Un d a n g - u n d a n g N o. 3 0 Ta h u n 1 9 9 9
Te n t a n g : Ar b it r a se D a n Pe n y e le sa ia n M a sa la h
Dengan Rahm at Tuhan Yang Maha Esa,
Pr esiden Republik I ndonesia
Menim bang :
a. bahw a ber dasar kan per at ur an per undang- undangan yang ber laku, penyelesaian sengket a per dat a disam ping dapat diaj ukan ke per adilan um um j uga t er buka kem ungkinan diaj ukan m elalui ar bit r ase dan alt er nat if penyelesaian sengket a;
b. bahw a per at ur an per undang- undangan yang kini ber laku unt uk penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase sudah t idak sesuai lagi dengan per kem bangan dunia usaha dan hukum pada um um nya; c. bahw a ber dasar kan per t im bangan sebagaim ana dim aksuda dalam
hur uf a dan hur uf b per lu m em bent uk undang- undang t ent ang Ar bit r ase dan Alt er nat if Penyelesaian Sengket a;
Mengingat :
1. Pasal 5 ayat ( 1) dan Pasal 20 ayat ( 1) UUD 1945;
2. Undang- undang nom or 14 t ahun 1970 t ent ang Ket ent uan – ket ent uan Pokok Kekuasaan Kehakim an ( Lem bar an Negar a RI t ahun 1970 nom or 74, Tam bahan Lem bar an Negar a nom or 2951) ;
Dengan Per set uj uan Dew an Per w akilan Rakyat ;
MEMUTUSKAN :
Menet apkan:
Undang- undang t ent ang Ar bit r ase dan Alt er nat if Penyelesaian Sengket a
BAB I KETENTUAN UMUM
Pasal 1
Dalam undang –undang ini yang dim aksud dengan:
1. Ar bit r ase adalah car a penyelesaian suat u sengket a per dat a diluar per adilan um um yang didasar kan pada per j anj ian ar bit r ase yang dibuat secar a t er t ulis oleh pihak yang ber sengket a;
3. Per j anj ian ar bit r ase adalah suat u kesepakat an ber upa klausula
ar bit r ase yang t er cant um dalam suat u per j anj ian t er t ulis yang dibuat par a pihak sebelum t er j adi sengket a , at au suat u per j anj ian ar bit r ase t er sendir i yang dibuat par a pihak set elah t er j adi sengket a;
4. Pengadilan Neger i adalah pengadilan neger i yang daear h hukum nya m eliput i t em pat t inggal t er m ohon;
5. Pem ohon adalah pihak yang m engaj ukan per m ohonan penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase;
6. Ter m ohon adalah pihak law an dar i pem ohon dalam penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase;
7. Ar bit er adalah seor ang at au lebih yang dipilih oleh par a pihak yang ber sengket a t au yang dit unj uk oleh Pengadilan Neger i at au lem baga ar bit r ase, unt uk m em ber ikan put usan m engenai sengket a t er t ent u yang diser ahkan penyelesaiannya m elalui ar bit r ase;
8. Lem baga Ar bit r ase adalah badan yang dipilih oleh par a pihak yang ber sengket a ut uk m em ber ikan put usan m engenai sengket a t er t ent u, lem baga t er sebut j uga dapat m em ber ikan pendapat yang m engikat m engenai suat u hubungan hukum t er t ent u dalam hal sebelum t im bul sengket a;
9. Put usan ar bit r ase int er nasional adalah put usan yang dij at uhkan oleh suat u lem baga ar bit r ase at au ar bit er per or angan diluar w ilayah hukum RI , at au put usan suat u lem baga ar bit r ase at au ar bit er per or angan m enur ut ket ent uan hukum RI dianggap sebagai suat u put usan ar bit r ase int er nasional;
10. Alt er nat if penyelesaian sengket a adalah lem baga penyelesaian sengket a at au beda pendapat m elalui pr osedur yang disepakat i par a pihak, yakni penyelesaian diluar pengadilan dengan car a konsult asi, negosiasi, konsiliasi, at au penilaian ahli.
Pasal 2
Undang- undang ini m engat ur penyelesaian sengket a at au beda pendapat ant ar a par a pihak dalam suat u hubungan hukum t er t ent u yang t elah m engadakan per j anj ian ar bit r ase yang secar a t egas m enyat akan bahw a sem ua sengket a at au beda pendapat yang t im bul at au yang m ungkin t im bul dar i hubungan hukum t er sebut akan diselesaiakan dengan car a ar bit r ase at au m elalui alt er nat if penyelesaian sengket a.
Pasal 3
Pengadilan Neger i t idal ber w enang unt uk m engadili sengket a par a pihak yang t elah t er ikat dalam per j anj ian ar bit r ase.
Pasal 4
dan kew aj iban par a pihak j ika hal ini t idak diat ur dalam per j anj ian m er eka.
( 2) Per set uj uan unt uk m enyelesaiakan sengket a m elalui ar bit r ase
sebagaim an dim aksud dalam ayat ( 1) dim uat dalam suat u dokum en yang dit andat angani oleh par a pihak.
( 3) Dalam hal disepakat i penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase t er j adi dalam bent uk per t ukar an sur at , m aka pengir im an t eleks, t elegr am , faksim ile, e- m ail at au dalam bent uk sar ana kom unikasi lainnya, w aj ib diser t ai dengansuat u cat at an pener im aan oleh par a pihak.
Pasal 5
( 1) Sengket a yang dapat diselesaikan m elalui ar bit r ase hanya sengket a di bidang per dagangan dan m engenai hak yang m enur ut hukum dan per at ur an per undang- undangan dikuasai sepenuhnya olehpihak yang ber sengket a.
( 2) Sengket a yang t idak dapat diselesaiakan m elalui ar bit r ase adalah sengket a yang m enur ut per at ur anper undang – undangan t idak dapat diadakan per dam aian.
BAB I I
ALTERNATI F PENYELESAI ANSENGKETA
Pasal 6
( 1) Sengket a at au beda pendapat per dat a dapat diselesaikan oleh par a pihak m elalui alt er nat if penyelesaian sengket a yang didasr kan pada it ikad baik dengan m engesam pingkan penyelesaian secar a lit igasi di pengadialan neger i.
( 2) Penyelesaian sengket a at au beda pendapat m elalui alt er nat if penyelesaian sengket a sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 1)
diselesaiakn dalam per t em uan langsung oleh par a pihak dalam w akt u paling lam a 14 ( em pat belas) har i dan hasilnya dit uangkan dalam suat u kesepakat an t er t ulis.
( 3) Dalam hal sengket a at au beda pendapat sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 2) t idak dapat diselesaikan, m aka at as kesepakat an t er t ulis par a pihak, sengket a at au beda pendapat diselesaikan m elalui bant uan seseor ang at au lebih penasehat ahli m aupun m elalui seor ang m ediat or .
( 5) Set elah penunj ukan m ediat or oleh lem baga alt er nat if penyelesaian sengket a, dala w akt u paling lam a 7 ( t uj uh) har i usaha m ediasi har us dapat dim ulai.
( 6) Usaha penyelesaian sengket a at au beda pendapat m elaui m ediat or sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 5) dengan m em egang t eguh ker ahasiaan, dalam w akt u paling lam a 30 ( t igapuluh) har i har us t er capai kesepakat an dalam bent uk t er t ulis yang dit andat angani oleh sem ua pihak yang t er kait .
( 7) Kesepakat an penyelesaian sengket a at au beda pendapat secar a t er t ulis adalah final dan m engikat par a pihak unt uk dilaksanakan dengan it ikad baik ser t a w aj ib didaft ar kan di Pengadilan Neger i dalam w akt u paling lam a 30 ( t iga puluh) har i sej ak penandat anganan.
( 8) Kesepakat an penyelesaian sengket a at au beda pendapat sebagaim ana diam aksud dalam ayat ( 7) w aj ib selesai dilaksanakan dalam w akt u paling lam a 30 ( t iga puluh) har i sej ak penandat anganan.
( 9) Apabila usaha per dam aian sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 1) sam pai dengan ayat ( 6) t idak dapat dicapai, m aka par a pihak ber dasar kan kesepakat an t er t ulis secar a t er t ulis dapat m engaj ukan usaha penyelesaian m elalui lem baga ar bit r ase at au ar bit r ase ad- hoc.
BAB I I I
SYARAT ARBI TRASE, PENGANGKATAN ARBI TER, DAN HAK I NGKAR
Bagian Per t am a Syar at Ar bit r ase
Pasal 7
Par a pihak dapat m enyet uj ui suat u sengket a yang t er j adi at au yang akan t er j adi ant ar a m er eka unt uk diselesaikan m elalui ar bit r ase.
Pasal 8
( 1) Dalam hal t im bul sengket a, pem ohon har us m em ber it ahukan dengan sur at t er cat at , t elegr am , t eleks, faksim ile, e- m ail at au dengan buku ekspedisi kepada t er m ohon bahw a syar at ar bit r ase yang diadakan oleh pem ohon at au t er m ohon ber laku
( 2) Sur at pem ber it ahuan unt uk m engadakan ar bit r ase sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 1) m em uat dengan j elas :
a. nam a dan alam at par a pihak;
b. penunj ukan kepada klausula at au per j anj ian ar bit r ase yang ber laku
c. per j anj ian at au m asalah yang m enj adi sengket a;
d. dasar t unt ut an dan j um lah yang dit unt ut , apabial ada; e. car a penyelesaian yang dikehendaki, dan
pem ohon dapat m engaj ukan usul t ent ang j um lah ar bit er yang dikehendaki dalam j um alh ganj il.
