SISTEM PENDIDIKAN RÉLIGI MASARAKAT KAMPUNG NAGA PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA
SKRIPSI
diajukeun pikeun nyumponan salasahiji sarat nyangking gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah
COVE
ku
Agung Setiana NIM. 1002696
JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA BANDUNG
SISTEM PENDIDIKAN RÉLIGI MASARAKAT
KAMPUNG NAGA PIKEUN ALTERNATIF
BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA
Oleh
Agung Setiana
Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni
© Agung Setiana 2014
Universitas Pendidikan Indonesia
Februari 2014
Hak Cipta dilindungi undang-undang.
Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,
Agung Setiana, 2014
SISTEM PENDIDIKAN RÉLIGI MASARAKAT KAMPUNG NAGA PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA1)
Agung Setiana2)
ABSTRAK
Penelitian ini dilatarbelakangi oleh adanya sebuah perbedaan dalam penanaman nilai-nilai pendidikan keagamaan pada masyarakat umumnya dengan masyarakat adat khususnya yang masih menggunakan sebuah sistem yang sesuai dengan adat tradisi yang berlaku di dalam masyarakat tersebut. Dalam perkembangannya pendidikan membutuhkan adanya peranan keluarga di dalamnya, namun dalam hal ini sebuah masyarakat adat memiliki cara tesendiri dalam mendidik keturunannya seperti halnya masyarakat Kampung Naga. Penelitian ini bertujuan untuk mendeskripsikan sistem pewarisan pendidikan réligi yang masih mengacu pada penerapan nilai-nilai tradisi yang sesuai dengan nilai-nilai yang dianut oleh setiap keluarga di masarakat Kampung Naga. Dalam penelitian ini digunakan metode deskriptif dengan menggunakan tekhnik telaah pustaka, wawancara, observasi dan dokumentasi. Hasilnya menunjukkan bahwa: 1) pewarisan nilai-nilai tradisional yang dilakukan oleh masyarakat Kampung Naga merupakan suatu amanat leluhur, 2) dalam penerapannya antara agama dan adat pada masyarakat Kampung Naga sulit untuk dipisahkan, 3) masarakat Kampung Naga dalam melaksanakan kewajiban tidak mencampuradukkan antara agama dan adat, namun dalam hidup tidak lepas dari hakekat dan sareat. Berdasarkan hasil penelitian, bisa disimpulkan bahwa masarakat Kampung Naga sampai sekarang masih berpegang teguh terhadap adat tradisi yang menjadi amanat leluhur mereka, dan dalam pola pewarisan nilai-nilai pendidikan réligi berlangsung dalam konteks penanaman nilai-nilai di keluarga. Adapun manfaatnya bagi dunia pendidikan, penelitian ini bisa dijadikan salah satu alternatif bahan pembelajaran membaca di SMA. Di samping di dalamnya terdapat nilai-nilai pendidikan, juga untuk mengenalkan kepada peserta didik tentang adat kebudayaan.
Kata Kunci : pendidikan religi, Kampung Naga, bahan pembelajaran membaca
1) Skripsi ini di bawah bimbingan: Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd sebagai Pembimbing I dan Dr. Dedi Koswara. M.Hum. sebagai Pembimbing II.
RELIGIOUS EDUCATION SYSTEM OF KAMPUNG NAGA SOCIETY AS system that appropriate to traditional customs which occur in the society. In the development of education requires the role of family inside it, but in this case an indigenous people have their
own way in educating the offspring as well as Kampung Naga’s society. This research is meant
to describe the system of transfering religious education mainly focus on the traditional value which equivalent with the value of family behavior in the Kampung Naga civilization. This research used a descriptive method using the techniques of literature review, interview, observation, and documentation. The results show that: 1) the inheritance of traditional values which done by Kampung Naga society is an ancestral mandate, 2) in its application between
religion and customs in Kampung Naga’s society are difficult to be separated, 3) Kampung Naga society on their duty implementation does not mix between religion and customs, but it cannot be separated from nature and Islam law in their life. The concluding of the research is the civilization of Kampung Naga until now still cling on to the traditional customs of their ancestors mandated, and the transfering of the value of the religious education based on the context of the family customs. The benefits for education, this research can be used as an alternative material for reading learning in Senior High School. In addition, not only involved education values inside it, but also it introduce to the students about indigenous culture.
Keywords: religious education, Kampung Naga, reading study materials
1) Skripsi ini di bawah bimbingan: Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd sebagai Pembimbing I dan
Dr. Dedi Koswara. M.Hum. sebagai Pembimbing II. 2
Agung Setiana, 2014
BAB I BUBUKA
1.1 Kasang Tukang Panalungtikan
Kamekaran jaman anu beuki maju sarta ayana arus moderénisasi jeung
globalisasi, méré lolongkrang kana asupna budaya deungeun ka Indonésia sarta mawa
pangaruh dina sagala widang, kaasup kana adat-istiadat jeung kabudayaan masarakat.
