Şevket Süreyya Aydemir
4. Baskı
R E M Z İ K İ T A B E Y İ
ANKARA CADDESİ, 9 3 - İ S T A N B U Lrağı üç kulaç, beş kulaç kazdı. Suyu
bulamadı.
On kulaç, on beş kulaç kazdı. Gene
suyu bulamadı.
Sonra yerin derinliklerinde kara kaya
tabakalarına rastladı. Yeis'e düştü, gü
cü sona erdi ve Suyu bulmaktan ümi
dini kesti.
«Fakat bir ses ona:
— Daha derinlere in, daha derinlere!
dedi.
Daha derinlere indi ve suyu buldu.»
B e l k i h e n ü z k u c a k t a y d ı m . B e l k i d e y ü r ü y o r d u m . F a k a t h e r h a l d e ç o k k ü ç ü k t ü m . Ç ü n k ü h a t ı r a m d a b u n d a n d a h a e s k i bir i z y o k t u r . D ü n y a y a b u y a n g ı n i ç i n d e g ö z l e r i m i a ç m ı ş , h a y a t a bir y a n g ı n l a b a ş l a m ı ş g i b i y i m . . . B e n bir s ı n ı r ş e h r i n d e d o ğ d u m ( 1 ) . E v i m i z b u ş e h r i n e n k e n a r m a h a l l e s i n d e y d i . B u m a h a l l e d e n , ş e h r i n d o ğ u s u n u s a r a n s ı r t l a r ü z e r i n d e k ü ç ü k bir k ö y g ö r ü n ü y o r d u . Y a n g ı n b u k ö y d e y d i . A k ş a m ç ö k ü y o r d u . U f k u ö n c e d u m a n d a l g a l a r ı k a p l a d ı . S o n r a b u d u m a n d a l g a l a r ı y l e a l e v l e r b i r b i r i n e k a r ı ş t ı . N i h a y e t k a r a n l ı k b a ş l a y ı p d a g e c e k o y u l a ş ı n c a , g ö k l e r e v u r a n k a r a k ı — z ı l l ı k , ufka y e r l e ş t i v e k ö y ü n ü s t ü n e ç ö k t ü . Y a ş ı m i l e r l e d i k ç e b u y a n g ı n l a r ı n n i c e l e r i n i g ö r d ü m . D e n e — b i l i r k i ç o c u k l u ğ u m , o n l a r ı n k ı z ı l l ı ğ ı i ç i n d e g e ç t i . D o ğ u ş u m d a bir h a r p y ı l m a r a s t l a m ı ş ( 2 ) . Z a t e n o y ı l l a r s ü k û n y ı l l a r ı d e ğ i l d i . O y ı l l a r k a n l ı , m u a m m a l ı bir a s r a g e — b e y d i . Bir asır s o n a e r i y o r d u . Y e n i bir a s ı r d o ğ m a k ü z e r e y d i .
Ş u a c a y i p , ş u y a ş a n m a y a d e ğ e r y i r m i n c i asır. B e n i m ilk k a n a t ç ı r p ı ş l a r ı m d a asıl y i r m i n c i a s ı r l a b a ş l a y a — c a k t ı . D e m e k k a d e r i m i o n u n l a p a y l a ş a c a k t ı m . O n u n b ü t ü n ç o — c u k l a r ı gibi... B e n d e a s r ı m ı z ı n b ü y ü k m a c e r a s ı n d a n k e n d i p a y ı m a dü— ş e n i , o n u n y ü z m i l y o n l a r c a a d s ı z ç o c u k l a r ı n d a n biri o l a r a k , ka— ti) E d i r n e . ( 2) 1 8 9 7 T ü r k - Y u n a n harbi.
d e r i n ö n ü m e serdiği yüz m i l y o n l a r c a k ü ç ü k y o l l a r d a n biri üze — r i n d e k e n d i a î m y a z ı m a g ö r e y a ş a d ı m .
İ ş t e şimdi size bu k i t a p t a , a s r ı m ı z ı n o sayısız k ü ç ü k hikâ — y e l e r i n d e n b i r i n i , o sayısız a d s ı z l a r d a n biri olarak a n l a t m a y a
ç a l ı ş a c a ğ ı m .
H a y a t a o n u n l a g ö z l e r i m i a ç t ı ğ ı m y a n g ı n , s o n r a n i c e v e n i — c e l e r i n i de g ö r d ü ğ ü m y a n g ı n l a r gibi, bir kaza eseri değildi. Bu y a n g ı n da, o z a m a n l a r b ü t ü n -Avrupa T ü r k i y e ' s i n i saran yük
l e r c e , b i n l e r c e y a n g ı n l a r d a n biriydi. * O z a m a n k i Avrupa T ü r k i y e ' s i n d e , yani b ü t ü n R u m e l i ' n d e
o l d u ğ u gibi b i z i m sınır ş e h r i m i z E d i r n e ' n i n etrafında da, ç e t e — ciler, k o m i t e c i l e r k a y n a ş ı p d u r u y o r l a r d ı . Yarı h a y d u t , yarı po — l i t i k a c ı ç e t e c i l e r . . . R u m ç e t e c i l e r i , B u l g a r ç e t e c i l e r i v e d a h a ç o k Bulgarlar... B u n l a r z a m a n z a m a n k ö y l e r i , çiftlikleri b a s a r l a r d ı . H a r — m a n l a r ı , ağılları a t e ş e v e r i r l e r d i . D a ğ a a d a m k a l d ı r ı r l a r d ı . B a s — kınlar, ç a r p ı ş m a l a r o l u r d u . H a t t a şehre k a d a r s o k u l u r l a r d ı . H e l e b i z i m k e n a r m a h a l l e , b u karışıklığın, k o r k u n u n or— t a s ı n d a y a ş a r d ı . Ş e h i r z a t e n bir ordu m e r k e z i y d i . Bir o r d u g â h h a l i n d e y d i .
U z a k t a n bir d u m a n belirir veya bir y e r d e n b i r t a k ı m silâh sesleri d u y u l u r s a m a h a l l e n i n s o k a k l a r ı h e m e n b o ş a l ı r d ı . Biz o y u n l a r ı m ı z ı k e s e r d i k . K a d ı n l a r ç o c u k l a r ı n ı e v l e r i n e alırlardı. K a p ı l a r ı n ı k i l i t l e r d i . O s a a t l a r d a i ş l e r i n d e n d ö n e n ve bir bakı — m a sakin g ö r ü n e n e r k e k l e r , h a k i k a t t e dalgın v e d ü ş ü n c e l i olur— lardı. D a r , iğri büğrü s o k a k l a r d a b i r b i r l e r i n e r a s t l a ş ı n c a , sessiz s e l â m l a ş ı r l a r , e v l e r i n i n k a p ı l a r ı n a varırlar, g e n e sessiz a ç ı l a n k a p ı l a r d a n y a v a ş ç a e v l e r i n e g i r e r l e r d i .
H a f ı z a m ı n d e r i n l i k l e r i n d e ilk ç o c u k l u k h a t ı r a m olarak yer— l e ş e n o kızıl y a n g ı n d a n s o n r a , h a t ı r l a y a b i l d i ğ i m - ilk m a n z a r a kalabalık bir c e n a z e karışıklığıdır.
ka-rışıklığm h a f ı z a m d a k a l a n d e k o r u , g e n i ş v e ç i ç e k l i bir b a h ç e — dir. B ü t ü n - ç o c u k l u k ç a ğ ı m d a ç o k r e n k l i bir yeri o l a n bu bah — ç e n i n o r t a s ı n d a büyük bir havuz vardı. S u l a r ı n a m o r s a l k ı m ¬ larla m e n e k ş e g ü l l e r i n i n s a ç l a r ı d ö k ü l ü r d ü . Ü s t ü n ü bir kubbe gibi ö r t e n ulu a ğ a ç l a r l a , ç e v r e s i n e saksı saksı d i z i l e n karanfil, s a r d u n y a , k ü p e ç i ç e k l e r i n i n k o y u v e t i t r e ş i k g ö l g e l e r i , suları— n ı n a y n a s ı n a v u r u r d u .
Burası bir k o n a k b a h ç e s i y d i . K o n a ğ ı n k a d e m e k a d e m e g e — n i ş , yeşil b a h ç e l e r i y l e asıl s o k a ğ ı s ı n ı r l a y a n y ü k s e k d u v a r l a r a r a s ı n d a k o n a k a t l a r ı n ı n , a r a b a l a r ı n ı n , h a r e k e t e d e b i l d i ğ i bir avlu vardı. Bu avluya çift k a n a t l ı , g e n i ş y ü k s e k s o k a k kapıla— r ı a ç ı l ı r d ı . R u m e l i T ü r k ç e s i n d e b u büyük k a p ı l a r a P o r t a ' l a r d e n i l i r d i . Bir g ü n b u k a p ı l a r b i r d e n a r d ı n a k a d a r a ç ı l d ı . Araların— d a p o l i s l e r i n , a s k e r l e r i n , j a n d a r m a l a r ı n k a y n a ş t ı ğ ı k a r m a k a r ı — şık bir k a l a b a l ı k avluya d o l u v e r d i . En ö n d e ve b a ş l a r ü s t ü n d e bir t a b u t t a ş ı n ı y o r d u . B u t a b u t t a n h a f ı z a m d a k a l a n şey, ü s t ü — n e s e r i l e n s i y a h ı m s ı yeşil bir ö r t ü d ü r . B u ö r t ü n ü n ü z e r i n d e h e r h a l d e y a z ı l a r , n a k ı ş l a r vardı. İ ş t e t a m o sırada bir Arap h a l a y ı k b e n i , h a v u z b a ş ı n d a k i g ö l g e l i ğ e s e r i l e n v e ü z e r i n d e yu— v a r l a n d ı ğ ı m h a s ı r ı n ü s t ü n d e n k a p t ı . K o n a ğ ı n i ç i n e k a ç ı r d ı . . .
B u k o n a k , E d i r n e ' n i n e n z e n g i n b e y i n i n k o n a ğ ı y d ı . B a b a m b u k o n a ğ ı n b a h ç e s i n e b a k a r d ı . B u b e y i n E d i r n e ' n i n d ı ş ı n d a t â b u l g a r s ı n ı r l a r ı n a k a d a r u z a n a n büyük çiftlikleri, u ç s u z b u c a k —
sız t o p r a k l a r ı vardı. Çiftliğin t o p r a k l a r ı n d a , s ı n ı r l a r ı n d a Bul— gar k ö y l e r i b u l u n u y o r d u . C e n a z e b u b e y i n tek v e y e t i ş k i n oğ-l u n u n d u . S o n r a d a n ç e ş i t oğ-l i h i k â y e oğ-l e r i n i d i n oğ-l e d i ğ i m e g ö r e b u köy— l ü l e r d e n bir kısmı, bir g e c e b e y i n ç i f t l i k l e r i n d e n b i r i n i b a s m ı ş — lardı. O n u n çiftlikte u y u y a n o ğ l u n u k a ç ı r m ı ş l a r d ı .
İ ş i n o n d a n s o n r a s ı , R u m e l i ' n i n o y a n ı n d a v e o z a m a n d a n k a l a n halk ş a r k ı l a r ı n d a h â l â s ö y l e n i r durur.
