Yazarlar: Doç. Dr. Þener Büyüköztürk, Yrd. Doç. Dr. Ebru Kýlýç Çakmak Yrd. Doç. Dr. Özcan Erkan Akgün, Yrd. Doç. Dr. Þirin Karadeniz, Dr. Funda Demirel
ISBN 9944-919-28-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluðu yazarlarýna aittir.
2008, Pegem Akademi
1. Baský: Þubat 2008
Yayýn Proje: Tarkan Toka Dizgi-Grafik Tasarým: Gürsel Avcý Kapak Tasarýmý: Zülfikar Sayýn Baský: Öncü Basýmevi (Ankara-0312-3843120
BÝLÝMSEL ARAÞTIRMA YÖNTEMLERÝ
©
Bu kitabýn basým, yayýn ve satýþ haklarý Pegem Akademi Yay. Eðt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Þti’ye aittir. Anýlan kuruluþun izni alýnmadan kitabýn tümü yada bölümleri, kapak tasarýmý, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayýt ya da baþka yöntemlerle çoðaltýlamaz, basýlamaz, daðýtýlamaz. Bu kitap T.C. Kültür bakanlýðý bandrolü ile satýlmaktadýr. Okuyucularýmýzýn bandrolü olmayan kitaplar hakkýnda yayýnevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayýnlarý satýn almamasýný diliyoruz.
Doç. Dr. Şener BÜYÜKÖZTÜRK
1958 yılında Osmaniye’nin Kadirli ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Kadirli ve Adana’da tamamladı. 1981 yılında Hacettepe Üniversitesinde Matematik Önlisans; 1985 yılında Ankara Üniversitesi (AÜ) Eğitim Bilimleri Fakültesi (EBF) Eğitim Yönetimi ve Planlaması Lisans; 1992 yılında AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Planlaması Anabilim Dalında Yüksek Lisans ve 1996 yılında aynı anabilim dalında (Eğitim İstatistiği ve Araştırma Bilim Dalı) Doktora programını tamamladı.
1986 -1991 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Dairesi Başkanlığında şef ve eğitim uzmanı olarak görev yaptı. 1991 -1999 yıllarında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim İstatistiği ve Araştırma Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak görev yaptı. 1999 yılında aynı alana Yardımcı Doçent olarak atandı. Temmuz 1999 - Temmuz 2002 tarihleri arasında. EBF Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezinde müdür yardımcısı olarak görev yaptı. 1997 yılında alandaki gelişmeleri izlemek amacıyla altı ay süre ile Amerika Birleşik Devletleri-Austin/TEXAS’da bulundu. Yazar, Ağustos 2004 tarihinde Ankara Üniversitesi’nden emekli olduktan sonra, Eylül 2004 tarihinde Başkent Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde yardımcı doçent olarak göreve başladı, Haziran 2005 tarihinde “Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme” alanında doçent unvanını aldı.
Yazarın, “Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve Yorum” ile “Deneysel Desenler: Öntest Sontest Kontrol Gruplu Desen ve Veri Analizi” isimli tek yazarlı ve “Sosyal Bilimler için İstatistik” isimli ortak yazarlı kitabı ve alanla ilgili çok sayıda yayımlanmış makalesi bulunmaktadır.
İletişim:
Başkent Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bağlıca Kampusu, Eskişehir Yolu, ANKARA senerb@baskent.edu.tr
Yard. Doç. Dr. Ebru KILIÇ ÇAKMAK
1977 yılında Kayseri’de doğdu. İlköğrenimini Kayseri’de, orta öğrenimini ise Ankara’da tamamladı. 1999 yılında Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü’nde Lisans; 2002 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Teknolojisi Bilim Dalında Yüksek Lisans ve 2006 yılında aynı bilim dalında Doktora programını tamamladı.
2000–2007 yılları arasında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü’nde araştırma görevlisi olarak görev yaptı. 2008 yılında aynı alana Yardımcı Doçent olarak atandı.
Yazarın sosyal bilimler alanında proje geliştirme, uygulama ve değerlendirme konusunda çalışmaktadır. Yazarın, Eğitim Teknolojisi alanı ile ilgili kitap bölümleri ve çok sayıda yayımlanmış makalesi bulunmaktadır.
İletişim:
Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü L Blok No:304, Beşevler, ANKARA
iv
Yard. Doç. Dr. Özcan Erkan AKGÜN
1977 yılında İstanbul’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini İstanbul’da tamamladı. 1998 yılında Niğde Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümünde Lisans Programını; 2002 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Teknolojisi Yüksek Lisans Programını ve 2005 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Teknolojisi Doktora Programını bitirdi.
1999 yılında Yüksek Öğretim Kurulu YLE Öğretim Üyesi Yetiştirme Programını kazandı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümünde 2000-2005 yıllarında araştırma görevlisi olarak çalıştı. 2006 yılı Şubat ayından bu yana Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.
Öğretim tasarımı, uzaktan eğitim ve kavramsal değişim konularında çalışan yazarın bildiri ve makaleleri bulunmaktadır.
İletişim:
Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü 54300 Hendek, SAKARYA
oakgun@sakarya.edu.tr
Yard. Doç. Dr. Şirin KARADENİZ
1977 yılında İzmir’in Karşıyaka ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini İzmir’de tamamladı. 1999 yılında Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik ve Bilgisayar Eğitiminde Lisans; 2001 yılında Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bilgisayar Eğitiminde Yüksek Lisans ve 2005 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Teknolojisinde Doktora programını tamamladı.
Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümünde 2000-2003 yıllarında araştırma görevlisi, 2003-2007 yıllarında öğretim görevlisi ve 2007’den bugüne yardımcı doçent olarak çalışmıştır.
Yazarın sosyal bilimler alanında proje geliştirme, uygulama ve değerlendirme konusunda çalışmaktadır. Yazarın kitap bölümleri ve çok sayıda yayımlanmış makalesi bulunmaktadır.
