i
PENGARUH KINERJA GURU TERHADAP MOTIVASI BELAJAR ANAK
KELOMPOK B SEKOLAH TAMAN KANAK-KANAK
DHARMA WANITA SE KECAMATAN KEDU
KABUPATEN TEMANGGUNG
SKRIPSI
Diajukan kepada Fakultas Ilmu Pendidikan
Universitas Negeri Yogyakarta
untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan
guna Memperoleh Gelar Sarjana Pendidikan
Oleh
Vetti Priskilla Wardani
NIM 09111244022
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN GURU PENDIDIKAN ANAK USIA DINI
JURUSAN PENDIDIKAN PRA SEKOLAH DAN SEKOLAH DASAR
FAKULTAS ILMU PENDIDIKAN
UNIVERSITAS NEGERI YOGYAKARTA
PERSIETUJUAIT
Skripsi
yang
berjudul
*PENGARUH
KINERIA
GLIRU TERHADAP
MOTMSI
BELAJAR
ANAK
KELOMPOK
B
SEKOLAH TAMAN
KANAK-KANAK
DHARMA
WANITA
SE
KECAIUA-TAN
KEDU
KABTIPATEN
TEMANGGUNG"
yang disusun oleh
Vetti Priskilla
Wardani,
NIM
09111244022
ini
telah
di
setujui oleh
pembimbing untuk diujikan.
Yogyakarta,
lCI
Juni 2013
Pembimbing
II
NrP.
19560727 198503
I
024
b4@
Nur Hayati, M.
Pd.
SI]RAT
PERI\TYATAAIY
Dengan
ini
saya menyatakan
bahwa
shipsi
ini
benm-benar karya
saya
sendiri.
Sepanjang pengetahuan saya
tidak
terdapat
karya
atau pendapat
yang
ditulis
atau
diterbitkan orang
lain
kecuali
sebagai acuan atau
kutipan
dengan
mengikuti
tata
penulisan karya
ilmiah
yang telah
lazim.
Tanda tangan dosen
penguji
yang tertera
dalam
halaman pengesahan adalatr asli.
Jika
tidak asli,
saya
siap
menerima
sanksi ditunda yudisium
pada
periode
berikutnya.
Yogyakarta,
l0
Juni 2013
Yangmenyatakan,
I
[
:::
G:r::
i,
r',j
ill
Vetti
Priskilla Wardani
v
MOTTO
Orang-orang yang berhasil di dunia adalah orang-orang yang bangkit
dan mencari keadaan yang mereka inginkan, dan jika tidak
menemukannya, mereka akan membuatnya sendiri .
(George Bernard Show)
Pendidikan bukanlah untuk mengubah siswa, atau menghibur mereka
dengan pelajaran yang menyenangkan. Juga bukan untuk menciptakan
teknisi-teknisi yang ahli dibidangnya. Pendidikan adalah untuk
menantang siswa agar selalu berpikir kritis dan ingin tahu.
Pendidikan adalah juga untuk membuka wawasan,
Menumbuhkan rasa cinta belajar, serta mengajar
anak didik untuk berpikir dengan benar,
sebisa mungkin.
vi
PERSEMBAHAN
Karya ini dengan penuh rasa syukur penulis persembahkan untuk:
1. Ayahanda dan Ibunda yang tak hentinya menyayangi dan terimakasih atas semua
ridho, doa, nasehat, dan kepercayaan kepada penulis.
2. Untuk kakakku dan adik-adikku.
3. Almamaterku.
vii
PENGARUH KINERJA GURU TERHADAP MOTIVASI BELAJAR ANAK
KELOMPOK B SEKOLAH TAMAN KANAK-KANAK DHARMA
WANITA SE KECAMATAN KEDU KABUPATEN TEMANGGUNG
Oleh
Vetti Priskilla Wardani
NIM 09111244022
ABSTRAK
Penelitian ini bertujuan untuk: (1) mengetahui kinerja guru, (2)
mengetahui motivasi belajar anak, dan (3) mengetahui pengaruh kinerja guru
terhadap motivasi belajar anak kelompok B di TK Dharma Wanita se Kecamatan
Kedu Kabupaten Temanggung.
Penelitian ini merupakan penelitian kuantitatif dengan pendekatan
expost
facto. Populasi dalam penelitian ini adalah guru dan anak yang berjumlah 36 guru
dan 360 anak dengan sampel sebanyak 36 guru dan 189 anak. Pengambilan
sampel menggunakan teknik
area proportional random sampling. Instrumen
pengumpulan data berupa kuesioner dengan skala likert yang memiliki 4 alternatif
jawaban, terdiri atas 60 butir pertanyaan. Uji validitas instrumen menggunakan
validitas isi dengan teknik
experts judgment
kemudian diteruskan dengan
diujicobakan kepada 30 guru TK yang tidak termasuk dalam sampel penelitian,
sedangkan untuk reliabilitas instrumen menggunakan rumus
Alpha Cronbach
dengan hasil 0,970 untuk variabel kinerja guru dan 0,929 untuk variabel motivasi
belajar anak. Analisis data dalam penelitian ini menggunakan teknik analisis
deskriptif.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa: (1) kinerja guru kelompok B
sebagian besar termasuk dalam kategori tinggi dengan presentase 63,9%;
kemudian (2) motivasi belajar anak kelompok B sebesar separuh (50%) berada
dalam kategori tinggi; dan (3) terdapat pengaruh positif dan signifikan kinerja
guru terhadap motivasi belajar anak kelompok B di TK se Kecamatan Kedu, yang
ditunjukkan dengan hasil perhitungan r
hitung
sebesar 0,612 > r
tabel
sebesar 0,329 dan
nilai signifikan sebesar 0,003 (p < 0,05).
viii
KATA PENGANTAR
Assalamualaikum
Ungkapan puji syukur penulis tunjukan kehadirat ALLAH Yang Maha Esa
atas segala nikmat yang telah dianugerahkan kepada penulis, sehingga
penyusunan tugas akhir (skripsi) ini dapat terselesaikan.
Skripsi yang berjudul PENGARUH KINERJA GURU TERHADAP
MOTIVASI BELAJAR ANAK KELOMPOK B SEKOLAH TAMAN
KANAK-KANAK DHARMA WANITA SE KECAMATAN KEDU KABUPATEN
TEMANGGUNG ini tidak mungkin dapat terselesaikan tanpa bantuan dan
dukungan dari berbagai pihak, oleh karena itu dalam kesempatan ini penulis akan
mengucapkan terima kasih kepada:
1. Dekan Fakultas Ilmu Pendidikan Universitas Negeri Yogyakarta beserta staf,
yang telah memberi pelayanan dalam proses selama kuliah.
2. Koordinator Program Studi Pendidikan Guru Pendidikan Anak Usia Dini
Fakultas Ilmu Pendidikan Universitas Negeri Yogyakarta, yang telah
menyetujui dan memberikan kemudahan dalam melakukan penelitian sampai
pada penyusunan skripsi.
ix
4. Ibu Nur Hayati, M.Pd selaku pembimbing II skripsi yang penuh dengan
keikhlasan membimbing dan mengarahkan penulis dalam penyusunan skripsi
ini. Terima kasih atas segala ilmu yang selalu diberikan sebagai motivasi
penulis untuk menyelesaikan skripsi ini.
5. Dr. Ishartiwi selaku penguji utama yang telah memberikan saran dalam ujian
skripsi.
6. Ika Budi Maryatun, M.Pd selaku sekretaris penguji yang telah memberikan
saran dalam ujian skripsi.
7. Kepala Sekolah Taman Kanak-Kanak Dharma Wanita se Kecamatan Kedu
Kabupaten Temanggung, beserta seluruh stafnya atas segala data, informasi,
dan semua masukanya selama proses pengambilan data dalam penelitian.
8. Keluarga Tercinta, Bapak Umar Bundhori dan Ibu Romiyati serta kakakku
Vela Miarri Nurma Arimbi dan adik-adikku Nanda Rakasukma Yudistira dan
Exqiu Nandin Ashifa Wadona yang senantiasa memberikan semangat,
mendoakan, dan menemani penulis dalam suka maupun duka.
9. Seluruh teman-teman seperjuangan program studi Pendidikan Guru
Pendidikan Anak Usia Dini angkatan 2009 yang senantiasa mendukung,
menyemangati dan memberikan bantuan serta berbagi cerita, cinta, dan doa.
10. Semua pihak yang tidak bisa peneliti sebutkan satu persatu yang telah
Pe,nufis.;
:
semoga sKnlNl
yang
ada. Harapan penulis
perelitianpadaumumnya.
'
:?
'-t
Yogyakarta,
Juni 2013
NrM.0911t244022
xi
DAFTAR ISI
hal
HALAMAN JUDUL ... i
HALAMAN PERSETUJUAN ... ii
SURAT PERNYATAAN... iii
HALAMAN PENGESAHAN... iv
MOTTO ... v
PERSEMBAHAN... vi
ABSTRAK ... vii
KATA PENGANTAR ... viii
DAFTAR ISI ... xi
DAFTAR TABEL ... xiv
DAFTAR GAMBAR ... xv
DAFTAR LAMPIRAN... xvi
BAB I PENDAHULUAN ...