D a ğ a k a l d ı r ı l a n bey i ç i n eşkıya büyük bir k u r t u l u ş p a r a s ı :ster. Bey h ü k ü m e t e d a y a n ı r . J a n d a r m a l a r d a n b a ş k a askerler, p i y a d e l e r , süvariler, t o p ç u l a r işe karışırlar. E d i r n e k a l e s i ile s ı n ı r l a r a r a s ı n d a k i y e r l e r d e â d e t a bir savaş başlar. K ö y l e r ba— sılır, p u s u l a r kurulur. D a y a n a n l a r T a l ı ç t a n g e ç i r i l i r . A m a , n e
var ki. s o n u n d a b e y i n oğlu bir h e n d e ğ i n i ç i n d e ölü olarak bu— l u n u r . K o n a ğ a g e t i r i l e n c e n a z e , o n u n c e n a z e s i y d i .
Yalnız b e n i m ilk ç o c u k l u k g ü n l e r i m d e değil, s o n r a yıllar— c a m e m l e k e t b u ö l ü m ü n h i k â y e l e r i , t ü r k ü l e r i y l e ç a l k a n d ı . B u g e n ç b e y d e n h a f ı z a m d a k a l a n çizgiler, o n u n galiba biraz siv— rice k u m r a l güler yüzlü ve biraz aşağıya doğru s a r k a n u z u n c a bıyıklarıdır. O d e l i k a n l ı l ı k ç a ğ ı n d a babası onu e v l e n d i r m i ş ,
h a c c a g ö t ü r m ü ş t ü . F a k a t galiba ç o c u ğ u o l a c a k kadar vakit kal— m a m ı ş t ı . B e n i , b e k l e d i ğ i ç o c u ğ u y e r i n e sever, ş ı m a r t ı r m ı ş . Bel— ki de g ö z l e r i m i n r e n g i n d e n o l a c a k b a n a «Çakır» diye ad tak— m ı ş . O ö l d ü k t e n s o n r a b e n i bu k o n a k t a h e p Ç a k ı r diye çağı— r ı r l a r d ı .
Bu g e n ç bey i ç i n h a l k ı n d ü z d ü ğ ü bir t ü r k ü n ü n birkaç par— çası h â l â h a t ı r ı m d a d ı r . Bu halk t ü r k ü s ü n d e , g e n ç bey dile geti— rilir. H a y a t ı n a d o y m a d ı ğ ı n d a n , v ü c u d u n d a n s ı z a n k a n l a r d a n , çiftliğinin l a m b a l a r ı n ı n p a r l a d ı ğ m d a n , a n n e s i n i n , b a b a s ı n ı n ba-ş u c u n d a a ğ l a d ı ğ ı n d a n b a h s e d i l i r . T ü r k ü n ü n s o n u , «Pek yazık
oldu H a c ı N u r i B e y e . Ç a r e b u l a n o l m a d ı b u yâreye» diye b i t e r . B a b a s ı n a « D e r t l i » adını b u ö l ü m d e n s o n r a t a k m ı ş l a r . D e r t l i M u s t a f a bey, o n d a n s o n r a ö l ü m ü n e k a d a r k o n a ğ ı n a k a p a n d ı . N u r i b e y i n ö l ü m ü , o n u n t o p r a ğ ı n d a y a ş a y a n B u l g a r köylüle— r i n d e n b i r ç o ğ u n u n h a y a t ı n a mal o l m u ş . İşin aslı bir t o p r a k k a v g a s ı y m ı ş . F a k a t sebep n e olursa o l s u n , ç e t e l e r , k o m i t e l e r , her tarafta a y a k t a y d ı . S a v a ş d e v a m e d i y o r d u . B u g e n ç b e y i n ö l ü m ü ise R u m e l i ' d e , bu c i n s ö l ü m l e r i n ne b i r i n c i s i , ne de s o n u n c u s u y d u .
B i z i m k e n a r m a h a l l e m i z , basık bir m a h a l l e y d i . Yazın t o z , kışın ç a m u r l a ö r t ü l ü d a r a c ı k sokaklar, bir ç ı k m a z ı n i ç i n d e t ı -k a n m c a y a -kadar a l ç a -k b a h ç e duvarları a r a s ı n d a -kıvrılır gider— lerdi. Bu d u v a r l a r ya ç a l ı l a r l a ç i t l e n i r d i , y a h u t da m o l o z veya k e r p i ç t e n y a p ı l m ı ş o l u r d u . B i z i m e v i m i z , b a h ç e s i n i n etrafını bir k e r p i ç duvar ç e v i r m i ş o l a n sayılı e v l e r d e n biriydi. H e l e du— v a r l a r ı n ı n ü z e r i n e , kırık dökük de olsa, kara, yerli k i r e m i t ör— t ü l m ü ş o l a n başka bir ev, bu m a h a l l e d e y o k t u .
Beyaz b a d a n a l ı , tek katlı evcikler, k u l ü b e l e r , h e p küçük v e ağaçlık b a h ç e l e r i ç i n d e k a y b o l m u ş l a r d ı . D a m l a r , y a yağ— m u r l a y o s u n l a ş m ı ş t a ş l a r l a , k i r e m i t l e r l e ö r t ü l m ü ş o l u r d u . Ya— hut o t - s a z d e m e t l e r i y l e k a p l a n ı r d ı . B i z i m evimiz de bunlar — dan biriydi. İki b u ç u k o d a c ı ğ ı , bir de i ç e r l e k , t o p r a k , k a r a n l ı k bir mutfağı vardı. Bu m a h a l l e n i n evleri, d a h a doğrusu kulü— b e l e r i ' a r a s ı n d a e n büyüğü b i z i m k i y d i .
B a b a m a ğ a ç l a r a birer kutsal varlıkmış gibi baktığı ve bi— z i m e v i m i z d e h e r k e s ç i ç e k l e r i sevdiği i ç i n , a v l u m u z u n a ğ a ç l a r ı h e r k e s i n k i n d e n g ü z e l d i . K ü ç ü k a v l u m u z u n kuyusu e t r a f ı n d a y a h u t büyük bir dut a ğ a c ı n ı n g ö l g e l e d i ğ i t a ş l ı ğ ı n ç e v r e s i n d e ,
a n a m l a ben her b a h a r , her yaz, renk renk ç i ç e k l e r yetiştirir— dik. Yaz a k ş a m l a r ı y e m e ğ i m i z i bu taşlığa s e r d i ğ i m i z h a s ı r ı n ü s t ü n d e yerdik. Yaşım biraz i l e r l e y i n c e en zevkli vazifelerim— den biri, ş e h r i n d ı ş ı n d a n , eski E d i r n e s a r a y l a r ı n ı n k u r u l m u ş olduğu y e r l e r e y a k ı n bir çayırlığın k e n a r ı n d a n , t o p r a ğ ı y l e be— raber kesip ç ı k a r d ı ğ ı m ç i m k e s e k l e r i n i a v l u m u z u n ç i ç e k gö— b e k l e r i n i n etrafına dizerek s u l a m a k v e t u t t u r m a y a ç a l ı ş m a k t ı . B u n l a r ı t a ş ı y a b i l d i ğ i m kadar eski bir p e ş t e m a l l a s ı r t ı m a vurur— dum. Eve g e t i r i r d i m . B u ç i m k e s e k l e r i n i n t u t m a m a s ı , sarar— ması korkusu g e c e r ü y a l a r ı m a girerdi.
H e l e ç i ç e k l e r i m i z i n i ç i n d e bir c i n s z a m b a k vardı ki, o n u n b ü y ü m e s i n i , y e t i ş m e s i n i , t o m u r c u k l a n ı p ç i ç e k a ç m a s ı n ı , a n a m l a ben â d e t a g ö z l e r i m i z l e takip ederdik. N i h a y e t ilk ç i ç e k l e r i be— yaz d u d a k l a r ı n ı açtığı gün, onu b a ş t a n aşağı gelin t e i l e r i y l e
süslerdik. Bu bir â d e t t i .
Bu gelin t e l l e r i her kış bir tarafa s a k l a n ı r d ı . Ç i ç e ğ i n açılıp d a t e l l e n d i ğ i g ü n ü n a k ş a m ı , b a b a m ı y o l d a b e k l e r d i m . Yahut a n a m l a b e r a b e r k a p ı d a karşılardık. O a k ş a m , bizim ev i ç i n bir b a y r a m o l u r d u . . .
B i z i m m a h a l l e d e k o m ş u k a d ı n l a r her g e c e bir başka evde t o p l a n ı r l a r d ı . M a h a l l e n i n b ü t ü n e v l e r i n d e , b ü t ü n g e c e t o p l a n — t ı l a r ı n d a ç e t e , k o m i t e h i k â y e l e r i a n l a t ı l ı r d ı .
G e c e l e r i p e n c e r e l e r e ü s t k e n a r l a r ı g e r g i n b i r i p l e b ü z ü l e a , sa r a r m ı ş p a t i s k a p e r d e c i k l e r ç e k i l i r d i . Y e r l e r h a s ı r , k i l i m p a r -ç a l a r ı y l e ö r t ü l ü r d ü . B u k i l i m p a r -ç a l a r ı , b i z i m m a h a l l e n i n h e m e n b ü t ü n e v l e r i n d e o l d u ğ u gibi, g ö ç m e n k a d ı n l a r ı n ı n , k ı r p ı n t ı l a r d a n ö r ü p d o k u d u k l a r ı a l a c a l ı p a r ç a l a r d ı . ••' D a h a h a l l i c e e v l e r d e d u v a r d i p l e r i n d e b a s m a , b e z veya ki— l i m a r t ı k l a r ı y l e k a p l ı k ü ç ü k y e r m i n d e r l e r i d i z i l i r d i . B a z ı ev¬ l e r d e p a r ç a l ı b e z l e r l e k a p l ı o t y a s t ı k l a r d a o l u r d u . A m a , m a s a v e s a n d a l y e gibi ş e y l e r b i z i m m a h a l l e m i z i n h i ç b i r e v i n d e y o k t u : Öyle ki, b e n i b i r g ü n ş e h i r d e b i r b e r b e r d ü k k â n ı n a g ö t ü — r ü p h a s ı r s a n d a l y e y e o t u r t a r a k d i ş i m i ç e k t i k l e r i z a m a n , b e n i m b u b ü y ü k m a c e r a m , m a h a l l e ç o c u k l a r ı a r a s ı n d a g ü n l e r c e çal— k a l a n d ı d u r d u : İ s k e m l e y e o t u r d u m d i y e . . . • • E v l e r i m i z i n , o d a l a r ı m ı z ı n d u v a r l a r ı n d a m ı s ı r s a l k ı m l a r ı , k ı r m ı z ı b i r e r d i z i l e r i h e v e n k l e ş m i ş o l u r d u . R a f l a r a k a b a k l a r d i z i l i r d i : Ü z ü m h e v e n k l e r i k u y t u v e s e r i n y e r l e r e a s ı l ı r d ı . Öyle k i kış g e c e l e r i b i r t o p r a k ç a n a k v e y a b i r b a k ı r s a h a n i ç i n d e b i r a z ü z ü m o r t a y a g e t i r i l d i ğ i z a m a n , b u ü z ü m l e r k a r a r — m ı ş , k u r u m u ş , ü z e r l e r i n i . k a i m b i r t o z t a b a k a s ı k a p l a m ı ş o l u r d u . B e ş n u m a r a b i r gaz l a m b a s ı , o r t a d a b o y a l ı t a h t a d a n b i r t a b u r e ü z e r i n e k o n u r d u . Veya d u v a r d a b i r çiviye a s ı l ı r d ı . Ağ-z ı n a - b a k ı r m a ş r a p a g e ç i r i l m i ş b i r s u t e s t i s i , d a i m a o d a k a p ı — s ı n ı n k e n a r ı n d a d u r u r d u . ••' M i s a f i r k a d ı n l a r t o p l a n m a y a b a ş l a y ı n c a ö n c e k ü ç ü k d e d i k o d u l a r y a p ı l ı r d ı . S o n r a h e m e n ç e t e , k o m i t e h i k â y e l e r i n e g e ç i l i r d i . K a d ı n l a r ı n e n b i l g i ç l e r i h e r g e c e b u h i k â y e l e r i n y e n i l e r i n i b u l u p s ö y l e r l e r d i . H e p s i k o r k u n ç , e s r a r l ı h i k â y e l e r . . . • Biz ç o c u k l a r , b u k e n a r m a h a l l e e v l e r i n i n o d a c ı k l a r m ı d o l d u r a n k a d ı n k ü m e l e r i a r a s ı n d a , a n a l a r ı m ı z ı n d i z l e r i n e y a p ı ş a ¬ r a k , e t e k l e r i n e g ö m ü l e r e k b u a n l a t ı l a n l a r ı k o r k u l u g ö z l e r , git¬ t i k ç e d o n u k l a ş a n b a k ı ş l a r l a d i n l e r d i k . B i r g ü n b i r k ö y ü n basıl¬ m a s ı , b i r g ü n b i r k ö p r ü n ü n a t ı l m a s ı , b a ş k a b i r g ü n d e a t e ş e v e r i l e n d e p o l a r ı n , c e p h a n e l i k l e r i n h i k â y e l e r i s ö y l e n i r d i . B u n ¬ l a r ı n n e k a d a r ı d o ğ r u , n e k a d a r ı m ü b a l â ğ a l ı d ı r d ü ş ü n e m i y o r -d u k . A m a , b u r i v a y e t l e r , b u h i k â y e l e r h i ç t ü k e n m e -d e n b i r b i r i n i k o v a l a r , g i d e r l e r d i .