İletişim:
Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü L Blok 304 Beşevler, ANKARA
Dr. Funda DEMİREL
1967 yılında Diyarbakır’da doğdu. İlk öğrenimini Kütahya’da orta öğrenimini ise Kocaeli’nde tamamladı. 1989 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Matematik Bölümüne lisans, 1992 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Matematik Bölümü Uygulamalı Matematik’te yüksek lisans, 2007 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Teknolojisinde Doktora programını tamamladı.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Matematik Bölümünde 1989-1994 yılları arasında Araştırma Görevlisi olarak çalışmıştır. 1994 yılından bugüne kadar T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müteşarlığı’nda eğitim uzmanı ve şube müdürü olarak çalışmaktadır.
Yazarın sosyal bilimler alanında proje geliştirme, uygulama ve değerlendirme konusunda çalışmaktadır. Aynı zamanda eğitim bilimleri alanında yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır.
İletişim:
vii
SUNU
Sosyal bilimler alanında lisans ve lisans üstü düzeylerde “bilimsel araştırma yöntemleri” ile ilgili pek çok ders okutulmaktadır. Anayasada, eğitimle ilgili yasalarda, öğretim programlarında ve yönetmeliklerde okullar ile öğretmenlerin öğretim dışında bir başka temel görevinin araştırma olduğunun vurgulanmasına rağmen, eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırıldığı 1997 yılından itibaren öğretmen yetiştiren lisans programlarının tamamına yakınında bu tür dersler programlardan çıkartılmıştır. Daha sonra yapılan pek çok yerel, ulusal ve uluslararası araştırmaların sonuçları ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinin en başarısız oldukları alanlar içinde bilimsel süreç becerilerinin ve problem çözme becerilerinin olduğunu göstermiştir.
Bilimsel araştırma sonuçlarını referans alan Milli Eğitim Bakanlığı ilköğretimden başlamak üzere tüm ders programlarını yapılandırmacı anlayışa dayalı olarak yeniden hazırlamaya başlamış ve ilköğretim 1-5 yeni ders programlarını 2004/2005 yılında uygulamaya koymuştur. Yeni ders programlarının dikkat çeken yanlarından biri, öğrencilere araştırma kültürünün kazandırılmasına vurgu yapmış olması ve okulları adeta birer proje, araştırma yuvaları olarak görmesidir.
Tüm bu gelişmelere paralel olarak YÖK eğitim fakültelerinin programlarının geliştirilmesine karar vermiş ve bu konuda eğitim fakültelerinin de katılımını sağlayarak öğretmen yetiştiren lisans programlarını yeniden düzenlenmiştir. Yeni ders programlarında bilimsel araştırma yöntemleriyle ilgili derslere yer verilmiştir. Bu kitap, eğitimin yanı sıra sosyal bilimlerin diğer alanlarında lisans düzeyinde okutulan araştırma yöntemleriyle ilgili dersler için ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Kitabın aynı zamanda sosyal bilimler alanında çalışma yapan tüm araştırmacılar için kaynak bir kitap olabileceği düşünülmüştür.
Kitabın birinci bölümünü temel kavramları da içeren “Bilimsel Araştırmanın Temelleri” oluşturmaktadır. “Problemi Tanımlama” olarak isimlendirilen ikinci bölümde problemin seçimi ve tanımlanmasına ilişkin süreçlere yer verilmiştir. Üçüncü bölümü “Örnekleme Yöntemleri”, dördüncü bölümü “Veri Toplama Araçları”, beşinci bölümü “Nicel Araştırmalar” ve altıncı bölümü “Nitel Araştırmalar” oluşturmaktadır. Kitabın son bölümü, “Raporlaştırma” konusuna ayrılmıştır.
Kitabın yararlı olması dileğiyle, kitabın hazırlanması sürecinde emeği geçen herkese şükranlarımızı sunarız. Şubat 2008
Şener Büyüköztürk - Ebru Kılıç Çakmak Özcan Erkan Akgün - Şirin Karadeniz - Funda Demirel
İ
ÇİNDEKİLER
Sunu... vii
İçindekiler... viii
1. Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN TEMELLERİ
(ss 1 / 26)
Bilmenin Yolları... 2Bilimsel Yöntem ... 6
Olgusal Süreç (Betimleme)... 6
Gözlem ... 6
Deney ... 8
Ölçme ... 8
Kuramsal Süreç (Açıklama) ... 9
Bilimin Tarih İçindeki Gelişimi ... 10
Araştırma Türleri ... 12 Deneysel Araştırma... 12 Korelasyonel Araştırma ... 13 Nedensel-Karşılaştırma Araştırması... 14 Tarama Araştırması ... 15 Etnografik Araştırma ... 16 Tarihi Araştırma... 17 Eylem Araştırması... 18
Genel Araştırma Türleri ... 19
Betimsel Araştırmalar... 19
İlişkisel Araştırma ... 19
Müdahale Araştırmaları... 20
Nicel ve Nitel Araştırmanın Karşılaştırılması ... 21
Meta – Analiz... 22
Araştırma Sürecinin Aşamaları ... 23
x
2. Bölüm
PROBLEMİ TANIMLAMA
(ss 27 / 65)
Problem ... 28 Araştırma Problemi... 29 Literatür Taraması ... 34 Değişkenlerin... 46 Değişkenlerin Sınıflandırılması... 47 Hipotez ... 54 Amaç ... 58 Önem ... 59 Sayıtlı... 59 Sınırlılıklar ... 60 Tanımlar ... 61 Uygulama ... 62 Özet ... 633. Bölüm
ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ
(ss 67 / 88)
Temel Kavramlar... 68 Evren ve Sayım ... 68 Örneklem ve Örnekleme ... 69Örnekleme Yöntemleri ve Sınıflandırma ... 71
Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri ... 74
Basit Seçkisiz Örnekleme ... 74
Tabakalı Örnekleme ... 75
Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri ... 77