Pasal 9
( 1) Dalam hal par a pihak m em ilih penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase Set elah sengket a t er j adi, per set uj uan m engenai hal t er sebut har us dibuat dalam suat u per j anj ian t er t ulis yang dit andat angani oleh par a pihak.
( 2) Dalam hal par a pihak t idak dapat m enandat angani per j anj ian t er t ulis sebagaim an dim aksud dalam ayat ( 1) , per j anj ian t er t ulis t er sebut har u dibuat dalam bent uk akt a not ar is.
( 3) Per j anj ian t er t ulis sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 1) har us m em uat :
a. m asalah
b. nam a lengkap dan t em pat t inggal par a pihak
c. nam a lengkap dan t em pat t inggal ar bit er at au m aj elis ar bit r ase d. t em pat ar bit er at au m aj elis ar bit r ase akan m engam bil
keput usan
e. nam a lengkap sekr et ar is
f. j angka w akt u penyelesaian sengket a g. per nyat aan kesediaan dar i ar bit er , dan
h. per nyat aan kesediaan dar i pihak yang ber sengket a unt uk m enanggung segala biaya yang diper lukan unt uk penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase
( 4) Per j anj ian t er t ulis yang t idak m em uat hal sebagim ana dim aksud dalam ayat ( 3) bat al dem i hukum .
Pasal 10
Suat u per j anj ian ar bit r ase t idak m enj adi bat al disebabkan keadaan t er sebut dibaw ah ini :
a. m eninggalnya salah sat u pihak b. bangkr ut nya salah sat u pihak c. novasi
d. insolvensi salah sat u pihak e. pew ar isan
f. ber lakunya syar at - syar at hapusnya per ikat an pokok
g. bilam ana pelaksanaan per j anj ian t er sebut dialiht ugaskan pada pihak ket iga dengan per set uj uan pihak yang m elakukan per j anj ian ar bit r se t er sebut , dan
h. ber akhir nya at au bat alnya per j anj ian pokok
Pasal 11
( 2) Pengadilan neger i w aj ib m enolak dan t idak akan cam pur t angan didalam suat u penyelesaian sengket a yang t elah dit et apkan m elaluia ar bit r ase, kecuali dalam hal – hal t er t ent u yang dit et apkan dalam undang- undang ini.
Bagian Ket iga
Syar at Pengangkat an Ar bit er
Pasal 12
( 1) Yang dapat dit unj uk at au diangkat sebagai ar bit er har us m em enuhi syar at :
a. cakap m elakukan t indakan hukum b. ber um ur paling r endah 35 t ahun
c. t idak m em punyai hubungan keluar ga sedar ah at au sem enda sam pai dengan der aj ad kedua dengan salah sat u pihak yang ber sengket a
d. t idak m em punyai kepent ingan finansial at au kepent ingan lain at as put usan ar bit r ase, dan
e. m em iliki pengalam an ser t a m enguasai secar a akt if di bidangnya paling sedikit 15 t ahun.
( 2) Hakim , j aksa, panit er a dan pej abat per adilan lainnya t idak dapat dit unj uk at au diangkat sebagai ar bit er
Pasal 13
( 1) Dalam hal par a pihak t idak dapat m encapai kesepakat an m engenai pem ilihan ar bit er at au t idak ada ket ent uan yang dibuat m engenai pengangkat an ar bit er , Ket ua pengadilan neger i m enunj uk ar bit er at au m aj elis ar bit r ase.
( 2) Dalam suat u ar bit r ase ad hoc bagi set iap ket idaksepakat an dalam penunj ukan seor ang at au beber apa ar bit er , par a pihak dapat m engaj ukan per m ohonan kepada Ket ua pengadilan neger i unt uk m enunj uk seor ang ar bit er at au lebih dalam r angka penyelesaian sengket a par a pihak.
Pasal 14
( 1) Dalam hal par a pihak t elah ber sepakat bahw a sengket a yang t im bul akan diper iksa dan diput us oleh ar bit er t unggal, par a pihak w aj ib unt uk m encapai suat u kesepakat an t ent ang pengangkat an ar bit er t unggal.
( 2) Pem ohon dengan sur at t er cat at , t eleks, t elegr am , faksim ile, e- m ail at au dengan buku ekspedisi har us m engusulkan kepada pihak t er m ohon nam a or ang yang dapat diangkat sebagai ar bit er t unggal. ( 3) Apabila dalam w akt u paling lam a 14 har i set elah t er m ohon m ener im a
ber hasil m enent ukan ar bit er t unggal, at as per m ohonan dar i salah sat u pihak, ket ua pengadilan neger i dapat m engangkat ar bit er t unggal. ( 4) Ket ua pengadilan neger i akan m engangkat ar bit er t unggal
ber dasar kan daft ar nam a yang disam paikan oleh par a pihak, at au yang diper oleh dar i or ganisasi at au lem baga ar bit r ase sebagaim ana dim aksud dalam pasal 34, dengan m em per hat ikan baik r ekom endasi m aupun keber at an yang diaj ukan oleh par a pihak t er hadap or ang yang ber sangkut an.
Pasal 15
( 1) Penunj ukan dua or ang ar bit er oleh par a pihak m em ber i w ew enang kepada dua ar bit er t er sebut unt uk m em ilih dan m enunj uk ar bit er yang ket iga.
( 2) Ar bit er ket iga sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 1) diangkat sebagai ket ua m aj elis ar bit r ase.
( 3) Apabila dalam w akt u paling lam a 30 har i set elah pem ber it ahuan
dit er im a oleh t er m ohon sebagaim ana dim aksud dalam pasl 8 ayat ( 1) , dan salah sat u pihak t er nyat a t idak m enunj uk seseor ang yang akan m enj adi anggot a m aj elis ar bit r ase, ar bit er yang dit unj uk oleh pihak lainnya akan ber t indak sebagai ar bit er t unggal dan put usannya m engikat kedua belah pihak.
( 4) Dalam hal kedua ar bit er yang t elah dit unj uk m asing- m asing pihak sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 1) t idak ber hasil m enunj uk ar bit er ket iga dalam w akt u paling lam a 14 har i set elah ar bit er yang t er akhir dit unj uk, at as per m ohonan salah sat u pihak, ket ua
pengadilan neger i dapat m engangkat ar bit er ket iga.
( 5) Ter hadap pengangkat an ar bit er yang dilakukan oleh ket ua pengadilan neger i sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 4) , t idak dapat diaj ukan upaya pem bat alan.
Pasal 16
( 1) Ar bit er yang dit unj uk at au diangkat dapat m ener im a at au m enolak penunj ukan at au pengangkat an t er sebut .
( 2) Pener im aan at au penolakan sebagaim ana dim aksud dalan ayat ( 1) , w aj ib diber it ahukan secar a t er t ulis kepada par a pihak dalam w akt u paling lam a 14 har i t er hit ung sej ak t anggal penunj ukkan at au pengangkat an.
Pasal 17
( 2) Penunj ukan sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 1) , m engakibat kan bahw a ar bit er at au par a ar bit er akan m em ber ikan put usannya secar a j uj ur , adil, dan sesuai dengan ket ent uan yang ber laku dan par a pihak akan m ener im a put usannya secar a final dan m engikat seper t i t elah diper j anj ikan ber sam a.
Pasal 18
( 1) Seor ang calon ar bit er yang dim int a oleh salah sat u pihak unt uk duduk dalam m aj elis ar bit r ase, w aj ib m em ber it ahukan kepada par a pihak t ent ang hal yang m ungkin akan m em pengar uhi kebebasannya at au m enim bulkan keber pihakan put usan yang akan diber ikan.
( 2) Seor ang yang m ener im a penunj ukan sebagai ar bit er , sebagim ana dim aksud dalam ayat ( 1) har us m em ber it ahukan kepada par a pihak m engenai penunj ukannya.
Pasal 19
( 1) Dalam hal ar bit er t elah m enyat akan m ener im a penunj ukan at au pengangkat an sebagaim an dim aksud dalam pasal 16, m aka yang ber sangkut an t idak dapat m enar ik dir i, kecuali at as per set uj uan par a pihak.
( 2) Dalam hal ar bit er sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 1) yang t elah m ener im a penunj ukan at au pengangkat an, m enyat akan m enar ik dir i, m aka yang ber sangkut an w aj ib m engaj ukan per m ohonan secar a t er t ulis kepada par a pihak.
( 3) Dalam hal par a pihak dapat m enyet uj ui per m ohonan penar ikan dir i sebagaim ana dim aksud dalam ayat ( 2) , m aka yang ber sangkut an, dapat dibebaskan dar i t ugas sebagai ar bit er .
( 4) Dalam hal per m ohonan penar ikan dir i t idak m endapat per set uj uan par a pihak, pem bebasan t ugas ar bit er dit et apkan oleh ket ua
pengadilan neger i
Pasal 20
Dalam hal ar bit er at au m aj elis ar bit r ase t anpa alasan yang sah t idak m em ber ikan put usan dalam j angka w akt u yang t elah dit ent ukan, ar bit er dapat dihukum unt uk m enggant i biaya dan ker ugian yang diakibat kan kar ena kelam bat an t er sebut kepada par a pihak.