Masarakat jeung kabudayaan mangrupa dua hal nu teu bisa dipisahkeun.
Ditilik tina sisi kabudayaan, kahirupan unggal manusa dina hiji masarakat bakal
ngahasilkeun kabiasaan, adat-istiadat, nilai-nilai sosial, pola hubungan individu di
masarakat nu mangrupa hiji aspék tina kabudayaan.
Dina ngajalankeun kahirupan, manusa moal bisa leupas tina kagiatan
pendidikan, boh pendidikan dina wangun fisik atawa psikis. Pendidikan mangrupa
sistem jeung cara ningkatkeun kualitas hirup manusa dina sagala aspék kahirupan
manusa. Dina sajarah umat manusa, euweuh kelompok nu teu ngagunakeun
pendidikan salaku alat pikeun ngabudayakeun jeung ngarojatkeun kualitasna.
Pendidikan salaku tarékah nu dibutuhkeun pikeun ngawangun katurunan nu miboga
peran dina mangsa nu bakal datang. Ku kituna, pendidikan mangrupa hiji budaya nu
ngangkat harkat jeung martabat manusa saumur hirupna nu miboga kalungguhan nu
peting nu bakal nangtukeun éksisténsi manusa.
Pendidikan jeung kabudayaan téh teu bisa dipisahkeun sarta mangrupa hiji
gemblengan pikeun kahirupan manusa. Pendidikan mangrupa kagiatan anu bisa
ngaronjatkeun poténsi manusa sangkan mampuh ngalaksanakeun pancénna, sabab
ngan manusa anu bisa dididik jeung ngadidik. Kabudayaan tangtu loba pisan, sabab
ngawengku kabiasaan masarakat anu nyekel éta budaya. Kitu deui bangsa Indonésia
anu miboga rupa-rupa sélér bangsa, salah sahijina nya éta Sunda.
Dina kamekaranana pendidikan ngabutuhkeun peran kulawarga di jerona,
tanggung jawab pikeun ngadidik budakna sangkan hirup di jalan nu bener saluyu
jeung nilai-moral-norma nu aya di lingkunganana. “Ciri Sabumi Cara Sadesa”,
sakabéh masarakat miboga adat atawa norma kabiasaan séwang-séwangan, jeung
biasana diturutan ku sakabéh anggota masarakatna.
Kiwari masih aya masarakat nu masih nyekel pageuh kana adat-istiadat
karuhun, contona kahirupan masarakat Kampung Naga. Kampung Naga mangrupa
kampung nu dicicingan ku sakelompok masarakat nu kuat dina ngajungjung luhur
adat-istiadat, budaya, jeung kapercayaan titinggal karuhunna.
Sakabéh masarakat Kampung Naga ngagem ajaran agama Islam, ngan dina
prakték kaagamanana loba diseselan ku ayana adat-istiadat jeung kapercayaan. Salian
ti sababaraha upacara nu mangrupa ciri has kahirupan masarakat Kampung Naga, aya
ogé sababaraha pantrangan (tabu).
Ku ayana kamekaran téhnologi, tétéla geus mangaruhan kana pola laku
lampah manusa, nya munasabah ngabalukarkeun tradisi Sunda téh dina hiji waktu
bisa tumpur. Salah sahiji tarékah nu bisa dilakukeun pikeun ngahontal éta tujuan
nyaéta ngaliwatan pangajaran di sakola. Dumasar kana Standar Kompeténsi jeung
Kompeténsi Dasar (SKKD) Basa Sunda taun 2006 di SMA diajarkeun perkara maca
bahasan, kitu deui dina Kompeténsi Inti jeung Kompeténsi Dasar (KIKD) kurikulum
2013 diajarkeun ogé perkara maca éksposisi. Maca mangrupa salah sahiji aspék dina
kaparigelan basa anu gunana pikeun narima informasi tinulis. Peran guru jeung siswa
dina prosés pembelajaran kacida pentingna. Guru salaku subyék dina prosés
pembelajaran mibanda pungsi stratégis pikeun ngirut siswa sangkan kataji pikeun
mikareueus, ngariksa jeung ngamumulé kabudayaan nu tujuanana sangkan mibanda
sikep anu positip.
Kabudayaan deungeun babari asup sarta mangaruhan kana pola hirup
masarakat, hususna kaum rumaja. Kurangna kasadaran masarakat, hususna kaum
rumaja, salaku penerus pikeun mertahankeun tur nanjeurkeun adat budaya nusantara,
3
Agung Setiana, 2014
pamiangan panalungtik pikeun leuwih neuleuman kana sistem pewarisan pendidikan
réligi nu aya di tatar Sunda hususna di Kampung Naga.
