TAġIMA NEDĠR?
TaĢıyıcı Sistem’den bahsetmeden önce “taĢıma” nın ne olduğunu bilmemiz gereklidir..
Açık bir mekanı tariflerken sadece sınırları belirlememiz yeterli olacaktır.. Fakat,
Bu mekanı kapalı ya da yarı açık hale getirmek istediğimizde taĢıma problemi ile karĢılaĢırız.
Artık açık mekandaki kadar özgür davranamazsınız. Üst örtünüzü taĢıtmak üzere bazı düĢey elemanlar kullanmanız gerekecektir.
Örneğin, duvarlar ya da kolonlar, dikmeler vs. gibi.
Bu durumda mekan bir yapı niteliği kazanacaktır, yapının da formu ve biçimi nasıl olursa olsun mevcut olabilmesi, ayakta durabilmesi için bir taĢıyıcı sisteme ihtiyacı vardır.
Vitrivius mimarlığı 3 ana baĢlık altında tanımlamıĢtır: Utilitas (ĠĢlev, kullanıĢlılık)
Firmitas (strüktür, dayanıklılık) Venustas (estetik, güzellik, algı)
Bu özellikler arasında en temel olanı iĢlevi olmasının yanında, bu iĢlevi gerçekleĢtirecek mekanı bize sağlayan, doğru seçilen strüktürel yapısıdır. Strüktür seçimi estetik özelliklerini de doğrudan etkilemektedir.
Daha önce yapılan tüm mekan çalıĢmalarımızın temel unsuru strüktürel sistemleridir.
Geometri ve rijitlik-stabilite kavramları…
Strüktürel geometride temel öge üçgenlerdir. Diğer tüm geometrik Ģekiller üçgen türevleri olarak biçimlenmektedirler.
Dolayısıyla tasarladığımız hiçbir mekanı (kapalı ya da yarı açık) taĢıyıcı sistemden bağımsız olarak düĢünemeyiz.
Yani yapıyı tasarlarken taĢıyıcı sisteminin de düĢünülmesi bir gerekliliktir.
Üst örtüyü taĢıtmak üzere koyduğumuz 2 eleman arasındaki mesafeye “AÇIKLIK”
Bu Açıklık arasında yapacağınız iĢleme de “AÇIKLIK GEÇME” adı verilir. Açıklığı oluĢturan elemanlara “DÜġEY TAġIYICI”,
açıklığı geçtiğimiz elemana ise “YATAY TAġIYICI” adı verilmektedir. SONUÇ OLARAK;
Bir yapının kendi yüklerinin ya da kullanıcı yüklerinin zemine iletilmesini sağlayan sisteme
Taşıyıcı sistemleri iki ana başlık
altında toplayabiliriz
Yığma sistemler
Karkas (Ġskelet) Sistemler
Buna ilave olarak;
Asma Germe Sistemler
Kabuklar ve KatlanmıĢ Plaklar
ġiĢirme Pnömatik Sistemler
Oyma Strüktürler
Ayrıca bu sınıflandırma ana başlıklar
altında strüktürü oluşturan malzemelere
göre ve kullanım biçimlerine göre de
çeşitlenebilir.
Kerpiç
AhĢap
TaĢ
Betonarme
Çelik
Hafif strüktür malzemeleri
Sonuç olarak sınıflandırmaayı Ģu ana baĢlıklar altında
incelemek uygun olacaktır…
Yığma Sistemler
Kerpiç Yığma Sistemler
TaĢ Yığma Sistemler
AhĢap Yığma Sistemler
Tuğla Yığma Sistemler
Karkas (Ġskelet) Sistemler
AhĢap Karkas Sistemler
Betonarme Karkas Sistemler
Betonarme (Basit) Çerçeve Sistem Betonarme Nervür Sistem
Betonarme Kaset sistem Betonarme Prefabrik Sistem
Çelik Karkas Sistemler
Basit Çerçeve Sistemler
Düzlem Kafes Sistemler (Ġki boyutu)
Uzay Kafes Sistemler (Üç boyutlu)
Geodezik Kubbe (Küresel)
Asme Germe Sistemler (Eğrisel)
Kabuklar ve KatlanmıĢ Plaklar
ġiĢirme Pnömatik Sistemler
YIĞMA SİSTEMLER
TaĢ, tuğla, kerpiç, ahĢap, ytong gibi malzemelerin üst üste yerleĢtirilerek harç ve kendi ağırlıklarının bağlayıcı gücü ile duvar, kolon, kemer, kubbe, tonoz gibi yapı elemanları aracılığıyla binaların elde edilmesine “YIĞMA SĠSTEM” denilmektedir. Bu sisteme en çarpıcı örnek olarak 145 metre yüksekliğindeki Keops Piramidi’ni verebiliriz. Malzeme olarak taĢ kullanılmıĢtır.