Sistematik Örnekleme ... 77
Amaçsal Örnekleme... 78
Uygun / Kazara Örnekleme ... 80
Örneklem Büyüklüğü... 81
Sürekli Değişkenlerde Tahmin... 83
Süreksiz Değişkenlerde Tahmin... 83
4. Bölüm
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
(ss 89/ 132)
Ölçme ... 90
Ölçmede Hata ... 92
Ölçme Araçlarının Sınıflandırılması... 93
Güvenirlik ... 96
Temel Kavramlar ... 96
Tek Uygulamaya Dayalı Yöntemler... 99
İki Uygulamaya Dayalı Yöntemler ... 101
Değerlendirmeciler Arası Tutarlılık... 103
Ölçmenin Standart Hatası... 103
Güvenirliği Etkileyen Faktörler ... 104
Geçerlik ... 105
Geçerlik Türleri... 106
Geçerliği Etkileyen Faktörler ... 109
Güvenirlik ile Geçerlik Arasındaki İlişki ... 110
Madde Analizi ... 112
Anket ... 113
Anket Geliştirme Süreci... 114
Anket Uygulama Biçimi ... 125
Anketlerin Geri Dönüş Oranı... 126
Anket Geliştirmede Karşılaşılan Bazı Sorunlar ... 127
Özet ... 131
5. Bölüm
NİCEL ARAŞTIRMALAR
(ss 133 / 198)
Giriş ... 134 Deneysel Desenler ... 137Deneysel Desenlerin Temel Özellikleri ... 139
Zayıf Deneysel Desenler... 142
Gerçek Deneysel Desenler ... 146
Yarı Deneysel Desenler... 151
Faktöryel Desenler... 153
Tek Denekli Araştırma ... 156
Örnek Araştırma Durumları... 156
Tek Denekli Araştırma Nedir? ... 157
Tek Denekli Araştırmanın Felsefi Temeli ve Özellikleri... 157
Tek Denekli Araştırma Desenleri ... 158
AB Deseni ... 159
ABA Deseni... 160
xii
ABCB Deseni ... 162
BAB Deseni... 163
Çoklu Başlama Düzeyi Desenleri... 163
Tek Denekli Desenlerde Araştırmanın Yürütülmesi ... 167
Tek Denekli Desenlerde İç ve Dış Geçerlik... 170
Korelasyonel Araştırmalar ... 171
Örnek Araştırma Durumları... 171
Korelasyonel Araştırma Nedir? ... 171
Korelasyonel Araştırmaların Felsefi Temeli... 171
Korelasyonel Araştırmanın Özellikleri... 172
Korelasyonel Araştırmalarının Türleri... 172
Korelasyonel Araştırmaların Aşamaları ... 174
Korelasyonel Araştırmalarda İç ve Dış Geçerlik ... 175
Örnek Araştırma Künyesi ... 176
Okunabilecek Kaynaklar ... 176
Tarama Araştırmaları ... 177
Örnek Araştırma Durumları... 177
Tarama Araştırması Nedir? ... 177
Tarama Araştırmalarının Felsefi Temeli ... 177
Tarama Araştırmalarının Türleri ... 178
Tarama Araştırmalarının Aşamaları ... 180
Tarama Araştırmalarında İç ve Dış Geçerlik ... 183
Örnek Araştırma Künyesi ... 184
Nedensel Karşılaştırma Araştırmaları ... 184
Örnek Araştırma Durumu ... 184
Nedensel Karşılaştırma Araştırması Nedir? ... 185
Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarının Felsefi Temeli... 185
Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarının Özellikleri ... 186
Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarının Türleri... 187
Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarının Aşamaları... 188
Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarında Evren ve Örneklem ... 189
Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarında Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi .. 189
Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarında İç ve Dış Geçerlik ... 190
Örnek Araştırma Künyesi ... 191
6. Bölüm
NİTEL ARAŞTIRMALAR
(ss 199 / 277)
Nitel Araştırmaların Temelleri... 200
Nitel Araştırmanın Özellikleri ... 201
Nitel ve Nicel Araştırmalar Arasındaki Farklar ... 203
Nitel Araştırmaların Aşamaları... 207
Nitel Araştırmalarda Genelleme... 209
Nitel Araştırmalarda Geçerlik ve Güvenirlik Sorunları ... 210
Nitel ve Nicel Araştırmaların Birlikte Kullanılması... 212
Gözlem ... 215
Gözlemin Sınıflandırılması ... 216
Yapılandırılma Durumu ... 216
Katılımcı Rolü ... 216
Katılımcı Gözlemin Aşamaları... 221
Katılımcı Gözlemde Oluşabilecek Önyargılar... 224
Kodlama Sistemi... 225
Görüşme ... 232
Görüşmenin Sınıflandırılması ... 233
Gözlem ve Görüşmede Geçerlik ve Güvenirlik ... 251
İçerik Analizi... 252
İçerik Analizinin Aşamaları ... 254
Durum Çalışması... 257
Durum Çalışmalarının Türleri ... 257
Durum Çalışmalarının Aşamaları... 258
Avantaj ve Dezavantajlar ... 260
Durum Çalışmalarının Genellenebilirliği ... 260
Eylem araştırmalar ... 261
Örnek Araştırma Durumları... 261
Eylem Araştırması Nedir?... 261
Eylem Araştırmasının Felsefi Temeli ... 262
Eylem Araştırması Kim İçin Uygundur?... 263
Eylem Araştırmasının Özellikleri ... 264
Eylem Araştırmasının Aşamaları... 266
Eylem Araştırmasında Evren ve Örneklem... 269
Eylem Araştırmasında Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi... 269
Eylem Araştırmasının Sonuçları: İç ve Dış Geçerlik ... 269
Eylem Araştırmasının Kalitesini Belirleyen Ölçütler... 269
Örnek Araştırmaların Künyeleri ... 269
Ek Okuma Kaynakları... 272
xiv
7. Bölüm
RAPORLAŞTIRMA
(ss 279 / 325)
Giriş ... 280
Bilimsel Bir Yazının Düzenlenmesi ... 280
Makale Türleri ... 280
Uzunluk ve Başlıklar ... 282
Bilimsel Bir Yazının Bölümleri... 282
Başlık Sayfası ... 282 Özet ... 283 Giriş ... 283 Yöntem ... 284 Bulgular ... 284 Tartışma... 285 Kaynaklar... 285 Ekler ... 285 Yazar Notu ... 286
Genel Yazım Kuralları... 287
Sayfa Ayarlarının Düzenlenmesi... 287
Bilimsel Araştırmanın Temelleri 1
1.