Pasal 21
Bagian Ket iga Hak I ngkar
Pasal 22
( 1) Ter hadap ar bit er dapat diaj ukan t unt ut an ingkar apabila t er dapat cukup alasan dan bukt i ot ent ik yang m enim bulkan ker aguan bahw a ar bit er akan m elakukan t ugasnya t idak secar a bebas dan akan ber pihak dalam m engam bil keput usan.
( 2) Tunt ut an ingkar t er hadap seor ang ar bit er dapat pula dilaksanakan apabila t er bukt i adanya hubungan kekeluar gaan, keuangan at au peker j aan dengan salah sat u pihak at au kuasanya.
Pasal 23
( 1) Hak ingkar t er hadap ar bit er yang diangkat oleh ket ua pengadilan neger i diaj ukan kepada pengadilan neger i yang ber sangkut an. ( 2) Hak ingkar t er hadap ar bit er t unggal diaj ukan kepada ar bit er yang
ber sangkut an
( 3) Hak ingkar t er hadap anggot a m aj elis ar bit r ase diaj ukan kepada m aj elis ar bit r ase yang ber sangkut an
Pasal 24
( 1) Ar bit er yang diangkat t idak dengan penet apan pengadilan, hanya dapat diingkar i ber dasar kan alasan yang bar u diket ahui pihak yang m em per gunakan hak ingkar nya set elah pengangkat an ar bit er yang ber sangkut an
( 2) Ar bit er yang diangkat dengan penet apan pengadilan hanya dapat diingkar i ber dasar kan alasan yang diket ahuinya set elah adanya pener im aan penet apan pengadilan t er sebut .
( 3) Pihak yang ber keber at an t er hadap penunj ukan seor ang ar bit er yang dilakukan oleh pihak lain, har us m engaj ukan t unt ut an ingkar dalam w akt u paling lam a 14 har i sej ak pengangkat an
( 4) Dalam hal alasan sebagaim ana dim aksud dalam pasl 22 ayat 1 dan 2 diket ahui kem udian, t ut nt ut an ingkar har us diaj ukan dalam w akt u paling lam a 14 har i sej ak diket ahuinya hal t er sebut
( 5) Tunt ut an ingkar har us diaj ukan secar a t er t ulis baik kepada pihak lain m aupun kepada pihak ar bit er yang ber sangkut an dengan
m enyebut kan alasan t unt ut annya.
( 6) Dalam hal t unt ut an ingkar yang diaj ukan oleh salah sat u pihak diset uj ui oleh pihak lain, ar bit er yang ber sangkut an har us
Pasal 25
( 1) Dalam hal t unt ut an ingkar yang diaj ukan oleh salah sat u pihak t idak diset uj ui oleh pihak lain dan ar bit er yang ber sangkut an t idak ber sedia m engudur kan dir i, pihak yang ber kepent ingan dapat m engaj ukan t unt ut an kepada ket ua pengadilan neger i yang put usannya m engikat kedua pihak, dan t idak dapat diaj ukan per law anan.
( 2) Dalam hal ket ua pengadilan neger i m em ut uskan bahw a t unt ut an sebagim ana dim aksud dalam ayat 1 ber alasan, seor ang ar bit er penggant i har us diangkat dengan car a sebagaim ana yang ber laku unt uk pengangkat an ar bit er yang digant ikan
( 3) Dalam hal ket ua pengadilan neger i m enolak t unt ut an ingkar , ar bit er m elanj ut kan t ugasnya.
Pasal 26
( 1) Wew enang ar bit er t idak dapat dibat alkan dengan m eninggalnya ar bit er dan w ew enang t er sebut selanj ut nya dilanj ut kan oleh penggant inya yang kem udian diangkat sesuai dengan undang- undang ini
( 2) Ar bit er dapat dibebast ugaskan bilam ana t er bukt i ber pihak at au
m enunj ukkan sikap t er cela yang har us dibukt ikan m elalui j alur hukum ( 3) Dalam hal selam a pem er iksaan sengket a belangsung, ar bit er
m eninggal dunia, t idak m am pu, at au m engudur kan dir i, sehingga t idak dapat m elaksanakan kew aj ibannya, seor ang ar bit er penggant i akan diangkat dengan car a sebagaim ana yang ber laku bagi pengangkat an ar bit er yang ber sangkut an.
( 4) Dalam hal seor ang ar bit er t unggal at au ket ua m aj elis ar bit r ase digant i, sem ua pem er iksaan yang t elah diadakan har us diulang kem bali.
( 5) Dalam hal anggot a m aj elis yang digant i, pem er iksaan sengket a hanya diulang kem bali secar a t er t ib ant ar ar bit er
BAB I V
ACAR YANG BERLAKU DI HADAPAN MAJELI S ARBI TRASE
Bagian Per t am a Acar a Ar bit r ase
Pasal 27
Pasal 28
Bahasa yang digunakan dalam sem ua pr oses ar bit r ase adalah bahasa
I ndonesia, kecuali at as per set uj uan ar bit er at au m aj elis ar bit r ase par a pihak dapat m em ilih bahasa lain yang akan digunakan.
Pasal 29
( 1) Par a pihak yang ber sengket a m em punyai hak dan kesem pat an yang sam a dalam m engem ukakan pendapat m asing- m asing.
( 2) Par a pihak yang ber sengket a dapat diw akili oleh kuasanya dengan sur at kuasa khusus.
Pasal 30
Pihak ket iga diluar per j anj ian ar bit r ase dapat t ur ut ser t a dan
m enggabungkan dir i dalam pr oses penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase, apabila t er dapat unsur kepent ingan yang t er kait dan ket ur ut ser t aannya disepakat i oleh par a pihak yang ber sengket a ser t a diset uj ui oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase yang m em er iksa sengket a yang ber sangkut an
Pasal 31
( 1) Par a pihak dalam suat u per j anj ian yang t egas dan t er t ulis, bebas unt uk m enet ukan acar a ar bit r ase yang digunakan dalam pem er iksaan sengket a sepanj ang t idak ber t ent angan dengan ket ent uan dalam undang- undang ini.
( 2) Dalam hal par a pihak t idak m enent ukan sendir i ket ent uan m engenai acar a ar bit r ase yang akan digunakan dalam pem er iksaan, ar bit er at au m aj elis ar bit r ase t elah t er bent uk sesuai dengan pasal 12, pasal 13, dan pasal 14, sem ua sengket a yang penyelesaiannya diser ahkan kepada ar bit er at au m aj elis ar bit r ase akan diper iksa dan diput us m enur ut ket ent uan dalam undang- undang ini.
( 3) Dalam hal par a pihak t elah m em ilih acar a ar bit r ase sebagim ana dim aksud dalam ayat 1, har us ada kesepakat an m engenai ket ent uan j angka w akt u dan t em pat diselenggar akan ar bit r ase dan apabila j angka w akt u dan t em pat ar bit r ase t idak dit ent ukan, ar bit er at au m aj elis ar bit r ase yang akan m enent ukan.
Pasal 32
( 2) Jangka w akt u pelaksanaan put usan pr ovisionil at au put usan sela lainnya sebagim ana dim aksud dalam ayat 1 t idak dihit ung dalam j angka w akt u sebagim ana dim aksud dalam pasal 48.
Pasal 33
Ar bit er at au m aj elis ar bit r ase ber w enag unt uk m em per panj ang j angka w akt u t ugasnya apabila :
a. diaj ukan per m ohonan oleh salah sat u pihak m engenai hal khusus t er t ent u;
b. sebagai akibat dit et apkan put usan pr ovisionil at au put usan sela lainnya; at au
c. dianggap per lu oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase unt uk kepent ingan pem er iksaan.
Pasal 34
( 1) Penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase dapat dilakukan dengan m enggunakan lem baga ar bit r ase nasional m aupun int er nasional ber dasr kan kesepakat an par a pihak;
( 2) Penyelesaian sengket a m elalui lem baga ar bit r ase sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1 dilakukan m enur ut per at ur an dan acar a dar i lem baga yang dipilih, kecuali dit et apkan lain oleh par a pihak.
Pasal 35
Ar bit er at au m aj elis ar bit r ase dapat m em er int ahkan agar set iap dokum en at au bukt i diser t ai dengan t er j em ahan ke dalam bahasa yang dit et apkan oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase.
Pasal 36
( 1) Pem er iksaan sengket a dalam ar bit r ase har us dilakukan secar a t er t ulis ( 2) Pem er iksaan secar a lisan dapat dilakukan apabila diset uj ui par a pihak
at au dianggap per lu oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase
Pasal 37
( 1) Tem pat ar bit r ase dit ent ukan oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase, kecuali dit ent ukan sendir i oleh par a pihak.
( 2) Ar bit er at au m aj elis ar bit r ase dapat m endengar ket er angan saksi at au m engadakan per t em uan yang dianggap per lu pada t m pat t er t ent u diluar t em pat ar bit r ase diadakan.
( 3) Pem er iksaan saksi dan sssaksi ahli dihadapan ar bit er at au m aj elis ar bit r ase, diselenggar akan m enur ut ket ent uan dalam hukum acar a per dat a.
ber hubungan dengan sengket a yang sedang diper iksa, dan dalam hal dianggap per lu, par a pihak akan dipanggil secar a sah agar dapat j uga hadir dalam pem er iksaan t er sebut .