Panalungtikan ngeunaan kabudayaan Kampung Naga geus kungsi ditalungtik
ku sababaraha panalungtik diantarana panalungtikan ngeunaan Ajén Éstétika dina
Arsitéktur Imah Adat Kampung Naga Désa Néglasari Kacamatan Salawu Kabupatén
Tasikmalaya pikeun Bahan Ajar Maca Artikel Budaya Kelas XII (Dewi Kaniawati:
2013). Éta hal nu jadi salah sahiji tatapakan panalungtik pikeun medar sistem
pendidikan réligi masarakat Kampung Naga anu dijadikeun alternatif bahan
pangajaran maca di SMA. Nu ngabédakeun ieu panalungtikan jeung panalungtikan
saméméhna nya éta panalungtik séjén ngan saukur nalungtik ngeunaan ajén éstetika
imah adat di Kampung Naga sedengkeun dina ieu panalungtikan miboga tujuan
pikeun medar leuwih jero ngeunaan kumaha prosés pewarisan di kulawarga
masarakat Kampung Naga dina nuwuhkeun ajén-ajén réligi ka barudakna, nepi ka
maranéhna mampu ngalaksanakeun jeung turut kana sakabéh aturan nu diamanatkeun
ku karuhunna.
Sabab-musabab, pangna panalungtik nalungtik Sistem Pendidikan Réligi
Masarakat Kampung Naga lantaran dina adat-istiadat jeung kapercayaan masarakat
Kampung Naga miboga ajén-inajén anu kalintang jerona. Tur ka hareupna sangkan
bisa dilarapkeun dina kahirupan sapopoé.
Poko masalahna lantaran masarakat utamana kolot ayeuna salaku lingkungan
awal pikeun ngajarkeun budakna geus teu merhatikeun deui budakna sangkan tetep
aya dina ajaran nu saluyu jeung adat-istiadat kapercayaan di masarakatna, antukna
adat-istiadat jeung kapercayaan ieu bisa waé sawaktu-waktu leungit.
Ku kituna, diayakeun panalungtikan anu judulna “Sistem Pendidikan Réligi
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Watesan Masalah
Luyu jeung judul panalungtikan, nya éta “Sistem Pendidikan Réligi
Masarakat Kampung Naga pikeun Alternatif Bahan Pangajaran Maca di SMA”
jeung dumasar kana kasang tukang nu diébréhkeun di luhur. Masalah nu ditalungtik
leuwih museur kana kumaha tarékah ngawariskeun nilai-nilai réligi ngaliwatan
pendidikan kulawarga di masarakat Kampung Naga.
1.2.2 Rumusan Masalah
Dumasar kana pedaran di luhur, ieu masalah dirumuskeun dina wangun
patalékan di handap, di antarana:
1) kumaha dilaksanakeunana saréat Islam di masarakat Kampung Naga?
2) kumaha sistem pendidikan réligi di kulawarga masarakat Kampung Naga?
3) kumaha prosés ngawariskeun ajén-inajén réligi di masarakat Kampung Naga?
4) bahan pangajaran nu kumaha anu cocog dipaké di SMA ngeunaan sistem
pendidikan réligi di masarakat Kampung Naga?
1.3 Tujuan Panalungtikan 1.3.1 Tujuan Umum
Sacara umum panalungtikan ieu miboga tujuan pikeun ngadéskripsikeun,
nganalisis, jeung manggihan prosés pewarisan nilai-nilai réligi masarakat Kampung
Naga. Panalungtikan ieu ogé miboga tujuan pikeun mekarkeun rasa kareueus kana
budaya, hususna ngeunaan budaya lokal di Kampung Naga jeung konsép pewarisan
nilai-nilai réligi di masarakat Kampung Naga.
1.3.2 Tujuan Husus
Sacara husus panalungtikan ieu miboga tujuan pikeun ngadéskripsikeun:
1) kahirupan masarakat Kampung Naga dina ngalaksanakeun saréat Islam;
5
Agung Setiana, 2014
3) prosés pewarisan ajén-ajén réligi masarakat kampung Naga;
4) rarancang bahan pangajaran maca di SMA ngeunaan sistem pendidikan réligi di
masarakat Kampung Naga.
1.4 Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Tioritis
Kuayana panalungtikan ieu dipiharep bisa ngeuyeuban leuwih jero deui
ngeunaan kumaha prosés pewarisan sistem pendidikan réligi masarakat Kampung
Naga méh bisa méré wawasan atawa gambaran nu leuwih jelas ngeunaan téori
kabudayaan jeung unsur-unsur budaya.
1.4.2 Mangpaat Praktis
Dipiharep ieu panalungtikan, bisa méré mangpaat hususna pikeun panyusun,
masarakat, lembaga, sarta pihak-pihak nu milu ngeuyeuban langsung kana
panalungtikan ieu, diantarana saperti kieu.
1) Bisa ngamotivasi masarakat Sunda hususna méh bisa ngamumulé jeung ngajaga
kana Kaarifan Budaya Lokal.