BİLİMSEL
ARAŞTIRMANIN
TEMELLERİ
Kazanımlar
Bu bölümün sonunda;
Bilmenin yollarını tanımayabilecek,
Bilimsel yöntemi açıklayabilecek,
Bilimin tarihsel gelişimin tanıyabilecek,
Araştırma türlerini genel anlamda tanıyabilecek,
Araştırma sürecinin aşamalarını sıralayabileceksiniz.
İçindekiler
Bilmenin yolları
Bilimsel yöntem
Bilimin tarih içindeki gelişimi
Araştırma türleri
Genel araştırma türleri
Nicel ve nitel araştırma yöntemleri
Araştırma sürecinin aşamaları
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
Bilimsel Araştırma Yöntemleri 2
BİLMENİN YOLLARI
“Her işin esas hedefine kısa ve kestirme yoldan
varmak arzu edilmekle beraber,
yolun kabul edilebilir; mantıki ve özellikle ilmi olması şarttır.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
Öğretmenler, eğitimciler, veliler ya da öğrenciler ihtiyaç duydukları
bilgiyi nasıl elde edebilirler? Elbette, bilgi elde etmenin birçok yolu
bulunmaktadır. Kişi, uzmanlara danışabilir, kitapları ya da makaleleri
inceleyebilir, benzer deneyimi olan meslektaşlarına sorabilir ya da onları
gözlemleyebilir, kendi geçmiş deneyimlerine bakabilir ya da sezgilerine
dayanabilir. Tüm bu yaklaşımlar, bilgi elde etme konusunda ilerleme
kaydetmek için muhtemel yollardır; ancak bize sundukları yanıtlar her
zaman güvenilir olmayabilir. Uzmanlar yanılabilirler; kaynak dokümanlar
güvenilir olmayan bilgileri içerebilir; meslektaşların o konuyla ilgili deneyimi
olmayabilir ya da ya da yanlış anlaşılabilirler. Bilgiye ulaşmanın en doğru ve
güvenilir yolu ise bilimsel yöntemdir. Bilgiye ulaşmanın diğer yollarında
gözlenen sorunlar şüphesiz bilimsel araştırma yöntemini çok daha değerli
kılmaktadır. Bilgiye ulaşmanın yolları sırasıyla aşağıda açıklanmaya
çalışılmıştır (Fraenkel ve Wallen, 2006).
Bilme yollarından ilki duyularımız aracılığı ile elde ettiğimiz deneyimdir.
Görürüz, duyarız, koklarız, tadarız, dokunuruz. Birçoğumuz, bir grup
öğrencinin törenlerde yürüyüşünü görmüşüzdür, kafamızın üstünden geçen
bir jet uçağının motorunun uğultusunu duymuşuzdur, bir çiçek koklamışızdır,
çikolatalı dondurmayı tatmışızdır ve yağmurlu bir günün ıslaklığını
hissetmişizdir. Duyularımız aracılığıyla dünyadan edindiğimiz bilgi bir şeyi
bilmenin en hızlı yoludur. Ancak duyularımız yardımıyla elde ettiğimiz veri
her zaman güvenilir değildir. Şüphesiz bu veriler düzeltilebilir. Örneğin,
dışarıdaki bir termometrede sıcaklığı görmek, havanın nasıl olduğu
konusunda sahip olduğunuz bilgiyi düzeltir; en yüksek kalitedeki ses sistemi,
beğendiğimiz bir şarkıyı daha net dinlememize yardımcı olur; benzer şekilde,
koku, tat ve dokunma duyularının hepsi daha iyi hale getirilebilir ve
genellikle de bu gereklidir. Duyusal algılama konusunda yapılan birçok
deney, her zaman algılarımıza tamamen güvenecek kadar bilge olmadığımızı
ortaya çıkarmıştır. Duyularımız bizi aldatabilir (ve bunu sık sık yapar):
Duyduğumuzu sandığımız silah sesi aslında arabanın egzozundan
Problemi Tanımlama 27
2.
PROBLEMİ
TANIMLAMA
Kazanımlar
Bu bölümün sonunda;
Bilimsel bir araştırmaya nasıl başlayacağınızı öğrenecek,
Bir araştırma problemini tanımlayabilecek,
Araştırmanız için gerekli literatür taramasını yapabilecek,
Araştırmanızın değişkenlerini, hipotez ve sayıltılarını belirleyebilecek,
Araştırmanızın amaçlarını, önemini, tanımlarını belirleyebilecek ve
Araştırma önerinizin veya araştırmalarınızın problem bölümünü
yazabileceksiniz.
İçindekiler
Problem
Araştırma problemi
Literatür taraması
Değişkenler
Hipotez
Amaç
Önem
Sayıltı
Sınırlılıklar
Tanımlar
Uygulama
Özet
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
Bilimsel Araştırma Yöntemleri 28
PROBLEM
“Problemin tanımlanması, çoğu kez çözülmesinden daha önemlidir”
Albert Einstein
Problem; teoremler veya kurallar yardımıyla çözülmesi istenen soru veya
mesele olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2007). Hayatımızda karşımıza birçok
problem çıkmakta ve bunları farklı yollarla çözmeye çalışmaktayız.
Problemler; bir derste nasıl yüksek not alacağımızdan, aşağıdaki zeka
problemine kadar çeşitlilik gösterir. Aşağıda verilen problemi çözerken aynı
zamanda bu süreçte neler yaptığınıza dikkat ediniz. Problemin cevabı
bölümün sonunda verilmiştir. Lütfen, cevaba bakmadan önce problemi
çözmeye çalışınız.