Pasal 38
( 1) Dalam j angka w akt u yang dit ent ukan oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase, pem ohon har us m enyam paikan sur at t unt ut annya kepada ar bit er at au m aj elis ar bit r ase.
( 2) sur at t unt ut an t er sebut har us m em uat sekur ang- kur angnya :
a. nam a lengkap dan t em pat t inggal at au t em pat kedudukan par a pihak;
b. ur aian singkat t ent ang sengket a diser t ai dengan lam pir an bukt i-bukt i; dan
c. isi t unt ut an yang j elas.
Pasal 39
Set elah m ener iam t unt ut an dar i pem ohon, ar bit er at au ket ua m aj elis ar bit r ase m enyam paikan sat u salinan t unt ut an t er sebut kepada t er m ohon dengan diser t ai per int ah bahw a t er m ohon har us m enanggapi dan
m em ber ikan j aw abannya secar a t er t ulis dalam w akt u paling lam a 14 ( em pat belas) har i sej ak dit er im anya salinan t unt ut an t er sebut oleh t er m ohon.
Pasal 40
( 1) Seger a set elah dit er im anya j aw aban dar i t er m ohon at as per int ah ar bit er at au ket ua m aj elis ar bit r ase, salinan j aw aban t er sebut diser ahkan kepada pem ohon.
( 2) Ber sam aan dengan it u, ar bit er at au ket ua m aj elis ar bit r ase
m em er int ahkan agar par a pihak at au kuasa m er eka m enghadap di m uka sidang ar bit r ase yang dit et apkan paling lam a 14 har i t er hit ung m ulai har i dikeluar kannya per int ah it u.
Pasal 41
Dalam hal t er m ohon set elah lew at 14 har i sebagaim ana dim aksud dalam pasal 39 t idak m enyam paikan j aw abannya, t er m ohon akan dipanggil dengan ket ent uan sebagaim ana dim aksud dalam pasal 40 ayat ( 2) .
Pasal 42
( 1) Dalam j aw abanya at au selam bat - lam bat nya pada sidang yang
per t am a, t er m ohon dapat m engaj ukan t unt ut an balasan dan t er hadap t unt ut an balasan t er sebut pem ohon diber i kesem pat an unt uk
( 2) Tunt ut an balasan sebagaim ana dim aksud dalan ayat 1, diper iksa dan diput us oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase ber sam a- sam a dengan pokok sengket a.
Pasal 43
Apabila pada har i yang dit ent ukan sebagaim ana dim aksud dalam pasal 40 ayat 2 pem ohon t anpa suat u alasan yang sah t idak dat ang m enghadap, sedangkan t elah dipanggil secar a pat ut , sur at t unt ut annya dinyat akan gugur dan t ugas ar bit er at au m aj elis ar bit r ase dianggap selesai.
Pasal 44
( 1) Apabila pada har i yang t elah dit ent ukan sebagaim ana dim aksud dalam pasal 40 ayat 2, t er m ohon t anpa suat u alasan yang sah t idak
m enghadap, sedangkan t er m ohon t elah dipanggil secar a pat ut , ar bit er at au m aj elis ar bit r ase seger a m elakukan pem anggilan sekali lagi. ( 2) Paling lam 10 har i set elah pem anggilan kedua dit er im a t er m ohon dan
t anpa alasan yang sah t er m ohon j uga t idak dat ang m enghadap di m uka per sidangan, pem er iksaan akan dit er uskan t anpa hadir nya t er m ohon dan t unt ut an pem ohon dikabulkan selur uhnya, kecuali j ika t unt ut an t idak ber alasan at au t idak ber dasar kan hukum .
Pasal 45
( 1) Dalam hal par a pihak dat ang m enghadap pada har i yang t elah dit et apkan, ar bit er at au m aj elis ar bit r ase t er lebih dahulu
m engusahakan per dam aian ant ar a par a pihak yang ber sengket a. ( 2) Dalam hal usaha per dam aian sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1
t er capai, m aka ar bit er at au m aj elis ar bit r ase m em buat suat u akt a per dam aian yang fianal dan m engikat par a pihak dan
m em er im t ahkan par a pihak unt uk m em enuhi ket ent uan per dam aian t er sebut .
Pasal 46
( 1) Pem er iksaan t er hadap pokok sengket a dilanj ut kan apabila usaha per dam aian sebagaim ana dim aksud dalam pasal 45 ayat 1 t idak ber hasil.
( 2) Par a pihak diber i kesem pat an t er akhir kali unt uk m enj elaskan secar a t er t ulis pendir ian m asing- m asing ser t a m engaj ukan bukt i yang
dianggap per lu unt uk m enguat kan pendir ian dalam j angka w akt u yang dit et apkan oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase.
Pasal 47
( 1) sebelum ada j aw aban dar i t er m ohon, pem ohon dapat m encabut sur at per m ohonan unt uk m enyelesaikan sengket a m elalui ar bit r ase.
( 2) Dalam hal sudah ada j aw aban dar i t er m ohon, per ubahan at au
penam bahan sur at t unt ut an hanya diper bolehkan dengan per set uj uan t er m ohon sepanj ang per ubahan at au penam bahan it u m enyangkut hal- hal yang ber sifat fakt a saj a dan t idak m enyangkut dasar - dasar hukum yang m enj adi dasar per m ohonan.
Pasal 48
( 1) Pem er iksaan at as sengket a har us diselesaikan dalam w akt u paling lam a 180 har i sej ak ar bit er at au m aj elis ar bit r ase t er bebt uk.
( 2) dengan pew r set uj uan par a pihak dan apabila diper lukan sesuai
ket ent uan pasal 33, j angka w akt u sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1 dapat diper panj ang.
Bagian Kedua Saksi dan Saksi Ahli
Pasal 49
( 1) at as per int ah ar bit er at au m aj elis ar bit r ase at au at as per m int aan par a pihak dapat dipanggil seor ang saksi at au lebih at au seor ang saksi ahli at au lebih, unt uk didengar ket er angannya.
( 2) biaya pem anggilan dan per j alanan saksi at au saksi ahli dibebankan kepada pihak yang m em int a.
( 3) sebelum m em ber ikan ket er angan, par a saksi at au saksi ahli w aj ib m engucapkan sum pah.
Pasal 50
( 1) ar bit er at au m aj elis ar bit r ase dapat m em int a bant uan seor ang at au lebih saksi ahli unt uk m em ber ikan ket er angan t er t ulis m engenai suat u per soalan khusus yang ber hubungan dengan pokok sengket a
( 2) Par a pihak w aj ib m em ber ikan segala ket er angan yang diper lukan oleh par a saksi ahli.
( 3) ar bit er at au m aj elis ar bit r ase m ener uskan salinan ket er angan saksi ahli t er sebut kepada par a pihak agar dapat dit anggapi secar a t er t ulis oleh par a pihak yang ber sengket a.
Pasal 51
Ter hadap kegiat an dalam pem er iksaan dan sidang ar bit r ase dibuat ber it a acar a pem er iksaan oleh sekr et ar is.
BAB V
PENDAPAT DAN PUTUSAN ARBI TRASE
Pasal 52
Par a pihak dalam suat u per j anj ian ber hak unt uk m em ohon pendapat yang m engikat dar i lem baga ar bit r ase at as hubungan hukum t er t ent u dar i suat u per j anj ian.
Pasal 53
Ter hadap pendapat yang m engikat sebagaim ana dim aksud dalam pasal 52 t idak dapat dilakukan per law anan m elalui upaya hukum apapun.
Pasal 54
( 1) Put usan ar bit r ase m em uat :
a. kepala put usan yang ber bunyi “ DEMI KEADI LAN BERDASRKAN KETUHANAN YANG MAHA ESA”
b. nam a lengkap dan alam at par a pihak; c. ur aian singkat sengket a;
d. pendir ian par a pihak;
e. nam a lengkap dan alam at ar bit er ;
f. per t im bangan dan kesim pulan ar bit er at au m aj elis ar bit r ase m engenai keselur uhan sengket a;
h. am ar put usan;
i. t em pat dan t anggal put usan; dan
j . t anda t angan ar bit er at au m aj elis ar bit r ase.
( 2) Tidak dit andat anganinya put usan ar bit r ase oleh salah seor ang ar bit er dengan alasan sakit at au m eninggal dunia t idak m em pengar uhi kekuat an ber lakunya put usan.
( 3) Alasan t ent ang t idak adanya t anda t angan sebagaim ana dim aksud dalam ayat 2 har us dicant um kan dalam put usan.
( 4) Dalam put usan dit et apkan suat u j angka w akt u put usan t er sebut har us dilaksanakan.
Pasal 55
Pasal 56
( 1) ar bit er at au m aj elis ar bit r ase m engam bil put usan ber dasar kan ket ent uan hukum , at au ber dasr kan keadilan dan kepat ut an.
( 2) Par a pihak ber hak at as m enent ukan pilihan hukum yang akan ber laku t er hadap penyelesaian sengket a yang m ungkin at au t elah t im bul ant ar a par a pihak.
Pasal 57
Put usan diucapkan dalam w akt u paling lam a 30 har i set elah pem er iksaan dit ut up.