2) Bisa méré gambaran ngeunaan sistem pendidikan réligi masarakat Kampung
Naga nu kahareupna bisa dijadikeun acuan atawa référénsi dina ngajaga
kabudayaan.
3) Bisa méré kasadaran kana pentingna budaya nu dipimilik ku unggal daérah, nu
miboga khazanah budaya nu mangrupa titinggal karuhun urang.
1.5 Anggapan Dasar
Anggapan dasar mangrupa tatapakan dina mikir pikeun ngaréngsékeun
masalah anu ditalungtik. Anggapan dasar nu jadi acuan penulisan ieu proposal
diantarana saperti kieu.
2) Masarakat Kampung Naga masih nyekel pageuh kana adat jeung budaya tradisi
titinggal karuhun,
3) Peran kulawarga gedé pangaruhna kana pewarisan budaya, utamana sistem
pendidikan réligi masarakat Kampung Naga,
4) Masarakat Kampung Naga miboga sistem atawa carana sorangan dina ngadidik
ngeunaan élmu kaagamaan, jeung
5) Hasil tina pangaweruh ngeunaan réligi nu diwariskeun ku kulawargana bisa méré
wawasan ngeunaan nilai-nilai jeung norma.
1.6 Raraga Nulis
Hasil ahir dina ieu panalungtikan satuluyna dijieun hiji laporan dina wangun
skripsi. Raraga nulisna kabagi jadi lima bab, nya éta:
Bab I bubuka: eusina ngawengku kasang tukang, watesan masalah jeung
rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, anggapan dasar,
jeung raraga nulis.
Bab II tatapakan tiori: eusina ngawengku kabudayaan, wangenan budaya,
wujud budaya, sistem budaya, pranata budaya, unsur-unsur budaya, pendidikan,
wangenan pendidikan, hakékat pendidikan, pendidikan réligi, ajén réligi jeung bahan
pangajaran maca, wangenan bahan pangajaran, tujuan pangajaran, kriteria milih
bahan pangajaran, nyusun bahan pangajaran, métode jeung tehnik pangajaran, SKKD
pangajaran Basa jeung sastra Sunda, standar kompeténsi lulusan, SKKD
SMA/SMK/MA kelas XII, wangenan maca, pangajaran maca, watesan maca, tujuan
maca, wanda maca jeung kamampuh maca.
Bab III métodologi panalungtikan: eusina ngawengku sumber panalungtikan,
desain panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan operasional, instrumén
panalungtikan, téhnik panalungtikan, jeung sumber data.
Bab IV ngadéskripsikeun hasil panalungtikan: eusina ngawengku kahirupan
7
Agung Setiana, 2014
di kulawarga masarakat Kampung Naga, prosés pewarisan nilai-nilai réligi masarakat
kampung Naga jeung rarancang bahan pangajaran maca di SMA ngeunaan sistem
pendidikan réligi di masarakat Kampung Naga..
Bab V kacindekan jeung saran: eusina nyindekkeun hasil panalungtikan jeung
BAB III
MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN
3.1 Lokasi jeung Sumber Panalungtikan 3.1.1 Lokasi Panalungtikan
Kampung Naga nya éta hiji daérah anu kaasup kana wilayah Désa
Néglasari Kacamatan Salawu Kabupatén Tasikmalaya. Kampung Naga lokasina
aya di tengah-tengah pasir, dina lahan anu legana 1.5 héktar. Dina lahan
pamukiman Kampung Naga di wates-wates sacara alami nya éta ti belah kalér
diwatesan ku walungan Ciwulan anu dina kocoran caina aya leuweung nu sok
disebut Leuwueng Larangan, di belah wétan diwatesan ku pasawahan, di belah
kulon diwatesan ku leuweung anu mangrupa tempat karamat nu dijerona aya
astana karuhun sanaga baheula anu sok disebut Leuweung Hadepan jeung di belah
kidul diwatesan ku pasawahan.
Lamun hayang nepi ka Kampung Naga bisa ngagunakeun kandaraan anu
ka arah Singaparna Tasikmalaya ti arah Garut, sanggeus nepi ditempat satuluyna
kudu leumpang ngaliwatan tangga sakurang-kurangna 449 tangga, sanggeus éta
tuluy ngaliwatan jalan galengan digigir walungan Ciwulan sakaligus bisa nempo
kaayaan lembur anu beresih sarta karawat kalawan hadé.