A n l a t ı l a n l a r a g ö r e ç e t e c i , h e r y e r d e v e h e r k ı y a f e t t e g ö r ü ¬ n e b i l i r d i . M e s e l â b i r g ü n b i r k ö y m e s c i d i n d e s a b a h e z a n ı n d a n ö n c e g ü z e l sesli b i r d e r v i ş K u r ' a n o k u y o r d u . C e m a a t sıra sıra v e b a ş l a r ı ö n l e r i n d e K u r ' a n ı d i n l i y o r l a r d ı . S o n r a m ü e z z i n i n se¬ s i d u y u l u n c a n a m a z a d u r u l d u . G ü z e l sesli derviş d e K u r ' a n ı m k a p a y a r a k r a h l e s i n e k o y d u , c e m a a t e k a r ı ş t ı . F a k a t b i r a z s o n r a b u r a h l e n i n a l t ı n d a n b i r b o m b a p a t l a d ı . M e s c i t h a r a p o l d u . Ö l e n l e r , y a r a l a n a n l a r ü s t • ü s t e y ı ğ ı l d ı l a r . H a l b u k i d e r v i ş b u n l a r ı n a r a s ı n d a y o k t u . O k a ç m ı ş t ı . O b i r ç e ¬ t e c i y d i . . . G e c e i l e r l e d i k ç e ç o c u k l a r ı n , b u h i k â y e l e r i n b a s k ı s ı a l t ı n ¬ d a y o r u l a n m u h a y y i l e l e r i n d e ; y ı k ı l a n c a m i l e r , a t ı l a n t a b y a l a r -la, d e r v i ş , p a p a z v e e ş k ı y a h a y a l l e r i b i r b i r l e r i n e k a r ı ş ı r , g ö z l e r g i t t i k ç e m a h m u r l a ş ı r d ı . O z a m a n ç o c u k l a r ı n u y k u l a r ı n ı a ç m a k , d a h a d o ğ r u s u ç o c u k l a r a g ö z d a ğ ı v e r m e k i ç i n b i r sıra n a s i h a t ¬ ler b a ş l a r d ı : - Ç o u k l a r ! E ğ e r ç e ş m e y e s u a l m a y a g i t t i ğ i n i z z a m a n y a l a ğ ı n i ç i n d e b i r a l t ı n g ö r ü r s e n i z u z a n ı p a l m a y a c a k s ı n ı z . Ç ü n ¬ k ü o b i r t u z a k t ı r . O a l t ı n ı n a l t ı n a ç e t e l e r m u t l a k a b i r b o m b a k o y m u ş l a r d ı r . A l t ı n a e l i n i z i d o k u n d u r u n c a b o m b a p a t l a r , p a r ¬ ç a l a n ı r s ı n ı z . S o n r a s o k a k t a n b i r y a b a n c ı g e ç e r d e : - E v l â d ı m ! B a k s a n a ş e k e r g e t i r d i m , d e r s e s a k ı n e l i n i u z a t m a ! O ş e k e r b i r d i n a m i t t i r . A ğ z ı n d a p a r ç a l a n ı r , h a v a y a u ç a r s ı n . . . B u n a s i h a t l e r u z a d ı k ç a , o n l a r ı d i n l e y e n biz ç o c u k l a r ı n d a ö n c e k o r k u d a n a ç ı l a n g ö z l e r i m i z g i t t i k ç e d a l g ı n l a ş m a y a , y o ¬ r u l m a y a b a ş l a r d ı . A n a l a r ı m ı z ı n g ö ğ ü s l e r i n e y a h u t d i z l e r i n e git¬ t i k ç e d a h a fazla g ö m ü l ü r v e s o n r a ö y l e c e u y u y a k a l ı r d ı k . . . F a k a t h a y a l l e r i m i z i n ç a l ı ş m a s ı u y k u y l a g i t m e z d i . Ç e t e l e ¬ r i n , k o m i t e l e r i n , b u defa d a r ü y a l a r ı m ı z d a k i s a l t a n a t ı b a ş l a r ¬ dı. B e n i m d e r ü y a l a r ı m d a y a n g ı n l a r a l e v l e n i r d i . S u l a r b a s a r , p u s u l a r , b a s k ı n l a r b i r b i r i n i k o v a l a r d ı . Ç e t e c i b a z e n b e y a z l a r g i y m i ş b i r m e l e k k ı y a f e t i n d e t a t l ı d i l l e r l e b e n i k u c a ğ ı n a çağı¬ r ı r d ı . F a k a t s o n r a b u m e l e ğ i n b a ş ı n d a b i r d e n k o c a m a n b i r k a l ¬ p a k p e y d a o l u r d u . O n u n a l t ı n d a k a n ç a n a ğ ı g ö z l e r l e s e r t b u y ı k l a r , s a k a l l a r b i r b i r i n e k a r ı ş ı r d ı . B a z e n d e r ü y a m d a k e n d i m
ç e t e c i o l u r d u m . B e l i m e k a m a l a r , b o m b a l a r t a k a r d ı m . Y a h u t k ü ı c ı m ı ç e k e r e k d ü ş m a n l a r l a s a v a ş ı r d ı m . . . H u l â s a ç o c u k l u ğ u m u n o ç a ğ ı n d a , b o ş v e b ü t ü n ç o c u k l a -r m k i gibi h e -r v e -r i l e n i a l m a k i ç i n i ş l e y e n m u h a y y i l e m , h e p ko-r— k u l a r m ü c a d e l e l e r l e ö r ü l ü r d ü . K o m i t e l e r , V o y v o d a l a r , asker¬ ler, g a z i l e r , ş e h i t l e r , k ö r p e d i m a ğ ı m ı n b o ş h ü c r e l e r i n e , h i ç b i r i a n l a ş ı l m a d a n , f a k a t h e p s i d e b i r b i r i n d e n e s r a r l ı g e l i ş i g ü z e l d o ¬ l a r l a r d ı . Y e r l e ş i r l e r d i . B a z e n r ü y a m d a , b a b a m ı n ç a l ı ş t ı ğ ı k o n a k s a h i b i n i n çiftli¬ ğ i n d e ö l d ü r ü l e n g e n ç b e y i g ö r ü r d ü m . O n u b i z i m e v d e s a d e c e « k ü ç ü k bey» diye a n a r l a r d ı . K ü ç ü k b e y i n h a y a t v e ö l ü m h i ¬ k â y e l e r i n i a n a m h e m e n h e r g e c e a n l a t ı r d ı . B a z e n d e k o m ş u l a r h e p b i r a ğ ı z d a n o n u n a c ı k l ı t ü r k ü s ü n ü s ö y l e r l e r d i . . R ü y a m d a k ü ç ü k b e y i n t a t l ı k u m r a l y ü z ü n ü , u ç l a r ı a ş a ğ ı y a d o ğ r u sar¬ k a n , i n c e u z u n b ı y ı k l a r ı n ı g ö r ü r d ü m . B a z e n b e n i k u c a ğ ı n a alır¬ dı. Y ü z ü m e g ü l ü m s e r d i , B a z e n d e eli, y ü z ü v e e l b i s e l e r i k a n l ı k a n l ı o l u r d u . O z a m a n a ğ l a y a r a k u y a n d ı ğ ı m ı h a t ı r l a r ı m . A n a m , r ü y a m ı a n l a m ı ş gibi k o ş a r , b e n i k o l l a r ı n a a l ı r a v u t m a y a , u y u t ¬ m a y a , ç a l ı ş ı r d ı . . . B i z i m m a h a l l e m i z d e g e c e t o p l a n t ı l a r ı y l e r ü y a l a r ı m ı z ı d o l ¬ d u r a n k a n l ı m ü c a d e l e l e r d e n s o n r a , g ü n a ğ a r ı p g ö z l e r i n i a ç a n m a h a l l e ç o c u k l a r ı n ı n y a t a k l a r ı n d a n ç ı k m a l a r ı , s o k a k l a r a fırla¬ m a l a r ı b i r o l u r d u . D a r , ç a p r a ş ı k , y a z ı n t o z l u , k ı ş ı n ç a m u r l u s o k a k l a r a . B u s o k a k l a r , ü z e r l e r i n d e k i r e m i t b i l e b u l u n m a y a n eğri b ü ğ r ü a l ç a c ı k k e r p i ç d u y a r l a r , veya d i k e n v e s a z d a n çit¬ l e r a r a s ı n d a u z a n ı r d ı . H i ç b i r ev, s o k a ğ a ç ı k a n ç o c u ğ u n u n h a y a ¬ t ı n ı , p e k fazla t a k i p e t m e z d i . Z a t e n h i ç b i r e v i n s o k a ğ a b a k a n p e n c e r e s i y o k t u . B u e v l e r i n o d a l a r ı n ı n k ü ç ü k p e n c e r e l e r i h e r e v i n e t r a f ı n ı s a r a n k ü ç ü k b a h ç e y e y a h u t a v l u y a b a k a r d ı . H a t ¬ t a b u k ü ç ü c ü k p e n c e r e l e r i n b a z ı l a r ı n d a c a m y e r i n e k a b a b i r ç e r ç e v e y e y a p ı ş t ı r ı l m ı ş k i r l i k â ğ ı t l a r b u l u n u r d u . M a h a l l e m i z i n s o k a k l a r ı n d a g ü n l ü k h a y a t , b i r a z d a , ç o c u k ¬ l a r ı n g e c e t o p l a n t ı l a r ı n d a , b a s ı k t a v a n l ı k ü ç ü k o d a c ı k l a r d a ü s t ü s t e y ı ğ ı l a r a k d i n l e d i k l e r i . y a h u t r ü y a l a r ı n d a y a ş a d ı k l a r ı h i k â