1
A. Latar Belakang Masalah ... 1
B. Identifikasi Masalah ... 10
C. Batasan Masalah ... 11
D. Rumusan Masalah... 11
E. Tujuan Penelitian ... 11
F. Manfaat Penelitian ... 12
BAB II KAJIAN PUSTAKA ... 13
A. Belajar Anak Usia Dini ... 13
1. Pengertian Belajar Anak Usia Dini ... 13
2. Prinsip Belajar Anak Usia Dini... 16
3. Karakteristik Cara Belajar Anak Usia Dini ... 20
4. Faktor yang Mempengaruhi Belajar Anak Usia Dini... 22
B. Motivasi Belajar Anak Usia Dini ... 26
xii
2. Fungsi Motivasi dalam Belajar Anak Usia Dini ... 28
3. Jenis dan Indikator Motivasi Belajar Anak Usia Dini... 30
4. Cara Menumbuhkan Motivasi Belajar Anak Usia Dini ... 36
C. Kinerja Guru... 38
1. Pengertian Kinerja Guru ... 38
2. Ruang Lingkup Kinerja Guru ... 42
3. Faktor yang Mempengaruhi Kinerja Guru ... 46
4. Penilaian Kinerja Guru ... 47
D. Kerangka Pikir... 55
E. Hipotesis Penelitian ... 57
BAB III METODE PENELITIAN ... 58
A. Jenis dan Bentuk Penelitian... 58
B. Tempat dan Waktu Penelitian ... 59
C. Populasi dan Sampel Penelitian... 59
D. Variabel Penelitian dan Definisi Operasional ... 63
1. Variabel Penelitian ... 63
2. Definiasi Operasional ... 64
E. Teknik Pengumpulan Data dan Instrumen Pengumpulan Data... 65
1. Teknik Pengumpulan Data... 65
2. Instrumen Penelitian... 67
F. Perhitungan Validitas dan Reliabilitas Instrumen Penelitian... 71
1. Perhitungan Validitas Instrumen... 72
2. Perhitungan Reliabilitas Instrumen ... 74
G. Teknik Analisis Data... 76
1. Analisis Statistik Deskriptif ... 76
2. Analisis Statistik Inferensial ... 77
BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN... 83
A. Deskriptif data Hasil Penelitian... 83
B. Pengujian Persyaratan Nomalitas dan Linieritas Data... 93
C. Pengujian Hipotesis Statistik... 95
xiii
E. Keterbatasan Penelitian... 111
BAB V KESIMPULAN DAN SARAN ... 112
A. Kesimpulan... 112
B. Saran... 113
DAFTAR PUSTAKA... 115
xiv
DAFTAR TABEL
hal
Tabel 1. Standar Kompetensi Pedagogik Guru PAUD/TK/RA ... 43
Tabel 2. Standar Kompetensi Kepribadian Guru PAUD/TK/RA ... 44
Tabel 3. Standar Kompetensi Sosial Guru PAUD/TK/RA ... 45
Tabel 4. Standar Kompetensi Profesional Guru PAUD/TK/RA ... 46
Tabel 5. Besar Populasi Penelitian ... 60
Table 6. Besar Sampel Penelitian ... 63
Tabel 7. Kisi-Kisi Variabel Kinerja Guru ... 69
Tabel 8. Kisi-Kisi Variabel Motivasi Belajar Anak ... 70
Tabel 9. Hasil Pengujian Reliabilitas Instrumen ... 75
Table 10. Kategori Skor Variabel Kinerja Guru dan Motivasi Belajar Anak... 77
Tabel 11. Distribusi Frekuensi Aspek Perencanaan Pembelajaran ... 85
Tabel 12. Distribusi Frekuensi Aspek Pelaksanaan Pembelajaran... 85
Tabel 13. Distribusi Frekuensi Aspek Penilaian Pembelajaran ... 85
Tabel 14. Distribusi Frekuensi Aspek Tindak Lanjut Pembelajaran ... 86
Tabel 15. Distribusi Frekuensi Variabel Kinerja Guru... 86
Tabel 16. Distribusi Frekuensi Adanya Keinginan Berhasil Dalam Belajar ... 89
Tabel 17. Distribusi Frekuensi Adanya Dorongan Anak Dalam Belajar ... 89
Tabel 18. Distribusi Frekuensi Adanya Cita-Cita Masa Depan Anak ... 90
Tabel 19. Distribusi Frekuensi Adanya Penghargaan Dalam Belajar ... 90
Tabel 20. Distribusi Frekuensi Adanya Kegiatan Belajar yang Menarik ... 90
Tabel 21. Distribusi Frekuensi Motivasi Belajar Anak ... 92
Tabel 22. Hasil Pengujian Normalitas ... 94
Tabel 23. Hasil Pengujian Linieritas... 95
xv
DAFTAR GAMBAR
xvi
DAFTAR LAMPIRAN
hal
Lampiran 1. ...120
1. Instrumen Penelitian Variabel Kinerja Guru ...123
2. Instrumen Penelitian Variabel Motivasi Belajar Anak ...126
3. Rubrik Penelitian Variabel Kinerja Guru ...128
4. Instrumen Penelitian Variabel Motivasi Belajar Anak ...138
Lampiran 2. ...145
1. Data Hasil Pengujian Variabel Kinerja Guru ...146
2. Data Hasil Pengujian Variabel Motivasi Belajar Anak ...147
3. Data Hasil Penelitian Variabel Kinerja Guru ...148
4. Data Hasil Penelitian Variabel Motivasi Belajar Anak ...149
Lampiran 3. ...154
1. Hasil Perhitungan PengujianValiditas ...155
2. Hasil Perhitungan Pengujian Reliabilitas ...157
Lampiran 4. ...158
1. Statistik Deskriptif (Distribusi Frekuensi Kinerja Guru dan
Motivasi Belajar Anak) ...159
2. Hasil Perhitungan Kategori Data ...159
3. Data Guru TK Dharma Wanita Kecamatan Kedu Kabupaten
Temanggung ...160
Lampiran 5. ...161
1. Pengujian Normalitas ...162
2. Pengujian linieritas ...164
3. Pengujian Regresi Linier ...165
Lampiran 6. ...166
1. Surat Keterangan Validitas Instrumen Penelitian...167
atar Belakang Masalah
y
! "# ! !$! " %$ & ' !!$ $! ! ! & !
&(!$)
#! !$ $ ! !!
y
"&!y
! *$$ $ *$ !( " ! ! "
y
! $$" ! "&! ( !!$ $ " "&( "&
($ "& * " ! ( ! ( $" "! !$!$ ! "
" "$!! !$ &!*
.
Pendidikan merupakan segala usaha untuk membina kepandaian dan
mengembangkan kesempurnaan manusia baik jasmani maupun rohani yang
berlangsung seumur hidup baik di dalam maupun di luar sekolah. Pendidikan
yang bermutu menurut E. Mulyasa (2009: 4-6), merupakan syarat untuk
mewujudkan kehidupan bangsa yang maju, modern dan sejahtera. Sebagaimana
diketahui banyak negara yang tidak memiliki sumber daya alam yang melimpah
namun dapat mewujudkan kemakmuran dan kesejahteraan rakyatnya. Hal tersebut
terjadi akibat dari pendidikan yang mereka miliki mempunyai kualitas yang baik,
sehingga menghasilkan sumber daya manusia yang berkualitas. Salah satu faktor
penting yang harus dipenuhi agar pendidikan dapat berkualitas adalah pada
keberadaan guru.
y
,- . / ,01 234 ,1 5 0-0 236 ,7, 1 8-20293-: ,1 ,- ; 3;/ ,
w
, 9<; / <= 13; /, -. ,- ,15 ,>,; 23.,>, ?893- 20
y
,- . 5 0;0>01 0-@, AB,7 <- C,2@05 511 : +DD EF GE HID JKL3>,-4<9-@,M, 209 8=: 51 1A+DDNF+J:;3-@, 9,1,-/, =O,?3-505 01,-P,;,-Q,- ,1H
1,-,1 =3- 5,1-@, ; 3-@3 50 ,1 ,- ?3- .,>,;,-H?3- .,>,;,-
y
,- . ; 3-@3-,-.1,-:01>0; /37;,1 -,: 5,- =,- .,9 23?3790
y
,-. 50 /37 01,- 8>3 = 87 ,- .9 <, 50>0- .1<-.,-7 <;,= 23 /, /
,- ,1H,- ,1 ,5 ,>,=
.3-37,20
?3-37 < 2 13><,7 .,
5,-231 ,>0.< 2 ?3-37<2
/ ,-.2,K
P ,;,-Q,-,1H1 ,-,1APQJ, 5,>, =>3;/, .,?3- 5 05 01 ,-
y
,-.509 <4<1,-/, .0,- ,1H,-,1 < 20, IHR 9, =<- <-9<1 ;3>,12,-,1 ,- 2< ,9 < ?78232 ?3;/3>,4 ,7 ,- ,.,7
,- ,1 5,?,9 ; 3-.3;/,- .1,- ?89 3-20-@, 234,1 50-0 23= 0-.., ,-,1 5 ,?,9
/ 3713;/,-. 236,7 ,
w
,4 ,723 /, ., 0 2387,-. ,- ,1AS7- ,w
<>,- Ly
, 850 =:+D DNF T H+JKU>3=1,73- , 0 9<: ?3- 5 0501 ,-50 P,; ,-Q,- ,1H1,-,1 AP QJ;37 <?,1 ,-?3-505
01,-y
,- . ?3-90- .
w
,>, < ?<- / <1 ,- ;37 <?,1 ,- 2y
,7,9 <- 9 <1 ;3;, 2<1 0 43-4,-.?3-505 01 ,- 5 ,2,7 232<,0 53-.,- ?3- 5,?,9 M ,20 98 =: 51 1 A+D DNF +J:
y
,-.;3- ., 9,1,- /,= O, P,;,- Q,-,1H1,-,1 23/ ,.,0 2,>,= 2,9 < /3-9 <1 2,
9<,-?3-505 01 ,- < 20, 50- 0: /<1,- ;37 <?,1,- 2
y
,7 , 9 <- 9 <1 ; 3; ,2<1 0 43-4,-.?3-505 01
,-5,2,7:
,1,-939 ,?0 5,>,; <?,
y
,?3;/ .<-
,-2<;/37 5,
y
,; ,-<20,:>3;/, .,0-0;37<?,1 ,-/,.0,-
y
,- .2,- ., 9?3- 90-.KV,>,;?7 8 232 /3>,4,7;3- .,4,7 :.<7 <;3;?<-@, 09< ., 2<- 9 <1 ; 3- 5 878- .:
;3;/0;/0- .: 5 ,- ;3;/ 370 W,20>0 9, 2 /3>,4 ,7 / ,.0 ,- ,1 <- 9 <1 ;3- 6,?,0 9
<4<,-AL>,; 3 9 8: +D D GF E XJ K Y<7 < ;37 <?,1 ,- W ,1 987
y
,-. 2,-., 9 58; 0- ,- 5 ,- ?,>0-.?3-90- . 5 ,>,; ?3-50 501,- W 87;,> ?, 5, <;<;-@, 1 ,73- , /, .0 ,-,1 .<7 < 237 0-.
[\ ]^^_ ]^ ` \
w
\ a _ ] [_b c d efg\[ hd^\ e\ hdh _\[ _y
\]^ [di`\ j f j\ e\ c b de\h _ ][ _bcdca\ ] [_kilh dhkdib dca\]^\]\]\bmne\ cd[lopqqZrs tuv
wd adig\ h fe\ ]kd]xd ed ]^^ \i \\]kd ]j fjfb\]h\]^\ [j f[ d] [_b\]ledgb dh f\k\]
^_i _ j\ e\ c cdckdih f\kb \ ] \]\ b ]x\ cde\e _f bd^ f\[\] a de\` \i cd ]^\` \ iv y\ c_]
j dcfb f\] klh fh fh [i\[d^fh^_i _ _] [_b cd ]f ]^b \ [b\] c _ [_ g\ h fekd ]j fjfb\ ]h\]^\ [
j fkd ]^\i_g f ledg b dc \ck_\] kilzdh fl]\ e
^ _i_ j\] c _[_
bf]di`\ ]x\v ndh _\ f
j d]^\]
kd] j\k\ [ ne\ c d[ n_x\][l mpq q {r || u o k\i\ kd] jf jfb }~
g d ]j\ b ]x\
kilzdh fl]\eo \ i [f ]x\ a dbdi` \ h dh_\ f kilh dj _io d [fb\ kilzdh f j\] fec_ }~ h di [\
[ fj\ b cd e\ b _b\]bdh\e\ g\] b\ i d ]\bdh\e\ g\] [di hda _[ j\k\[ adi\ b fa\ [h\ ]^\ [z\[\ e
a\^fkdi[_ca _g\]\]\ bjfbdc_jf\ ]g\ i fv
] j\]^_]j\ ]^ ylv t k\ h\e | \\ [
y
| [\g _] pq q [ d] [\]^ ^_i _cd ]^^\i fhb\]a\ g\^_i _\j\ e\ghd a\ ^\fadifb _ [v
_i _ \j\e\ g kd ]jf jfb kilzdh fl]\e j d]^\] [_^\ h _[\c \ c d ]jf jfbo
cd]^\` \ io c dcafc a f]^o cd ]^\ i\ gb\]o cd e\[ fgo cd ] fe\fo j\]
cd]^d\e_\h f \ ]\ b k\j\ kd ]j fjfb\] \]\ b _h f\ jf ]f `\e_i kd ]j fjfb\]
zlic \ eokd] jfj fb\ ]j\ h\ioj\]kd] jf jfb \ ]c d ] d]^\ g v
_i _ cdi _k\ b\] h\e\ g h\ [ _ _]h _i c\]_h f\ j\ e\c kilh dh kd ]jf jfb\]v
\e\ ckilh dhkd ]jfj fb\]jfhdble\go^ _i _cdck_]x\ f[ _^\ h^\]j\
y
\ f [_c d]^\ `\ij\ ]cd ]jf jfb \]\ bo \ ^\ i \ ]\ b j\k\[ cd]` \jf c\ ]_h f\
y
\ ]^ j\k\[ cde\b h\ ]\b\ ]bdgfj_k\]hde\i\ hj d]^\ ]g \bfb \ [blji\ []x\h da\^ fc \]_h f\j\e\ ckdi[dc _\]j\]
kdi^\ _ e\]j d]^\]h dh\c\j\ ]j_ ]f\j\ ]j\e\cg _ a_ ]^\]]x\jd ]^\ ]_g\]mfi [l
\jfh _h\][ljb bo|ss{rss uv
\ c\ g
z
v ]l mpq q tr |{u o cd ]^dc_b\ b\] a\ g\ ^_i _ kilzdh fl]\e\j\e\ g
li \ ]^
y
\]^cdcfe fb fbd jd
w
\ h\\] kifa\jfj\ ]
y
\]^ h d\ i\h\j\ ij\] kd ]_g
¡¢
w
¡ £¤ ¤ ¥ ¦ ¥ ¡
¡ § ¡§
§
y
y
¡ £ ¨
¢
y
¡ ¢© ª ¡§«¬¬ ® ¯£
° ¡
y
y
y
§ § ¡ § ¦
©° °¢ § «¬ ¬± ²«¯£ ³
y
¡ ¡ ¢
y
¡ y
¡ £ °
y
¡
y
£ °
°
´ µ ¶
· ¡
© «¬ ¬ ¸ ¸¹ ¯§
w
§ ¡
¡
y
º § § § ¡
y
§ § §
y
£° § ¡
¼ ½¾¿À ÁÀ ¿Â ýÄž¿À Á Æ ½¾ ¿Ç ¿ Ä ÁÂ È ÁÀ ¼½Â É¿ Ã¿Å È ÁÇÁ¿Â ƽ¾¿Ç¿ Ä
y
¿Â Ê Ë½ Æ¿ÅÀ Ì Æ¿Å À Ϳy
¿ÅÈÁ οËÅ ¾ Æ ½¾ ¿Ç ¿Ä Ï¿Â Ã ½ÄÀ ½ ¼Æ¿ÂÊ¿Â ¿Â ¿ÀÐ Ñ¿¾¿ ¼ ¼ ½¾¿À˿¿À¿Â À ÁÄÅÀÁ¾ Á ¼ ÏÅ
˽À Ò¾ ¿ÎÓ È ÁÇ Á¿Â Ì È ÁÇÁ¿Âƽ¾ ¿Ç ¿Ä¿Â¿ÀÅÈÁ ο ÄÁ Ë˽ ¿ÂÈ Å ¿ Ë¿ÏÅÀ¿ÅÈ À¿Â Ï¿ÂÏÅ˽ËÁ ¿Å À¿Â
ϽÂÊ¿Â ÈÁÇ Á ¿ÂÌ È ÁÇ Á¿Â ý ʿ Ç¿ Ä¿Â
y
¿Â Ê ÏÅÄÁ¼ ÁËÀ¿Â Ï¿¾¿¼ Ê¿ÄÅË ÌÊ¿ÄÅ Ë Æ ½Ë¿ Äà ÄÒÊ Ä¿¼ ý ʿ Ç¿ Ä¿ÂРѽ ʿÂÀ ¿È ¿ ¾¿Å ÂÓ ÊÁÄ ÁοÄÁË ¼ ¿ ¼ ÃÁ ¼ ½¼ Æ ½ÄÅ À¿Â ¼ ÒÈÅÔ¿ ËÅ
À½Ã ¿Ï¿
¼ ½Ä½À ¿ ÁÂ È ÁÀ ¼ ½Â ÊÊ½Ä ¿À À ¿Â ¿È ¿ Á ¼½¼ ¿ ÉÁ ÿĿ ¿Â ¿ÀÂÍ¿ ¿ Ê¿Ä Èż ÆÁ¾
À½Å  ÊÅ Â ¿Â Ï¿Â
À ½¼¿ Á¿ÂÂÍ¿ ÁÂ È ÁÀ ¼ ½ÂÅ Â ÊÀ¿È À ¿Â ο ËÅ ¾
ƽ¾¿Ç ¿ Ä
˽ÎÅ ÊÊ¿
È ½ ÄÉ¿ ÿÅ
ÈÁÇÁ¿Â ýÂÏÅÏÅÀ¿Â ˽ ËÁ¿Å
y
¿ÂÊ ÏÅο Ä¿ ÃÀ¿Â Ï¿Â ÏÅ È ½È¿ ÃÀ ¿Â ÏÅ Ï¿¾¿ ¼ À Á ÄÅÀÁ¾ Á ¼Ë½À Ò¾ ¿ÎÕÖÊ¿¾Å ¼×ÁÄ
w
¿ÂÈ ÒÓØÙÙ Ú ÛÚ ÜÝÐÑ¿¾ ¿ ¼ ÃÄ Ò˽ Ëƽ¾¿Ç¿ Ä ¼ ½Â Ê¿ Ç¿ÄÓ Ë½ ÒÄ¿Â Ê ¿Â ¿À ¿À¿Â Æ ½ÄοËÅ ¾ Ï¿¾¿¼ ƽ¾¿Ç¿ Ä
¿ ÿ Æž ¿ Ï¿¾¿ ¼ ÏÅÄÅ Â Í¿ ˽ÂÏÅÄÅ ¿Ï¿ À ½Å ÊÅ¿ ÁÂ È ÁÀ ƽ¾ ¿Ç ¿ÄР޽ŠÊÅ¿ ¿È¿Á
ÏÒÄÒ ʿÂÁÂÈÁÀƽ¾ ¿Ç ¿ ÄÅÂÅ ¾ ¿ÎÍ¿ÂÊÏŠ˽ ÆÁÈϽÂʿ¼ ÒÈÅÔ¿ËÅÐß¿¾Å Å˽ ËÁ¿ÅϽÂÊ¿Â
à ½ÂÏ¿ Ã¿È à½ ¼¿Ä ß¿ ¼¿¾ÅÀ Õ Ø ÙÙ ØÛ á »âÝ Æ¿Î
w
¿¼ Ò È ÅÔ¿ËÅ ¿Ï¿ ¾ ¿Î à ½Ä Áƿο ½  ½Ä ÊÅÏ¿¾¿¼ ÏÅÄÅ ÕÃ Ä ÅÆ ¿ÏÅÝ Ë½Ë½Ò Ä ¿ÂÊ Í ¿ÂÊ ÏÅÈ¿ÂϿŠϽÂÊ¿  ÈżÆÁ ¾ ÂÍ¿ à ½Ä¿Ë¿ ¿Â Ï¿Â
Ä ½¿ÀËÅ ÁÂÈÁÀ ¼½ ÂÉ ¿ ÿŠÈÁ ÇÁ¿ ÂÐ ã ¿ Âà ¿ ¿Ï¿ Â
y
¿ ÈÁÇÁ¿ ÂÓ Ò Ä ¿ÂÊ ÈÅÏ¿ À ¿ À ¿ ÂÈ½Ä ¼ ÒÈÅÔ¿Ë Å Á ÈÁÀ Æ½Ä ÆÁ¿ È Ë½ Ë Á ¿ ÈÁÐ ä½ÒÄ¿ ÂÊ ¿Â¿À ¼ ½ ¾ ¿ ÀÁÀ¿Â À ½ÊÅ¿ È ¿ Â Æ ½ ¾ ¿ Ç¿ Ä
Ë ½ ¾ ¿¾Á ¼ ½¼ÃÁ ÂÍ¿ Å ÈÁÇÁ¿Â ¼ ½ Âʿÿ ¿ ¿À ¼ ½¾¿ À Á À¿  À ½ÊÅ¿ È ¿ Â Æ ½ ¾ ¿ Ç ¿Ä È ½Ä ˽ÆÁÈ Ó
à ¾½Î À ¿Ä ½Â¿ Å ÈÁÓ ¼ÒÈ ÅÔ¿ËÅ ¼½Ä Áÿ À ¿  å¿ÀÈÒÄ Ã ½ Â È Å ÂÊ Ï¿ ¾ ¿¼ À½ÊÅ¿È¿  ƽ ¾ ¿ Ç ¿ÄÐ
æÏ¿ ÂÍ ¿ ¼ÒÈ ÅÔ¿ ËÅ ÏÅο Ä¿Ã À¿  Ͽ à ¿È ¼ ½ ¼Ã ½Ä Ò¾ ½Î οËÅ ¾ Í ¿ÂÊ ¼½¼ Á¿ËÀ¿Â Ï¿¾¿ ¼
Ë ½ ÈÅ¿ÃÀ ½ÊÅ¿È¿ Âà ½¼Æ½ ¾ ¿ Ç ¿Ä ¿ÂÐ
çÒ È ÅÔ¿ËŠƽ ¾ ¿ Ç¿ Ä ¿ ¿À Ͽÿ È È Å¼Æ Á ¾ À¿ Ä ½Â¿ å¿ÀÈÒ Ä Å ÈÄÅÂËÅÀ ƽ ÄÁÿ
À½ÅÂÊÅ ¿  ÁÂÈÁÀ ƽÄοËÅ¾Ó À½Æ Á ÈÁο ƽ ¾¿Ç¿ÄÓ Ë ½ ÄÈ¿ É ÅÈ ¿Ì É Å È¿ ¼ ¿Ë¿ ϽÿÂÐ
éêë ì íîë êï ð ñò ó ôõð öê ÷ð ø îùêúêï í î ïû üê ñê ë ñî ÷îù û ïû ýêë þê
y
ê üî ëìì îïêñ ü÷ð ñð ÷þêù êí þðïð êëê ñ
y
ê ëìíî ëð íø ûùñê ë ñîìðê õêë ø îùêúêï þêë íîíøîïðñêë ê ïêý üê þêñ îìð ê õêë ø îùêúêïÿ ÷îý ð ëììê êëêñ õðþêñ ýêëéê ø îùêúêï ëê íû ëúûìê íî ëìýêïìê ð þê ë
í î ëðñíêõ ð øîùêúêïë éêò þê ø îøî ïêüê û ëì ÷ð üî ëõ ðëì þêïð í ôõðöê÷ð þê ùêí øîù êúêï
êëõ ê ïêùê ðë í ôõð öê÷ðíî ëþ ôïô ëìõ ð íøû ù ë éêñîùêñûêëêõê û ÷ûêõ û üî ïø ûêõêëø îù êú ê ïÿ
÷îøê ìê ðüî ëìêïê ýüî ïøû êõêë íî ëêüê ðõûú ûêë
y
ê ëìþð ð ëìð ë ñêëÿ ÷îø ê ìêðüîëììî ïêñòîïþê÷êïñê ë
û ëì ÷ð õ î ï÷îøûõ í êñê þêüê õ ñð õê üê ýêíð
øê ýê
øîõêüê øî ÷ê ï ûëì÷ð
þê ëüî ëìê ïûý í ôõðöê ÷ðõîïýêþêüü ïô÷î ÷þê ëñ îø îïý ê ÷ð ùêëø îùêúêïê ëê ñò ëê ñ
y
êë ìîï þê÷õðþêñêñêëøîïýê÷ðùúðñêþðêõðþêñíî íüû ë éê ðí ôõðöê÷ð
y
êëìñûê õòó ôõðöê ÷ð øîùêú êï ê þêùêý ñ ôë þð ÷ð ü ÷ð ñ ôù ôìð÷
y
êëì í î ëþ ôïô ë ì ÷î÷î ôïêëìûëõûñ ø îùêúêïôîýð ê ÷ûõ ð ô ëÿ ò ê ù êí ñ îìðê õêë ø îùêúêïÿ í ôõðöê÷ðþêüê õ
þð ñê õê ñê ë ÷îøê ìê ð ñî ÷îù û ïûýêë þêê
y
ü îëììî ïêñ þð þê ùêí þð ïð ê ëê ñy
êë ìí î ëðíø ûùñêëñîìðê õê ëø îù êú êï
y
ê ëìí îëú êíðëñîù ê ëì÷û ëìê ëþêïðñîìð ê õêëø îùêúêïþê ë
y
êëì í î íøîïð ñê ë êïê ý üêþê ñîìð êõ ê ë ø îù êú ê ïÿ ÷îýðëììê õûú û êëy
êëìþð ñîý î ë þê ñðôùîý÷û ø éîñø îùêúêïð õûþêüê õõî ïê üêðþî ëìê ëøê ð ñò ëê ñêñêëí î ïê ÷ê
÷î ëêëì ø îùêú ê ï ê üêø ðùê øî ïêþê þê ù êí ùð ëìñû ëìê ë
y
êëì í îë éî ëêëì ñêëòð ë ìñû ëìê ëø îùêúêïü îïù û þð ôïìêëð ÷ê÷ð ñê ëêìêïí îíø î ïðñ î÷î íüêõê ë ñî üêþêê ëêñ
ûëõûñ ø î ïüê ïõ ð ÷ðüê÷ð þêùêí øîïøê ìê ð üî ëìê ù ê íêë óê÷ðõôý þ ññÿ ò
î ëî íûêëüî ëîíûêëüîëîùð õðê ëíî ëû ëú ûññêëøêýêýê÷ðùø îùêúêïüê þêûíû í ë éê
í î ëðëìñêõúð ñêí ôõð öê ÷ðû ëõûñø îùêúê ïøî ïõ ê íøê ýôîýðê÷ûõ ð ôëÿ ò
î ïþê ÷êïñêë ýê÷ðù üî ëìê íêõêë êëì
y
þð ùêñûñêë üî ëîùðõð þð ý ê ïí êêëðõê ÷î î êíêõêë î þûÿ êø û üê õîë îíê ëì ìû ë ìÿ þêüê õ þðñîõê ýû ð øê ýê
y
! " " " # $% &' # % & # ( )#! '* ) #&!&) %&' !+ % #&! & # " !+ , -
y
y
%&' " "#*& #' # ( #" !+) * $ & #! '*
#" ! + &! ' '* ( *#. %% ##( %! &$ $!