Sacara global masarakat Kampung Naga dibagi jadi dua kelompok, nya
éta kelompok masarakat Kampung Naga anu aya di pamukiman Kampung Naga
sorangan jeung kelompok masarakat Kampung Naga nu aya disaluareun
pamukiman nu sok disebut Sanaga. Masarakat Kampung Naga jumlahna aya 325
urang anu diantarana 106 kepala kulawarga nu nyicingan 111 bangunan kalawan
35
Agung Setiana, 2014
Gambar 3.1
Lokasi Kampung Naga
3.1.2 Kaayaan Masarakat
Jumlah masarakat Kampung Naga aya 325 urang nu diantarana 157 lalaki
jeung 168 awéwé. Jumlah imah aya 108, masarakat anu nyicingan unggal imah
aya 2 nepika 4 urang. Mobilitas masarakat di Kampung Naga kagolong rendah,
sanajan arus migrasi sok aya waé sabab 1) pikeun ngadeukeutkeun kana harta,
misalna kusabab miboga sawah diluar daérah Kampung Naga, méh leuwih
inténsif dina ngolah lahan, ku kitu maranéhna cicing di daérah éta, 2) lantaran
ayana perkawinan ka jalma di luar Kampung Naga.
3.1.3 Pola Padumukan
Padumukan masarakat Kampung Naga polana konsentrik atawa di
kelompokeun ku ayana lahan kosong dibelah tengahna. Kampung Naga lokasina
aya dina hiji aréa lahan anu miboga posisi anu béda. Di sakuriling kampungna
Kampung Naga. Wates pager sok disebut kandang jaga. Panto pikeun asup ka
kampung aya dibelah wétan nyanghareup ka walungan Ciwulan.
Kusabab kaayaan lahan di aréal Kampung Naga miboga posisi anu
béda-béda, jadi imah-imah dibangun dina bagéan lahan anu béda ogé. Disusun tina
bagéan lahan anu pangluhurna nepika lahan anu panghandapna. Barisan imah nu
hiji jeung nu séjénna diwatesan ku sengked-sengked nu dijieun tina susunan
batu-batu walungan anu ukuranna sagedé hulu jalma tuluy dipageuhan ku taneuh liat
nu engkéna bakal aya lumutan nu miboga fungsi pikeun nahan jeung nyerep cai,
sangkan taneuh nu leuwih luhur teu matak longsor. Sengkedan dijieun maké pola
ngais pasir. Takikan dina unggal sengkedan teu dijieun lempeng, nanging dijieun
condong luyu kalawan gurat ngabujur ti arah penclut ka kai pasir.
3.2Desain Panalungtikan
Desain panalungtikan téh sakabéh prosés anu diperlukeun dina rarancang jeung prak-prakanna panalungtikan, kagambar sakumaha bagan di handap ieu:
Dina ieu panalungtikan aya léngkah-léngkah nu diwengku jadi opat, nya
éta:
1) léngkah tatahar;
2) léngkah ngumpulkeun data;
3) léngkah analisis data; jeung
4) léngkah nyusun laporan.
Ngumpulkeun/Ngolah Data
Analisis Data Tatahar
37
Agung Setiana, 2014
3.2.1 Léngkah Tatahar
Dina tahap tatahar aya sababaraha garapan nu dilaksanakeun, nya éta:
1) ngarumuskeun masalah;
2) ngayakeun ulikan pustaka;
3) nyusun rarancang panalungtikan; jeung
4) konsultasi ka dosén pangaping.
3.2.2 Léngkah Ngumpulkeun/Ngolah Data
Léngkah dina ngumpulkeun data, nya éta:
1) ngayakeun obsérvasi kana objék panalungtikan;
2) nyebarkeun angkét panalungtikan;
3) ngayakeun wawancara jeung masarakat ngeunaan data nu baris ditalungtik;
4) ngumpulkeun data nu rék dijadikeun bahan analisis.
3.2.3 Léngkah Nganalisis Data
Data anu kakumpulkeun, satuluyna diolah jeung dianalisis dumasar téhnik
ngolahna, nya éta:
1) data nu geus disiapkeun dikumpulkeun;
2) data ditengetan deui;
3) data satuluyna dianalisis; jeung
4) nyieun kacindekan.
3.2.4 Léngkah Nyusun Laporan
Léngkah pamungkas nya éta léngkah nyusun laporan anu satuluyna hasil
panalungtikan dipasing-pasing tuluy dianalisis. Panalungtikan ieu dumasar kana
sistematika nulis karya ilmiah Universitas Pendidikan Indonesia nu paling anyar.
3.3Métode Panalungtikan
Sacara umum métode panalungtikan bisa dihartikeun cara nu digunakeun
kc. 160). Hartina, métode panalungtikan mangrupa hiji patokan pikeun ngahontal
tujuan dina ngalaksanakeun panalungtikan.
Métode nu digunakeun panulis dina panalungtikan ieu nya éta métode
déskriptif, lantaran dina masalahna méré gambaran sacara sistematis, faktual
jeung akurat ngeunaan fakta-fakta jeung sifat-sifat populasi. Tujuan ngagunakeun
métode déskriptif nya éta pikeun ngadéskripsikeun sistem pendidikan réligi
masarakat Kampung Naga.
Amir Suryatna (2002, kc. 14) nétélakeun yén métode déskriptif
digunakeun pikeun méré gambaran sacara sistematis, faktual jeung akurat
ngeunaan fakta-fakta jeung sipat-sipat populasi atawa daérah nu tangtu.