-y e l e r i n b i r d e v a m ı gibi g e ç e r d i . O -y u n l a r ı m ı z , d a h a z i -y a d e kav¬ g a l a r d a n , b a s k ı n l a r d a n , s a v a ş l a r d a n i b a r e t t i . A n a m b e n i s o k a k t a p e k b a ş ı b o ş b ı r a k m a z d ı . A m a b e n b u o y u n l a r ı n h e m e n h e p s i n e k a r ı ş m a k i m k â n ı n ı g e n e d e b u ¬ l u r d u m . O y u n l a r ı m ı z ı n e n b a ş ı n d a g e n e , ç e t e c i l i k , k o m i t e c i l i k o y u n ¬ l a r ı g e l i r d i . B u n u n i ç i n ö n c e k a p t a n l a r , v o y v o d a l a r s e ç i l i r d i . B u k e l i m e l e r R u m , B u l g a r ç e t e c i l e r i n i n r e i s l e r i n e v e r i l e n i s i m l e r d i r . S e ç t i ğ i m i z k a p t a n l a r , v o y v o d a l a r , ç o c u k l a r ı n e n k u v v e t l i l e ¬ r i n d e n , e n g ö z ü p e k o l a n l a r ı n d a n a y r ı l ı r l a r d ı . B u n l a r b i z i bir¬ k a ç k o l a a y ı r ı r l a r d ı . O y u n a k a t ı l a n l a r , h e m e n f e s l e r i n i n k e n a r ¬ l a r ı n ı k ı v ı r a r a k o n l a r ı g ü y a R u m , B u l g a r e ş k ı y a s ı n ı n k a l p a k ¬ l a r ı n a b e n z e t i r l e r d i . S o n r a b i r b i r l e r i n i Y a n k o k a p t a n , P e t k o v o y v o d a gibi i s i m l e r l e ç a ğ ı r ı r l a r d ı . A r a l a r ı n d a g ü y a R u m c a , B u l g a r c a k o n u ş u y o r l a r d ı . S o n r a s i l â h l a n m a b a ş l a r d ı . B e l l e r i m i z e bıçak-, t a b a n c a va¬ zifesini g ö r e c e k ç u b u k l a r , t a h t a p a r ç a l a r ı t a k a r d ı k . C e p l e r i m i ¬ z e , k u ş a k l a r ı m ı z a b o m b a y e r i n e t a ş l a r d o l d u r u r d u k . B a z e n al¬ t ı m ı z a b i r d e ğ n e k ç e k i p o n u a t gibi s ı ç r a t t ı ğ ı m ı z d a o l u r d u . B e n i m e ş k ı y a l ı k ü n i f o r m a m , d i ğ e r ç o c u k l a r ı n k i n d e n d a h a şa¬ t a f a t l ı y d ı . Ç ü n k ü m a h a l l e n i n t e k d i k i ş m a k i n e s i b i z i m e v d e j -d i . B u , y a n y a t ı r ı l m ı ş b i r gaz s a n -d ı ğ ı ü z e r i n -d e ç a l ı ş t ı r ı l a n eski b i r şeydi. A n a m b u n u n l a b a z e n b i z e , b a z e n d e k o m ş u l a r a d i k i ş d i k e r , b o ş a l a n m a k a r a l a r ı d a b a n a v e r i r d i . B e n b u n l a r ı t o p l a r , b i r i k t i r i r d i m . S o n r a b i r ipliğe d i z i p h a l k a l a r y a p a r d ı m . Boy¬ n u m a ç a p r a z g e ç i r i r d i m . Y a h u t b e l i m e s a r a r d ı m . B u n l a r b e ¬ n i m f i ş e k l i k l e r i m o l u r d u . B u f i ş e k l i k l e r e , k e n d i m i b i l d i ğ i m sü¬ r e c e b ü t ü n s o k a k ç o c u k l a r ı n ı n , ağzı s u l a n ı r d ı . B a z e n o n l a r a d a a r t a n l a r d a n b i r ş e y l e r v e r d i ğ i m z a m a n , b u n l a r ı t a k a n ç o ¬ c u k l a r o y u n d a h e m e n k a p t a n s e ç i l i r l e r d i . A m a b e n i g a l i b a p e k s e ç m e z l e r d i . N e d e n s e b e n i b u i ş i ç i n p e k a c a r g ö r m ü ¬ y o r l a r d ı : Ç e t e c i l i k o y u n l a r ı n d a b ü t ü n m e s e l e , k a r ş ı t a r a f a g ö r ü n ¬ m e d e n e n iyi y e r l e r d e , e n s a ğ l a m p u s u l a r ı k u r m a k t ı . D ü ş m a n ı n e t r a f ı n ı ç e v i r m e k t i . S o n r a k a p t a n i ş a r e t i v e r i n c e , b i r d e n ,
gü-r ü l t ü l e gü-r l e k a gü-r ı ş ı k b i gü-r ş i d d e t l e d ü ş m a n ç e t e s i ü z e gü-r i n e ç u l l a n a r a k , g ö ğ ü s g ö ğ ü s e b i r ç a r p ı ş m a d a n s o n r a zaferi k a z a n m a k l â z ı m d ı . B u n u n i ç i n h e r t e d b i r e b a ş v u r u l u r d u . Ç i t l e r d e n , h e n d e k l e r d e n , d u v a r a r k a l a r ı n d a n , ağaç d a l l a r ı n d a n , f a y d a l a n d ı r dı. F a k a t b u n l a r a r a ğ m e n b a s k ı n muvaffak o l a m a z s a , o z a m a n k o v a l a ş m a b a ş l a r d ı . B u k o v a l a ş m a d a h e r ç o c u ğ u n k e n d i h a r e k e t i n i b i r a z d a k e n d i z e k â s ı ile t a y i n e t m e s i g e r e k i r d i . K o v a -l a ş m a m n , ç a r p ı ş m a -l a r ı n u z u n s ü r d ü ğ ü o -l u r d u . B a z e n m a h a -l -l e n i n b i r u c u n d a b a ş l a y a n s a v a ş ı n ö b ü r m a h a l l e y e y a y ı l d ı ğ ı g ö r ü l ü r d ü . O z a m a n o y u n a iki t a r a f t a n y e n i k u v v e t l e r k a r ı ş ı r d ı . G ü y a ö l e n l e r , y a r a l a n a n l a r , esir e d i l e n l e r o l u r d u . B a z e n d e b u e s i r l e r , b i r b a s k ı n l a k u r t a r ı l ı r d ı . N i h a y e t o y u n , ş u veya b u t a rafın y e n m e s i ile b i t t i ğ i z a m a n , b ü t ü n o y u n c u l a r k a n t e r i ç i n d e b i r a r a y a t o p l a n ı r l a r d ı . F e s l e r i n k e n a r l a r ı d ü z e l t i l i r d i . T a ş lar, d e ğ n e k l e r a t ı l ı r v e o y u n u n t a r t ı ş m a s ı b a ş l a r d ı . L â k i n n e -t i c e l e r ü z e r i n d e h e r z a m a n u y u ş u l a m a z d ı . O z a m a n , b u şaka¬ d a n o y u n l a r g e r ç e k k a v g a l a r a d ö n e r d i . . . B u ç e t e c i l i k o y u n l a r ı n ı n e n h e y e c a n l ı s ı , b i z i m m a h a l l e n i n ç o c u k l a r ı y l e , b i t i ş i k H ı r i s t i y a n m a h a l l e ç o c u k l a r ı . a r a s ı n d a y a p ı l a n l a r ı y d ı . B u n l a r g e r ç e k b i r ç e t e m u h a r e b e s i gibi g e ç e r d i . H i ç b e k l e n m e d i k b i r z a m a n d a p a t l a r d ı . D e r h a l d u y u l u r d u . B u a r t ı k b i r o y u n d e ğ i l d i . S ı n ı r m a h a l l e l e r a r a s ı n d a b i r k a v g a y dı. B ü t ü n b u n l a r a y n ı d e v l e t i n t e b a s ı , fakat a s ı r l a r d a n b e r i b i r b i r i n e k a y n a ş m a y a n ı r k l a r ı n ç o c u k l a r ı a r a s ı n d a i l e r d e o l a c a k k a n l ı h e s a p l a ş m a l a r ı n k ü ç ü k h a z ı r l ı ğ ı y d ı . B u g i b i k a v g a l a r , y a R u m v e y a B u l g a r m a h a l l e s i n d e n ge— ç e n b i r M ü s l ü m a n ç o c u ğ u n u n t a ş a t u t u l m a s ı , y a h u t d a M ü s l ü m a n m a h a l l e s i n e g i r e n b i r H ı r i s t i y a n ç o c u ğ u n a d a y a k a t ı l m a -sıyle b a ş l a r d ı . İ k i t a r a f ı n d a t a n ı n m ı ş e l e b a ş ı l a r ı , g ö z ü p e k s a v a ş ç ı l a r ı v a r d ı . B u n l a r k e n d i m a h a l l e l e r i n i n , â d e t a t a l i m g ö r m ü ş ç o c u k l a r ı n ı t a k ı m t a k ı m e t r a f l a r ı n a t o p l a r l a r d ı . Ş e h r i n k e n a r ı n a s e ğ i r t i r l e r savaşa s ü r e r l e r d i . Ş e h i r k e n a r ı n d a k i s ı r t l a r d a g e n i ş M ü s l ü m a n v e H ı r i s t i y a n m e z a r l ı k l a r ı v a r d ı . H e r iki t a raf a r k a s ı n ı k e n d i m a h a l l e s i n e , k e n d i m e z a r l ı ğ ı n a v e r m e y e ç a l ı ş ı r d ı . İlk iş, y o l l a r a h â k i m n o k t a l a r ı t u t m a k t ı . B u r a l a r a t a ş l a r
y ı ğ a r a k , s i p e r c i k l e r h a z ı r l a y a r a k t o p l a n ı r d ı k . N ö b e t ç i l e r , ö n c ü l e r y e r l e r i n i a l ı r l a r d ı . Keşif k o l l a r ı ç ı k a r ı l ı r d ı . Yer y e r t a ş kav g a l a r ı b a ş l a r d ı . N â r a a t a n l a r , A l l a h ! A l l a h ! diye b a ğ ı r a n l a r , b o r a z a n t a k l i d i y a p a n l a r , h a t t a u z u n , y u v a r l a k m e z a r t a ş l a ¬ r ı n ı s i p e r l e r , i s t i h k â m l a r ü z e r i n e y a t ı r a r a k , d ü ş m a n a d o ğ r u t a k l i t t o p l a r y e r l e ş t i r e n l e r v e B o m ! B o m ! diye p a t l a t a n l a r o l u r d u . K e n d i a r a m ı z d a k i ç e t e b a s k ı n ı o y u n l a r ı n d a , h e r n e d e n s e h e p i m i z g ü y a R u m c a , B u l g a r c a k o n u ş u y o r m u ş u z gibi a ğ z ı m ı z ¬ d a b i r t a k ı m a n l a ş ı l m a z k e l i m e l e r l e b a ğ r ı ş ı p d u r u r k e n , b u m a ¬ h a l l e l e r a r a s ı m i l l î k a v g a l a r d a b i z , y a l n ı z T ü r k ç e k o n u ş u r d u k . H e p «Allah! A l l a h ! H ü c u m ! » diye b a ğ ı r ı r d ı k . E ğ e r b u ç a r p ı ş m a l a r b ü y ü k ç o c u k l a r ı n e v l e r i n d e n d u y u ¬ l u p , iki t a r a f ı n k a d ı n l a r ı , e r k e k l e r i m e z a r l ı k l a r a k o ş m a z l a r s a , b â ğ r ı ş m a l a r , s ö ğ ü ş m e l e r a r a s ı n d a s e r t b i r k a v g a b a ş l a r d ı . T a ş ¬ l a r y a ğ a r d ı . S o p a l a r s a v r u l u r d u . G ö ğ ü s g ö ğ ü s e b i r b o ğ u ş m a b a ş l a r d ı . H e l e i ş u z a r s a iki t a r a f a d a i m d a t y e t i ş i r d i . O z a m a n k a v g a c ı l a r ı a y ı r m a k ç o k z o r o l u r d u . H a t t a b i r d e f a s ı n d a , k a v g a y ı a y ı r m a y a g e l e n l e r d e b i r b i r ¬ l e