Μουσικα Οργανα Αρχαια Ελλαδα

A. Tα μουσικά ργανα των αρχαίων Eλλήνων. KYPIAKH 18 IANOYAPIOY 1998. 2-31 AΦIEPΩMA  Tα μουσικά ργανα των Aρχαίων Eλλήνων. H χρήση και η ονοματολογία τους.. Tου Στέλιου Ψαρουδάκη. Mουσικά ργανα στο Bυζάντιο. H έρευνα και η μελέτη μέσα απ τις εικνες και τα χειργραφα.. . Tου Nίκου Mαλλιάρα  Tο δημοτικ τραγούδι και τα μουσικά ργανα. H διαχρονικτητα της μουσικής και των ανθρώπων της.. Tου Λάμπρου Λιάβα  Tα μουσικά ργανα στην Tέχνη.. ΦIEPΩMA. Oι γραπτές πηγές και τα αγγεία μαρτυρούν τη χρήση και την ονοματολογία τους OI HXOI τους ήταν λίγο – πολύ γνωστοί. Aλλοτε πάλι μπερ- «παραλήπτες» μιας μεγάλης παράδοσης. Δεν είναι ο μνος δεύαμε τους φορείς που παρήγαν τους ήχους, τα μουσικά ρ- τρπος να τα γνωρίσουμε. Ξαναμπήκαν στη ζωή μας απ ανγανα. Oύτι, κανονάκι, ζουρνάς, ντέφι, ταμπουράς. Tα ονμα- θρώπους που τα αγαπούν και φροντίζουν για τη «νέα ζωή» τα και οι ήχοι των ελληνικών μουσικών τους διοργανώνοντας φεστιβάλ και διελαϊκών οργάνων υπήρχαν στη ζωή μας, θνείς μουσικές συναντήσεις, πως οι Eπιμέλεια αφιερώματος: σο υπήρχαν και οι άνθρωποι που τα χρη«Διεθνείς μουσικές συναντήσεις λύρας OΛΓA ΣEΛΛA σιμοποιούσαν ή ο τρπος ζωής που τα πεκαι οργάνων με δοξάρι» που διοργάνωσε ριλάμβανε. Tα μουσικά λαϊκά ργανα του επί τρία καλοκαίρια στην Kάσο η Eταιτπου μας ξαναμπήκαν τα τελευταία χρνια στη ζωή μας απ ρεία Kασιακών Mελετών. Yπάρχει, τέλος, το Mουσείο Eλληνινέους ανθρώπους που τα διδάχτηκαν –διδάσκονται λο και κών Λαϊκών Mουσικών Oργάνων, έργο ζωής του Φοίβου περισστεροι–, έφτιαξαν συγκροτήματα χρησιμοποιώντας α- Aνωγειανάκη, χώρος συνάντησης με τα ργανα και τους μουποκλειστικά τους ήχους αυτών των οργάνων κι έγιναν έτσι σικούς ήχους της παράδοσής μας.. Παραδοσιακοί οργανοπαίκτες. Πώς μεταδιδταν η μουσική απ γενιά σε γενιά.. . Tου Στέλιου Ψαρουδάκη Λέκτορα της Aρχαίας Eλληνικής Mουσικής στο Tμήμα Mουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Aθηνών. Tου Γιώργου Παπαδάκη. Eνα μουσείο έργο ζωής. H συλλογή λαϊκών μουσικών οργάνων του Φοίβου Aνωγειανάκη.. . Tου Λάμπρου Λιάβα  «H πιο γλυκειά πενιά...». H ιστορία του μπουζουκιού πως την αφηγήθηκε ο παλις ρεμπέτης Στέλιος Kερομύτης.  Tαξίδι στη χώρα του Oρφέα. O μαγικς ήχος της λύρας.. Tου Mαν λη Mαυρολέοντα. Στο ρυθμ της λατέρνας. Aπ την Πλη και τη Σμύρνη έφθασε στην Eλλάδα.. . Tου Γιάννη Bαλιάντζα. «Nτέφια, νταούλια, κρ ταλλα...». H αναβίωση της παραδοσιακής μουσικής απ μουσικά σχήματα.. . Tου Xρήστου Tσιαμούλη. Tα παραδοσιακά ργανα στη ζωή μας. Iστορικά τεκμήρια για τη μελέτη του πολιτισμού μας.. . Tου Γιώργου Aμαργιαννάκη Eξώφυλλο: Λαγούτο και ταμπουράς. Eλληνες τραγουδιστές. Σχέδιο Th. Leblanc, 19ου αι. Mουσείο Mπενάκη.. Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών» EΛEYΘEPIA TPAΪOY. «O αυλητής». Mαρμάρινο ειδώλιο ανδρικής μορφής κανονικού τύπου (παραλλαγή Kαψάλων). Περίπου 2700 π.X. Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο.. 2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 IANOYAPIOY 1998. O ΠPΩTOΣ ελληνικς μουσικς πολιτισμς είναι ο μυκηναϊκς, αν συνταχθούμε με την άποψη της πλειοψηφίας των ιστορικών, τι οι κάτοικοι του ηπειρωτικού και νησιωτικού χώρου (της μετέπειτα Eλλάδος) έως το 1600 π.X. δεν ήσαν Eλληνες. O μυκηναϊκς πολιτισμς αναπτύχθηκε στην χρονική περίοδο π. 1600–1100 (έως δηλαδή την έλευση των Δωριέων). Oι μαρτυρίες για τα ργανα της περιδου αυτής είναι μνο τέσσερις εικαστικές και δύο αρχαιολογικές, δηλαδή πρωττυπα ργανα: πήχυς λύρας απ’ τις Mυκήνες· πήχεις λυρών απ το Mενίδι του 1405–1100 π.X. Tα ργανα που μαρτυρούνται είναι μνον δύο, δύο διαφορετικά είδη λύρας: μια μικρή σχετικά «Πεταλσχημη Λύρα» (πιθαντατα η ομηρική φρμιγξ), με μηνοειδές αντηχείο, ευθείς πήχεις και επτά χορδές, και μια αρκετά μεγαλύτερη «Oκτάσχημη Λύρα» με υψηλούς, οφιοειδείς πήχεις, που καταλήγουν σε κεφάλια πουλιού, με επτά (μάλλον) χορδές. Δεν χωρεί αμφιβολία τι τη μεγάλη λύρα οι Mυκηναίοι υιοθέτησαν απ τους Mινωίτες· η ομοιτητα είναι καταφανής. H μικρτερη μαρτυρείται και στην μινωική Kρήτη (παράσταση σε σφραγίδα της Kνωσού του 1700–1400 π.X., πιθαντατα με πλήκτρο). Στην Kύπρο οι Mυκηναίοι έφθασαν αργτερα απ’ ,τι στην ηπειρωτική χώρα και το Aιγαίο. Aπ νωρίς εγκατέστησαν εμπορεία στο νησί που με τον καιρ εξελίχθησαν σε παροικίες. Eκτεταμένος μως αποι-.

κισμς της Kύπρου απ’ τους Mυκηναίους έγινε γύρω στο 1200 π.X., την εποχή δηλαδή του Tρωικού Πολέμου και των μετακινήσεων των λαών της θάλασσας. Δύο μουσικές μαρτυρίες της περιδου 1300–1100 π.X. (χάλκινες βάσεις αγγείων) απεικονίζουν τριγωνικές άρπες, στη μία απ τις οποίες διακρίνονται εννέα χορδές. Σε κάλαθο απ’ την Παλαίπαφο του π. 1100 π.X. εικονίζεται η γνωστή μας απ’ τη μυκηναϊκή ηπειρωτική χώρα (και τη μινωική Kρήτη) μικρή «Πεταλσχημη Λύρα» (φρμιγξ). O Oμηρος θεωρείται τι, αν και έζησε στο τέλος της Γεωμετρικής Eποχής, τον 8ο π.X. αιώνα (μάλλον), περιγράφει γεγοντα και τρπους των Mυκηναίων. Tο σωσττερο θα ήταν μάλλον να θεωρήσομε τι το μυκηναϊκ παρελθν και το ομηρικ παρν έχουν αναμειχθεί· σε ποιο βαθμ μως και σε ποιους τομείς; Kατά πάσαν πιθαντητα, πως ήδη ελέχθη, η φρμιγξ του Oμήρου ήταν η μικρή «Πεταλσχημη Λύρα», ενώ η κίθαρις δεν φαίνεται να ήταν ργανο· μάλλον είχε την έννοια του «παίζω την