Panalungtikan déskriptif nya éta panalungtikan nu mangrupa akumulasi data
dumasar kana cara ngadéskripsikeun wungkul, teu nguji hipotésis, teu nyieun
ramalan atawa teu ngahasilkeun ma’na implikasi. Ieu métode téh mindeng
digunakeun pikeun:
1) ngumpulkeun informasi faktual kalawan rinci jeung nggambarkeun
gejala-gejala nu aya;
2) ngaidéntifikasi masalah-masalah nu aya ayeuna;
3) nangtukeun sagala rupa nu bisa dicokot atawa kumaha implikasi tina
pangalaman pikeun ngararancang kaputusan dina mangsa nu bakal datang.
3.4 Wangenan Operasional
Sangkan teu nimbulkeun pamahaman séjén, di handap ieu dipedar
wangenan ngeunaan kecap-kecap nu dijadikeun judul panalungtikan.
a. Sistem Pendidikan
Hal-hal nu miboga hubungan nu silih pakuat kait jeung hal nu aya di jerona
ngeunaan pendidikan, lantaran sistem moal jalan lamun salah sahiji elemenna
teu jalan.
b. Réligi
Internalisasi jeung penghayatan hiji individu kana ajén-ajén agama nu
dipercaya dina wangun ketaatan jeung pemahaman kana ajén-ajén nu ka
39
Agung Setiana, 2014 c. Kampung Naga
Hiji padumukan nu dicicingan ku sakelompok masarakat nu masih nyekeul
pageuh kana adat istiadat titinggal karuhun, dina ieu hal nya éta adat Sunda.
d. Bahan pangajaran
Salasahiji sumber diajar pikeun siswa atawa hal-hal anu miboga tujuan pikeun
pangajaran.
3.5Instrumén Panalungtikan
Dina ngumpulkeun data, téhnik panalungtikan dilengkepan ku instrumén
panalungtikan nu mangrupa alat pikeun ngumpulkeun data anu mangaruhan kana
hasil jeung henteuna panalungtikan.
Nurutkeun Arikunto (2006, kc. 150), instrumén panalungtikan nya éta alat
atawa fasilitas nu digunakeun ku panalungtik pikeun ngumpulkeun data sangkan
pagawéan leuwih gampang jeung hasilna leuwih hadé (leuwih lengkep jeung
sistematis) nepi ka datana leuwih babari diolah. Nu jadi instrumén dina ieu
panalungtikan diantarana mangrupa format obsérvasi, pedoman wawancara, sarta
média-média pangrojong pikeun ngadokuméntasikeun hasil panalungtikan, nya
éta kaméra, Hp, jsb.
Pedoman wawancara nu baris aya diantarana mangrupa
patalékan-patalékan. Runtuyan patalékan-patalékan wawancara nu kasampak dina tabél ngan
saukur gurat badag tina patalékan di lapangan. Di lapangan mah bisa leuwih
ngalegaan. Pikeun nyiptakeun suasana anu leuwih lugina, patalékan-patalékan téh
henteu tuluy-tuluyan merekpek ngabébéak teuing, tapi awor ngahiji dina obrolan
nu hampang. Format obsérvasi jeung instrumen patalékan nu baris jadi acuan dina
obsérvasi kawas di handap ieu.
Format Obsérvasi
Téma obsérvasi :
Lokasi obsérvasi : tgl./jam :
Koding Data/hasil obsérvasi
Instrumén Patalékan
Wasta :
Umur :
Pakasaban :
Jenjang atikan :
Kalungguhan :
1. Lolobana masarakat Kampung Naga ngagem agama naon?
2. Élmu agama nu siga kumaha nu diwariskeun sacara turun-temurun?
3. Kumaha cara ngadidik budak ngeunaan pangaweruh réligi nu saluyu jeung
kabudayaan di masarakat kampung Naga?
4. Aya teu buku atawa acuan pikeun ngajarkeun budak dina pangajaran agama?
5. Faktor naon nu jadi bangbaluh jeung pangrojong dina upaya ngawariskeun
ajén-ajén agama di masarakat kampung Naga?
6. Aya teu kagiatan nu dipantrang saluyu jeung kabudayaan masarakat di
Kampung Naga?
7. Paripolah kaagamaan nu siga kumaha nu dipikahayang ku kolot masarakat
Kampung Naga?
8. Aturan-aturan agama nu siga kumaha nu diterapkeun di kulawarga?
9. Naon sababna teu meunang mantrang kana aturan agama?
10.Kumaha sikep kolot lamun aya budak nu ngarempak aturan jeung teu nurut
ka kolot?
11.Aya teu kagiatan agama nu husus nu dilakukeun di imah?
41
Agung Setiana, 2014
13.Kumaha sistim pendidikan agama di Kampung Naga? Kumaha lajuning laku
tina pendidikan agama di sakola formalna (upama aya budakna nu sakola di
luar kampung)? Naha diterapkeun, atawa henteu?