Karşılaştığımız veya belirlediğimiz problemleri çözmek için öncelikle
problemin ne olduğunu tanımlar, nasıl çözeceğimize ilişkin varsayımlarda
bulunur, problem ve çözüm yollarına ilişkin bilgiler toplar ve bu bilgilere
dayanarak belirlediğimiz çözüm yollarını deneriz. Bu sürecin sonunda ise
elde ettiğimiz bilgi ve deneyimleri değerlendirerek benzer problemleri en iyi
nasıl çözeceğimize ilişkin genellemeler yaparız. Elbette her birey, aynı
problemi, farklı yollardan çözebilir. Problemleri sistematik biçimde bilimsel
yöntemle belirlemek ve çözmek için ise belirli aşamalar kullanılır. Bu
bölümde, Fraenkel ve Wallen (2006) temel alınarak araştırma problemini ve
değişkenlerini tanımlamayı, hipotezler geliştirmeyi ve araştırmamızın
amacını, önemini, varsayımlarını, sınırlılıklarını ve tanımlarını nasıl
belirleyeceğimizi öğreneceğiz.
Elinizi kaldırmadan aşağıdaki 9 noktanın hepsinden
geçerek dört tane düz doğru (doğrular birbirinin
Örnekleme Yöntemleri 67
3.
ÖRNEKLEME
YÖNTEMLERİ
Kazanımlar
Bu bölümün sonunda;
Evren, evren birimi, örnekleme birimi ve gözlem birimi kavramlarını
tanımlayabilecek,
Örnekleme yöntemlerini açıklayabilecek,
Örneklem büyüklüğünü etkileyen faktörleri ve izlenen süreçleri
tanıyabilecek,
Örneklem büyüklüğünü hesaplama formüllerini kullanabileceksiniz.
İçindekiler
Temel kavramlar
Örnekleme yöntemleri ve sınıflandırılması
Seçkisiz örnekleme yöntemleri
Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemleri
Örneklem büyüklüğü
Özet
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
Bilimsel Araştırma Yöntemleri 68
“Bilgelik, terimleri tanımlamak ile başlar.”
Socrates
Lise öğrencilerinin öğrenme stratejileri ve motivasyonları ile akademik
başarıları arasındaki ilişkiyi incelemeyi amaçlayan Alper’in tüm lise
öğrencilerine ulaşması çok güç, hemen hemen olanaksızdır. Çünkü, Alper’in
tüm lise öğrencilerine ulaşacak kadar ne bütçesi, ne zamanı, ne de
uygulamayı yapacak ve kontrol edecek geniş bir ekibi vardır. Alper,
çalışmasını kendisi finanse etmek, araştırmayı tek başına yürütmek ve
çalışmayı da kısa bir süre içinde tamamlamak zorundadır. Bu durumda,
Alper araştırması için ihtiyaç duyduğu verileri kimlerden ve nasıl bir süreç
izleyerek toplayabilir? İşte bu sorunun cevabı, bizi, araştırma tekniklerinin
önemli bir konusu olan ve araştırmacıların sıklıkla sorun yaşadığı,
“örnekleme” kavramına götürmektedir.
Bu bölümde, genel olarak, araştırmanın evreninin (kitle, yığın)
tanımlanmasından örnekleme yönteminin belirlenerek örneklem için birim
seçmeye kadar olan süreci kapsayan örnekleme konusu ele alınmıştır.
Kavramlar, Alper’in araştırması çerçevesinde ve yeri geldiğinde başka
örneklerle de desteklenerek açıklanmaya çalışılmıştır.
TEMEL KAVRAMLAR
Örnekleme sürecine ve bu süreçte kullanılan yöntemlere geçmeden önce
konuyla ilgili temel kavramlar aşağıda kısaca tanıtılmaya çalışılmıştır.
Evren ve Sayım
Bir araştırma için evren (population, universe), soruları cevaplamak
için ihtiyaç duyulan verilerin (ölçümlerin) elde edildiği canlı ya da cansız
varlıklardan oluşan büyük gruptur. Evren, bir başka şekilde, araştırmada
toplanacak verilerin analizi ile elde edilecek sonuçların geçerli olacağı,
yorumlanacağı grup olarak tanımlanabilir. Araştırma sonuçlarının geçerli
olacağı evrenin sınırlandırılmış bir parçasına evren birimi denir. Evren
birimi, ilköğretim öğrencilerin okuma alışkanlıklarını konu edinen bir
araştırmada ilköğretim öğrencileri; liselerdeki disiplin suçlarını konu edinen
bir araştırmada liseler; bölgenin ya da bir ilin sosyo-ekonomik yapısını
incelemeyi konu edinen bir araştırmada mahalleler olabilir. Alper’in
araştırması için evren birimi kuşkusuz lise öğrencileridir. Evrenden elde
edilen verilerden hesaplanan ve evreni betimlemek için kullanılan değerlere
evren değer ya da parametre denir.
Veri Toplama Araçları 89
4.
VERİ TOPLAMA
ARAÇLARI
Kazanımlar
Bu bölümün sonunda;
•
Ölçme ile ilgili temel kavramları tanımlayabilecek,
•
Ölçme sonuçlarının güvenirlik ve geçerlik özelliklerini
tanımlayabilecek,
•
Verilerin özelliklerine göre ne tür geçerlik ve güvenirlik
analizlerinin yapılabileceğini açıklayabilecek,
•
Anket geliştirmenin ve uygulamanın yollarını
açıklayabileceksiniz.
İçindekiler
•
Ölçme
•
Ölçme araçlarının sınıflandırılması
•
Güvenirlik
•
Geçerlik
•
Madde analizi
•
Anket geliştirme
•
Özet
BÖLÜM
Bilimsel Araştırma Yöntemleri 90
ÖLÇME
“Bilimsel araştırma herkesin neler gördüğünü görmek
ancak herkesten farklı düşünmektir.”
