ieu bahan pangajaran bisa dilakukeun di siswa kelas XI SMA dina kaparigelan maca.

5.2 Saran

Dina ieu panalungtikan teu leupas tina kakurangan, utamana dina proses nyieun jeung sawangan ngeunaan ieu kasenian. Tapi sanajan kitu, mudah-mudahan ieu panalungtikan bisa nambahan élmu pangaweruh ngeunaan kabeungharan budaya hususna kabeungharan kasenian Badogar. Saeutik lobana panyusun ngusulkeun saran hususna ka pihak-pihak anu patali jeung ieu panalungtikan.

1. Pamaréntah

Dina kalumangsungan kasenian Badogar, perlu ayana titénan ti masarakat Garut hususna pihak pamaréntah. Ieu hal miboga tujuan sangkan ieu kasenian leuwih mekar dina prosés kamekaranana. Tarékah anu bisa dilakukeun ku pihak pamaréntah, diantarana mintonkeun kasenian Badogar dina acara-acara pamaréntah anu dianggap penting. Ieu hal sangkan masarakat sacara umumna apal kana ieu kasenian. Ku apalna kana ieu kasenian, bakal aya rasa miboga nepi ka bisa milu ngamumulé ieu kasenian.

2. Guru basa Sunda

Dina prosés nyieun bahan pangajaran, kondisi alam disabudeureun kahirupan hiji masarakat bisa jadi materi bahan pangajaran anu rék ditepikeun. Ieu hal ogé ngarojong sangkan murid leuwih apal kana kondisi sakurilingna. Ku kituna, perlu ayana kaparigelan guru pikeun ngokolakeun bahan pangajaran. Bahan pangajaran anu aya, teu salawasna kudu tina buku, majalah, koran, jsb. Tapi ku ayana kasenian Badogar di lingkungan masarakat sunda, hususna masarakat Garut, ieu hal bisa jadi bahan pangajaran anu digunakeun di

(23)

70

Ginanjar Muhamad Sukamdani, 2014

3. Sanggar Gentra Sawargi

Pintonan kasenian Badogar kiwari masih kénéh dina tahap néang konsep pintonan anu luyu jeung pangharepan masarakat. Ku kituna, prosés kamekaran ieu kasenian teu leupas tina kakurangan. Perluna ayana pamikiran-pamikiran kreatif tina para nonoman kasenian, sangkan ieu kasenian manggih konsep anu idéal dina pintonanna. Prosés pamikiran ieu salawasna teu bisa leupas tina Sumber Daya Manusa (SDM) anu aya di ieu sanggar. Perlu ayana tambahan SDM di sanggar Gentra Sawargi, sangkan ayana tambahan idé-idé kréatif pikeun kasenian Badogar. Ku kituna, ayana