Tuğla yığma sistemin örneklerini günümüzde pek çok yerde görebilmekteyiz. AhĢap yığma sistem ise daha çok ormanlık bölgelerde ortaya çıkmaktadır. KöĢelerde ağaç kesitleri yarım yarım kesilerek birbiri üzerine oturtulan elemanlardan oluĢmaktadır. Karadeniz bölgesinde bu tür örneklerle daha sık karĢılaĢırız.
İSKELET SİSTEM
(KARKAS SİSTEM)
Yığma sistemde duvarlar taĢıyıcı olarak kullanılırken, iskelet sistemde duvarlar
taĢınan bölücü elemanlar haline gelir.
TaĢıyıcılar ise Kolonlar ve KiriĢlerdir.
Yüklerin zemine iletimini sağlayan noktalarda ise temeller bulunur.
Bu temeller birer ayak görevi üstlenirler. Kolonlar temeller üzerine oturtulurlar. Katların zeminlerini oluĢturmak için de döĢemeler
meydana getirilir.
Üç çeĢit malzeme ile yapılabilir: AhĢap Karkas
Çelik Karkas
MALZEME OLARAK
BETONARME
BETONARME SĠSTEMLER
Günümüzde dünyada en çok kullanılan malzemedir. Betonarme sistemin varlığını iki Ģeye borçluyuz
1. Çimentonun icadı (Joseph Apsidin tarafından 1824’te) 2. Demirin kullanımı (19. Yy ortalarına doğru)
Ġlk betonarme sistemin kullanılıĢı Lambot tarafından 1848 yılında bir kayık yapımında olmuĢtur. Daha sonra ise çiçek saksılarında kullanılmıĢtır.
Ġlk defa bir yapıda kullanılması ise Fraçois Coignet tarafından teras çatılı bir binanın yapımında 1855 yılında gerçekleĢmiĢtir.
1903 yılında Auguste ve Gustave Perret betonarmeyi ilk defa bir binada mimari olarak kullanmıĢlardır. Bundan dolayı August Perret betonarmenin babası olarak bilinir.
Betonarmenin yapısında bulunan bileĢenler demir ve betondur. Beton ise Ģu bileĢenlerden oluĢur:
a. Kum ve Çakıl (Agrega) b. Çimento
c. Su
BETONARME SĠSTEMĠN AVANTAJLARI
1. Ağaç gibi çalıĢan bir malzeme değildir.
2. Çelik gibi boyanmaya ya da yalıtıma ihtiyaç duymaz.
3. Biçimlenme sonucu kendi kendini taĢır.
4. Parçalardan oluĢmaz bir bütün Ģeklinde oluĢturulur.
5. Ekonomik ve estetik olması yanında istenilen Ģekli alabilme özelliği vardır.
6. Bakım ve onarım giderleri yoktur.
7. Yangına karĢı dayanıklıdır, pratikte yanmaz malzeme olarak kabul edilir.
8. Her ülkede kolayca bulunabilecek malzemelerden meydana gelir.
BETONARME SĠSTEMĠN DEZAVANTAJLARI
1. Demontable bir malzeme değildir. Sökülüp baĢka bir yapıda kullanılamaz.
2. Geri dönüĢümü yoktur.
3. Ses ve ısı geçirgenliği yüksektir.
4. Çelik ya da ahĢaba göre kendi ağırlığı daha fazladır.