Anonim
Bilim, kuramsal yapı ve gözlem yoluyla üretilen veriler olmak üzere iki
temel sisteme dayanır. Matematik ve sembolik mantık gibi disiplinlerde
gözleme dayalı veri yoktur. Buna karşın fizik, psikoloji ve sosyoloji gibi
bilimler hem kuramsal hem de gözleme dayalı verilere sahiptir. Bilimde
kuramsal yapılarla deneysel yapılar arasındaki ilişki, ölçme yoluyla kurulur
(Baykul, 2000). Bilimde, olaylar arasındaki ilişkilere dair kurulan
hipotezlerin, kuramların doğruluklarının test edilmesi gözleme dayalı
uygulamalı araştırmaları gerektirir. Araştırmaların başarısı ise, öncelikle
uygulamada elde edilen gözlemlerin, ölçme sonuçlarının “Ne kadar tutarlı
olduğuna?” ve “Ölçmek istediğimiz özelliği ne kadar yansıttığına?” bağlıdır.
Birinci soru ölçme sonuçlarının güvenirliği (reliability), ikinci soru ise
geçerliği (validity) ile ilgilidir. Ölçme ile ilgili karşılaşılabilecek bir başka
kavram da testlerin kullanışlılığıdır. Bir testin kullanışlı olması, onun
cevaplayıcılar tarafından kolayca okunabilir ve cevaplanabilir olmasıyla
ilgilidir. Kullanışlı bir testi alan kişinin cevaplamada istekli ve samimi olacağı
ifade edilebilir
Ölçmenin literatürde pek çok tanımı vardır. Turgut (1977) ölçmeyi, “bir
niteliğin gözlenip gözlem sonucunun sayı veya başka sembollerle
gösterilmesi” olarak tanımlar. Baykul (2000)’a göre ölçme, “gerçek
dünyanın elemanlarını sayı veya sembollerle ifade eden bir model”dir.
Baykul, ölçme işleminin üç temel bileşenine dikkat çeker: a) Ölçülecek
nitelikler, b) niteliklerin eşleştirileceği sayı veya semboller, kısacası semboller,
c) birey ya da nesnenin ölçülen nitelikle ilgili miktarlarının, düzeylerinin
belirlenmesinde temel alınacak ölçme kuralları.
Sonuç olarak, ölçme birey ya da nesnelerin niteliklerinin uygun araçlar
kullanılarak gözlenip, gözlem sonuçlarının sembollerle ifade edilmesi olarak
tanımlanabilir. Birey ya da nesnelerin ölçülen özelliklerine ilişkin elde edilen
ölçme sonuçlarının belli matematiksel nitelikleri vardır. Bu matematiksel
nitelikler, ölçülen değişkenlerin ölçme düzeylerini gösterir. Pek çok
çalışmada ölçek türleri olarak da tanımlanan ölçme düzeyleri ve bunların
karşılaştırmalı bir değerlendirmesi aşağıda verilmiştir (Köklü, Büyüköztürk ve
Çokluk, 2007):
Nicel Araştırmalar 133
5.
NİCEL
ARAŞTIRMALAR
Kazanımlar
Bu bölümün sonunda;
Nicel araştırmaların mantığını, özelliklerini ve başlıca türlerini
tanımlayabilecek,
Araştırma sonuçlarının iç ve dış geçerliliğini etkileyebilecek
faktörleri açıklayabilecek,
Nicel araştırma yöntemlerini ve aralarındaki benzerlikleri ve
farklılıkları ayırt edebilecek,
Nicel araştırmalarda izlenecek aşamaları açıklayabileceksiniz.
İ
çindekiler
Giriş
Deneysel araştırmalar
Tek denekli araştırmalar
Korelasyonel araştırmalar
Tarama araştırmaları
Nedensel karşılaştırma araştırmaları
Özet
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
Bilimsel Araştırma Yöntemleri 134
GİRİŞ
“Hayatta en hakiki mürşit, ilimdir.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
İhtiyaç duyulan verilerin çeşitli teknikler ya da araçlar kullanılarak
gözlem yoluyla toplandığı çalışmalara, görgül (ampirik) araştırmalar denir.
Bir görgül araştırmada nicel ya da nitel araştırma yöntemlerinden biri
kullanılabileceği gibi iki yöntem birlikte de kullanılabilir. Nicel araştırma
yöntemleri, literatürde nicel araştırma desenleri olarak da isimlendirilir. Bu
bölümde, deneysel desenler, tek denekli desenler, korelasyonel desenler,
tarama desenleri ve nedensel karşılaştırmalı desenlere yer verilmiştir. Nitel
araştırmalar kapsamında yer alan araştırma yöntemleri ise kitabın
6.Bölümünde sunulmuştur.
Nicel araştırma desenlerini tanıtmadan önce, “Araştırma deseni nedir?”
sorusunu cevaplamak ve araştırma sonuçlarıyla ilgili iç ve dış geçerlik
sorununu açıklamak yararlı olacaktır. Bu noktada araştırmacıların yaptıkları
bir hatayı hatırlatalım. Bazı araştırmacılar çalışmaya başlamadan önce değil
uygulamayı tamamlandıktan sonra iç ve dış geçerlik tartışmasını yaparlar.
Oysa bu tartışmaların henüz çalışma için uygun desen belirlenirken
yapılması ve mümkün olan uygun tedbirlerin alınması gerekir.
Araştırma deseni (modeli), araştırmanın sorularını cevaplamak ya da
hipotezlerini test etmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen bir
plandır. Araştırma deseni ile geçerli ve güvenilir bulgular elde etmek bağımlı
değişkene ait varyansın kontrol edilmesi ile olasıdır. Araştırmacı, a) bağımlı
değişken üzerinde etkisini araştırdığı bağımsız değişkenin yol açtığı varyansı
en çoklaştırmak, b) dış sistematik varyansı, yani bağımlı değişkeni etkileme
olasılığı olan, ancak araştırmacı tarafından etkisi araştırılmayan ve dışsal
değişkenlerden kaynaklanacak varyansı kontrol etmek ve c) hata varyansını,
yani işlem gruplarındaki bağımlı değişkene ilişkin denekler arası farkları en
aza indirmektir (Balcı, 1997).
Araştırmalarda sonuçların bir faktör ya da faktörler tarafından
açıklanabilirliği ve büyük gruplara genellenebilirliği önemli bir konudur.