Pasal 58
Dalam w akt u paling lam a 14 har i set elah put usan dit er im a, par a pihak dapat m engaj ukan per m ohonan kepada ar bit er at au m aj elis ar bit r ase unt uk
m elakukan kor eksi t er hadap kekelir uan adm inist r at if dan at au m engur angi sesuat u t unt ut an put usan.
BAB VI
PELAKSANAAN PUTUSAN ARBI TRASE
Bagian Per t am a Ar bit r ase Nasional
Pasal 59
( 1) Dalam w akt u paling lam a 30 har i t er hit ung sej ak t anggal put usan ducapkan, lem bar asli at au salinan ot ent ik put usan ar bit r ase diser ahkan dan didaft ar kan oleh ar bit er at au kuasanya kepada panit er a pengadilan pengadilan neger i.
( 2) Penyer ahan dan pendaft ar an sebagim ana dim aksud dalam ayat 1, dilakukan dengan pencat at an dan penendat anganan pada bagian akhir at au dipinggir put usan oleh panit er a pengadilan neger i at au ar bit er at au kuasanya yang m enyer ahkan, dan cat at an t er sebut m er upakan akt a pendaft ar an.
( 3) ar bit er at au kuasanya w aj ib m enyer ahkan put usan dan lem bar asli pengangkat an sebagai ar bit er at au salinan ot ent iknya kepada panit er a pengadilan neger i.
( 4) Tidak dipenuhinya ket ent uan sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1, ber akibat put usan ar bit r ase t idak dapat dilaksanakan.
Pasal 60
Put usan ar bit r ase ber sifat final dan m em punyai kekuat an hukum t et ap dan m engikat par a pihak.
Pasal 61
Dalam hal par a pihak t idak m elaksanakan put usan ar bit r ase secar a sukar ela, put usan dilaksanakan ber dasr kan per int ah ket ua pengadilan neger i at as per m ohonan salah sat u pihak yang ber sengket a.
Pasal 62
( 1) Per int ah sebagaim ana dim aksud dalam pasal 61 diber ikan dalam w akt u paling lam a 30 har i set elah per m ohonan eksekusi didaft ar kan kepada panit er a pengadilan neger i.
( 2) ket ua pengadilan neger i sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1 sebelum m em ber ikan per int ah pelaksanaan, m em er iksa t er lebih dahulu apakah put usan ar bit r ase m em enuhi ket ent uan pasal 4 dan pasal 5, ser t a t idak ber t ent angan dengan kesusilaan dan ket er t iban um um .
( 3) dalam hal put usan ar bit r ase t idak m em enuhi ket ent uan sebagaim ana dim aksud dalam ayat 2, ket ua pengadilan neger i m enolak per m ohonan pelaksanaan eksekusi dan t er hadap put usan ket ua pengadilan neger i t er sebut t idak t er buka upaya hukum apapun.
( 4) Ket ua pengadilan neger i t idak m em er iksa alasan at au per t im bangan dar i put usan ar bit r ase.
Pasal 63
Per int ah ket ua pengadilan neger i dit ulis pada lem bar asli at au salinan ot ent ik put usan ar bit r ase yang dikeluar kan.
Pasal 64
Put usan ar bit r ase yang t elah dibubuhi per int ah ket ua pengadilan neger i, dilaksanakan sesuai ket ent uan pelaksanaan put usan dalam per kar a per dat a yang put usannya t elah m em punyai kekuat an hukum t et ap.
Bagian Kedua Ar bit r ase I nt er nasional
Pasal 65
Pasal 66
Put usan ar bit r ase int er nasional hanya diakui ser t a dapat dilaksanakan di w ilayah hukum r epublik I ndonesia,apabila m em enuhi syar at - syar at sebagai ber ikut :
a. Put usan ar bit r ase int er nasional dij at uhkan oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase di suat u negar a yang dengan negar a I ndonesia t er ikat pada per j anj ian, baik secar a bilat er al m aupun m ult ilat er al, m engenai pengakuan dan pelaksanaan Put usan ar bit r ase int er nasional.
b. Put usan ar bit r ase int er nasional sebagaim ana dim aksud dalam hur uf a t er bat as pada put usan yang m enur ut ket ent uan hukum I ndonesia t er m asuk dalam r uang lingkup hukum per dagangan.
c. Put usan ar bit r ase int er nasional sebagaim ana dim aksud dalam hur uf a hanya dapat dilaksanakan di I ndonesia t er bbat as pada put usan yang t idak ber t ent angan dengan ket er t iban um um .
d. Put usan ar bit r ase int er nasional dapat dilaksanakan di I ndonesia set elah m em per oleh eksekuat ur dar i ket ua pengadilan neger i Jakar t a Pusat ; dan
e. Put usan ar bit r ase int er nasional sebagaim ana dim aksud dalam hur uf a yang m enyangkut negar a Republik I ndonesia sebagai salah sat u pihak dalam sengket a, hanya dapat dilaksanakan set elah m em per oleh eksekuat ur dar i am hkam ah agung Republik I ndonesia yang
selanj ut nya dilim pahkan kepada Pengadilan Neger i Jakar t a Pusat .
Pasal 67
( 1) Per m ohonan pelaksanaan Put usan ar bit r ase int er nasional dilakukan set elah put usan t er sebut diser ahkan dan didaft ar kan oleh ar bit er at au kuasanya kepada panit er pengadilan neger i Jakar t a Pusat ;
( 2) Penyam paian ber kas per m ohonan pelaksanaan sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1 har us diser t ai dengan :
a. lem bar asli at au salinan ot ent ik Put usan ar bit r ase int er nasional, sesuai ket ent uan per ihal ot ent ifikasi dokum en asing, dan naskah t er j em ahan r esm inya dalam bahasa I ndonesia;
b. lem bar asli at au salinan ot ent ik per j anj ian yang m enj adi dasar Put usan ar bit r ase int er nasional sesuai ket ent uan per ihal
ot ent ifikasi dokum en asing, dan naskah t er j em ahan r esm inya dalam bahas I ndonesia; dan
c. ket er angan dar i per w akilan diplom at ik Republik I ndonesia di negar a t em pat Put usan ar bit r ase int er nasional t er sebut
Pasal 68
( 1) Ter hadap put usan ket ua pengadilan neger i Jakar t a Pusat
sebagaim ana dim aksud dalam pasal 66 hur uf d yang m engakui dan m elaksanakan Put usan ar bit r ase int er nasional, t idak dapat diaj ukan banding at au kasasi.
( 2) Ter hadap put usan ket ua pengadilan neger i Jakar t a Pusat sebagaim ana dim aksud dalam pasal 66 hur uf d yang m enolak unt uk m engakui dan m elaksanakan suat u Put usan ar bit r ase int er nasional, dapat diaj ukan kasasi.
( 3) m ahkam ah agung m em per t im bangkan ser t a m em ut uskan set iap kasasi sebagaim ana dim aksud dalam ayat 2, dalam j angka w akt u paling lam a 90 har i set elah per m ohonan kasasi t er sebut dit er im a oleh m ahkam ah agung.
( 4) Ter hadap put usan m ahkam ah agung sebagaim an dim aksud dalam pasal 66 hur uf e, t idak dapat diaj ukan upaya per law anan.
Pasal 69
( 1) Set elah ket ua pengadilan neger i Jakar t a Pusat m em ber ikan per int ah eksekusi sebagaim ana dim aksud dalam pasal 64, m aka pelaksanaan selanj ut nya dilim pahkan kepada ket ua pengadilan neger i yang secar a r elat if ber w enang m elaksanakannya.
( 2) sit a eksekusi dapat dilakukan at as har t a kekayaan ser t a bar ang m ilik t er m ohon eksekusi.
( 3) Tat a car a penyit aan ser t a pelaksanaan put usan m egikut i t at a car a sebagaim ana dit ent ukan dalam hukum acar a per dat a.
BAB VI I
PEMBATALAN PUTUSAN ARBI TRASE
Pasal 70
Ter hadap put usan ar bit r ase par a pihak dapat m engaj ukan per m ohonan pem bat alan apabila put usan t er sebut diduga m engandung unsur - unsur sebagai ber ikut :
a. sur at at au dokum en yang diaj ukan dalam pem er iksaan, set elah put usan dij at uhkan, diakui palsu at u dinyat akan palsu.
b. set elah put usan diam bil dit em ukan dokum en yang ber sifat m enent ukan, yang disem bunyikan oleh pihak law an; dan
Pasal 71
Per m ohonan pem bat alan put usan ar bit r ase har us diaj ukan secar a t er t ulis dalam w akt u paling lam a 30 har i t er hit ung sej ak har i penyer ahan dan pendaft ar an put usan ar bit r ase kepada panit er a pengadilan neger i.
Pasal 72
( 1) Per m ohonan pem bat alan put usan ar bit r ase har us diaj ukan kepada ket ua pengadilan neger i.
( 2) Apabila per m ohonan sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1 dikabulkan, ket ua pengadilan neger i m enent ukan lebih lanj ut akibat pem bat alan selur uhnya at au sebagian put usan ar bit r ase.
( 3) Put usan at as per m ohonan pem bat alan ket ua pengadilan neger i dalam w akt u paling lam a 30 har i sej ak per m ohonan sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1 dit er im a.