14.Naon waé ajén-ajén kaagamaan nu mangrupa titinggal ti karuhun?
15.Kunaon sababna masarakat Kampung Naga masih mertahankeun tur maké
kabudayaanna ngeunaan agama titinggal ti karuhun?
16.Naon balukarna lamun masarakat Kampung Naga mantrang kana aturan
agama?
3.6 Téhnik Panalungtikan
3.6.1 Téhnik Ngumpulkeun Data
Dina ngumpulkeun data pikeun panalungtikan, téhnik anu digunakeun nya
éta téhnik talaah pustaka, obsérvasi, wawancara jeung angkét.
1) Talaah pustaka, digunakeun pikeun ngumpulkeun data ku jalan maca
ngeunaan tiori-tiori nu aya dina buku-buku, tulisan dina internet, jeung
makalah-makalah anu aya hubunganana jeung ieu panalungtikan jeung bisa
ogé meunangkeun data nu sipatna dokumén (data gambar-gambar atawa
tinulis).
2) Téhnik obsérvasi, digunakeun pikeun pengamatan langsung ka lapangan
pikeun meunangkeun data anu valid. Dina téhnik ieu ogé panalungtik
ngagunakeun média nu bisa ngarojong prosés panalungtikan, diantarana
kaméra, HP, jeung tape recorder.
3) Téhnik wawancara, digunakeun pikeun nyokot data ngaliwatan kagiatan
komunikasi jeung informan atawa tokoh masarakat dina wangun lisan nu
semi terstruktur hartina sok sanajan wawancara geus ditangtukeun ku
sajumlahing patalékan-patalékan teu nutup lolongkrang bisi aya deui
patalékan-patalékan anu anyar nu spontan luyu jeung kontéks obrolan nu
dilakukeun.
4) Angkét, mangrupa téhnik ngumpulkeun data nu dilakukeunana ku cara méré
digunakeun pikeun meunangkeun informasi ti masarakat salaku narasumber
nu dijadikeun sampel panalungtikan diwangun instrumén patalékan.
3.6.2. Téhnik Ngolah Data
Data nu geus dikumpulkeun satuluyna diolah pikeun dijadikeun data nu
bener-bener. Dina ieu panalungtikan, aya léngkah-léngkah ngolah data nu geus
dikumpulkeun, diantarana:
a) mikawanoh kana sistem pendidikan réligi masarakat Kampung Naga,
b) ngadéskripsikeun kumaha sawangan masarakat ngeunaan sistem pendidikan
réligi nu digunakeun ku masarakat Kampung Naga,
c) ngadéskripsikeun kumaha cara ngawariskeun budaya ngeunaan réligi ka
generasi penerus dina pendidikan kulawarga, jeung
Agung Setiana, 2014
BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1 Kacindekan
Ieu panalungtikan téh ngadéskripsikeun ngeunaan sistem pendidikan réligi di
masarakat Kampung Naga. Dumasar kana analisis data bisa dicindekkeun yén
sakabéh masarakat Kampung Naga ngagem ajaran agama islam, sakumaha halna
masarakat nu aya di Jawa Barat. Masarakat Kampung Naga dina ngajalankeun
kawajibanna teu macorokkeun agama jeung adat tapi dina kahirupanna teu leupas tina
hakékat jeung saréat. Dina ngalarapkeun agama jeung adat istiadat masarakat
Kampung Naga, hésé pikeun dipisahkeun. Ngalaksanakeun agama dina kahirupan
sapopoé di masarakat Kampung Naga teu bisa leupas tina budaya nu luyu jeung
amanat karuhun maranéhna. Sagalarupa kagiatan upacara ritual anu dilakukeun,
mangrupa saréat anu kudu dilakonan sacara kongkrit salaku wujud pangabdian ka
karuhun, sabab dina upacara anu dilakukeun anu jadi dadasarna tetep ngagungkeun
Allah SWT jeung teu ménta ka nu geus paéh, sabab éta hukumna haram. Pewarisan
nilai-nilai tradisional nu dilakukeun ku masarakat Kampung Naga mangrupa hiji
amanat karuhun Sembah Dalem Singaparna ngeunaan opat prinsip hirup masarakat
Kampung Naga, nu sacara turun-temurun kudu diwariskeun ka katurunan Kampung
Naga. Pewarisan nilai-nilai tradisonal masarakat Kampung Naga dina prakték
pendidikan kulawarga mangrupa penanaman nilai-nilai budaya salaku amanat
karuhun anu kudu ditumut jeung dilaksanakeun ku cara bener-bener. Pembinaan nilai
budaya Kampung Naga, salian patali jeung tumuwuhna kapribadian sacara
babarengan, patali ogé jeung interaksi anu harmonis jeung jalma disakurilingna.