&! '* ' * , / !& &% ) '' % %&' ! " " &' %&
# .**#" ! +
&
* '.! $,
0 !&&% "# '' %&'
#.**# " !+
'
'
* " %
%'" ! '' '& %
y
& &' ) $ ''
y
% & ' " " + ' % * &y
, - ' * " &*& & %# ""#$ %&' % *
y
& &' , 1&*"#& &%" %.
y
& ' " *&$ #* % # # " &#" ! + !""'*&" !* $ & " " % '& "%&' '% &2 % '
" &' % & #" !+ , / #* #" !+ * # % & ' !*)
$ ! " " & !%#" & ' " " & % '# .**#" ! +
&* '. ! $,
1&* "#& &" *! $ &%*)#! ' !. "#.' 3 &
45 1$" 6&% 5( " % 5
y
" "#$ % &' #%&y
#" % # (
# " !+ * ! " " ! '* #" !+ ,
1 " " % #( # " !+ * !" #!'*
#" ! + ) " ' #! '* # " !+ ! * **&$#
y
% !$ & ( ' %! &$ $ ! ' * $ " "# *& #'
y
& % $' ! " # " ! + %* %, - ' % %&' ! " "&'%& #.**
#" ! + &*' .! $,0 !&&% "#'' % &'# .**#" !+ !* )
8 9: ; 9<9= > ?<:9@9A9B = CD 9E 9@ : ? =F =G F HH 9 = ;9BI 9 HD=?<G9 JF <F @?> ?<E D
>?< ? =K9 =9 9=L >? A9H @9 =99 =L > ? =DA 9D9 =L C9 = E D =C 9H A 9=GF E >?: ;?A9G9<9= > ?< AF
CDH ?E 9BFD 9 C9 =M9 >? =J9<F B E ?< B9 C9> : NED O9@D ; ? A9G 9< @?> ?< ED H?D=JD=9= C9 A9:
;?A 9G9<L H?;F EFB9 = F =EF H ; ? A9G9<L KD E9PKDE9 :9@9 C ?> 9=L >? =JB 9<J9 9= C9 =
>?: ; ?A 9G9<9=
y
9= J: ? =9<D HQR ? =J9 = 9C9= M9 : NE D O9@D >9 C9 CD <D @?@?N< 9=J 9H9= : ? =D: ; FAH9=
H?@D 9>9= =M9 F=E FH : ?: FA9D 9E 9F :?A9 =G FEH9= @F 9EF E D =C9H9= 9E 9F >?< D A 9H F
E?<E? =EFQ R ? =J9 = 9 C9 =M9 : NE D O9@D F =EFH ;? A9G 9<L : 9H9 9H9 = : ? =M?; 9; H 9 =
@ ?@ ?N <9= J E?HF = C9 A9: ;?A 9G9<Q S?;9 AD H = M9 9>9;D A 9 @?@ ?N<9 =J HF < 9 =J 9E9F E D C9H
:?: D AD HD: NEDO9@DF =EFH; ? A9G 9<L: 9H 9CD 9EDC9H9H9=E 9 B9 =A9: 9 ;?A9G 9<QR ? =J9 =
C ?: D HD9 =L : 9H 9 : N EDO9@D @ 9 =J9E ;?< > ? =J9<FB E ?<B9 C9> H?E9 B9=9 = C9 =H?E?HF=9=
;?A 9G9< @?@F9D C? =J9 = > ?=C9> 9E TJ9 AD : UF<
w
9 =EN VWXX YZ [X \ Ly
9= J :? =J9E 9H 9 =;9BI 9: NED O9@D9C9 A9B@
y
9< 9E: FE A 9HF=EF H;?A9G9<Q]?<:9D = @9: ;DA ;?A 9G9< : ?<F > 9H9 = ?@?=@D ;?<:9D =
y
9 =J : ? =GDw
9D @?ED9>H?JD9E 9 = > ?: ; ?A 9G9< 9 = ; 9 JD U^_ RQ `@ ? =@D ; ?< :9D = : ?AD> FED >?< 9@99 = @ ? =9 =JL
C ?: NH < 9ED @L 9HE Da L EDC9H E ?<>9H@ 9 C 9= : ?< C ?H9 VSA 9: ?E SF M9=ENL WXX bZ Y \Q
U?: ; ? A9G9<9 =
B? =C 9H=M9
CD<9 =K9= J @ ?K9< 9
:? =
y
? =9 =JH 9 = C9 = : ?: ;F9E 9 =9HE?<E9<DH F =EF HD HFE @ ?<E9L C 9=EDC9HE?<>9H@ 9Q8F <F@ ?; 9DH=M9 : ?: 9@F HH9= F =@F <P
F=@F<?CFH9E DaC9 A9: H?JD 9E9=;?<:9D= E ?< @ ?; FE@? BD =JJ99= 9H @ ?K9< 9EDC9H@9 C9<
E?A9B; ? A9G9<; ?<;9 J9DB9AQ
cA ?BH9< ? =9D EFL H D =?<G9@?N < 9= J JF<F GF J9 C9> 9E: ?: >? =J9<FBD: NE D O9@D
;?A 9G9< @?N < 9 =J 9 =9HQ 8 F<F 9= J
y
:?: D AD HD HD=?<G9y
9 =J > <Na?@D N =9 A 9H9=ef gh ije ik lminm ok p ef lminqfij n gm l rep en efeo e oef sm tj r u mu h f vojfoef h f gh o
p en eg umfwjngeo ef iheief e imoqse r pef omsei
y
efv o qfphijx t evj nl qiminmutm s ey elef pef nm lomut efvef ef e o pjtef pjfvoef pm f vef vhl h
y
ef vtml nml j seoh e vlmijxk gmvefvk p ef z e geh pj sj nh gj qsm r t ef {e o omwmue ief |}qff{ ~
m u j e
w
efkd dd j fm l yevhl hef e o h ijepjf j e pe ser omih oimiefim im ql efvp es eu umutm lj h nee
y
h f gh o u mfigju hseijk u mutjutj f vk u mfveih r pefu m f{mpje oef omvj e gef nm u tms eyel ef
y
efv e oef u mfvre ij s oef omu eunhef p efom gmleunjsef ne p e efe o u m seshj nm lmfwefe oefk nm s eoiefe oefk nm fjsejefk pef
gjf p e os ef yhgr eij stmseyelu m f vey el
y
efvjf gm f ij geif {epjse fpe ijqsmrij o enu mfge sp efnl qxmij qfesj iumvh lh
mgmse r u msj r eg h l ejef pj e ge ik g eu n eo tere uhgh nlqiminm fpj pj o ef pj
imoqse r pj nm f vel h rj qsmr ijf mlvj if {e nl q im i j f gml e o ij ef gele xe og qlxe ogql p el j
ojfm lye vhl h
y
efv nlqxmij qf e sk sj f vohfvef imoq serp ef u q gj eijtmsey el efeof{ emue rf {euef eym um fegeixe og qlxe og qlgml imthge oefumunm f velhrjnm fwe nejef
gjf voe g u h gh nmfpjpjoef n ep e imoqser u m fy epj ohl efv q ngjue s pef tm l peuneo
n ep eoh esj gei
y
efvgj p eoueunh tmliej f ve sj fju mw
hyhpoeft erw
evhl html nmlef nmfgjfv p es eu nl q im i tm s ey el nel e ef eo p ef re ij s tmsey el efe o
y
efvu m fwml uj f oef oh esjge i omlye vh lh p es eu umfpj pj o n ele ef e of{e ~m fp erf{e
nl qxmij qfe sj ge i vhlh k ohlef vf{e xe ijsj ge inmfpjpjo efk pef uef eymum f nmf pj pjoef
y
ef v tmshu mxmogjx p ef mxj ij mf u m fy e pj u e ieser
y
ef v u hfwhs ne pe iee g jf je iese ru eiese rjf j iesjfv gm l oej g um fwj n ge oef oqf pjij nm f pj pjoef
y
efv ohlefvo qf ph ijx te vj nelevh lh hfgho u m fh fyhoo ef oj fml yef{ e im te vej vh lhnl qxm ijqfe s
y
y
¡ ¢ ¢¢ y
£ ¤ ¢ ¢ ¢
y
£ ¥ ¦ ¡ ¢ ¦¢ ¢ ¢ § ¦
¨
£
©ª «¬
entifikasi Masalah
¥ ¦ ¡ ¢ ¢
y
¢ ¢
¢ § ¦ ¢ ¥ ¢ ® ¯® ° ®± ¤ ¢
²®³¢ ® ®¦ ¢ ¦ ¦ ´
£ µ ¶ ® ¢¥®¤ ¢²®³¢ ®
y
¢¢¢¦ ³ ¢¦ £
·£ µ ¶ ¢¥®¤ ¢²®³¢ ®
y
¢ ¢¦ £
¸£ µ ¶
¢
¥
®¤ ¢² ³¢ ®
y
¢ ¢¢ ¶£
¹£ µ ¶ ¢¦ ®¤ ¢² ®³¢
®
y
¢¢ ¢¦ £º£ µ ¶ ¢¥®¤ ¢²®³¢ ®