r i n e g i r m i ş l e r d i . B ı ç a k l a r s ı y r ı l m ı ş , k a f a l a r y a r ı l m ı ş t ı . Yeti¬ ş e n p o l i s l e r , a r t ı k i l e r l e y e n a k ş a m k a r a n l ı ğ ı i ç i n d e , t a r a f l a r ı k e n d i m a h a l l e l e r i n e s ü r ü k l e r k e n , h e r n a s ı l s a s a ğ d a n s o l d a n b i r k a ç s i l â h p a t l a m ı ş t ı . O g e c e , h e m M ü s l ü m a n , h e m H ı r i s t i y a n m a h a l l e l e r i , s a b a h a k a d a r s i l â h s e s l e r i n d e n i n l e d i d u r d u . . . S a n k i iki t a r a f d a , n a s ı l olsa e r g e ç g i r i ş e c e k l e r i s o n , k e s i n h e s a p l a ş m a y a , b e k l e n m e d i k b i r k ı v ı l c ı m l a , ş i m d i d e n b a ş l a ¬ m ı ş l a r d ı . B i z i m m a h a l l e m i z b i r g ö ç m e n m a h a l l e s i y d i . K ı r ı m ' d a n D o b -z u c a ' d a n , T u n a k ı y ı l a r ı n d a n , -z a m a n -z a m a n h a r p l e r , k a t l i a m l a r i ç i n d e k o p u p g e l e n g ö ç m e n s e l l e r i n i n a r t ı k l a r ı , y ü z elli, iki y ü z y ı l d a n b e r i h e m e n d a i m a y e n i l e n o r d u l a r , d a i m a g e r i l e y e n s ı n ı r l a r l a b e r a b e r a d ı m a d ı m ç e k i l e r e k b u r a l a r a k a d a r s ü r ü l ¬ m ü ş l e r d i . B i r z a m a n b i r i m p a r a t o r l u ğ u n , o g e n i ş O s m a n l ı d e v l e t i n i n
b a ş ş e h r i o l a n E d i r n e , ş i m d i a r t ı k b i r s ı n ı r k a l e s i y d i . Ş e h r i n k e n a r ı m ç e v i r e n b a ğ l ı k t e p e l e r d e y e r y e r t a b y a l a r , i s t i h k â m l a r s ı r a l a n ı y o r d u . E s k i i m p a r a t o r l u ğ u n y e n i s ı n ı r l a r ı , ise, ş e h r i n k u z e y u f k u n d a g ö r ü l e n a l ç a k d a ğ l a r ü z e r i n d e D o ğ u d a n B a t ı y a u z a n ı p g i d i y o r d u . H a l b u k i , E d i r n e .bir d e v l e t e b a ş ş e h i r o l d u ğ u z a m a n l a r , b u ¬ r a l a r d a o t u r u p d ü n y a n ı n y a r ı s ı n a ; A l m a n y a ' d a n İ r a n i ç i n e , H i n t d e n i z i n e , P o d o l y a ' d a n , U k r a y n a ' d a n H a b e ş i s t a n ' a k a d a r h ü k ¬ m e t m i ş o l a n p a d i ş a h l a r ı n s a r a y h a r a b e l e r i , b i z i m k e n a r m a h a l ¬ l e m i z i n h e m e n k a r ş ı s ı n d a , ş i m d i k u r u m a y a yüz t u t m u ş b i r n e h ¬ r i n iki k o l u ile k u c a k l a d ı ğ ı yeşillik k e n a r ı n d a y a t ı y o r d u . . .
B i z i m g ö ç m e n m a h a l l e m i z i n , h e r b i r i b i r b a ş k a y e r d e n g ö ¬ ç ü p g e l e n h e r a i l e s i n i n , k o n u p g ö ç t ü ğ ü y e r l e r e ait a y r ı b i r h i ¬ k â y e s i v a r d ı . S ı n ı r l a r ı n ö t e s i n d e n s ı z a n y e n i g ö ç m e n l e r l e m a ¬ h a l l e n i n h a l k ı g ü n g e ç t i k ç e a r t a r d ı . B u y e n i g e l e n l e r y u v a l a r ı ¬ n ı , t o p r a k l a r ı n ı d o ğ d u k l a r ı y e r l e r d e b ı r a k t ı k t a n s o n r a , z a h i r e , k a p k a ç a k , y o r g a n d ö ş e k n a m ı n a n e a l a b i l i r s e iri ö k ü z l e r i n çek¬ tiği ağır a r a b a l a r a a t a r l a r , y o l l a r a d ö k ü l ü r l e r d i . K a d ı n l a r l a ç o ¬ c u k l a r b u y ü k l e r i n ü s t ü n e b i n d i r i l i r d i . B u p e r i ş a n k a f i l e l e r , eski i s t i l â o r d u l a r ı n ı n B a l k a n l a r ' d a . T u n a ' d a v e d a h a ö t e d e y e r l e ş i p , köy, ş e h i r , k a l e k u r a n eski fa¬ t i h l e r i n g e r i d ö n e n a r t ı k l a r ı y d ı . Ş a h i n a t l a r ü s t ü n d e A v r u p a ' y a g i d e n a t a l a r ı n b u ç o c u k l a ¬ rı, ş i m d i h e r t a r a f ı n d a n t o r b a l a r , b a k r a ç l a r s a r k a n b u g ı c ı r t ı l ı a r a b a l a r l a , a s ı r l a r c a s ü r e n b i r e g e m e n l i ğ i n e l l e r i n d e k a l a n b u h a z i n a r t ı k l a r ı n ı g e r i y e d o ğ r u t a ş ı y o r l a r d ı . , Z a t e n y a k ı n o l a n s ı n ı r l a r d a n b u , y a n a g e ç m e k l e , m u h a c i r k a f i l e l e r i n i n k e n a r m a h a l l e m i z i ç e v i r e n ç a y ı r l ı ğ a ç ö k m e s i b i r o l u r d u . O ç a y ı r l a r k i v a k t i y l e , b u d ö n e n l e r i n d e d e l e r i n i n u z a k ü l k e l e r e , B a l k a n l a r ' a , T u n a ' y a v e d a h a ö t e l e r e y a y ı l m a k i ç i n y o l a ç ı k a r k e n t o p l a n d ı k l a r ı , s a f l a r ı n ı d ü z d ü k l e r i g e ç i t l e r i n i gös¬ t e r d i k l e r i m e y d a n l a r d ı . K e n a r m a h a l l e m i z i n s o k a k l a r ı n d a z a m a n z a m a n : - Ç o c u k l a r ! M u h a c i r l e r g e l m i ş ! diye sesler d o l a ş ı r d ı . M a h a l l e n i n ç o c u k l a r ı h e p b i r d e n ç a y ı r l ı ğ a k o ş a r d ı k . B u ç a y ı r l ı k , b e l k i y ü z , y ü z elli y ı l d a n b e r i g ö ç m e n l e r
i ç i n b i r k o n a k y e r i o l m u ş t u . B u r a d a a r a b a l a r h a l k a h a l k a d i z i l i r d i . Ö k ü z l e r , m a n d a l a r b u n l a r ı n e t r a f ı n a ç ö k e r l e r d i . U ç l a r ı a r a b a k a n a t l a r ı n a t u t t u r u l m u ş k i l i m l e r d e n , ç a r ş a f l a r d a n o d a -c ı k l a r k u r u l u r d u . Y a t a k l a r s e r i l i r d i . A t e ş l e r d e t e n -c e r e l e r k a y n a r d ı . Y e n i g e l e n g ö ç m e n l e r i n ç o c u k l a r ı y l e b i z i m k e n a r m a h a l l e n i n k ü ç ü k l e r i a r a s ı n d a h e m e n a r k a d a ş l ı k b a ş l a r d ı . Ç ü n k ü y e n i g e l e n l e r i n s ö y l e d i k l e r i k a s a b a , köy i s i m l e r i n i biz d a h a ö n c e i ş i t m i ş o l u r d u k . H a t t â a r a m ı z d a o n l a r l a h e m ş e r i , k o m ş u ç ı k a n l a r d a b u l u n u r d u . Ç ü n k ü b i z i m d e a i l e l e r i m i z v a k t i y l e o r a l a r d a n k o p m u ş t u . O n l a r ı n g e ç t i ğ i y o l l a r d a n g e ç m i ş t i . Ş i m d i o n l a r ı n k o n a k l a d ı k l a r ı b u ç a y ı r d a k o n a k l a m ı ş l a r d ı . Y e n i g e l e n g ö ç m e n l e r i n , h e m e n e r t e s i g ü n , k i m i s i h ü k ü ¬ m e t e baş v u r u r , k i m i s i h a n l a r d a , k a h v e l e r d e , eski g e l e n h e m ş e r i l e r i n i n d a ğ ı l d ı k l a r ı , y e r l e ş t i k l e r i k ö y l e r i , k a s a b a l a r ı s o r u ş -t u r u r l a r d ı . O n d a n s o n r a k a f i l e n i n ç ö z ü l ü ş ü b a ş l a r d ı . Bir k ı s m ı y a k ı n y e r l e r e d a ğ ı l ı r d ı . B i r k ı s m ı y e n i d e n y o l l a r a d ü z ü l ü r -l e r d i . A r t a k a -l a n -l a r k e n a r m a h a -l -l e n i n b i r u c u n a y e r -l e ş e r e k m a h a l l e y i g e n i ş l e t i r l e r d i . B u 3-erleşme i ç i n , k ı r l a r d a n k a r a ç a l ı , b ö ğ ü r t l e n , y a h u t g ü v e m d i k e n i , b a t a k l ı k l a r d a n saz d e m e t l e r i t a ş ı n ı r d ı . S o n r a e t r a f ı ç i t l e ç e v r i l e n b i r a v l u n u n o r t a s ı n a , ü s t ü sazla ö r t ü l ü k ü ç ü k b i r k e r p i ç , h a t t a çit k u l ü b e y a p a r l a r d ı . B ö y l e l i k l e d a h a b i r k a ç g ü n g e ç m e d e n m a h a l l e d e y e n i b i r b a c a t ü t e r d i . O n u n d a d u m a n ı m a h a l l e n i n d u m a n l a r ı n a k a r ı ş ı r d ı . O e v i n d e ç o c u k l a r ı m a h a l l e ç o c u k l a r ı n ı n a r a l a r ı n a g i r e r l e r d i . B e n d e b i r g ö ç m e n ç o c u ğ u y d u m . B u g ö ç ü n h i k â y e s i T u n a k ı y ı l a r ı n d a b a ş l a r , b u k e n a r m a h a l l e d e b i t e r d i . H i k â y e o l d u k ç a b a s i t t i . F a k a t işin ü z e r i n d e n , o z a m a n o t u z j u l k a d a r g e ç t i ğ i h a l d e , b a b a m ı n g ö n l ü n d e b u h a t ı r a h â l â t a z e l i ğ i n i m u h a f a z a e d e r d i :