Bağımlı
değişkende
gözlenen
değişmelerin,
bağımsız
değişkenle
açıklanabilirlik derecesi iç geçerlik, sonuçların deneklerin seçildiği büyük
gruplara, evrene genellenebilirlik derecesi ise dış geçerlik olarak
tanımlanır.
Nitel Araştırmalar 199
6.
NİTEL
ARAŞTIRMALAR
Kazanımlar
Bu bölümün sonunda; Nitel araştırmaların özelliklerini ve aşamalarını açıklayabilecek, Nitel ve nicel araştırmalar arasındaki farkları açıklayabilecek, Gözlem yöntemini tanımlayabilecek ve türlerini açıklayabilecek, Gözlem sürecini tasarlayabilecek, Görüşme yöntemini tanımlayabilecek ve türlerini açıklayabilecek, Görüşme sürecini tasarlayabilecek, İçerik analizinin nasıl kullanılması gerektiğini açıklayabilecek, İçerik analizinin aşamalarını sıralayabilecek, Durum çalışmalarını tanımlayabilecek ve türlerini açıklayabilecek, Durum çalışmalarının aşamalarını sıralayabilecek, Durum çalışmalarının avantaj ve dezavantajlarını açıklayabilecek, Eylem araştırmalarının ortaya çıkış nedenini ve felsefi temeliniaçıklayabilecek,
Eylem araştırmalarının araştırma sorularını belirleyebilecek, Eylem araştırmalarını aşamalarına uygun olarak yürütebileceksiniz.İ
çindekiler
Nitel araştırmanın özellikleri
Nitel ve nicel araştırmalar arasındaki farklar Nitel araştırmaların aşamaları
Nitel araştırmalarda genelleme
Nitel araştırmalarda geçerlik ve güvenirlik sorunları Nitel ve nicel araştırmaların birlikte kullanılması
Gözlem Görüşme İçerik analizi Durum çalışmaları Eylem araştırması
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
Bilimsel Araştırma Yöntemleri 200
NİTEL ARAŞTIRMALARIN TEMELLERİ
“İlim ilim bilmektir, İlim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsin, Ya nice okumaktır.”
Yunus Emre
Araştırmacılar için temel sorunlardan biri, çalışması için hangi yöntemin
uygun olduğuna karar vermedir. Araştırma yöntemleri arasında seçim yapmak,
neyi bulmaya çalıştığımıza bağlıdır. Ulaşılmak istenen hedefler belirli araştırma
yöntemlerinin ve desenlerinin tercih edilmesini gerektirir. Örneğin insanların oy
vermeyi nasıl planladıkları keşfedilmeye çalışıldığında nicel araştırma yöntemleri,
insanların algılamaları ya da günlük davranışları araştırılıyorsa nitel araştırma
yöntemleri daha uygun olabilir. Charles Darwin ve Harry Harlow yaptıkları ayrı
araştırmalarla şempanzelerin davranışları üzerine odaklanmışlardır. Fakat iki
araştırmacının amacı farklı olduğu için farklı sonuçlara ulaşmışlardır. Darwin
nitel araştırma yöntemlerini kullanmış ve hayvanları doğal çevrelerinde
gözlemleyerek sonuçlar çıkarmıştır. Harlow ise yalnızlığın ve mahrumiyetin
şempanzeler üzerindeki etkisini ortaya koymak amacıyla hayvanların yaşadığı
çevreyi deneysel işleme uygun şekle dönüştürmeye yönelik bir yol izlemiştir. Her
iki araştırmacı da kendi amacına uygun olan araştırma yöntemini seçmiştir
(Silverman, 1998; Frankel ve Devers, 2000).
Nitel araştırmacılar, belli bir konu ile ilgili araştırma yaparken o konunun
“ne kadar” ya da “ne kadar iyi” olduğunu öğrenmekten çok daha geniş bir
bakış açısı elde etmek isterler. Örneğin bir dersin nasıl öğretildiği, bu ders
için nasıl hazırlanıldığı, öğrencilerin neler yaptıkları, ne tür etkinliklerin işe
koşulduğu, öğrenme sürecini olumlu ve olumsuz yönde etkileyen faktörlerin
neler olduğu araştırılır. Bunların gerçekleştirilebilmesi için de öğrenci ve
öğretmenin deneyimleri doğal ortamında gözlenmeye ya da raporlanmaya
çalışılır. Bu örnek bu tür çalışmaları yapan araştırmacıların, bir olayın ya da
olgunun hangi sıklıkla ortaya çıktığını sorgulamak yerine belli bir etkinliğin
niteliği üzerine odaklandıklarını göstermektedir. Fraenkel ve Wallen (2006)
ilişkilerin, etkinliklerin, durumların ya da materyallerin niteliğinin incelendiği
bu tür çalışmaları nitel araştırmalar olarak tanımlamışlardır.
Nitel araştırmalar psikolojik ölçümler ve sosyal olaylarla ilgili nicel
araştırma yöntemlerine göre daha derinlemesine bilgi sağlarlar. Nitel
araştırmalar, geleneksel araştırma yöntemleriyle ifade edilmesi zor olan
sorulara cevap bulmak için gereklidir. Nitel araştırmaların nicel araştırmalara
göre daha bilimsel ya da daha iyi olduğu söylenemez. Her birinin kendi
içinde avantajları ve dezavantajları, zayıf ve güçlü yönleri vardır. Önemli
olan doğru yöntemi seçmek ya da bu yöntemlerin her ikisini birden uygun
şekilde kullanmaktır (Frankel ve Devers, 2000).
Raporlaştırma 279
7.
RAPORLAŞTIRMA
Kazanımlar
Bu bölümün sonunda;
Bilimsel yazıların hazırlanmasında dikkate alınan kuralların
önemini açıklayabilecek,
Makale türlerini tanımlayabilecek,
Bilimsel bir yazının bölümlerini sıralayabilecek,
Bilimsel bir yazının sayfa ayarlarını düzenleyebilecek,
Bilimsel bir yazıda tablo, şekil, sayı, dipnot vb. belli özelliklerin
nasıl kullanılması gerektiğini tanıyacak,
Kaynak gösterme ile ilgili detayları tanıyacak ve
kullanabileceksiniz.