y
¼½ ¾ ¿À ÁÂÀ Ã ÄÅÆ Ä ¿ÀÀÁ ÇÀ ÈÉÁÊË ÇÀÈÉÁÊ Ç ÌÍÉ ÎÀÈÉ Æ ÄÏÀ ÐÀÅ À Á Ê
y
¿É ÇÉ ÏÉ ÑÉ ÍÉÀà À ÁÀ ÑÑ ÄÏ Ì Çà ÌÑ Ò Ó Ô ÕÖÀÅÇ À ×ÀÁÉÍ À ÔÄØÀ ÇÀ ÍÀÁ ÔÄ ¿Ù È ÄÖÉÁÊÊÀ Æ ÄÅÆÄ¿À ÃÙÏÀ
ÍÉÁÊÑÀ ÍÇ ÌÍÉÎÀÈÉÆ ÄÏ ÀÐÀÅÇÀ ÈÉ Á ÊË ÇÀ ÈÉ ÁÊÀÁÀ ѽ
ÚÛ Ü
atasan Masalah
ÒÄÅ ¿ÀÈÀ ÅÑÀÁ
É ¿ÄÁÍÉÝ ÉÑÀÈÉ
ÇÀ ÈÀÏÀÖ
y
ÀÁÊÍÄÏÀÖ ¿ÉÙÅ ÀÉ ÑÀÁ
¿É ÀÍÀ ÈÞ Ã ÄÁ ÄÏ ÉÍ É
Ç Ä ÇÆÀÍ ÀÈÉ Ã ÄÁ ÄÏ ÉÍ ÉÀÁ ÉÁÉÃÀ¿ÀÁ ÌÇ ÌÅÍÉÊÀ
y
À ÉÍÙÑ ÉÁÄÅÐ À
ÊÙÅÙ ÓÔ ÕÖÀÅ ÇÀ×ÀÁÉÍÀ
È Ä ÔÄØÀ ÇÀÍÀÁ ÔÄ¿Ù ÔÀ ÆÙÃÀ Í Ä Á ÓÄ ÇÀ Á ÊÊÙÁ Ê ¿ ÀÁ Á ÌÇ ÌÅ ÄÁÀ Ç
y
À ÉÍÙ Ç ÌÍÉ ÎÀ ÈÉÆÄÏ ÀÐÀÅÀ ÁÀÑÓ ÔÕÖÀÅ ÇÀ×ÀÁÉÍÀÈÄÔÄØÀ ÇÀÍÀÁÔÄ¿ÙÔÀÆÙÃÀ ÍÄ ÁÓÄÇÀÁÊÊÙÁ ʽ
D. Rumusan Masalah
ÕÀ ÅÉ ÆÀ ÍÀ ÈÀÁ ÇÀ ÈÀÏ ÀÖ ¿É À Í ÀÈ ÇÀ ÑÀ ÅÙÇÙÈÀÁ ÇÀÈÀÏÀÖÁÂÀ À ¿ÀÏÀÖ ÈÄÆÀÊÀ É
ÆÄÅÉ ÑÙÍ ß
»½ ÒÀÊÀ É ÇÀÁÀ Ñ É ÁÄÅÐ À ÊÙÅÙ ÔÄÏ ÌÇÃÌÑ Ò Ó Ô ÕÖÀ Å ÇÀ ×ÀÁÉ ÍÀ È Ä ÔÄØÀ ÇÀ ÍÀÁ
ÔÄ ¿Ùà
á½ ÒÀÊÀ É ÇÀÁÀ Ç ÌÍ ÉÎÀ ÈÉ ÆÄÏ ÀÐÀÅ À ÁÀ Ñ ÔÄÏÌÇà ÌÑ Ò Ó Ô ÕÖÀ Å ÇÀ ×À ÁÉÍÀ ÈÄ
ÔÄØÀÇÀÍ ÀÁÔÄ ¿Ùà
â½ ¾ ¿ÀÑ ÀÖ ÃÄ ÁÊÀ ÅÙÖ ÑÉÁÄÅ ÐÀ ÊÙÅÙ ÍÄÅÖÀ¿À Ã ÇÌÍÉ ÎÀÈÉ Æ ÄÏÀ ÐÀ Å ÀÁÀ Ñ ÔÄÏ Ì ÇÃ ÌÑ Ò
Ó ÔÕÖÀÅÇÀ×À ÁÉÍÀÈÄÔÄØÀÇÀÍ À ÁÔÄ ¿Ùà
E. Tujuan Penelitian
ÒÄÅ ¿ÀÈÀ ÅÑÀÁÅÙÇÙÈÀÁÇÀ ÈÀÏ ÀÖ ¿ÉÀÍ ÀÈÇÀ ÑÀÃ Ä ÁÄÏÉ ÍÉ À ÁÉ ÁÉÆÄÅÍÙÐÙÀÁ ÙÁÍÙÑ
ãå æ çè éçêë ìí î ï îè çðñ ë éí ðí òçó ôõ ö ôï ÷ øò ù ì ë ðõ ë ú ë è îêë ûç òçüë õëêëè
òçýíå
ä å æ çè éçêë ìí î õôê îþë û î ÿçóë ñëð ëè ëï òçóôõ ö ôï ÷ øò ù ìëðõ ë ú ë è îêë ûç
òçüë õ ëêë èòçýíå
å æ çè éçêë ì ëýëèë öçè éë ðíì ï îè ç ðñë éíðí êç ðìëýëö õôê îþë û î ÿçóë ñëð ëèë ï
òçó ôõöôï÷ø òùìëðõëú ë èîêëûçòçüë õ ëêëè òçýíå
anfaat Penelitian
ãå æë èëëêêç ôð îê îû
çè çó î êîëèîèîýîìë ðëö ïë èýëöë êõ çõÿç ðîûíõÿë è éë èðçðçèûîýë óëõÿ îýëèé
çèýîýîïë è èë ï û îë ùîèî ê çðíêë õ ë ýëóëõ õçõÿç ðîïëè îèôðõë û î êçè êëèé
öçèéëðí ìï îè ç ðñ ë éí ðí ê çðìëýë öõôê îþë û îÿçóëñë ðëè ëïýîøë õë è òëè ëï òë èë ïûç
òçü ëõ ë êë èòçýíå
ä å æë èëëêö ðëïêîû
ëå ÷ëéîéí ðí
ç ÿëéëîõë ûíïëèÿë éîéí ðííè êíïóçÿ îìõ çè îè éï ë êïë èõ ô êî þë û îïç ðñë
y
ë èéë ïë è
ÿç ðýëõ öë ï öëýë
ö çèîèéïëêë è ïîè ç ðñë ýë óëõ
ðë è éïë
öçèýë
y
ë éí èë ëè ûí õÿç ð
ýë
y
ë õë è íû îë û çüëðë ôöêîõ ëó ýë è õ ë õö í ÿçï ç ðñë ûë õë ë è êë ð éí ðí ïëðy
ëw
ë èïôõîê çûçïôóëìýë èôðë èéêíëë èë ïíèêí ïöçè éçõ ÿëèéë èýëèï çõ ëñ íë èûçï ôóëìå
ÿå ÷ëéîï çö ëó ëûçï ôóë ì
ç ÿëéëîõ ëûí ïëèýë óë õí öë
y
ëö çõÿîèëëèýë èöçè éçõÿë è éë èéíðí û çü ë ðë
elajar Anak Usia Dini
1. Pengertian Belajar Anak Usia Dini
! ! " "#" $
y
% & % '&(" $)$ * +! &*&+ &', % %
y
%) *& ) % ) -$ ' & ) ,%" & "$ *& ($)./ '&'"" "$ " +) &+ " ) " & " +"
y
%( $ ,& +,&+"$ " + )&+" ) " ! +% & /
w
% ) )"-0 " ' " 0 )$ " 0' * " + & $ "% ")$ )&+ **
y
% " ") "& % + .0 & +) &! 1! ) " *& +,& +& )",& (+23 !-"4+))"0566 789 :/;+)&+ " ) " $ "
"" ' & $ +$) <"=+ >/ ;&!$% 2? ?@: ' 3 !-" 4+))" 256678 91 :
&, %",& +"$)8 : ") $ ,&+ "- ) &% ! &) + " A 5: '&' " " " + "%") $
y
% ,& +A : ' $ ! "A B: ,& + "-) $ "A 7 :
$ '$ '.
y
& % -) "A @: ' &'" ""y
! & )+ "y
% * & &AC : $ "" "' & +$ *' ,&(+
y
%*" %* !) & "/3 &( & % * & +.) " ) 0 D$=$ E "
y
)"w
2 56 6 78 5 15 :'& %&' $ +) &+ " )" $ " " " &,% ",&+ "$)8:,& + "-)$" A
5 : ,& + "- ) &%! & ) +" A : ,& + "-) )"- & & +%" A B: ' &'" " "
+ "%" )$
y
% $ ) ) $ " )& + * ,. A 7: ,& + "-)& * !+) "- ,&+("
w
*&)$ %A@: '& %& *+& " *& +" $. &=++& ) "- * !)A C : & %
y
& % -) "Fy
Ay
9:' "' $ -+$ ) "A ?: ' " $ +% *&+)"', % ' ,& +) " A 6:
IJ KLJ M IN OJPJ Q RJQS T NKUJOJVJKW RJK GXY JKJM ZN VJ MS K VN K[ KP [M MJ K VS KJ \
\NQ]J RJT\ NVJK^
_ QKJ
w
[ OJ K`y
J aRS]bX ccd eGYVNK UJ \J MJKIJ]fJ eg KJ M \ JVJK MJKJ M hM JKJ M JR J OJ] Z aZ aM S KRS iSR [
y
J KU Z NRJKU I NQJR JRJOJ V T Q aZ NZ T N QMN V IJ KUJK
y
JKU V N Q[T JMJK TQaZNZ T N Q[IJ]JK T N QSOJ M[RJQS \S RJM VJ\J K U V NKPJ RS VJ \J K Uj RJQS ZNRNQ]J KJ V N KPJR S MaVT ONM Zj
Z[J \[ TQaZ NZ Nia O[ ZS VJ K[ZSJ RJQS MN\ NQ UJ K\[KUJK V N KPJR S VJM]O[M
R N
w
JZJy
JKUVJKR S QS^
kNQMNV IJK UJ K JKJ M J RJOJ]
Z[J \ [T Q aZ NZ
T N Q[ IJ]J K
RSVJ KJJ KJMINOJPJ QVN KU[ JZJ S\SKUMJ \
y
J K UO N IS]\ S K UUSR J QSJZTNM hJZTNMeUN QJ MJKj IN QTS MSQj TNQJ ZJ J Kj
R J K S K\N QJ MZS IJ SM R N KUJK Z NZJ VJ VJ [T [ K
R N KUJ KIN KR JhIN KR JRJOJ VOSKUM[ K UJK]SR [T KLJ
.
Belajar merupakan kegiatan manusia yang dilakukan sepanjang hayat.
Melalui kegiatan belajar, manusia dapat mengetahui berbagai hal dan informasi
yang ada di lingkungan sekitarnya. Namun, belajar bukan hanya sekedar
mengumpulkan informasi dan berlatih saja. Belajar merupakan proses dalam diri
individu yang berinteraksi dengan lingkungannya untuk mendapatkan perubahan
dalam perilakunya. Oemar Hamalik (2003: 27) mengemukakan bahwa belajar
merupakan suatu proses, suatu kegiatan dan bukan suatu hasil atau tujuan. Belajar
bukan hanya mengingat tetapi lebih luas dari itu yaitu mengalami. Pengalaman
diperoleh berkat interaksi antara individu atau anak tersebut dengan lingkungan.