O t a r i h t e n o t u z yıl k a d a r evvel, 1877'de, R u s l a r T u n a ' y ı g e ç i n c e , D e l i O r m a n d a s a r s ı l m ı ş t ı . Biz D e l i O r m a n d a n m ı ş ı z . B a b a m k a l a b a l ı k b i r a i l e n i n ç o c u ğ u i m i ş . B u a i l e , g e c e k a p ı l a r
k a p a n ı n c a , e t r a f ı ç e v r i l m i ş b i r k ü ç ü k k a l e y e d ö n e n b i r çiftlik t e y a ş ı y o r m u ş . E v l e r , a h ı r l a r , s a m a n l ı k l a r b ü y ü k b i r a v l u n u n e t r a f ı n a d i z i l i y m i ş . K ö p e k l e r g e c e çiftliği b e k l e r l e r m i ş . S a b a h ı n a l a c a k a r a n l ı ğ ı n d a h a y a t b a ş l a r m ı ş . A v l u n u n içi ö k ü z l e r , i n e k l e r , k a z l a r , d a v a r l a r l a d o l a r m ı ş . O n a g ö r e d e g e n i ş t o p r a k l a r ı m ı z v a r m ı ş . F a k a t T u n a ' d a h a r p p a t l a y ı p d a T u n a ' y ı a ş a n K a z a k l a r b u t o p r a k l a r ı n s ı n ı r l a r ı n d a g ö z ü k ü n c e b ü çiftlik d e b o ş a l m ı ş . K a z a k l a r ı n a t l a r ı , g ö ç m e n l e r i n ö k ü z a r a b a l a r ı n d a n d a h a çevik-m i ş . B i r g ü n , k a ç a n kafile b a s k ı n a u ğ r a çevik-m ı ş v e p a r ç a l a n çevik-m ı ş . B e n i m ç o c u k l u ğ u m d a k i gibi, b u r a l a r a k a d a r u l a ş a b i l e n g ö ç m e n ler, k e n a r m a h a l l e m i z i n y a n ı n d a a r a b a l a r ı n ı ç ö z d ü k l e r i z a m a n , b a b a m ı n k ı r k kişiyi a ş a n a i l e s i n d e n , a r a b a d a k i i h t i y a r a n a s ı n d a n b a ş k a y a n ı n d a k i m s e k a l m a m ı ş . K a y b o l a n l a r ı n i z l e r i v e â k i b e t l e r i h i ç b i r z a m a n b e l l i o l m a d ı . A n a m ı n g ö ç h i k â y e s i b i r a z d a h a k ı s a y d ı . O n u n b a b a l a r ı B a t ı T r a k y a ' n ı n , B u l g a r i s t a n ' a k a l a n d a ğ l ı k b ö l g e s i n d e , b i r k ö y d e y a ş ı y o r l a r m ı ş . O r a l a r ı e l i m i z d e n ç ı k ı n c a , b ö l g e n i n b ü t ü n T ü r k l e r i gibi o n l a r d a yavaş yavaş y u r t l a r ı n ı b ı r a k m ı ş l a r .
S o n r a l a r ı ç e ş i t l i a k r a b a l ı k b a ğ l a r ı ile b a ğ l a n d ı ğ ı m ı z a i l e l e r i n d e h i k â y e l e r i b i z i m k i l e r e k a r ı ş t ı . M e s e l â b u a i l e l e r d e n b i r i , B u l g a r i s t a n ' ı ikiye a y ı r a n B a l k a n l a r ı n b i r g e ç i d i n d e ya¬ ş ı y o r m u ş . T u n a ' y ı a ş a n R u s l a r d a h a b u r a y a g e l m e d e n , k ö y d e y a ş a y a n B u l g a r l a r i s y a n e t m i ş l e r . K i l i s e d e ç a n l a r ç a l ı n m ı ş . Ö n ¬ c e d e n v e g i z l i c e h a z ı r l a n a n t e ş k i l â t d e r h a l m e y d a n a ç ı k m ı ş . N e f e r l e r , ç a v u ş l a r , z a b i t l e r p e y d a o l m u ş . İ s y a n c ı l a r ö n c e ka¬ r a k o l u b a s m ı ş l a r . K u l e y e k e n d i b a y r a k l a r ı n ı ç e k m i ş l e r . K ö y ü n y a ğ m a s ı k o l a y o l m u ş . K a d ı n l a r a d o k u n m a m ı ş l a r a m a , i l e r i ge¬ l e n i n s a n l a r ı b i r e r b i r e r t e m i z l e m i ş l e r . B u h i k â y e y i b i z e a n l a t a n k a d ı n a k r a b a m ı z k e n d i b a b a s ı n ı n , b a ş ı k e s i l i r k e n z a h m e t ç e k m e s i n d i y e , k ü r k ü n ü n y a k a s ı n ı n a s ı l k ı v ı r a r a k , k e n d i n i a l m a y a g e l e n i s y a n c ı l a r a n a s ı l t e s l i m o l d u ¬ ğ u n u a n l a t ı r d ı . İ s y a n c ı l a r o a r a d a ç o k i n s a n t e m i z l e m i ş l e r . F a k a t b i r T ü r k a s k e r i k o l u k ö y ü b i r a r a l ı k k u r t a r ı n c a , a r t a k a l a n l a r ı n g ö ç ü b a ş l a m ı ş , g ö ç k o l l a r ı h ü c u m l a r , b a s k ı n l a r l a s a p a y o l l a r a d ö
-k ü l m ü ş l e r . N i h a y e t sağ -k a l a n l a r , u z u n m a c e r a l a r ı n d a n s o n r a b u m a h a l l e n i n k e n a r ı n a v a r m ı ş l a r . . . K a l d ı k i k i m b i l i r n e r e l e r d e n v e n e z a m a n l a r d a n b e r i a k ı p g e l e n b u k o p u p g ö ç m e n i n , b u s ı n ı r k e n a r ı n a y e r l e ş m e k l e s o n u g e l m i ş s a y ı l m ı y o r d u . B u r a s ı s a d e c e b i r k o n a k y e r i y d i . Y e n i h a r p l e r , y e n i l g i l e r , y e n i g ö ç l e r o l a c a k t ı . M a h a l l e d e h e r k e s , b i r g ü n o l u p b u r a d a n d a g ö ç ü î e c e ğ i n e i n a n ı y o r , o g ü n ü b e k l i y o r d u . H o c a h a n ı m d e n i l e n b i r yaşlı ka¬ d ı n v a r d ı ki, b i z i m m a h a l l e y e b a ş k a b i r m a h a l l e d e n m i s a f i r g e l i r d i . F a k a t g e l i n c e d e h e r e v d e i s t e d i ğ i k a d a r k a l ı r d ı . O n u n m a h a l l e d e b u l u n d u ğ u z a m a n l a r g e c e t o p l a n t ı l a r ı d a ¬ h a k a l a b a l ı k o l u r d u . O h e r k e s i t a n ı r d ı . H e r şeyi b i l i r d i . Y a n sofu, y a r ı m e c z u p , y a r ı d e r v i ş b i r k a d ı n d ı : - M ü s l ü m a n l a r ı n e v v e h Ş a m ! A h ı r ı Ş a m ! d e r d i . B u s ö z l e r i d i n l e y e n l e r , y a k ı n d a Ş a m ' a k a d a r g ö ç ü î e c e ğ i n e i n a n ı r l a r d ı . - E d i r n e , s u d a n , i s t a n b u l a t e ş t e n b a t a c a k , d e r d i . B u n a d a h e r k e s i n a n ı r d ı . H a t t a O s m a n l ı d e v l e t i n i n s o n u n u d a h a b e r v e r i r d i : - İ n n e k e H a m i d ü n M e c i d , d e r d i . B u n u d a şöyle tefsir e d e r d i : - B u d e v l e t i n s o n p a d i ş a h ı S u l t a n H a m i t o l a c a k . . . S o n r a b i r M e c i t g e l e c e k a m a , o a r t ı k p a d i ş a h s a y ı l m a y a c a k . . . B i z i m b u k e n a r m a h a l l e m i z i n y e r i n d e ş i m d i h e m e n h e m e n y e l l e r e s m e k t e d i r . H a r p l e r , g ö ç l e r v e i h m a l l e r s o n u n d a b o ş a l a n v e e n k a z ı y ı k ı c ı l a r t a r a f ı n d a n t a ş m a n e v l e r i m i z l e b a h ç e l e r i m i ¬ z i n y e r i n i ş i m d i b a l d ı r a n l a r , d i k e n l e r , s e r t , pis k o k u l u m ü r v e r a ğ a ç l a r ı v e b i r m e z a r l ı k ıssızlığı a l m ı ş t ı r . H o c a h a n ı m m ş o m ağzı n e v a k i t k a p a n m ı ş t ı r b i l m i y o r u m . A m a , m e m l e k e t i n B a t ı s ı n ı r ı , E d i r n e ' n i n â d e t a s o n e v l e r i n e k a ¬ d a r s o k u l d u k t a n s o n r a ş i m d i o r a l a r d a b a y k u ş l a r , k e n d i l e r i n e t ü n e y e c e k , i s t e d i k l e r i k a d a r h a r a b e b u l a b i l m e k t e d i r l e r . E d i r ¬ n e ' y i h e r i s t i k a m e t t e s a r a n v e s a a t l a r c a s ü r e n b a k ı m l ı b a ğ l a ¬ r ı n y e r i n i , ş i m d i b i r b o z k ı r ç ı p l a k l ı ğ ı ö r t m ü ş t ü r . M a m u r k o