( 4) Ter hadap put usan pengadilan neger i dapat diaj ukan per m ohonan banding ke m ahkam ah agung yang m em ut us dalam t ingkat per t am a dan t er akhir .
( 5) Mahkam ah agung m em per t im bangkan ser t a m em ut uskan per m ohonan banding sebagaim ana dim aksud dalam ayat 4 dalam w akt u paling lam a 30 har i set elah per m ohonan banding t er sebut dit er im a oleh m ahkam ah agung.
BAB VI I I
BERAKHI RNYA TUGAS ARBI TER
Pasal 73
Tugas ar bit er ber akhir kar ena :
a. put usan m engenai sengket a t elah diam bil;
b. j angka w akt u yang t elah dit ent ukan dalam per j anj ian ar bit r ase at au sesudah diper panj ang oleh par a pihak t elah lam pau; at au
c. para pihak sepakat unt uk m enar ik kem bali penunj ukan ar bit er .
Pasal 73
( 1) Meninggalnya salah sat u pihak t idak m engakibat kan t ugas yang t elah diber ikan kepada ar bit er ber akhir .
( 2) Jangka w akt u t ugas ar bit er sebagaim ana dim aksud dalam pasal 48 dit unda paling lam a 60 har i sej ak m eninggalnya salah sat u pihak.
Pasal 74
( 2) Apabila par a pihak dalam w akt u paling lam a 30 har i t idak m encapai kesepakat an m engenai pengangkat an ar bit er penggant i sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1, m aka ket ua pengadilan neger i at as
per m int aan dar i pihak yang ber kepent ingan, m engangkat seor ang at au lebih ar bit er penggant i.
( 3) ar bit er penggant i ber t ugas m elanj ut kan penyelesaian sengket a yang ber sangkut an ber dasr kan kesim pulan t er akhir yang t elah diadakan.
BAB I X BI AYA ARBI TRASE
Pasal 76
( 1) ar bit er m enent ukan biaya ar bit r ase;
( 2) Biaya sebagaim ana dim aksud dalam ayat 1 m eliput i : a. honor ar ium ar bit er ;
b. biaya per j alanan dan biaya lainnya yang dikeluar kan oleh ar bit er ;
c. biaya saksi dan at au saksi ahli yang diper lukan dalam pem er iksaan sengket a; dan
d. biaya adm inist r asi.
Pasal 77
( 1) Biaya ar bit r ase dibebankan kepada pihak yang kalah;
( 2) Dalam hal penunt ut an hanya dikabulkan sebagian, biaya ar bit r ase dibebankan kepada par a pihak secar a seim bang.
BAB X
KETENTUAN PERALI HAN
Pasal 78
Sengket a yang pada saat undang- undang ini m ulai ber laku sudah diaj ukan kepada ar bit er at au lem baga ar bit r ase t et api belum dilakukan pem er iksaan, pr osese penyelesaiannya dilakukan ber dasar kan undang- undang ini
Pasal 79
Pasal 80
Sengket a yang ada pada saat undang- undang ini m ulai ber laku sudah diput us dan put usannya t elah m em per oleh kekuat an hukum t et ap, pelaksanaannya dilakukan ber dasr kan undang- undang ini.
BAB XI
KETENTUAN PENUTUP
Pasal 81
Pada saat undang- undang ini m ulai ber laku, ket ent uan m engenai ar bit r ase sebagaim ana dim aksud dalam pasal 615 sam pai pasal 651 Reglem en Acar a Per dat a ( Reglem ent op de Recht svor der ing, st aat blad 1847: 52) dan pasal 377 Reglem en I ndonesia yang diper bar ui ( Het Her ziene I ndonesisch Reglem ent , St aat blad 1941: 44 ) dan pasal 705 Reglem en Acar a Unt uk daer ah Luar Jaw a dan Madur a ( Recht sr eglem ent Builengew eslen, St aat blad 1927: 227) , dinyat akan t idak ber laku.
Pasal 82
Undang- undang ini m ulai ber laku pada t anggal diundangkan
Agar set iap or ang m enget ahuinya, m em er int ahkan pengundangan Undang-undang ini dengan penem pat annya dalam Lem bar an Negar a Republik I ndonesia.
Disahkan di Jakar t a
Pada t anggal 12 agust us 1999 PRESI DEN REPUBLI K I NDONESI A
TTD
BACHARUDDI N JUSUF HABI BI E
Diundangkan di Jakar t a Pada t anggal 12 agust us 1999
MENTERI NEGARA SEKRETARI S NEGARA
PENJELASAN ATAS UNDANG- UNDANG REPUBLI K I NDONESI A NOMOR 30 TAHUN 1999 TENTANG ARBI TRASE DAN ALTERNATI F PENYELESAI AN
SENGKETA
I .UMUM
Penyelenggar aan kekuasaan kehakim an diser ahkan kepada badan per adilan dengan ber pedom an kepada Undang- undang Nom or 14 Tahun 1970 t ent ang Ket ent uan- ket ent uan Pokok Kekuasaan Kehakim an. Hal t er sebut m er upakan induk dan ker angka um um yang m elet akkan dasar dan asas per adilan ser t a pedom an bagi lingkungan per adilan um um , per adilan agam a, peradilan m ilit er dan per adilan t at a usaha negara yang m asing- m asing diat ur dalam Undang- undang t er sendir i.
Di dalam penj elasan Pasal 3 ayat ( 1) Undang- undang Nom or 14 t ahun 1970 disebut kan ant ar a lain bahw a penyelesaian per kar a di luar pengadilan at as dasar perdam aian at au m elalui ar bit r ase t etap diperbolehkan, akan t et api put usan ar bit er hanya m em punyai kekuat an eksekut or ial set elah
m em per oleh izin at au per int ah unt uk dieksekusi ( exccut oir ) dar i pengadilan.
Selam a ini yang dipakai sebagai dasar pem er iksaan ar bit r ase di I ndonesia adalah Pasal 615 sam pai dengan Pasal 651 Reglem en Acar a Per dat a
( Reglem ent op de Recht svder ing,St aatblad 1847: 52) dan Pasal 377 Reglem en I ndonesia Yang diper bar ui ( Het Her ziene I ndonesisch Reglem ent , st aat blad 1941: 44) dan Pasal 705 Reglem en acar a unt uk daer ah luar Jaw a dan Madur a ( Recht sr eglem ent Builengew est en, St aat blad 1927: 227)
Pada um um nya lem baga ar bit r ase m em punyai kelebihan dibandingkan dengan lem baga per adilan. Kelebihan t er sebut ant ar a lain :
a. dij am in ker ahasiaan sengket a par a pihak ;
b. dapat dihindar i kelam bat an yang diakibat kan kar ena hal pr ocedur al dan adm inist r at if;
c. para pihak dapat m em ilih ar bit er yang m enur ut keyakinannya m em punyai penget ahuan, pengalam an ser t a lat ar belakang yang cukup m engenai m asalah yang disengket akan, j uj ur dan adil;
d. para pihak dapat m enent ukan pilihan hukum unt uk m enyelesaikan m asalahnya ser t a pr oses dan t em pat penyelenggar aan ar bit r ase; dan
e. put usan ar bit er m er upakan put usan yang m engikat par a pihak dan dengan m elalui t at a car a ( pr osedur ) sederhana saj a at au langsung dapat dilaksanakan.
dim inat i dar ipada lit igasi, t er ut am a unt uk kont r ak bisnis ber sifat int er nasional.
Dengan per kem bangan dunia usaha dan per kem bangan lalu lint as di bidang per dagangan baik nasional m aupun int er nasional ser t a per kem bangan
hukum pada um um nya, m aka per at ur an yang t er dapat dalam Reglem en Acar a Per dat a ( Reglem ent op de Rect hvor der ing) yang dipakai sebagai pedom an ar bit r ase sudah t idak sesuai lagi sehingga per lu disesuaikan kar ena pengat uran perdagangan ber sifat int er nasional sudah m er upakan kebut uhan condot io sine qua non sedangkan hal t er sebut t idak diat ur dalam Reglem en acar a Per dat a( Reglem ent op de Rect hvor der ing) . Ber t olak dar i kondisi ini, per ubahan yang m endasar t er hadap Reglem en Acar a Per dat a ( Reglem ent op de Rect hvor der ing) bailk secar a filosofis m aupun subst ant ive sudah saat nya dilaksanakan.
Ar bit r ase yang diat ur dalam Undang- undang ini m er upakan car a
penyelesaian suat u sengket a di luar per adilan um um yang didasar kan atas per j anj ian t er t ulis dar i pihak yang ber sengket a. Tet api t idak sem ua sengket a dapat diselesaikan m elalui ar bit r ase, m elainkan hanya sengket a m engenai hak yang m enur ut hukum dikuasai sepenuhnya oleh par a pihak yang ber sengket a at as dasar kat a sepakat m er eka.
Di sam ping it u ket en it uan yang m elar ang w anit a sebagai ar bit er
sebagaim ana dim aksud dalam Pasal 617 ayat ( 2) Reglem en Acar a Per dat a ( Reglem ent op de Rect hvor der ing) sudah t idak sesuai lagi dengan
per kem bangan keadaan dewasa ini, dan t idak dapat diper t ahankan lagi dalam iklim kem er dekaan ini, yang sepenuhnya m engakui persam aan hak w anit a dengan hak pr ia. Oleh kar enanya dalam Undang- undang ini t idak disebut lagi bahw a w anit a t idak dapat diangkat sebagai ar bit er . Sem ua ini diat ur dalam BabI m engenai Ket ent uan Um um .