no npq rrp sqtu
y
v oq rwxp y w z o{ typ { tqu y ty t y o{yw|}tq }wnwz ~ wq wt s t{wtqy wu l t~t v|o{ v t wqtqtxvoq rrpqtxtqno~p {p sztqtwq }o{ tqt
tq t p } tq t lm | o{z oq}tz ty | tst | o~ tt{ t} t~ ts npty p z{ non
y
tq r }wytq } t w }oqrtq t}tqt z o{p |ts tq } w v tq t zo{p | tstq yo{ no|py }tz ty
v oqpq p xxtq }t~ tv |o{ | trtw | oqyp x noz o{yw zoqtv | tstq zoqroy t sptqu
zov t st vtq noywtz y wq rx t s ~tx pu
xotx tz tq
tytp x o vtvzptqu }tt
y
{ otxnwu }ty
tzoqo{ w vttq } tq
~ t wq~ twq
y
tqr t} tzt}t
wq}ww}p
ty tp } w{ w tq tx
noq}w{ w
o t~ tq
}oqrtq zoq } tzty } wtytnu ~tv oy l v oqo|py x tq |o~ tt{ w t~ ts nptyp
z { no n pntst
y
tq r } w~ txp x tq no no { tqr pqy px vo vzo{ ~o s np typ zo{p|t stqywq rx t s ~tx p tq r
y
|t{p not{t x ono~p {p s tqu no |trtw st nw~ zoq rt~t v tqt noq} w{ w}t~tvwq y o{tx nw} oqrtq ~ wqrx pqrtqo{}tnt{x tqz o{qtyt tq }wtyt nuvtxt z{ wq nwz
zo{xov |tqrtq tqtx p nwt }wqw
y
t wyp |o~tt{ ntv |w~ |o{ vtwq } tq | o{vt wq no{ ty
t| o~t t{ v o{p z txtq z tq }tqrtq
y
tq r x p qyp x t vtq tqtx x tqtx o{v t wqv o{pztx tq t{ t t~t v wts tq tx pqy px voqo vpxtq ~wq rxpqrtqu { tqr ~ t wq }tq
}w{ wqtnoq} w{ w w t s t{w tq y wul
p {y q } t~t v pqp {{ tsv tq l m voqrtytxtq |t s t |o~tt{
v o{pztx tq z o{p | t stq y wq rx t s ~tx p zt}t }w{w
wq} ww}p
|o{x ty
t} tqt
wqyo{ txnw
tqyt{t wq}ww}p } oq rtq wq } ww} p }tq wq } ww} p } oq rtq ~ wq rx pq rtq q
y
t noswqrrtv o{ oxt vt vzp |o{ wq yo{ tx nw }oq rtq ~wqrxp q rtq qqt t} t tv tq tq txx tq tx
| o~t t{ v o~t~pw | o{ vtwqu ~os x t{ oqt wyp zo{xov | tqrtq | o{vtwq no |t rt w t{t
zov |o~t t{tq soq} tx qt
y
} w nonp twx tq } oq rtq zo{xov |tqrtqu p vp{ u } tq ¡ ¢ £
y
¤¥ ¥¦ ¥ £ ¡£ ¦ ¡ § ¡ £ ¡ ¦¢ ¨ ¡ ¢£ ¡£y
¡ £¦y
¤¥¥ ¦ ¥£¡ ¢£ ¡ § ¦©ª«¬ §£¦ ¤®¯ ¯°±¯² ³´
µ¡ £ ¨ £ª¦ ¶¡ ¦¨¶ ¤ ¶ £ § ¨ ¤ ® ¡ ¢ £ ¨ § ¥ ¤¥ ¶£ · ¡
¶ ¡£¥ §¦ ¶¡ £ ª¥ ¶¨ ¨ £ ¦¨ ¸ ¨¥
y
¦ ¹ ¡ ¶¥ ¤ ª·¹¦¤ º «¶ ¡¦¹¡¤ §¥¦³®º¡ª¤º«¦ ³¡ £ ¤ ¶ ª··¤ ·£«ª¡¤¡ £ ¶ ¦³
y
¦ ¹ ¡£¥ ¶ ª¦¶¡ ¦ ¹ ¦¥ª¦¶ £ ·¡¶ ¡£¤¥ ¥ §¦
y
¦ ¹¡ £ º¤¶¡ £ ¦¡¦ ¤¥ £¡ ¤º¤¡ ¤¶y
¦¹¤¡ £¢ ¨ ¡ ¥¶ £ ·¡¤¥
ª¡¹ ¤¦´
µ¡ ¢£
¥ ¦ ¤¥ª ¦ª
¥¨ ¦ ¨ §¡ ¥ ¡£ ¦
ª£¡ ¦
¡£¦¡ ¦ ¹¦¨¥ ¦ ¹£ ¡ ¦ ¦ ¹¨ ¦ ¡ §¡ ¡ ¦ ¤ ¦ ¹ª¦¶£ · ¡ ¨£ ¶ ¨§
ª§£´
»¼ ½ ¾
insip Belajar Anak Usia Dini
¿§º º¡ £ «¯ ¯À ³ ¨ Á ¤· §® ¨ªª «Âà ÃÀ ± Ä °³¡ ¦© ¤ª¦ §Å¡ ¢£
¤¡£¢ ¨ ª¡¤ª ¦ª ¡ ¥ ¤ ¤¥ ¶¡ £¥ §¦
y
¦ ¹ ¡ § ¶¡ £ ¦¡ ¦ ¨ ¶ ª £ ¦¦© ¤ ¥ ¶¡£ ª¥¦© ¡ ¹ § ¨£ ¦¤¡ £ ª ¦¤£ ª¡ ¤¦¹¦ ¨¦
¡ ¢ £´Æ£ ¦ ¶Ç¶ £¦¶¡ ¢ £¦ ª¥ ¨ ¦¡ ¦¥£ ¥ ¤Á ¤·§®¨ªª«Â ÃÃÀ±Ä°Ç IJ³
¡ ¹¡£ ª¥¤±
´ Ȧª¨ §¶¡ ¡ ¢ £ª¤º
Ȧª
¥ ¨¦
¡ ª º¤Çº ¤
¥ ¤¨ ¡ ¦ ·¦ ¨£
ª¤¸ ¤ ¦ª
¤¡£ ¡ ¥¤´ Á ¤· §® ¨ªª «Âà ÃÀ± Ä°Ç ÄÀ ³® º ¤Çº¤ ¥ ¤¨¡ ¦ ·¦
y
¦ ¹ ¨ ª¦ ª ¡ ¹
y
¤¥±³ ª¡¤ª ¦ª¡ £ ¹¡£ ª ¡ £¡ª ¡ ¦É£ ¤ ¥ ¥ y
¦ ¹ ¨¶ ¤ ¡ ¦ ¦ ¹ª¤ª¦ª¡¡ ¶¤ ¦¥¦ ¤¥ª¡ ¢£ Ê ³¦ ª¡ ¦¹¹¥¦ª¦¡ ¥£¥§¤¥ ¥§¦©
¡ ¹ ¤¥ ¦ ¤¥ª ¡ ¢ £¨¦ ¡ ¤ª¦¡ ¥ ¤¦¨£¦©¡ ¶ ¡£ ¤ ¡ £ ª¦®
¡ ¦©¡ ¦ ¤¥ §® ¡ ¦ ¨¡¦¹£® ¡ §¤® ¡ ¦ ¹ ¤ ¥ ¤¥ ¥ ¢¡ª ¤¥ ¡ ª¥ª¦
ÎÏÐ ÑÒÓ ÒÔ ÕÖ Ï× Ø ÙÓÏÐ Ù ÒÚÛÜ ÎÏÝ Ù ÞÙ Ò ÞÛÓÛ Ù ÚÙÛ ßÓ ÙØ ÚÒ ÎÒ Ñ ÙÖÙà à Ï àá Ù ÎÒÖ ÒÚÙ ÎÒ Ý Ï ÖÙâ ÙÓ
ÙÐ ÙØ ÛÎÒÙ ÑÒÐ Ò ×ÏÐ Ñ ÙØ Ð
y
Ù àÏ àÝ ÏÓ Ò Ø Ï ÎÏà ß ÙÚ ÙÐ Ø Ï ßÙ ÑÙ ÙÐÙØ ÑÏÐ ÞÙÐ Ý ÏÓÝ Ù ÞÙÒÓ ÙÐ ÞÎÙÐ ÞÙÐ à ÙÛ ßÛÐ Ø Ï ÞÒ ÙÚÙÐãØ Ï ÞÒ ÙÚÙÐ
y
ÙÐÞ Ñ ÙßÙÚ à ÏÓÙÐÞÎÙÐÞ ÒÐ ÑÓ Ù ÙÐÙØ ÑÙÐÎÏÝ ÙÒØ ÐäÙÙÐ ÙØà Ï à ßÏÓåÖ Ï×ßÏÐ ÞÙ ÖÙàÙÐÎÏæÙÓ ÙÖÙÐÞÎÛÐÞç
hands on expeerince
èÔÝ Ô éÏ ÖÙâÙÓÙÐÙØÑÒ ßÏÐ ÞÙÓÛ×Òå ÖÏ×Ø Ïà ÙÚÙÐ ÞÙÐ
êÏ à ÙÚ ÙÐÞÙÐ à ÏÓÛßÙØ ÙÐ ÎÛÙÚÛ à ÙÎÙ Ñ ÒàÙÐÙ ßÏÓ ÚÛ àÝÛ×ÙÐ ÑÙÐ
ß ÏÓØÏàÝ ÙÐÞÙÐà ÏÐæ Ùß ÙÒÚ ÒÚ ÒØØÛÖà ÒÐ ÙÎÒÛÐÚÛ Øà ÏÖÙØ ÎÙÐ ÙØÙÐÚÛÞÙ ÎßÏÓØÏàÝ ÙÐ ÞÙÐ
Ú ÏÓ Ú ÏÐÚÛ çë ÙÎÒ Úå× ÑØØ Ü ìíí îï Í î èÔ êÏà Ù ÚÙÐ ÞÙÐ ÙÐ Þ
y
ÑÒæ Ù ßÙÒå Ö Ï× ÎÏ ÚÒÙß ÒÐ Ñ ÒðÒ ÑÛß ÙÑ ÙßÓ ÒÐÎÒßÐ äÙ Ý ÏÓÝ Ï ÑÙÔ ÕÖ Ï×Ø ÙÓ ÏÐÙÒÚÛÜ ÎÏÝÙ ÞÙÒÞÛÓÛ ÙÐ ÙØÛÎÒÙ ÑÒÐ ÒÞÛÓÛ ×ÙÓÛ Î
à Ï àÙ× ÙàÒ Ý Ù ÞÙ ÒàÙÐ Ù Ø Ïà ÙÚÙÐ ÞÙÐ ÙÐÙØ Ò ÚÛ ÑÙ ßÙ Ú ÑÒæÙ ßÙ Ò ÑÙÐ àÏÐ Ï ÚÙ ßØ ÙÐ Ù ßÙ
y
ÙÐ Þ×ÙÓÛ ÎÑÒæÙ ßÙ ÒÑÙÖÙààÏ àáÙ ÎÒÖ ÒÚÙÎÒØÏ àÙÚ ÙÐÞÙÐÚÏÓÎÏÝ Û ÚÔ
æÔ éÏ ÖÙâÙÓÙÐÙØÑÒ ßÏÐ ÞÙÓÛ×Òå ÖÏ×ÖÒÐ ÞØÛÐÞÙÐ
ñÐÙØ àÏ à ßÏÓå ÖÏ× ßÏÐ ÞÏ ÚÙ ×ÛÙÐ ÑÙÐ Ø ÏÚÏÓÙàß ÒÖÙÐ Ú ÒÑÙØ ×ÙÐ äÙ ÑÙÓ Ò
ØÏà ÙÚÙÐ ÞÙÐÜ Ú ÏÚ Ùß Ò ÖÒÐÞØ ÛÐ ÞÙÐ âÛ ÞÙ à Ï àÝ ÏÓ ÒØ ÙÐ Øå Ð ÚÓ ÒÝÛÎÒ
y
ÙÐÞ ÎÙÐ ÞÙ Ú Ý ÏÓ ÙÓ ÚÒÑ ÙÐ ÎÙÐÞÙ Ú àÏÐ ÑÛØÛ Ð Þ ßÓåÎÏ Î ÝÏ ÖÙâÙÓ ÙÐ ÙØÔ ñÐ ÙØ ÙØ ÙÐ Ý Ï ÖÙâ ÙÓ ÑÏÐÞÙÐ Ý Ù ÒØ
Ù ßÙÝ ÒÖÙ ÙÐÙØ à ÏÓÙ ÎÙ Ù àÙÐ Ñ ÙÐ Ð äÙàÙÐ ÎÏæ ÙÓ Ù ßÎÒØ å Öå ÞÒ Î çë ÙÎÒ Úå ×Ü ÑØ ØÜ ìííîï
ÍîèÔñ ÞÙÓÝ Ï ÖÙâÙÓÙÐÙØåßÚ Òà Ù ÖÜàÙØ ÙÑÒ ßÏÓ ÖÛ ØÙÐÖ ÒÐÞØÛ ÐÞÙÐÝ Ù ÒØÖ ÒÐ ÞØÛ Ð ÞÙÐáÒÎÒØ
à ÙÛ ßÛÐ ß ÎÒØ åÖåÞÒÎ
y
ÙÐ Þ Ñ Ùß ÙÚ àÏÐÎÚÒ àÛ ÖÙ ÎÒ ÙÐ ÙØ ÛÐÚÛ Ø à ÏÖÙØ ÛØÙÐ Ý ÏÓÝÙ ÞÙÒÙØ Ú ÒðÒ ÚÙ ÎÎÏ ×ÒÐ ÞÞÙÙÐ ÙØÑÙ ßÙ ÚàÏÐ ÞÏ àÝ ÙÐ ÞØ ÙÐßÏà Ù× Ùà ÙÐÝÙÓÛÐ äÙÔòÏ àÙ×Ù à ÙÐ