φρμιγγα», κιθαρίζω. O αυλς (προφανώς, ο διπλς, δίζυξ αυλς) αναφέρεται τρεις μνον φορές και μνον στην Iλιάδα (10.13· 18.495· 18.606). Oι φιλλογοι μως πιστεύουν τι τσο το 10.13 σο και το 18.606 είναι μεταγενέστερες προσθήκες στην Iλιάδα. Tίθεται το ερώτημα: γιατί δεν εμφανίζεται ποτέ ο διπλς αυλς στα ομηρικά ποιήματα σε εκδηλώσεις που, τουλάχιστον στα μεταγενέστερα χρνια, ήταν παρών και κυρίαρχος, πως παιάνες, θρήνους, θυσίες, πολέμους, κωπηλασία, συμπσια, χορ; Mήπως πράγματι ο διπλς αυλς δεν ήταν σε χρήση ούτε τα μυκηναϊκά ούτε τα γεωμετρικά χρνια; Mήπως εισήχθη αργτερα, τον 8ο π.X. αιώνα, ταν το ργανο αρχίζει πλέον να μαρτυρείται με σχετική συχντητα στην εικονογραφία; Bέβαια, στη γεωμετρική Kύπρο του 1050–700 π.X. τρεις φορές συναντούμε αυλητή να παίζει προς χάριν χορευτών (πήλινα αγαλματίδια, τα δύο απ την Eγκωμη).. Γεωμετρική Eποχή Γεωμετρική ονομάζεται η εποχή που ξεκινά με την κάθοδο των Δωριέων περί το 1100 π.X. και τελειώνει γύρω στο 700 π.X. Λγω ελλείψεως μαρτυριών για τον πολιτισμ των Eλλήνων της εποχής, εν γένει η περίοδος χαρακτηρίζεται ως «Oι Σκοτεινοί Aιώνες». Aπ τα υπάρχοντα πάντως λείψανα είναι φανερ τι με την εγκατάσταση των Δωριέων ένας νέος πολιτισμς γεννάται, εν πολλοίς διαφορετικς απ τον μυκηναϊκ. Oι Δωριείς Eλληνες θα εκτοπίσουν στην κάθοδ τους προς ντον τους Mυκηναίους Eλληνες της Θεσσαλίας (εκτς απ’ αυτούς της Aχαΐας της Φθιώτιδας) και τους Mυκηναίους της Πελοποννήσου (εκτς απ τους Aρκάδες Mυκηναίους), της Mήλου, Kρήτης, Θήρας, Pδου, Kαρπάθου και των απέναντι απ τη Pδο μικρασιατικών παραλίων. Στην Kύπρο δεν έφτασαν ποτέ και ίσως αυτ να εξηγεί εν μέρει ο-. Oψη λίθινης σαρκοφάγου απ την Aγία Tριάδα Kρήτης (1450 π.X.) με παράσταση διπλού αυλού. Aρχαιολογικ Mουσείο Hρακλείου (Eκδοτική Aθηνών).. ρισμένες διαφορές που φαίνεται να υπάρχουν ανάμεσα στον αιγαιακ χώρο και την Kύπρο, ως προς τα μουσικά ργανα απ το 1100 π.X. και έπειτα. H μεγάλη κρητομυκηναϊκή «Oκτάσχημη Λύρα» μαρτυρείται μνον στην Kύπρο την περίοδο αυτή – απουσιάζει απ το αιγαιακ προσκήνιο. Tο ίδιο δεν συμβαίνει με τη μικρτερη «Πεταλοειδή Λύρα» (φρμιγγα), που φαίνεται να είναι διαδεδομένη σε ολκληρο τον ελληνισμ της εποχής. Eχομε ήδη αναφερθεί στην απουσία μαρτυριών για την ύπαρξη διπλού αυλού στο Aιγαίο, σε αντίθεση με την Kύπρο. Πρέπει να φτάσουμε στο τέλος της Γεωμετρικής Eποχής, λίγο πριν απ το 700 π.X., για να κάνει την πρώτη του εμφάνιση στην αγγειογραφία της ηπειρωτικής Eλλάδας ο δίζυξ αυλς (σε αττική υδρία). H λύρα με κέλυφος χελώνας για αντηχείο (η μεταγενέστερη χέλυς), κάνει και αυτή για πρώτη φορά την εμφάνισή της στα τέλη της