Dalam Bab I I diat ur m engenai alt er nat if penyelesaian sengket a m elalui car a m usyaw ar ah par a pihak yang ber sengket a,. Alt er nat ive penyelesaian
sengket a ( alt er nat ive disput e r esolut ion at au ADR) adalah lem baga
penyelesaian sengket a at au beda pendapat m elalui pr osedur yang disepakat i par a pihak, yakni penyelesaian diluar pengadilan dengan car a konsult asi, negosiasi, m ediasi, konsiliasi at au penilaian ahli.
Bab I I I m em ber ikan suat u ikht isar khusus dan per syar at an yang har us dipenuhi unt uk ar bit r ase dan syarat pengangkat an ar bit er ser ta m engat ur m engenai hak ingkar dar i para pihak yang ber sengket a.
Sedangkan dalam Bab I V diat ur t at a cara unt uk ber acar a di hadapan m aj elis ar bit rase dan dim ungkinkannya ar bit er dapat m engam bil put usan pr ovisionil at au put usan sela lainnya t er m asuk m enet apkan sit a j am inan,
m em er int ahkan penit ipan bar ang, at au m enj ual bar ang yang sudah r usak ser t a m endengar kan ket er angan saksi dan saksi ahli.
Di Sam ping it u dalam Bab V disebut pulah syar at lain yang ber laku m engenai put usan ar bit r ase.
Kem udian dalam Bab ini diat ur pula kem ungkinan t er j adi suat u
per sengket aan m engenai w ew enang ar bit er , pelaksanaan put usan ar bit r ase nasional m aupun int er nasional dan penolakan per m ohonan per int ah
pelaksanaan put usan ar bit r ase oleh Ket ua Pengadilan Neger i dalam t ingkat per t am a dan t er akhir , dan Ket ua Pengadilan Neger i t idak m em er iksa alasan at au per t im bangan dar i put usan ar bit r ase.
Hal ini dim aksudkan unt uk m enj aga j angan sam pai penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase m enj adi ber lar ut - lar ut . Ber beda dengan pr oses pengadilan neger i dim ana t er hadap put usannya par a pihak m asih dapat m engaj ukan banding dan kasasi, m aka dalam pr oses penyelesaian sengket a m elalui ar bit r ase t idak t er buka upaya hukum banding kasasi m aupun peninj auan kem bali.
Dalam r angka m enyusun hukum for m il yang ut uh, m aka Undang —undang ini m em uat ket ent uan t ent ang pelaksanaan t ugas ar bit r ase nasional m aupun int er nasional.
Bab VI m engat ur m engenai pengat ur an pelaksanaan put usan sekaligus dalam sat u paket , agar Undang- undang ini dapat dioper asionalkan sam pai pelaksannan put usan, baik yang m enyangkut m asalah ar bit r ase nasional m aupun int er nasional dan hal ini secar a hokum dibenar kan
Bab VI I m engat ur t ent ang pem bat alan put usan ar bit r ase. Hal ini dim ungkinkan kar ena beber apa hal, ant ar a lain :
a. sur at at au dokum en yang diaj ukan dalam pem er iksaan, set elah put usan dij at uhkan diakui palsu at au dinyat akan palsu;
b. set elah put usan diam bil dit em ukan dokum en yang ber sifat m enent ukan yang sengaj a disem bunyikan pihak law an ; at au
c. put usan diam bil dar i hasil t ipu m uslihat yang dilakukan oleh salah sat u pihak dalam pem er iksaan sengket a.
Per m ohonan pem bat alan put usan ar bit r ase diaj ukan kepada Ket ua
Pengadilan Neger i dan t er hadap put usan Pengadilan Neger i t er sebut hanya dapat diaj ukan per m ohonan banding ke Mahkam ah agung yang m em ut us dalam t ingkat per t am a dan t er akhir .
Selanj ut nya pada Bab VI I I diat ur t ent ang ber akhir nya t ugas ar bit er , yang dinyat akan ant ara lain bahw a t ugas ar bit er ber akhir kar ena j angka w akt u t ugas ar bit er t elah lam pau at au kedua belah pihak sepakat unt uk m enar ik kem bali penunj ukan ar bit er . Meninggalnyasalah sat u pihak t idak
m engakibat kan t ugas yang t elah diber ikan kepada ar bit er ber akhir .
Bab I X dar i undang- undddang ini m engat ur m engenai biaya ar bit r ase yang dit ent ukan oleh ar bit er .
yang sedang dalam pr oses at au yang sudah diput uskan dan m em punyai kekuat at an hukum t et ap.
Sedangkan dalam Bab XI disebut kab bahw a denganber lakunya Undang— undang ini m aka Pasal 615 sam pai dengan Pasal 651Reglem en acar a Per dat a ( Reglem ent op de Recht svor der ing, St aat blad 1847: 52) Pasal 377 Reglem en I ndonesia Yang Diper bahar ui ( Het Her t ziene I ndonesisch Reglem ent ,
St aat blad 1941: 44) dan Pasal 705 Reglem en Acar a Unt uk Daerah Luar j aw a dan Madur a ( Rect ht sr egm ent Builengew est en, St aat blad 1927: 227)
dinyat akan t idak ber laku.
I I . PASAL DEMI PASAL
Pasal 1sam pai Pasal 9
Cukup j elas
Pasal 10
Hur uf a.
Cukup j elas
Hur uf b
Cukup j elas
Hur uf c
Yang dim aksud dengan “ novasi” adala pem bahar uan Ut ang.
Hur uf d
Yang dim aksud dengan “ insolvensi” adalah keadaan t idak m am pu m em bayar .
Hur uf e sam pai Hur uf h
Cukup j elas
Pasal 11
Cukup j elas
Pasal 12
Ayat ( 1)
Ayat ( 2)
Tidak dibolehkannya pej abat yang disebut dalam ayat ini m enj adi ar bit er , dim aksudkan agar t erj am in adanya obyekt ivit Las dalam pem er iksaan ser t a pem ber ian put usan oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase.
Pasal 13
Ayat ( 1)
Dengan adanya ket ent uan ini, m aka dihindar kan bahw a dalam pr akt ek akan t er j adi j alan bunt u apabila par a pihak di dalam syar at ar bit r ase t idak
m engat ur secara baik dan seksam a t ent ang acara yang har us dit em puh dalam pengangkat an ar bit er .
Ayat ( 2)
Cukup j elas
Pasal 14 sam pai pasal 23
Cukup j elas
Pasal 24
Ayat ( 1)
Sebelum m engangkat ar bit er , par a pihak t ent u sudah m em per hit ungkan adanya kem ungkinann yang m enj adi alasan unt uk m em per gunakan hak ingkar . Nam un apabila ar bit er t er sebut t et ap diangkat oleh par a pihak, m aka par a pihak dianggap t elah sepakat unt uk t idak m eggunakan hak ingkar ber ddasar kan fakt a- fakt a yang m er eka ket ahui ket ika m engangkat ar bit er t er sebut . Nam un ini t idak m enut up kem ungkinan m unculnya fakt a- fakt a bar u yang t idak diket ahui sebelum nya, sehingga m em ber ikan hak kepada par a pihak unt uk m em per gunakan hak ingkar ber dasar kan fakt a bar u t er sebut .
Ayat ( 2)
Ckup j elas
Ayat ( 3)
dalam ayat ini diat ur t ent ang pengaj uan t unt ut an ingkar dan j angka w akt unya.
Jangka w akt u ini dipandang per lu agar t idak sew akt u- w akt u dapat diham bat dengan adanya t unt ut an ingkar.
Ayat ( 4) sam pai Ayat ( 6)
Pasal 25
Ayat ( 1)
Put usan Ket ua Pengadilan Neger i dalam t unt ut an I ngkar m engikat kedua belah pihak dan put usan t er sebut ber sifat final dan t idak ada upaya per law anan.
Ayat ( 2)
Cukup j elas
Ayat ( 3)
Cukup j elas
Pasal 26
Ayat ( 1) sam pai Ayat ( 4)
Cukup j elas
Ayat ( 5)
Jika hanya seor ang anggota ar bit er saj a yang digant i, pem er iksaan dapat dit er uskan ber dasar kan ber it a acar a dan sur at yang ada, cukup oleh par a ar bit er yang ada.
Pasal 27
Ket ent uan bahw a pem er iksaan dilakukan secar a t er t ut up adalah
m enyim pang dar i ket ent uan acar a per dat a yang ber laku di Pengadilan Neger i yang pada pr insipnya t erbuka unt uk um um . Hal ini unt uk lebih m en egaskan sifat . ker ahasiaan penyelenggar aan ar bit r ase.
Pasal 28
Cukup j elas
Pasal 29
Ayat ( 1)
Cukup j elas
Ayat ( 2)
Sesuai dengan ket ent uan um um m engenai acar a per dat a, diberikan
kesem pat an kepada par a pihak unt uk m enunj uk kuasa dengan sur at kuasa yang ber sifat khusus.