ÙÐ ÙØÑ ÒßÏÓåÖÏ ×à ÏÖÙ ÖÛÒà ÏÐÞÙ à ÙÚÒÙ ÚÙÛÝÏÓ ß ÙÓ ÚÒÎÒßÙ ÎÒ Ñ ÏÐÞÙÐ ÞÛ ÓÛ ÜÑÏÐ Þ ÙÐÙÐÙØã
ÙÐ ÙØ ÖÙ ÒÐ Ü ÑÙÐ ÙÚ ÙÛ Ñ ÏÐÞÙÐ åÓ ÙÐ Þ Ñ Ï
w
ÙÎÙ ÖÙÒÐÐ äÙÔ éÓ Ï ÑÏØÙ àß ó ôå å ß ÖÏ çÌõõÍ èÑ ÙÖ Ùà ëÙ ÎÒÚå ×Ü ÑØØ çìíí îï Í î è à ÏÐÞÏ àÛ ØÙØ ÙÐ ÝÙ ×öÙ ÖÒÐ ÞØ ÛÐÞÙÐ ×ÙÓÛ Î
ùú ûüý þ û üÿ û þûþý ùÿ ÿ ÿû ÿý þúÿ ÿýÿ üþ þ û ÿý ûÿ ûüÿþ ÿÿ þ
ûü üÿ ûú ÿúùú û üý þ ûüÿ ûÿüÿý þþÿûúùüú ÿ ûúúýÿû ÿý û þú
û ÿý ùÿ ÿ ùÿ ùþú ý ú û ÿú û üÿ ùÿ ÿû úú ý úû ÿýú ú ÿù ÿ û
ùý ú
ûüÿ ùÿÿ û úú ý ÿ ÿ ùÿ ûüÿ ù ÿÿ û ÿû ü
y
úù ÿû ÿý ùÿù þúû üú û ÿ ÿ û ÿ ÿ ýý
y
ÿ ûü ÿ ÿ ú ùúû üý þ û üÿ û ý úÿ ÿ ûÿý ùÿ ùþú
ýüúÿÿ û
ÿ ûúþ ùÿú
ùÿ ûüþ ûü û ûüÿ ùúÿ ÿÿ ÿÿ
û ûþ ÿùÿý þý ÿ û þÿþ û üÿ û û ÿ û ÿ
y
ÿ ûüÿ ÿ ú ùúûüýþû üÿ ûÿ ûÿý ÿú ýý û üÿ þÿ û ÿû ÿý þ ûþ ù ú ÿý ÿûÿ ÿú
ýüú ÿÿ ûÿú ÿúþüÿ ÿúÿýú úÿ ûÿ ùÿ ûÿý
y
ÿû üù ú ýù ýy
üýy
ÿù ÿ ÿú ýý û üþûüý ÿýÿ û ÿ ÿ ûüÿ ùÿÿ û úÿ ù ÿ ûÿý
û üÿ ûùúûüý þûüÿ û úúý ÿ ûýýþ üÿ úû üÿ þúù ÿ ûü ù ÿúûýúýÿ
ÿ ûÿý ÿúû ÿû úÿ ÿ ûüÿ ûý ù ýÿÿþ û üÿ ûüþ þ ÿ û ûüÿ û ÿ û ü
w
ÿÿùÿú û ûÿ ú û üüÿÿýÿû ûü ÿ ûüýÿ ûû üþÿ ÿ ûûÿú ý ÿ ûú
ú
y
ÿ ûüÿ ÿ ÿùÿ ú úÿû ÿý þ ùýý ÿûÿúþ ÿ üÿúüþ þÿ ûÿýþú ÿ úûúû ÿý û ÿ û úÿý ÿ û ùúûüýþûüÿ û ùÿÿ
y
ÿ ûü ÿÿ ú ý ÿÿ ûÿ ÿ
ÿûÿý þûþýúûÿýú ùÿ ùþúùú û üý þ ûüÿ û
úú ýÿ þþû
ùúûüýþû üÿû úÿù
úûüüÿÿ û ÿýÿýÿû û þý ÿ û ûüÿ þÿû ûÿ û úú ÿ û ùý úýÿû ÿ ùÿ
ÿüÿúÿýú úÿ ûÿ
û ÿý ùÿ ÿ ûüÿ ûüÿÿ
y
ÿû ü ÿúÿ ÿ ûÿý úùú ýú üÿ
y
ÿ ùÿÿy
ÿ ûü ÿ ÿ !ÿý ÷""÷ÿù ÿ ÿú ýý û ü þý ÿýÿ û ÿ ÿ ÿÿ úüÿ ú üÿ
y
ÿ&' &(&) *&
y
& +,(&- &. &/&0y
&/* &0 &/ 1 , ., 23 4/ ( , +5) +& 50 6,.) &'&3 &3&y
&/*1, .,0& ',/*& .7 853 , 952:&( &' &( &) *&
y
& +,(&- &.y
&/ * &0&/ 1,., 23 4/ ( , +5) + &506 ,.)&'&3& &3&
y
&/ * 1, .,0& ( 5 &67 ; ,' &/ *0&/ 6 53 , 0 5/ , 26, 650 &' &(&) *&y
& + ,(&- &.y
&/ * 2,(&(: ) & .:2 +, .*, .&0 ' &/ 2,<& .& 6, .:2 1,/ , .,:2 1 ,/ = ,/ 6:) + ,/ '& :/6:0
1,/' &3& 60&/ 04/2,37 >(,) 0&.,/& 56:? 2,+&*&5 *:.: &/ &0 :25& ' 5/5 ) & .:2
1,/ =,' 5 &0&/ 0, *5& 6 &/
y
&/ *1 ,1:/*0 5/0&/
&/&0 ' &3& 6
1,/**:/ &0 &/
3,/*5/ ' .& &// =& 2,2:& 5
',/ *&/653 ,+,(&-&./ =&2,)5/**&04/2,3
& 6&:0,6 , .&1 35( &/@
0,6 ,.&1 3 5(&/6, .6,/6:'&3 &6' 53 ,. 4( ,)&/&07
A7 B/&0+,(&-& .1,(&(:5+, .1&5/
B/&0' &3 &6+, .1&5/' 52,04(&)?'5.:1 &)'&/' 51&/&3:/7C, .,0&+ ,.1&5/
',/*&/4 .&/ * ( & 5/? +,/'&@+ ,/ '&? '&/ 5' ,@5',/ =&2,/ ' 5. 57 ;3 4' ,/ ' &( &1 C& 256 4)?
' 00 DEFF GH II J 1,/ *,1:0&0&/ +&)K& +, .1 &5/ ' 5 &. 650&/ 2, + &*&5 2:&6:
y
&/*A :/'&1,/ 6&(0&.,/ &1 ,(&(:5 +, .1 & 5/ &/&0 1,1 3, .4(,) '&/ 1 , ., 23 4/ 5/A4 .1&25?
+ ,(&- &. 6,/ 6 &/* ) &(@) &( + &.:? '&/ 1,( & 65) 0,6, .&1 35(&/
y
&/* 2:' &) &'&7 C ,(&(:5+ ,.1& 5/ &/ &0 '&3 & 6 1,1&)&1 5? 1 ,/ <536&0&/? ' &/ 1 ,1&/53:(&25 251+ 4(@251+4(
'&/ 1 ,( &0:0&/ 3, . <4 +&&/ ',/*&/ 3, .&/@3 , .&/ 2425 &(7 >(,) 0& .,/& 56:? 2,+ &*& 5
*:.:
&/&0 :25 &
' 5/ 5 3 ,.(:
1,/ =5&30&/
+,/' &@+,/'& &6 &: 4+-,0@4 +-,0
y
&/ *1,1:/ *0 5/ 0 &/&/&01 ,( &0:0 &/0, *5& 6&/+, .1 &5/7
L, .'&2& .0 &/3 ,/- &+&.&/' 5 &6& 2?3.5/253@3 .5/ 253+ ,(&-& .&/&0:25 &' 5/ 5
y
& 56:H&/ &0 &'&( &) 3 ,1+,(&-& .&/ &065AM +,(&- &. &/ &0 ' 53 ,/ *& .:) 5 4( ,) 0 ,1 & 6&/ *&/M
+ ,(&- &. &/ &0 ' 53,/ *& .:) 5 4( ,) ( 5/ *0:/ *&/ M &/ &0 +,( &-& . 1 ,( &(:5 041+5/ & 25
3,/*&( &1&/ A5250? 5/6 , .&025 24 25&(? ' &/ .,A(,0 25M &/ &0 +,( &- & . ',/*&/ *&= &
y
&/*PQ RS TRU VUQ RSTRU W X YZ[ ZQ ZSZ\ ] TRZ ^RSR ^R Z_Z T `XQ ]U Z\ZS \X_ XS _ ]ZS
y
ZSabZQ ] T^ RU ZbZ ` RcYXba ]Q ]Z_ Z ] UXS ^ R^R\ZS Z\] TRZ^ RSRTXbRSaaZa] Q ]` Z ` U]Z_Z ]
^ ZU Z_` X`dZ TRY R_Z TRWXYZ[ ZQZS Z\]TR Z^RSRTX T]Z R^XSaZSUXQ\ X `WZSaZSS S eZf
gh i
arakteristik Cara Belajar Anak Usia Dini
jZQ Z W XYZ[ZQ ZS Z\ ]TRZ ^RS R WXQ W X ^Z ^XS aZS kZQZ W X YZ[ ZQ cQZS a ^X
w
Z TZfjZQ Z
W XYZ[ZQ ZSZ\ ]TR Z ^RSR TXT] ZR ^XSa ZS \ZQ Z\_XQ RT_ R\ UXQ\X`WZSa ZS
y
ZS a^ R` RY R\R ZSZ\ _ XQ TXW]_ f
lX mQ R X T nNO OOo
^Z YZ `
pZ TR_c bq
^\ \
nNOOr s tNo
` XSaX ` ]\Z\ ZS W ZbuZ \ ZQ Z\_XQ R T_ R\ kZQZ W XYZ[ZQ ZS Z\ ] TRZ ^RS R
y
Z R_ ]s vo ZS Z\WXY Z[ ZQWXQ ^ ZTZQ\ ZS`RSZ_SeZ^ZSNoZSZ\WX YZ[ ZQ^ XS aZSkZQ Z` XS [ZYRS\ XQ [ ZTZ`Z
^ XS aZS cQ ZS a ^ X
w
Z TZ ^ ZS ^XSa ZS ZSZ\ YZ RS Sy
Z ^Z YZ ` WXQ RS_ XQ Z\ TR ^XSa ZSY RSa\ ]S aZSSeZ` XYZ Y]RX\ TUYcQZTR^ZS`ZSR U] YZ TRf
pZ TR_c bq^\\nNOOrstN Vt w o` XS aX ` ]\ Z\ZS \ZQ Z\_XQ R T_ R\kZQ ZWXYZ[ ZQZSZ\
] TR Z^RS RTXW Za ZRWXQ R\ ]_s
Zf xSZ\WX YZ[ZQ` X YZ Y ]RWXQ` ZRS
jRQ R VkRQ R ^ZYZ ` \XaR Z_ZS W X YZ[ZQ ZSZ\ ] TRZ ^RS R Z ^Z YZb W XYZ[ZQ ` XYZ Y]R