Betonarme karkas sistemlerde bu döĢemelerin geniĢ yüzeyler oluĢturabilmesi amaçlandığında bazı sistemlere ihtiyaç duyulur.
Bu döĢeme sistemleri: 1. Nervürlü DöĢeme 2. Kaset DöĢeme
Nervürlü döĢeme kiriĢler arasında tek yönde oluĢturulacak ince bağlantı kiriĢleriyle meydana getirilir.
Kaset döĢeme ise kiriĢler arasında yardımcı kiriĢlerle döĢemenin küçük parçalar halinde çalıĢması sağlanarak meydana getirilir, bu yardımı kiriĢler, kare yada üçgen formlarla döĢemenin yükleri daha rahat taĢımasını sağlarlar.
Her iki yöntemde de amaç geniĢ açıklıkların rahatça geçilebilmesidir.
ÇELİK KARKAS SİSTEMLER
1.
Basit Çerçeve Sistemler
2.
Düzlem Kafes Sistemler (Ġki Boyutlu)
3.
Uzay Kafes Sistemler (Üç Boyutlu)
4.
Geodezik Kubbe (Küresel)
Bu sistemler ise betonarmenin hantallığından bizi kurtararak daha hafif strüktürel elemanlarla daha geniĢ açıklıkları kapatmamızı sağlarlar.
Birbirinden ayrı Ģekilde imal edilen parçalar uygun geometrilerde
birleĢtirilerek yüklerin zemine aktarımı sağlanır. Böylece tasarımlarda da büyük bir esneklik meydana gelmiĢ olur.
Asma sistemler yalnızca çelikten meydana gelmeyebilir, betonarme, ahĢap, tekstil veya plastik esaslı malzemelerle de kullanılabilir.
Çadırlar Asma Sistemlerin en eski örneklerindendir.
Ayrıca köprülerde de asma sistemin en cesur örneklerini görebilmekteyiz. Çelik malzemenin avantajları ve dezavantajları tartıĢılabilmektedir.
Betonarme ile ya da ahĢapla kıyaslanılabilir.
KABUKLAR VE KATLANMIŞ
PLAKLAR
Kabuklar taĢıyıcı eğrisel yüzeylerdir. Kolon ve kiriĢlerin yardımı olmadan kendi kendilerini taĢıyabilirler. Üzerlerine gelen yükleri eĢit Ģekilde
yüzeye dağıtarak zemine iletirler.
Ġlk uygulamaları kubbeler ve tonozlar olmuĢtur. Genelde büyük mekan ihtiyacı duyulan ve taĢıyıcılarla bölünmemesi istenen mekanlarda
kullanılmıĢtır. (Örneğin dini yapılar)
KatlanmıĢ plaklar ise kabuklarla benzer sistemde çalıĢırlar. Fakat küçük ve düz parçalardan oluĢtukları için kalıp giderleri daha az olur, daha ekonomik ve pratiktirler. KatlanmıĢ plakların mukavemetini anlamak kolaydır. Elimize aldığımız kağıt parçasını düz tutarsak eğilip sarkacaktır, fakat bir kaç defa katlarsak direnç kazanacaktır.
ŞiŞiRME (PNÖMATiK) SiSTEMLER
ġiĢirme sistemlerin özelliklerini bir balonla örneklendirebiliriz. Balonu hava ile doldurduğumuzda balonun içindeki basınç atmosfer basıncına göre daha fazladır. Bu da balonu gerer ve dıĢ etkilere karĢı bir direnç ve dayanma
gücü sağlar.
Her ne kadar ilk uygulamaları geçici mekanlara yapıldı ise de günümüzde bu sistemde bir çok devasa yapıt imar edilmiĢtir.
Günümüzde bu sistemle istediğimiz büyüklükte ve hacimde yapılar elde etme imkanımız vardır. Ġki çeĢit uygulama tarzı vardır, bir tanesi tek cidarlı olarak, diğeri ise çift cidarlı olarak uygulanır. Tek cidarlı da hava mekanın içinden dıĢ çepere direkt olarak basınç uygularken, çift cidarlıda hava iki cidar arasına depolanarak yapıya bir direnç kazandırılır.