İ
çindekiler
Giriş
Bilimsel bir yazının düzenlenmesi
Makale türleri
Uzunluk ve başlıklar
Bilimsel bir yazının bölümleri
Genel yazım kuralları
Kaynak gösterme
Metin içinde kaynak gösterimi
Kaynaklar listesinin hazırlanması
Kaynak göstermeye ilişkin örnekler
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
BÖLÜM
Bilimsel Araştırma Yöntemleri 280
GİRİŞ
“Geleceği öngörmenin en iyi yolu,
onu bizzat yaratmaktır.”
Alan Kay
Bilimsel yazıların hazırlanmasında belli kuralların olması hiç şüphesiz
okuyucular arasında ortak bir dilin oluşmasını, iletişimin kurulmasını sağlar.
Bu kurallar, uzmanların sistematik çalışmaların bir sonucu olarak ortaya
çıkar. Kurallar, yazıların birbiriyle aynı olmasını sağlar ve böylece yazılar
basılı hale geldiğinde, farklı formatlardan kaynaklanan okuyucudaki dikkat
dağınıklığını engeller.
Amerikan Psikoloji Derneğinin (American Psychology Association-APA)
ortaya koyduğu yayın kuralları, geniş psikoloji literatüründen, bu alandaki
yazar ve editörlerin deneyimlerinden ve literatürde kabul edilen uzmanların
görüşlerinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Bu kurallar şu anda genel geçer
kabul gören kurallardır ve birçok dergi de bu kuralları dikkate alarak makale
ve yazıları incelemekte ve yayınlamaktadır.
Yazıların bu kurallara göre hazırlanması, literatürde şekil olarak belli bir
standardın yakalanmasını ve böylece okuyucu ve araştırmacıların bu
yazılardan en yüksek verimlilikte yararlanmasını sağlamaktadır. Bir
okuyucunun hangi başlığın altında nelerin olduğunu ya da gösterilen
kaynakla ilgili bilgileri nasıl bulacağını bilmesi, çözüm için zaman
kaybetmeden yazının içeriğine yoğunlaşmasına neden olacaktır. Yine
araştırmacı bir yazıyı hazırlarken hangi başlıklar altında yazısını
şekillendireceğini, kaynakları nasıl göstereceğini ve yazıyı şekil olarak nasıl
düzenleyeceğini düşünmek zorunda kalmayacaktır.
Bilimsel araştırma yöntemlerine uygun olarak yapılmış bir çalışmanın
literatüre girebilmesi için öncelikle raporlaştırılması gerekir. Bu nedenle bu
bölümde, bilimsel bir yazının nasıl raporlaştırılacağı ve bu aşamada dikkat
edilmesi gereken kurallar, APA (2001) kuralları temel alınarak açıklanmaya
çalışılmıştır.
BİLİMSEL BİR YAZININ DÜZENLENMESİ
Makale Türleri
Dergilerdeki makaleler genellikle deneysel çalışmaları, tarama
makalelerini, kuramsal makaleleri, yöntemsel makaleleri ve durum
çalışmalarını raporlarlar.
Kaynaklar 327
KAYNAKLAR
Aiken, L. R. (1997). Questionaries and inventories: Surveying opinions and assesing personality. Newyork: John Wiley & Sons, Inc.
Altrichter, H., Posch, P. & Somekh, B. (1998). Teachers investigate their work: an introduction to the methods of action research. New York: Routledge.
American Educational Research Association, American Psychological Association & National Council on Measurement in Education (1997). Eğitimde ve psikolojide ölçme standartları (Çev. S.Hovardaoğlu ve N.Sezgin). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, No 14. (Orijinal Yayım Tarihi. 1985).
American Psychological Association-APA. (2001). Publication manual of the American Psychological Association. Washington, DC, American Psychological Association. American Statistical Associatin [ASA]. (1997). ASA series: What is a survey. http://
www.amstat.org/sections/srms/whatsurvey.html adresinden 28 Aralık 2002 tarihinde alınmıştır.
Amerikan Dili Webster’in yeni dünya sözlüğü (2. Baskı). (1984).. New York: Simon ve Schuster.
Anastasi, A. (1982). Psychological testing (5.baskı). New York: Macmillan Publishing. Anderson, G. (1990). Fundamantals of educational reserch. London: The Falmer Pres. Balcı, A. (2000). Sosyal bilimlerde araştırma: Yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem
Yayınları.
Baykul, Y. (2000). Eğitimde ve psikolojide ölçme: Klasik test teorisi ve uygulaması. Ankara: ÖSYM Yayınları.
Berry, R. S. Y. (1999). Collecting data by in-depth interviewing. British Educational Research Association Annual Conference, University of Sussex at Brighton. http://www.leeds.ac.uk/educol/documents/000001172.htm adresinden 20 Nisan 2004 tarihinde alınmıştır.
Brewerton, P. ve Millward, L. (2001). Organizational research methods. Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications, London.
Borg, W.R. & Gall, M.D. (1989). Educational research: An introduction, (Fifth edition). New York: Longman Inc.
Burgess, R. G. (1984). In the field: An introduction to field research. London: Routledge. Büyüköztürk, Ş. (2002, Güz). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı.
Eğitim Yönetimi Dergisi, 32, 470-483.
Büyüköztürk, Ş. (2007a). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum (Sekizinci baskı). Ankara: Pegem Yayınları
Büyüköztürk, Ş. (2007b). Deneysel desenler: Öntest-sontest kontrol gruplu desen ve SPSS uygulamalı veri analizi (Geliştirilmiş ikinci baskı). Ankara: Pegem Yayınları.
Chase, C.L. (1999). Contemporary assessment for educators. USA: Addison-Wesley Education Pub.
Clinton, I.C. (1997). Contemporary assessment for educators. New York: Longman.
Cohen, L. & Manion, L. (1998). Research methods in education. Fourth edition. London: Routledge.
Croceker, L. & Algina, J. (1986). Introduction to classical and modern test theory. Fort Worth: Holt, Rinehart and Winston Inc.