\XaR Z_ ZS W XQ `Z RSq \ZQXSZ WXQ ` Z RS `XQ]UZ\ZS TZQ ZS Z WXYZ[ ZQ ZS Z\ ]TR Z ^RS R
n pZTR_cbq
^\\
nNO Or s tNof yc^QczZ
{
|XcS a
^ ZY Z`
pZTR_cbq
^\\
nNO Ors tNo
` XSaX ` ]\Z\ ZS WZbuZ ` XYZY ]R WXQ ` Z RSq ZSZ\ ]TR Z ^RS R ^Z UZ_ `XSRS a\ Z_\ZS
\X` Z` U]ZS ` XS _Z Y ^ZS TcTRZ Y WZaR ZSZ\f y XQ`Z RS Z ^ ZYZb T]Z_] Z\ _ RzR_ ZT
y
ZS aY ZS aT]S a ^ZS TUcS _ ZS
y
ZSa ^R YZ\ ]\ ZS TXcQ ZSa ZS Z\ W XQ TZ `Z cQ ZSa Y ZRS Z_Z ]^ XS aZS ` XSaa ]SZ\ZS W XS ^ Z VW XS^Z ^ R TX\ R_ZQS eZ ^XSaZS TXSZS aq T]\ ZQ X YZq
R `Z[RSZ_ Rdq ^ZS ^ XS aZS ` XSaa]SZ\ZS U XQZ TZZSSeZq _ ZSaZSSeZ Z_Z ] TX Y]Q ]b
y
y
y
¡ ¡¢£ ¤ ¥ ¦
y
§
§
¨ ¡¡ ¢£ ¤ ¥ ¦
w
¦
y
¡ ¡¢£¤¥
©
y
ª
y
w
¬® ¯° ±® ²³° ²¯ ´® µ± ¶· ® ¸ ¯ ¹³ ² º ²¸² º ² °³ º »° º²·º²¯¸ ¯ ® ²°±® ²
»±¸ ° ²¸¼ º ¶½ »±½² ¶²¾¸ ³° ® ° ±¼²»±½µ± ¶· ® ¸
y
¸¼ ¯ ¸ º ²¶¯¹¯¸ ¼¹®¹ º¶ ½» ®¿³ ±³ »±¸¼· ® ¸ ° ¹ ¯ ±¼² °¸ µ±¶· ® ½±¸¼· ® ³ ±¾²¸¼¼ µ ±¶ ·® ¸ ¯ ¯ ¸
º»° ° ±® ¶ ¯³¸ ³ ±´ ® µ±®½¯¸ À ½¸À ¸
y
½¸À ½±¸ Á±¸ ¸¼¯ ¸ º ¸ °¸» »¯ ³¸° ¹µ±®º ³®¯¸¯±½¹¸³±¸º ²® ²º ® ²º²® ²¸¯° ±®³± µ¹°Â
4. Faktor yang Mempengaruhi Belajar Anak Usia Dini
ø¯
¹ ³ ² º²¸²
º ¶ ¾
³¿ ³¿¯
²¸º ²Ä²º¹
y
¸¼ ½³ ²¾ ³ ¸¼° »±¯ º ¶½
½±® ±³» ¿¸µ ±® µ¼²¯±·º²¸
y
¸¼ º º²³±¯ ² °®¸ÁÅÆ¿ Ç ² È®° °²À «ÉÉ ÊËÌ«Í Π¶±¾³ ± µ µ²°¹º¶ ½»®¿ ³ ±³µ±¶ ·®¸ Á¯ ¸³¸¼°µ±®¼¸° ¹¸¼»ºÇ ¯°¿ ®ÏÇ ¯°¿ ®
y
¸¼½±½»±¸¼®¹¾²µ± ¶· ®¸ ¯ÂÆ ¶ ½±°¿ Å «ÉÉ ÐË ÊÑÏÒÓÍ ½±¸¼±½¹¯¯¸µ¾
w
ǯ °¿ ®y
¸¼ ½±½» ±¸¼® ¹¾²µ ±¶·® º»°º ² µ¼²½±¸ ·º²º¹À
y
²°¹ ǯ °¿ ® ²¸° ±® ¸ Åǯ °¿ ®y
¸¼ º º ² º ¶½Í º ²® ²²¸ º ²Ä²º ¹
y
¸¼ ³ ±º ¸¼ µ ±¶ · ® º ¸ ǯ° ¿® ±¯³°±®¸ Å Ç ¯°¿ ®y
¸¼º º ²¶¹ ®Í²¸ º ²Ä²º ¹
y
¸¼³ ±º ¸¼ µ± ¶ ·®Â Ô±¸·±¶ ³¸³ ±´® ® ²¸ ´ ²¸Á³ ±µ ¼²µ ±® ²¯¹ °Ë
Â Õ ¯°¿ ®²¸° ±® ¸
Æ ¶½±°¿Å«É ÉÐË ÊÑÍ ½±¸¼° ¯ ¸ µ¾ ÖÇ ¯° ¿®²¸ ° ±®¸° ¹ Ç ¯ °¿ ®
y
¸¼ º º² º ¶½
º²® ²
²¸º²Ä²º¹
y
¸¼³ ±º ¸¼µ± ¶·®º»°
º ² µ¼²½±¸·º ²° ²¼
ǯ° ¿®À
y
²° ¹ËÇ ¯° ¿®·³½¸ ²¾ÀÇ ¯ °¿ ®»³ ²¯¿ ¶¿¼²³º¸Ç¯°¿ ®¯±¶±¶ ¾¸Â
Ó Í Õ ¯°¿ ®· ³½¸ ² ¾
Æ ¶½±°¿ Å«É ÉÐ Ë ÊÑÏÊ ÊÍ ½±¸¼±½¹ ¯¯ ¸ µ ¾Ö ǯ° ¿®Ïǯ °¿ ® · ³½¸ ²¾
y
¸¼½±½»±¸¼®¹¾²µ±¶·®¸¯³ ± µ¼ ²µ±® ²¯ ¹°ËÍ Õ ¯° ¿® ¯±³±¾° ¸
y
²°¹ º ¶½ ¯± º ¸ µ ²¯ ³±¼±¸ » µº¸ µ±³±®°µ ¼² ¸Ïµ¼²¸¸Á×µ ±µ³
Ú Û ÜÝÞ ßà á â ÝâÝ ß ßãÚã ä
y
Ýå ßã æç æãÝ ßãy
Ý èé ê ç èëçÚÝÚÞ Ý è ÞãáÝ èé ÚÝåÞ Ýß Ýã Þ ã áÝ èé æçêìãáèÝ êç èéç èÝ å ßãÚ ãäíÚ ÝîÝèï êåæÝðè ëÝ Úã ß Ýï ßãðåï ìÝßÝä ß Ýè éÝ èïìÝßÝäÞÝÞåïîÝèæçÚ Ý éÝ åèëÝñ Ø Û ÜÝÞ ßàáìæåÞ àðàéå æ òðÝêç ßà óØôôÙ õ öö÷öø Ûï êç èéçê ãÞÝÞ Ýè ÚÝä ùÝ úÝÞßà á÷úÝÞ ßàá ìæåÞ àðàéåy
Ý èéêçêìç è éÝáãä åÚçðÝûÝáÝ èÝÞæçÚÝéÝåÚçáåÞã ßõ Ý Û ÜÝÞ ßà áåèß çðåéçè æå
y
Ý åßãÞçâÝÞ ÝìÝè
y
Ýéßç áîåáå îÝ á
å ßå éÝ
ûç èå æ
y
Ýå ßãÞçâÝÞÝìÝèã è ßãÞê çè éä ÝîÝìåîÝ èêç èëç æãÝ åÞ ÝèÞçîÝðÝêæå ßã Ýæå
y
Ý èéÚÝáã
îçè éÝ è âçìÝ ß îÝ è çúçÞßåúï êç èéçß Ýä ã åí
êçè ééãèÝÞ Ý è
Þà è æçì÷
Þ à èæçì
y
Ý èé ÝÚ æß áÝÞ æçâÝ áÝ çú çÞ ß åúï ê çè éç ßÝäã å áçðÝ æå îÝèêçêìçðÝûÝ áåè ëÝîç èéÝèâçìÝ ßñ
Ú Û ÜÝÞ ßà áìçáäÝß åÝ è
y
Ý åßãÞçÝÞ ß åúÝ èûåÝw
y
Ý èéîåìçáß åè ééåï ûåw
Ýåßã æçêÝßÝ ÷êÝ ßÝ ß çáßãûã Þ çìÝîÝ æãÝßã àÚûçÞ óÚçèîÝíäÝðÛ ÝßÝã æçÞ ãêìãðÝ è à ÚûçÞ
è Ýê ã èÚ ç áæåú Ý ßæçêçèßÝ áÝñ
â Û ÜÝÞ ßà á êåè Ýß
y
Ý åßã Þ çâçèîç áã è éÝ èy
Ý èé ß ç ßÝì ã èßãÞ êçêìç áäÝ ßåÞÝ èæã Ý ßã àÚûçÞóÚçèîÝíäÝðÛæçâÝ áÝ ßç áã æ ê ç èç áã æ
y
Ý èéîåæç áß Ýåîç èéÝ èá ÝæÝæç èÝ èéîÝ èîÝáåæå ßãîåìçáàðçäÞ çìãÝ æÝÝèñ
îÛ
ÜÝÞ ßà áÚ ÝÞ Ý ß
y
Ýå ßãÞ çêÝêìã Ý è
ã è ßãÞ
Ú çðÝûÝáïÞ çêÝêìãÝ è
åè åÚÝ áãÝÞ Ýè
ß çáçÝðå æÝæåÞÝèê ç èûÝîåÞçâ ÝÞ ÝìÝè
y
Ý èéèëÝ ßÝæç æãîÝäÚçðÝûÝ áñç Û ÜÝÞ ßà áê àßåúçá Ýß æçÞÝðå
äã ÚãèéÝ èè ëÝ
îç è éÝèßãûã Ý è
y
Ýè éÝÞ Ý è
îåâ ÝìÝå
æçîÝ èéÞÝè
y
Ý èé êç èûÝîå ìç èëçÚÝÚ Úç áÚ ã Ý ß ÝîÝðÝä êàßåú åßã æçèîåáåæçÚ Ý éÝ åîÝ
y
Ýìç èééç áÝÞíìçèîàáà è éèy
ÝñúÛ ÜÝÞ ßà á Þ çêÝ ßÝ èéÝ è
y
Ýå ßã æãÝßã ßå èéÞÝßíúÝæç îÝðÝê ìç áßãê Úã ä Ýèæç æçàáÝè éñ
éÛ ÜÝÞ ßà áÞç æå ÝìÝè
y
Ý åßãÞç æçîåÝÝ èãèßãÞêçê Úç áåáçæìà èÝ ßÝãÚ çá çÝÞ æåñÙÛ ÜÝÞ ßàáÞ çðçðÝäÝè
òðÝêç ßà
ó Øôô Ùõ öø÷üô Û ê ç èéçê ã Þ ÝÞÝ è ÚÝäùÝ úÝÞßà á
ÞçðçðÝäÝ è îÝìÝß
îåÚ çîÝÞÝ èêç èûÝîåîã Ý
y
Ý åßãõÝ Û ýçðçðÝäÝ è ûÝæêÝ èå
y
Ý èéîÝìÝ ß îåðåä Ýß îç èéÝè ðçêÝä ðã è éÞ Ý å èëÝ ßã ÚãäîÝèßåê ÚãðÞ çâ çèîç áã è éÝ èãèßãÞê çê ÚÝ áå èéÞÝèßã Úã äñ
Ú Û ýçðçðÝäÝ èáà ä Ý èåóÚç áæåúÝßìæåÞåæÛîÝìÝ ßîåðåä Ý ßîçè éÝ èÝîÝè ëÝÞ çðç æã Ýè
îÝè ÞçÚ à æÝè Ý èï æçäåèééÝ êå èÝ ß îÝ è îà áà èéÝè ãèßã Þ êçè éä Ý æåðÞÝ è
æç æã Ýßã ä åðÝ èéñ ýçðçðÝäÝè åè å æÝ èéÝß ßçáÝ æÝ ìÝîÝ ÚÝéåÝ è ÞçìÝðÝ ßç áÝ æÝ
ìã æåè é÷ìã æå è é æçä å èé éÝ æãðå ß ãèßãÞ Ú çáÞà è æçè ßáÝ æåï æçàðÝä÷àðÝä àßÝÞ
þ þ
y
y
y
!"
# $%
y
& '
' &
' '
y
y
þ
y
&
y
& (y
!'
y
!!'& ' '
' '
w
'!
) !
y
* ! !
!
y
& $+!'
y
!
y
y
'&. /0 12345 6