-n a k l a r m y ı k ı -n t ı l a r ı a r a s ı -n d a d a v a r s ü r ü l e r i d o l a ş ı r . V a k t i y l e u ç t a n u c a u z a n a n k ı ş l a l a r ı n ç ö k m ü ş d a m l a r ı a l t ı n d a , dizi dizi kof p e n c e r e d e l i k l e r i r u h a k o r k u v e r i r l e r . B u h a r a b e l e r o r t a s ı n d a t ü n e y e n b i r a v u ç i n s a n ı n ü s t ü n d e ise, d ü n y a n ı n e n g ü z e l k u b b e l e r i v e e n i n c e m i n a r e l e r i h a z i n b i r t e z a t i ç i n d e y ü k s e l i r l e r . M a h a l l e m i z i n fakir, fakat d a h a i y i s i n i a r a m a y a n s a k i n , d ü z e n l i b i r h a y a t ı v a r d ı . K o m ş u l a r ı m ı z ı n b i r .kısmı bağ, b a h ç e işleriyle u ğ r a ş ı r l a r d ı . B i r k ı s m ı d a ş e h r i n , a k l a g e l e b i l e c e k b ü t ü n k ü ç ü k i ş l e r i n e d a ğ ı l ı r l a r d ı . A r a b a c ı l ı k , k ö y l e r d e , k ı r l a r d a k u r u l a n p a z a r l a r d a g e z g i n c i l i k y a p a n l a r d a y a r d ı . A m a h e p s i n i n g ö r ü n ü ş l e r i c i d d î , t e m k i n l i y d i . H e p s i d e ş i k a y e t s i z , g ö z ü t o k , A l l a h t a n g e l e n v e g e l e b i l e c e k o l a n h e r şeye ö n c e d e n b o y u n e ğ m i ş , g ö n ü l l e r i r a h a t i n s a n l a r o l a r a k b i r b i r l e r i n i s a y a r l a r d ı . G e n ç l e r y a ş l ı l a r a saygı g ö s t e r i r l e r d i . B i z i m m a h a l l e m i z e p o l i s veya j a n d a r m a h i ç b i r z a m a n g e l m e z d i . B e n i m y a ş a d ı ğ ı m v e h a t ı r l a y a b i l d i ğ i m y ı l l a r d a b u r a d a , h i ç b i r p o l i s v a k a s ı o l m a d ı . D e l i k a n l ı l a r ı n ufak tefek h u y s u z l u k l a r ı g e n e m a h a l l e i ç i n d e h a l l o l u n u r d u . M a h a l l e n i n k e r p i ç d u v a r l a r veya ç i t l e r l e ç e v r i l m i ş e v l e r i T u n c a n e h r i n i n iki k o l u n u n s u l a d ı ğ ı d ü z , yeşillik ç a y ı r l a r a b a k a r d ı . S o n r a b u n l a r , b u eski saraj? ç a y ı r l a r ı n d a n , ş e h i r k e n a r -l a r ı n d a n b a ş -l a y a r a k , ş e h r i n i ç e r i -l e r i n e d o ğ r u k a d e m e k a d e m e y ü k s e l i r d i . B ü t ü n evler k ü ç ü k b a h ç e l e r i ç i n d e k a y b o l d u ğ u i ç i n b u n l a r ı n a ğ a ç l a r a r a s ı n d a n y a l n ı z k i r e m i t veya saz ö r t ü l ü d a m l a r ı g ö r ü l ü r d ü . B ö y l e c e h e r ev, h e r t a r a f ı n d a n ç e v r i l m i ş b i r k a l e gibi, k e n d i i ç i n d e y a ş a r d ı . F a k a t b i r b a k ı ş t a sessiz v e h a r e k e t s i z g ö r ü n e n b u k e n a r m a h a l l e n i n , r e n k l i , c a n l ı b i r i ç â l e m i , b i r m a n e v î h a y a t ı v a r d ı : G ö ç h a t ı r a l a r ı n d a n , h a r p veya k o m i t e c i l i k h i k â y e l e r i n d e n b a ş k a , d i l d e n dile n a k l o l u n a n m a s a l l a r v e y a k ö t ü t a ş b a s m a s ı k i t a p l a r d a n o k u n a n h u r a f e l e r , r ü y a v e fal t a b i r l e r i , aşk v e k a h r a m a n l ı k d e s t a n l a r ı , n i h a y e t b i r a z d i n , b i r a z t a r i k a t h a v a s ı . . . B u n l a r h e r k e s i n m ü ş t e r e k m a l ı o l a n , h e r k e s i n i ç â l e m i n d e
d e r e c e d e r e c e y e r a l a n m a n e v î v a r l ı k l a r d ı . B u h a y a l , d ü ş ü n c e v e i n a n ı ş s e r m a y e l e r i , m a h a l l e n i n , a z ç o k d u y g u l u h e r i n s a n ı gibi, b e n i m ç o c u k b e n l i ğ i m i n d e ilk ö r g ü s ü n ü d o k u d u . H a t t a d e n e b i l i r k i b u m a n e v î ö r g ü b e n i m i ç b e n l i ğ i m e , m a h a l l e n i n d i ğ e r ç o c u k l a r ı n d a n d a h a ç o k d a m g a s ı n ı v u r d u . Ç ü n k ü b u k e n a r m a h a l l e n i n e n sık v e e n c a n l ı t o p l a n t ı l a r ı b i z i m e v d e o l u r d u . B i z d e n b a ş k a , m a h a l l e n i n h i ç b i r e v i n d e , b u t a ş b a s m a s ı k i t a p l a r ı o k u y a b i l e c e k k i m s e y o k t u . B a b a m ı n , o k a d a r ü s t ü n , o k a d a r o l g u n v a s ı f l a r ı n a r a ğ m e n h i ç o k u y u p y a z m a b i l m e m e s i n e k a r ş ı l ı k a n a m , d i n , m a s a l v e d e s t a n k i t a p l a r ı n ı o k u r , a n l a t a b i l i r d i . M a h a l l e k ı z l a r ı n a , k a d ı n l a r ı n a d u a l a r ı ö ğ r e t i r , n a m a z s u r e l e r i n i b e l l e t i r d i . İ b a d e t , h a t t a z i k i r t o p l a n -t ı l a r ı y a p a r d ı . E v i n i n i ş l e r i n d e n v e i b a d e -t l e r d e n a r -t ı r a b i l d i ğ i v a k i t l e r d e p a r a l ı veya p a r a s ı z b i r t a k ı m d i k i ş l e r d i k e r d i . E v i m i z i n g e ç i m i n e b i r ş e y l e r k a t m a y a ç a l ı ş ı r d ı . N e ç o k zayıf, n e ç o k t o p l u , o r t a b o y l u , y u v a r l a k v e s a k i n y ü z l ü b i r g ö r ü n ü ş ü v a r d ı . G a y r e t l i , d u y g u l u , i m a n l ı k a d ı n d ı . H e r k e s o n a b i r ş e y l e r s o r a r d ı . H e r k e s o n d a n b i r ş e y l e r ö ğ r e n i r d i . H a t t a b i z i m m a h a l l e n i n b i r a z dış s ı n ı r l a r ı n d a b i l e , dikişi d i k i l e c e k k i m s e s i z k ı z l a r a , k e d e r l i , t e s e l l i y e veya i m a n a m u h t a ç k a d ı n l a r a h e p : - Ş a z i y e h a n ı m a git! d e f l e r d i . B u n l a r d a b i z e g e l i r l e r v e g a l i b a a r a d ı k l a r ı n ı d a b u l u r l a r d ı . B i r a z z a m a n g e ç i p d e a n a m b a n a d a a z ç o k o k u m a y a z m a y ı ö ğ r e t i n c e , yavaş yavaş b e n d e m a h a l l e n i n a r a n ı l a n , s a y ı l a n b i r u n s u r u o l d u m . B a z e n y a z m a k ş a m ü z e r l e r i , b a h ç e m i z d e k i b ü y ü k d u t a ğ a c ı n ı n b i r d a l m a ç ı k a r a k y ü k s e k s e s l e Âşık Ö m e r , Âşık G a r i p d i v a n l a r ı o k u r d u m . B a z e n d e g e c e t o p l a n t ı l a r ı n d a c e n k k i t a p l a r ı n ı , c i n p e r i h i k â y e l e r i n i , y a h u t -t a d e s -t a n l a r ı , aşk m a s a l l a r ı n ı h e r k e s e d i n l e -t i r d i m . * + B u c i n p e r i h i k â y e l e r i n i n e n c a n l ı s ı «Bir S e r e n c a m » dı. B u h i k â y e , y e r ü s t ü n d e d e ğ i l y e r a l t ı n d a g e ç i y o r d u . Y e r a l t ı n d a c i n ler, p e r i l e r , d e v l e r y a ş ı y o r l a r d ı . O r a d a h e r ş e y s i h i r l i v e t ı l ı -s ı m l ı i d i . C i n l e r , p e r i l e r l e d a i m a ç a r p ı ş ı y o r l a r d ı .
B u n l a r ı n s a r a y l a r ı , m a ğ a r a l a r ı , k a l e l e r i , ş e h i r l e r i v a r d ı . A t t ı ğ ı m ı z s ü p r ü n t ü l e r o n l a r d a a l t ı n v e y a g ü m ü ş p a r a vazifesi g ö r ü y o r d u . B u n l a r ı h e r k i m a k ş a m k a r a r d ı k t a n s o n r a d ı ş a r ı y a a t a r s a o n l a r a v e r g i v e r m i ş o l u r d u . O n l a r a k a r ı ş m ı ş s a y ı l ı r d ı . O n d a n s o n r a , c i n l e r e , p e r i l e r e k a r ı ş a n l a r ı n e v l e r i h e r a k ş a m , o n l a r t a r a f ı n d a n s a r ı l ı r d ı . O n l a r v e r g i l e r i n i b e k l e r l e r , v e r m e ¬ y e n l e r i n u y k u l a r ı n a g i r e r e k h a k l a r ı n ı i s t e r l e r d i . H i k â y e k o r k u n ç o l d u ğ u k a d a r s a ç m a y d ı . F a k a t b ö y l e h i ¬ k â y e l e r , g e c e n i n i l e r l e m i ş s a a t l a r ı n d a , k ü ç ü k b i r p e t r o l l a m ¬ b a s ı n ı n z o r l u k l a ı ş ı k l a n d ı r d ı ğ ı , k a p ı l a r ı , p e n c e r e l e r i sıkı sıkıya k a p a n m ı ş b a s ı k b i r o d a d a v e h e p s i d e k o r k u l a r ı n d a n u y u ş m u ş k a d ı n l a r a , ç o c u k l a r a a n l a t ı l ı n c a , t e s i r b a ş k a l a ş ı r d ı . O z a m a n b u h i r h i k â y e o l m a k t a n ç ı k a r d ı . D e v l e r , c i n l e r , p e r i l e r b i r b i r i n e k a r ı ş a r a k b a h ç e l e r i d o l d u r u r , c a m l a r ı , k a p ı l a r ı z ı n g ı r d a t ı r gi¬ b i o l u r l a r d ı . N e r e d e ise b u n l a r ı e v l e r i b a s a r a k , o d a l a r a sal¬ d ı r a r a k h e p i m i z i b o ğ a c a k l a r ı n ı s a n ı r d ı k . B ö y l e o l u n c a d a h i ¬ k â y e n i n b ü t ü n t a b i a t dışı u n s u r l a r ı , b ü t ü n ç o c u k l a r gibi b e ¬ n i m d e h e n ü z i ş l e n m e m i ş ç o c u k m u h a y y i l e m i n t e m e l i n e ger¬ ç e k v a r l ı k l a r gibi y e r l e ş i r , ö y l e c e k a l ı r d ı . . . B u n l a r , ilk ç o c u k ¬ l u k t a h a y y ü l l e r i m i n e n alt k a d e m e l e r i n d e d a i m a c a n l ı o l a r a k y a ş a r d ı l a r .