Γεωμετρικής Περιδου (σε αττική υδρία των αρχών του 7ου π.X. αιώνα). Oι πήχεις της, σε αντίθεση με τον μεταγενέστερο τύπο χέλυος, είναι ευθείς. Διακρίνονται πέντε χορδές και πλήκτρο. Σε μια δεύτερη παράσταση (σε αττική υδρία του π. 700 π.X) οι πήχεις της χέλυος έχουν ήδη πάρει την καμπύλη τους μορφή. Kαι εδώ οι χορδές. είναι πέντε· διακρίνεται και πλήκτρο. Περισστερες πληροφορίες για τη χέλυ θα έχομε στην επμενη περίοδο, την Aρχαϊκή. Eνα άλλο είδος λύρας κάνει την εμφάνισή του, επίσης προς τα τέλη της Γεωμετρικής Eποχής, η μεγάλη «Λύρα με Eπίπεδη Bάση», προφανώς η μεταγενέστερη κιθάρα (σε θραύσμα αγγείου του 750–700 π.X. απ το αργαϊκ Hραίον), το ργανο που αργτερα, την Aρχαϊκή και Kλασική Eποχή, θα κυριαρχήσει στη μουσική ζωή των Eλλήνων. Kαι εδώ οι χορδές είναι πέντε. Στην ίδια εποχή ανήκει και μια αγγειογραφία, η οποία ίσως παριστάνει αρπιστή (σε αθηναϊκ θραύσμα αγγείου του 750–700 π.X.). Aν η ερμηνεία αυτή είναι σωστή, ττε έχομε την πρώτη εμφάνιση άρπας σε χέρια ελληνικά. Aρπες θα συναντήσουμε και στις επμενες περιδους, είναι μως ένα ργανο που ποτέ δεν είχε ιδιαίτερη διάδοση ανάμεσα στους Eλληνες. Περιέργως η άρπα απουσιάζει παντελώς απ τις κυπριακές μαρτυρίες την περίοδο αυτήν· θα τη συναντήσουμε ξανά στο νησί την Eλληνιστική πια εποχή. Eκτς απ τον δίζυγα αυλ, μαρτυρούνται και άλλα πνευστά ργανα τη Γεωμετρική Eποχή: ο Oμηρος αναφέρει τη σύριγγα, ως ργανο των βοσκών και των θεών τους (Iλιάς 18.526). Πρκειται για το γνωστ πο-. λυκάλαμο ργανο, περισστερες πληροφορίες για το οποίο έχουμε απ μεταγενέστερες περιδους. H μοναδική αναφορά του Oμήρου στη σάλπιγγα (Iλιάς 18.219) συμπληρώνεται απ παράσταση σαλπικτή (ορειχάλκινο αγαλμάτιο απ τα Mύλασα της Kαρίας του 8ου ή 7ου π.X. αιώνα), ο οποίος μάλιστα φορά γύρω απ το στμα του ταινία ειδική για τη συγκράτηση των παρειών (τη μεταγενέστερη δερμάτινη φορβειά) κατά την αύληση. Mαρτυρείται επίσης «Mονς, Eυθύς Aυλς» (ορειχάλκινο αγαλμάτιο του 900–700 π.X.), ίσως με κάποιο είδος γλωσσίδας. Tέλος, η χρήση τυμπάνου (του τύπου του μεταγενέστερου τυμπάνου) βεβαιώνεται σε κυπριακές παραστάσεις (πήλινα αγαλμάτια), ευρισκμενο στο κέντρο κυκλικών χορών. Eίναι στρογγυλ, μεσαίου μεγέθους, αβαθές και, το πιθαντερο, με μία μεμβράνη.. Aρχαϊκή Eποχή Στην Aρχαϊκή Eποχή (700–480 π.X.) οι μουσικές μαρτυρίες πολλαπλασιάζονται. H φρμιγξ συνεχίζει την πορεία της, τσο στον αιγαιακ χώρο σο και στην Kύπρο. Oι χορδές της τώρα έχουν αυξηθεί σε επτά. H κιθάρα παίρνει την κατασταλαγμένη της μορφή, με τα οφιοειδή Συνέχεια στην 4η σελίδα. KYPIAKH 18 IANOYAPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH. 3.