Pasal 30
Pasal 31
Ayat ( 1)
Cukup j elas
Ayat ( 2)
Cukup j elas
Ayat ( 3)
Par a pihak dapat m enyet uj ui sendir i t em pat dan j angka w akt u yang dikehendaki m er eka. Apabila m er eka t idak m em buat sesuat u ket ent uan t ent ang hal ini, m aka ar bit er at au m aj elis ar bit r ase yang akan
m enent ukan.
Pasal 32
Cukup j elas
Pasal 33
Hur uf a
Yang dim aksud dengan “ hal khusus t er t ent u” m isalnya kar ena adanya gugat an ant ar a at au gugat an insident il di luar pokok sengket a seper t i per m ohonan j am inan sebagaim ana dim aksud dalam hokum acar a per dat a.
Hur uf b
Cukup j elas
Hur uf c
Cukup j elas
Pasal 34
Ayat ( 1)
Cukup j elas
Ayal ( 2)
Ayat ini m em ber ikan kebebasan kepada par a pihak unt uk m em ilih per at ur an dan acar a yang akan digunakan dalam penyelesaian sengket a ant ar a
m er eka, t anpa har us m em per gunakan per at ur an dan acar a dar i lem baga ar bit r ase yang dipilih.
Pasal 35
Pasal 36
Ayat ( 1)
Cukup j elas
Ayat ( 2)
Pada pr insipnya acar a ar bit r ase dilakukan secar a t er t ulis. Jika ada peset uj uan par a pihak, pem er iksaan dapat dilakukan secar a lisan
Juga ket er angan saksi ahli sebagaim ana dim aksud dalam Pasal 50, dapat ber langsung secar a lisan apabila dianggap per lu oleh ar bit er at au m aj elis ar bit r ase.
Pasal 37
Ayat ( 1)
Ket ent uan m engenai t em pat ar bit r ase ini adalah pent ing t er ut am aa apabila t er dapat unsur hukum asing dan sengket a m enj adi suat u sengket a hukum per dat a int er nasional. Seper t i lazim nya t em pat ar bit r ase dilakukan dapat m enent ukan pula hukum yang har us diper gunakan unt uk m em er iksa sengket a t er sebut j ika par a pihak t idak m enent ukan sendir i m aka ar bit er yang dapat m enent ukan t em pat ar bit r ase.
Ayat ( 2)
Dalam ayat ( 2) pasal ini diber i kem ungkinan unt uk m endengar saksi di t em pat lain dar i t em pat diadakan ar bit r ase, ant ar a lain ber hubung dengan t em pat t inggal saksi yang ber sangkut an.
Ayat ( 3)
Cukup j elas
Ayat ( 4)
Cukup j elas
Pasal 38
Ayat ( 1)
Cukup j elas
Ayat ( 2)
Hur uf a
Cukup j elas
Hur uf b
Hur uf c
I si t unt ut an har us j elas dan apabila isi t unt ut an ber upa uang, haur s disebut kan j um lahnya yang past i.
Pasal 39 sam pai pasal 41
Cukup j elas
Pasal 42
Ayat ( 1)
Pasal ini m engat ur m engenai r ekonvensi yang diaj ukan oleh pihak t er m ohon.
Ayat ( 2)
Cukup j elas
Pasal 43
Sesuai dengan hukum acar a per dat a sengket a m enj adi gugur apabila pem ohon t idak dat ing m enghadap pada har i pem er iksaan pert am a.
Pasal 44 sam pai Pasal 47
Cukup j elas
Pasal 48
Ayat ( 1)
Penent uan j angka w akt u 180 ( ser at us delapan puluh) har i sebagai j angka w akt u bagi ar bit er m enyelesaikan sengket a ber sangkut an m elaiui ar bit r ase adalah unt uk m enj am in kepast ian wakt u penyelesaain pem er iksaan
ar bit r ase.
Ayat ( 2)
Cukup j elas
Pasal 49 sam pai Pasal 51
Cukup j elas
Pasal 52
penaksir an ket ent uan yang kur ang j elas, penam bahan at au per ubahan pada ket ent uan yang ber hubungan dengan t im bulnya keaadan bar u dan lain- lain.Dengan diber ikannya pendapat oleh lem baga ar bit r ase t er sebut kedua belah pihak t er ikat padanya dan salah sat u pihak yang ber t indak
ber t ent angan dengan pendapat it u akan dianggap m elanggar per j anj ian.
Pasal 53 sam pai Pasal 55
Cukup j elas
Pasal 56
Ayat ( 1)
Pada dasar nya par a pihak dapat m engadakan per j anj ian unt uk m enent ukan bahw a ar bit er dalam m em ut us per kar a waj ibb berdasar kan ket ent uan hukum at au sesuai dengan r asa keadilan dan kepat ut an ( ex aequo et bono)
Dalam hal ar bit er diber i kebebasan unt uk m em ber ikan put usan ber dasar kan keadilan dan kepat ut an, m aka perat ur an per undang—undangan dapat
dikesam pingkan. Akan t et api dalam hal t er t ent u, hukum m em aksa ( dw ingende r egels) har us dit er apkan dan t idak dapat disim npangi oleh ar ubit er .
Danlam halt ar bhit er t idak diber i kew enangan unt uk m em ber ikan put usan ber dasar kan keadilan dan kepat ut an, m aka ar bit er hanya dapat m em ber i put usan berdasar kan kaidah hukum m at er iil sebagaim ana dilakukan oleh hakim
Ayat ( 2)
Par a pihak yang ber sengket a diber i keleluasaan unt uk m enent ukan hukum m ana yang akan dit er apkan dalam pr oses ar bit r ase. Apabila par a pihak t idak m enent ukan lain, m aka hukum yang dit er apkan adalah hukum t em at
ar bit r ase dilakukan.
Pasal 57
Cukup j elas
Pasal 58
Yang dim aksud dengan “ kor eksi t er hadap kekelir uan adm inist r at if” adalah kor eksi t er hadap hal- hal seper t i kesalahan penget ikan at aupun kekelir uan dalam penulisan nam a, alam at par a pihak at au arbit er dan lain- lain, yang t idak m engubahi subst ansi put usan.
Yang dim aksud dengan “ m enam bah at au m engur angi t unt ut an” adalah salah sat u pihak dapat m engem ukakan keber at an t er hadap put usan apabila
put usan, anat ar a lain :
b. t idak m em uat sat u at au lebih hal yang dim int a unt uk diput us; at au
e. m engandung ket ent uan m engikat yang ber tent angan sat u sam a lainnya.
Pasal 59
Cukup j elas
Pasal 60
Put usan ar bit r ase m er upakan put usaaan final dan dengan dem ikian t idak dapat diaj ukan banding, kasasi at au peninj auan kem bali
Pasal 61
Cukup j elas
Pasal 62
Ayat ( 1) sam pai ayat ( 3)
Cukup j elas
Ayat ( 4)
Tidak diper iksanya alasan at au per t im bangnn put usan ar bit r ase oleh Ket ua Pengadilan Neger i agar put usan ar bit r ase t er sebut benar —benar m andir i, final, dan m engikat .
Pasal 63 sam pai pasal 65
Cukup j elas
Pasal 66
Hur uf a
Cukup j elas
Hur uf b
Yang dim aksud dengan “ r uang lingkup hukum perdagangan” adalah kegiat an - kegiat an ant ar a lain di bidang :
- per niagaan;
- per bankan;
- penanam an m odal;
- indust r i;
- hak kekayaan int elekt ual.
Hur uf c
Cukup j elas
Hur uf d
Suat u Put usan Ar bit r ase I nt er nasional hanya dapat dilaksanakan dengan put usan Ket ua Pengadilan Neger i Jakar t a Pusat dalam bent uk per int ah pelaksanaan ( eksekuat ur ) .
Hur uf e
Cukup j elas
Pasal 67 sam pai Pasal 69
Cukup j elas
Pasal 70
Per m ohonan pem batalan hanya dapat diaj ukan t er hadap put usan ar bit r ase yang sudah didaft ar kan di pengadilan. Alasan- alasan per m ohonan
pem bat alan disebut dalam pasal ini har us dibukt ikan dengan put usan pengadilan. Apabila pengadilan m enyat akan bahw a alasan- alasan t er sebut t er bukt i at au t idak t er bukt i, m aka put usan pengadilan ini dapat digunakan sebagai dasar per t im bangan bagi hakim unt uk m engabulkan at au m enolak per m ohonan.
Pasal 71
Cukup j elas
Pasal 72
Ayat ( 1)
Ayat ( 2)
Ket ua Pengadilan Neger i diber i w ew enang unt uk m em er iksa t unt ut an pem bat alan j ika dim int a oleh par a pihak, dan m engat ur akibat dar i
pem bat alan selur uhnya at au sebagian dar i put usan ar bit r ase ber sangkut an.
Ket ua Pengadilan Neger i dapat m em ut uskan bahw a set elah diucapkan pem bat alan, ar bit er yang sam a atau ar bit er lain akan m em er iksa kem bali sengket a ber sangkut an at au m enent ukan bahw a suat u sengket a t idak m ungkin diselesaikan lagi m elalui ar bit r ase.
Ayat ( 3)
Cukup j elas
Ayat ( 4)
Yang dim aksud dengan “ banding” adalah hanya t erhadap pem bat alan put usan ar bit r ase sebagaim ana dim aksud dalam Pasal 70.
Ayat ( 5)
Cukup j elas
Pasal 73 sam pai Pasal 82
Cukup j elas