Aşk veya savaş d e s t a n l a r ı n ı n h a v a s ı , h u r a f e l e r d e n b a ş k a y ¬ dı. B u n l a r d a y a ş a y a n , t a b i a t d ı ş ı m a h l û k l a r değil, i n s a n ü s t ü k a h r a m a n l a r d ı . L i r i k h i k â y e v e d e s t a n l a r ı n h e p s i n d e m ü ş t e r e k o l a n ş u y d u ki; b u n l a r d a aşk, h i ç b i r z a m a n visale u l a ş a m a y a n b i r şey, y a n i «ebedî b i r h a s r e t » t i . M e c n u n L e y l â ' y ı a r a r , L e y l â i ç i n y a n a r d ı . F a k a t L e y l â ' y ı g ö r d ü ğ ü z a m a n t a n ı m a z v e h e r r a s t l a d ı ğ ı k ı z a : - S e n L e y l â m ı s ı n ? diye s o r a r d ı . C e v a p a l m a s ı d a ş a r t d e ğ i l d i . Ç ü n k ü L e y l â ' y ı e s e n r ü z g â r , u ç a n k u ş , ç a ğ l a y a n su, y a h u t d a d a ğ d a d o l a ş a n g a z a l y a v r u s u p e k â l â t e m s i l e d e b i l i r d i . O z a m a n s a z ı n ı alır, e b e d î h a s r e t i n i n , y a n i m u t l a k v e so¬ y u t a ş k ı n ı n c o ş k u n l u ğ u n u a n l a t ı r d ı .
F e d a k â r l ı k , k a h r a m a n l ı k d a h i ç b i r k a r ş ı l ı k i ç i n d e ğ i l d i . M e c n u n ç ö l e d ü ş e r v e y a b a ş ı n a k u ş l a r y u v a y a p a r d ı . F e r h a t k a y a d e l e r veya d a ğ ı dağ ü z e r i n e k o r d u . H a l b u k i o n l a r ı n sev¬ g i l i l e r i o l a n L e y l â ' l a r , Ş i r i n ' l e r b u m a c e r a l a r d a a n c a k p a s i f bi¬ r e r s ü j e d i r l e r . H e r b i r i b i r h a y a l e â ş ı k o l a n O r t a ç a ğ şövalyele -r i n i n o m e v h u m p -r e n s e s l e -r i gibi b i -r ş e y d i -r l e -r . S o n r a , d e s t a n l a r ı n a n l a t t ı ğ ı b u s e v e n l e r d e n h e m e n h i ç b i r i s e v g i l i s i n e k a v u ş a m a z . K a v u ş s a d a b i r l e ş e m e z . B i r l e ş s e d e b u b i r l e ş m e b i r d ü n y a visali o l m a y ı p , a n c a k ö l ü m o n l a r ı e b e d î v i s a l e k a v u ş t u r u r d u . O n u n i ç i n t a ş b a s m a s ı k i t a p l a r d a sevgili¬ l e r , d a i m a b a ş l a r ı b i r b i r l e r i n e d o ğ r u e ğ i l m i ş , f a k a t h i ç b i r z a ¬ m a n b i r b i r l e r i n e u l a ş m a y a n n a r i n servi a ğ a ç l a r ı ş e k l i n d e r e s -m o l u n u r l a r d ı . F a k a t b e n i -m ç e v r e -m d e b u n l a r ı s e y r e d e n l e r , b u t a b i a t a u y m a y a n r e s i m l e r i h i ç y a d ı r g a m a z l a r d ı . H e r k e s o n l a r a k e n d i m e y l i n e , k e n d i h a y a l k u d r e t i n e g ö r e ş e k i l v e m a n a ve¬ r i r d i . O z a m a n b a z e n sessiz, b a z e n h ı ç k ı r ı k l ı , g ö z y a ş l a r ı , h e r ¬ k e s i n k e n d i i ç i n d e k e n d i h a y a l i n e g ö r e i ş l e d i ğ i b u m a c e r a i ç i r t i ç i n a k a r d u r u r d u . H a t t a b u y a ş l a r d a h e r k e s , b i r a z d a k e n d i i ç i n a ğ l a m a k t a g i b i y d i . Ç ü n k ü a y r ı l ı k , h a s r e t v e g u r b e t , b i z i m k e n a r m a h a l ¬ l e n i n d e m e l â n k o l i k u n s u r l a r ı y d ı . B i z d e k a d ı n v e e r k e k d a i m a a y r ı y a ş a r d ı . E v l e n m e l e r , n e d e olsa b i r a ş k ı n e s e r i o l m a k t a n z i y a d e g e l e n e ğ i n e m r i y l e o l u r d u . B ö y l e o l u n c a d a , t a b i a t ı y l e t a t m i n e d i l e m e y e n v e h a t t a n e o l d u ğ u d a a ç ı k ç a b i l i n m e y e n a r ¬ z u l a r v e b u n a b e n z e r d u y g u l a r , e l b e t t e k i a n c a k d e s t a n l a r ı n a n l a t t ı ğ ı ş e y l e r e u y m a k t a y d ı . B i r d e â ş ı k d i v a n l a r ı v a r d ı k i o n l a r d a , L e y l â ile M e c n u n K e r e m ile Aslı h i k â y e l e r i n d e o l d u ğ u gibi b i r aşk m a c e r a s ı d e ¬ ğil, s a d e c e a ş k ı n k e n d i s i d i l e g e l i r d i . Âşık Ö m e r , Âşık G a r i p d i v a n l a r ı b a ş t a n b a ş a b i r y a k a r ı ş t ı . Âşık s e v g i l i s i n i n h a t t a k i m o l d u ğ u n u d a b i l m e z d i . F a k a t h i ç b i r z a m a n e l d e e d i l e m e y e n b i r a h u n u n , y a n i t a m a m e n s o y u t b i r r u h b a ğ l ı l ı ğ ı n ı n b ü t ü n ö m ü r b o y u n c a s ü r e n ç e k i c i l i ğ i ile d i y a r d i y a r d o l a ş ı r d ı . B u c e z b e , b u d e s t a n l a r d a s o n s u z b i r h a y a l g e n i ş l i ğ i ile ifade e d i l ¬ m i ş b u l u n u r d u . B e n b u a ş k ı n ; b i r a z s o y u t , b i r a z i n s a n ü s t ü b i r
a ş k ı n c e z b e s i n i v e s i h r i n i , i ç i m d e b i r ü r p e r t i h a l i n d e d a i m a ya-ş a t m ı ya-ş ı m d ı r . A n a m d a n v e b i r a z y a ş ı m g e l i ş i n c e b e n d e n b a ş k a o k u m a b i l e n i o l m a y a n b i z i m k e n a r m a h a l l e n i n g e c e t o p l a n t ı l a r ı n d a b ü t ü n b u n l a r ı o k u m a k b i z e . d ü ş e r d i . H u r a f e l e r i , h i k â y e l e r i , d e s t a n l a r ı ; d i v a n l a r v e c e n k m a s a l l a r ı t a k i p e d e r d i . Z a m a n l a r , m e safeler d u r u m u n d a n b i r b i j r i n e k a r ı ş i r d i K e n a r m a h a l l e m a nevî h a y a t ı n ı n b i r c e p h e s i n i b ö y l e c e y a ş a r d ı . B a n a g e l i n c e , b e n , y a l n ı z o k u m a k veya o k u n a n ı d i n l e m e k l e k a l m a y a r a k , b i r d e d i n l e y e n l e r i i n a n d ı r m a k v e o n l a r d a t e s i r l e r y a r a t m a k d u r u m u n d a o l d u ğ u m i ç i n , d i m a ğ ı m h a d d i n d e n fazla ç a l ı ş ı r d ı . Z a m a n o l u r d u k i k e n d i m i , b ü t ü n b u d u y g u l a r ı d u y a n , b ü t ü n b u m a c e r a l a r a k a r ı ş a n k a h r a m a n l a r d a n b i r i gibi h i s s e d e r d i m . B e n i d i n l e y e n b ü t ü n b e n i m y a ş ı m d a ç o c u k l a r d a n b a ş k a t ü r l ü o l d u ğ u m a v e y o l u m u n , o n l a r ı n y o l l a r ı n d a n b a ş k a t ü r l ü o l a c a ğ ı n a i n a n d ı ğ ı m o l u r d u . K u m r a l , y ü z ü r e n k l i , n a r i n fakat s ı h h a t l i b i r ç o c u k t u m . O k u m a b i l e n b i r a n a n ı n oğlu o l u ş u m v e o k u m a b i l i ş i m , z a t e n m a h a l l e n i n d i ğ e r ç o c u k l a r ı n ı n d a b e n i , k e n d i l e r i n d e n b i r a z d a h a b a ş k a g ö r m e l e r i n i t a b i î k ı l ı ş ı m d ı . B e n i , ç e t e c i l i k o y u n l a r ı n d a v e k a v g a l a r ı n d a p e k b a ş a s e ç m e z l e r d i a m a , i t i b a r l ı ç o c u k l a r d a n g e n e d e a y ı r m a z l a r d ı . H u l â s a m a h a l l e n i n k a d ı n l a r ı v e ç o c u k l a r ı , b e n i m o k u d u ğ u m d e s t a n l a r ı , d i v a n l a r ı d i n l e r l e r d i . B e n ise, a n a m d a n d i n l e d i ğ i m y a h u t k e n d i o k u d u ğ u m d e s t a n l a r ı n , h i k â y e l e r i n m a c e r a l a r ı n a k a r ı ş m a k i s t e r d i m . A n a m ı n d a b e n i m i ç i n r ü y a l a r ı , k e h a n e t l e r i b e n i m b u ö n s e z i l e r i m i b e s l e r d i . O n a g ö r e b e n , er-geç b u m a h a l l e d e n a y r ı l a c a k t ı m . Ç o k o k u y a c a k t ı m . U z a k m e m l e k e t l e r e g i d e c e k t i m v e b i r g ü n , b ü y ü k a d a m o l a c a k t ı m . . . B ö y l e o l u n c a da, o z a m a n ç o c u k r u h u m u , â d e t a b e n h i s s e t m e d e n s a r a n h a y a l l e r , d ü ş ü n c e l e r b e n i z a m a n z a m a n ç o c u k l a r ı n k a l a b a l ı ğ ı n d a n a y ı r ı r d ı . Y a l n ı z l ı ğ a , d ü ş ü n c e y e , b e l i r s i z a r z u l a r a s ü r ü k l e r d f . M a c e r a , aşk, k a h r a m a n l ı k m e y i l l e r i , k e n d i k e n d i l e r i n e r u h u m u n ilk ş e k i l l e ş m e l e r i n e k a r ı ş ı r d u r u r d u . . .