Budak kudu mampu miboga sikep jeung paripolah nu saluyu jeung nilai, norma,
jeung moral masarakatna, kusabab hirup lain ngan milik pribadi, tapi hirup milik
jeung silih nangtayungan. Ku kituna manusa teu bisa hirup sorangan ku euweuhna
bantuan ti nu séjén, manusa lemah.
5.2 Saran
Kampung Naga mangrupa hiji daérah anu unik lantaran lokasina teu jauh tina
kahirupan modérn tapi masih miara jeung mertahankeun adat-istiadat sarta
kabudayaan sesepuhna. Masarakatna anu masih miara kana adat tradisi ieu, dipiharep
bisa dipertahankeun ku pihak pamaréntah, utamana dina hal paripolah kaagamaan nu
teu lésot tina hakékat jeung saréatna.
Leuwih alus dina kahirupan sapopoé bisa dipikaconto ku masarakat lianna,
utamana dina miara, jeung ngokolakeun alam kalawan hadé sarta bisa dijadikeun
salah sahiji tujuan urang hirup di dunya pikeun ngadeukeutkeun diri ka nu maha
kawasa nya éta Allah SWT. Masih loba hal nu perlu ditalungtik antawisna dina hal
mertahankeun adat jeung kabudayaan masarakatna. Ku kituna dipihareup sagala rupa
Agung Setiana, 2014
DAPTAR PUSTAKA
Abdullah, Tata. (2006). Upaya Pewarisan Nilai-nilai Tradisional melalui
Pendidikan Keluarga dalam Upaya Menangkal Pengaruh Negatif
Globalisasi menurut Pandangan Masyarakat. Bandung: Universitas
Pendidikan Indonesia.
Abidin, Yunus. (2012). Pembelajaran Membaca Berbasis Pendidikan Karakter.
Bandung: PT Refika Aditama.
Amir, Suyatna. (2002). Pengantar Metodologi Penelitian dan Pengajaran
Bahasa. Bandung: JPBD dan JPBI FPBS UPI.
Apriani, Dea. (2013). Struktur Carita dina Kumpulan Carpon Ma Inung Néwak
Cahaya Karangan Mamat Sasmita pikeun Bahan Pangajaran Maca di
SMA. Skripsi Mahasiswa UPI: Henteu dipedalkeun.
Arikunto, Suharsimi. (2006). Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik.
Jakarta: Rineka Cipta.
Danadibrata, R.A. (2006). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat.
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. (2006). Standar Kompetensi dan
Kompetensi Dasar. Bandung: Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat
Effendi, Ridwan. dan Elly Malihah. (2011). Panduan Kuliah Pendidikan
Lingkungan Sosial Budaya Dan Teknologi (Plsbt). Bandung: CV. Maulana
Media Grafika.
Isnendes, Chye Retty. (2010). Kajian Sastra Aplikasi Teori dan Kritik Pada
Karya Sastar Sunda dan Indonesia. Bandung: Daluang.
Koentjaraningrat. (1985). Ritus Peralihan di Indonesia. Jakarta: Balai Pustaka.
Koentjaraningrat. (2000). Kebudayaan Mentalitas dan Pembangunan. Jakarta:
Gramedia Pustaka Utama.
LBSS. (2007). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Purnama, Yuzar, dkk. (2000). Peranan Keluarga dalam Penanaman Nilai-nilai
Budaya di Kota Madya Cilegon (Banten) Jawa Barat. Bandung: CV
Manfada Utama.
Ramayulis. (2012). Ilmu Pendidikan Islam. Jakarta: Kalam Mulia.
Rif’ati, Heni F., Dra., Drs. Toto Sucipto, dkk. (2002). Kampung Adat di Jawa Barat. Dinas Kebudayaan dan Pariwisata Propinsi Jawa Barat.
Sudana, Dadang, dkk. (2012). Eksplorasi Nilai Pendidikan Lingkungan Hidup
dalam Leksikon Etnobotani. Jurusan Pendidikan Bahasa Inggris FPBS
UPI.
Suganda, Her. (2006). Kampung Naga. Bandung: Kiblat.
Suryani, Elis. (2010). Menguak Tabir Kampung Naga. Bandung: Damar Jaya.
Sutarya, Oyon. (2005). Kearifan Lokal dan Pelestarian Lingkungan Hidup di
Kampung Naga Tasikmalaya. Yogyakarta: Sekolah Pasacasarjana
Universitas Gadjah Mada
Sudaryat, Y. (2008). Makaya Basa jeung Sastra Sunda. Bandung: UPI Press
Bandung.
Tarigan, Henri Guntur. (2008). Membaca Sebagai Suatu Keterampilan
Berbahasa. Bandung: Angkasa.
Tim Pengembang MKDP Kurikulum dan Pembelajaran. (2011). Kurikulum dan
Pembelajaran. Jakarta: Rajawali Pers.
Universitas Pendidikan Indonesia. (2013). Pedoman Penulisan Karya Ilmiah.